Stefan Moysa
"Gott und die tragische Welt", Hans
Pfeil, Aschaffenburg 1971 : [recenzja]
Collectanea Theologica 42/2, 196
196
R E C E N Z J EH ans PFEIL, G o t t u n d die tr a g isch e W e lt, A sch a ffen b u rg 1971, P au l P attloch V erlag, s. 144.
K siążka została w y d a n a w serii en cy k lop ed yczn ej D er C h ris t in d e r W elt, b ędącej n iem ieck im od p ow ied n ik iem en cy k lo p ed ii Je sais — je crois. T łu m a czy to w ysta rcza ją co jej charakter. W sposób k la sy czn y b o w iem p rzed sta w ia ona problem zła, przy czym n ie chodzi tu w p ierw szy m rzęd zie o p o g łę b ie n ie zagad n ień w fu n k cji potrzeb czasów d zisiejszych , ale o w iz ję c a ło ści problem u.
P o ło w ę k siążk i zajm u je h istoria zagad n ien ia. A u tor p rzed staw ia całą g a m ę p ogląd ów p ocząw szy od sk rajn ego op tym izm u L e i b n i z a do sk ra j nego p esym izm u S c h o p e n h a u e r a , czy d zisiejszy ch eg zy sten cja listó w . O bok n azw isk , k tóre już n ieza w o d n ie w y p ły w a ją w zw ią zk u z problem em zła, takich jak N i e t z s c h e czy S a r t r e , zn ajd u jem y in n e m n iej znane, k tóre jed n ak p osiad ają dziś n ie m n iejsze zn aczen ie dla urobienia poglądów , jak na przykład A lb ert C a m u s , czy p rzed sta w iciel ew o lu cy jn eg o h u m a nizm u, Ju lian H u x l e y .
S y stem a ty k a prob lem u zła jest podobnie u jęta jak historia. A utor og ra n icza się do k la sy czn eg o p o sta w ien ia zagad n ien ia i od p ow ied zi na nie. P ro blem zostaje w p ie r w p otra k to w a n y na p ła szczy źn ie czysto filo zo ficzn ej i to je s t w ła śc iw y m trzonem k siążki. A rgu m en tacja n ie zm ierza do całk ow itego w y ja śn ie n ia p roblem u zła, ale do w yk azan ia, że is tn ie n ie zła n ie je st d o w o dem przeciw istn ien iu B oga. T ak zak reślon y cel w y d a je się m in im a listy czn y , w rzeczy w isto ści je s t on bardzo w ażn y. Jed n y m z głó w n y ch argu m en tów b ow iem w y su w a n y m przez różne k ieru n k i a teisty czn e jest, jak pow iadają, sprzeczność istn ien ia zła z istn ien iem w szech m o cn eg o i dobrego Boga. G łów ną oś a rgu m en tacyjn ą autora sta n o w i przede w sz y stk im p raw da, że Bóg n ie m u sia ł stw arzać n a jlep szeg o św iata, w którym istn ie n ie w szelk ieg o zła byłoby w yk lu czon e, a po w tóre, że Bóg w św ie c ie n ie d ziała sam , lecz p ozostaw ia to d ziałan ie sa m o d zieln y m i n ied osk on ałym p rzyczyn om drugorzędnym .
Jeszcze tru d n iejszy m problem em niż zło fizy czn e je s t istn ien ie zła m o ralnego. Bóg n ie m oże ch cieć grzech u n a w et jako środka do osiągn ięcia d o brego celu. A utor odpow iada, że zło m oraln e jest k on ieczn ą k o n sek w en cją w o ln ej w o li lud zk iej. M ożna stw ierd zić, że m im o w szy stk o św iat, w którym istn ieje zło m oralne, a w raz z n im czło w iek ze sw ą w oln ością, je s t d osk o n a lszy od św iata, w k tórym n ie istn ia ło b y zło, a le ty lk o dlatego, że n ie is t n ia ły b y w nim isto ty obdarzone rozum em i w o ln ą w olą.
P e łn ie jsz e n a św ie tle n ie o trzym u je zło z o b jaw ien ia, w centrum którego stoi C hrystus i Jego krzyż, k tóry ch rześcijan in m a podjąć. Z n a jw ięk szą sta n o w czością jed n ak n a leży odeprzeć zarzut, że w im ię tego krzyża chrześcijan in je st odw odzony od p rzek ształcan ia św iata i że ty lk o a teista m oże w p ełn i p rzyjąć od p ow ied zialn ość za natu rę i sp ołeczeń stw o. Z arzut ten w ed łu g słów T e i l h a r d a d e C h a r d i n o w ie le sk u teczn iej przeszk ad za w n a w ró ce n iu św ia ta niż w sz y stk ie trudności w y su w a n e przez n au k ę czy filo zo fię. O d p ow ied ź autora je st w ystarczająca, ale sam a sp raw a prob lem u zła w św ie tle o b ja w ien ia została p otrak tow an a bardzo skrótow o, co zostaw ia czyteln ik a w sta n ie nied osytu , tym bardziej że tu leży sed n o zagad n ien ia.
W su m ie jed n ak m ożna p ow ied zieć, że chociaż k siążk a n ie m ów i w ie le n ow ego na tem at zła, jed n a k przez całościow e i jasn e p otrak tow an ie m oże b yć cenną pom ocą dla w szy stk ich borykających się z tym p roblem em i dla duszpasterzy, którzy w in n i im przychodzić z pom ocą.
Ks. S te f a n M o y s a SJ, W a r s z a w a
L eslie DEW ART, Die G r u n d la g e n d es G la ubens, t. I: H istoris ch e A n a ly se (tłum . z am eryk.), Z ürich—E in sied eln — K öln 1971, B en ziger V erlag, s. 182.
