Rola jakości i wdrażania systemów zarządzania jakością w przemyśle mleczarskim Ukrainy

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 815. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2010. Marianna Wolańska Tadeusz Sikora Katedra Zarządzania Jakością. Rola jakości i wdrażania systemów zarządzania jakością w przemyśle mleczarskim Ukrainy 1. Wprowadzenie Wejście Ukrainy na międzynarodowy rynek powoduje, że niezbędna staje się bardziej aktywna działalność w zakresie ekonomicznym. Jak wynika z doświadczeń, aby stać się konkurencyjnym na światowym rynku, należy spełnić następujące warunki: po pierwsze, trzeba stać się członkiem WTO, po drugie, należy produkować wyroby, na które istnieje popyt na rynku, po trzecie, konieczne jest opracowanie nowych towarów charakteryzujących się wysoką jakością, wyprzedzających popyt1. Warto uwzględnić, że doskonalenie jakości produkcji jest nie tylko ważnym, ale i trudnym oraz długotrwałym procesem. Polityka państwa w zakresie jakości stała się niezbędnym składnikiem polityki socjalno-ekonomicznej, co uwidacznia się także i na Ukrainie, a trudności związane z rozstrzygnięciem problemów dotyczących jakości wynikają z długiego kryzysu ekonomicznego oraz z niewielkich możliwości finansowych konsumentów. Ukraina chcąc zostać członkiem WTO, powinna produkować żywność odpowiadającą światowym standardom. Obecnie zostało opracowanych i uchwalonych wiele aktów prawnych, dotyczących starań Ukrainy o przyjęcie do WTO i Unii Europejskiej (m.in. Umowa o partnerstwie i współpracy zawarta między Ukrainą a Unią Europejską, Plan postępowania Ukraina – Unia Europejska), spośród któ1. www.harchowyk.com, data dostępu: 16.03.2009..

(2) 160. Marianna Wolańska, Tadeusz Sikora. rych część zgodnie z oceną norm europejskich odpowiada wymaganiom Umowy o barierach technicznych w handlu z WTO. 2. Rozwój ukraińskiego przemysłu spożywczego na przykładzie branży mleczarskiej Transformacje rynkowe i społeczno-gospodarcze Ukrainy znajdują swoje odzwierciedlenie w zmianach systemu ekonomicznego, a zwłaszcza jego elementów oraz powiązań między nimi. Dotyczy to nie tylko gospodarki jako całości, ale i podsystemów branżowych, wśród których ważne miejsce zajmuje branża spożywcza. Jej przyspieszony rozwój jest istotnym elementem polityki państwowej. W porównaniu z innymi państwami Ukraina ma najbardziej korzystne warunki, a także znaczny potencjał ludzki do rozwoju branży spożywczej, których racjonalne wykorzystanie może zapewnić jej wiodące miejsce na światowym oraz regionalnym rynku. Przemysł spożywczy obejmuje trzy największe branże: cukierniczą, mięsno-mleczarską i rybną oraz ponad 40 podbranży. Do 1917 r. branża mięsno-mleczarska była słabo rozwinięta, natomiast rozwój branży rybnej był ograniczony przemysłem w przybrzeżnej strefie mórz Azowskiego oraz Czarnego. W 1940 r. wielkość produkcji spożywczej w USRR prawie sześciokrotnie przewyższyła poziom z 1913 r. Jednak największy rozwój tej branży nastąpił po II wojnie światowej. Polepszeniu uległa struktura przemysłu spożywczego. Po utworzeniu ZSRR w państwie została wprowadzona polityka industrializacji, co znalazło swoje odzwierciedlenie w przemyśle ukraińskim. W tym okresie w przemyśle spożywczym powstały nowe branże. Zaplanowano zbudowanie wielkiej liczby nowych przedsiębiorstw. Ukraina w tym czasie specjalizowała się w branży spożywczej i odgrywała ogromną rolę w wymianie międzynarodowej produkcją spożywczą. Po rozpadzie ZSRR nastąpiło zerwanie powiązań ekonomicznych Ukrainy z pozostałymi republikami. Największym problemem branży spożywczej na Ukrainie jest obecnie przestarzałe wyposażanie przedsiębiorstw. Jednak w wielu firmach rekonstruuje się wyposażenie oraz wdraża nowe technologie przetwórstwa z wykorzystaniem nowoczesnych opakowań. Najistotniejszym problemem jest efektywność wytwarzania oraz jakość i bezpieczeństwo produktów pochodzenia zwierzęcego – produktów mleczarskich oraz mięsnych. Obecnie na Ukrainie w przemyśle spożywczym funkcjonuje około 22 tys. przedsiębiorstw, które zatrudniają ponad milion osób. Do najbardziej rozwiniętych branż należą: cukrowa, mięsna, mleczarska, alkoholowa, winna oraz produkująca piwo bezalkoholowe. Najczęściej stosowane są rodzime surowce. Do państwa.

(3) Rola jakości i wdrażania systemów…. 161. należą dzisiaj tylko przedsiębiorstwa spirytusowe i kopalnie soli, które zgodnie z ustawodawstwem Ukrainy nie podlegają prywatyzacji. W branży spożywczej Ukrainy zostały stworzone sprzyjające warunki do inwestycji zagranicznych. Zapewnienie jakości oraz bezpieczeństwa produkcji spożywczej polega na spełnieniu określonych zasad, ukierunkowanych na harmonizację norm ukraińskich z normami europejskimi i międzynarodowymi, a także na wdrożenie międzynarodowych systemów zarządzania jakością produkcji. Problemy w rozwoju przemysłu spożywczego na Ukrainie zostaną przedstawione na przykładzie analizy jednej z największych branż, mianowicie branży mleczarskiej. Branża mleczarska obecnie należy do najważniejszych na Ukrainie, funkcjonuje tam około 440 zakładów mleczarskich. W 2006 r. na rynku mleczarskim Ukrainy nastąpił spadek wielkości produkcji. Dane statystyczne wskazują, że w 2006 r. wielkość produkcji wynosiła 13,270 mln ton, co stanowi o 444,6 tys. ton. (3,2%) mniej niż w 2005 r. W 2006 r. największymi dostawcami mleka były prywatne gospodarstwa, na które przypada 82% ogólnej wielkości produkcji. Natomiast przedsiębiorstwa państwowe dostarczyły około 18%. W tabeli 1 (według danych Ukraińskiego Narodowego Komitetu Statystycznego) przedstawiono ilość mleka pozyskiwaną w poszczególnych regionach Ukrainy. Z przedstawionych w tabeli danych wynika, że prawie we wszystkich regionach występuje tendencja spadkowa wielkości produkcji mleka, z wyjątkiem obwodów winnickiego oraz połtawskiego. Największe ilości mleka zostały wytworzone w obwodach: lwowskim, winnickim, połtawskim, żytomierskim oraz chmielnickim, na które przypada około 30% ogólnej wielkości wytworzonego mleka. Ukraina obecnie stara się o przyjęcie do WTO, w związku z tym ukraińska produkcja powinna być bardziej konkurencyjna. Problem ten dotyczy dostawców surowców oraz producentów branży mleczarskiej. Dyskusja fachowców tej branży skoncentrowana jest na trzech kierunkach: ilość, jakość, inicjatywa. Dlaczego mleko ukraińskie ma złą jakość? Co jest powodem tego, że zawiera ono niski poziom białka oraz wysoki poziom zanieczyszczenia? Często jako powód wymienia się przestażałą technologię oraz nieodpowiednie wyposażenie zakładów. Jednak nowe technologie nie przyniosą oczekiwanych rezultatów bez wykorzystania surowców odpowiedniej jakości. Nieodpowiednia jakość stosowanych przez zakłady mleczarskie surowców wynika z tego, że największe dostawy mleka (około 81%) pochodzą z bardzo małych gospodarstw. Technologiczne zapewnienie jego odpowiedniej jakości staje się niemożliwe. Określone surowce, w porównaniu z europejskimi normami, zawierają zbyt dużą liczbę bakterii, co powoduje, że możliwości eksportu są mniejsze..

(4) Marianna Wolańska, Tadeusz Sikora. 162. Tabela 1. Wielkość produkcji mleka w poszczególnych regionach Ukrainy w 2006 r. Region Ukraina. AR Krym Winnicki. w tys. ton. Produkcja mleka. 13269,8 322,6. w % (2005 r. = 100) 96,8 93,0. 851,6. 100,3. 474,4. 96,0. Wołyński. 544,3. Doniecki. 476,3. 92,6. Zakarpackie. 395,0. 99,5. Iwano-frankowski. 570,1. Dniepropietrowski Żytomierski Zaporoskie Kijowski. Kirowogradzki Ługański Lwowski. Mikołajowski. Odeski. 727,9. 375,9. 371,4. 90,8. 413,1. 95,6. 893,2 535,0. Sumski. 487,0. Charkowski. Chersoński. Chmielnicki Czerkaski. Czarnowiecki. Czernichowski. 97,9. 98,9. 88,3. 389,9. 799,8. Tarnopolski. 99,5. 612,0. Połtawski. Równieński. 98,9. 499,4. 98,7. 96,0 88,2. 106,1 99,5 97,8. 469,7. 96,8. 354,0. 99,0. 531,9. 689,0. 93,9. 95,4. 515,2. 99,3. 610,3. 96,3. 360,8. 98,1. Źródło: dane Ukraińskiego Narodowego Komitetu Statystycznego.. Efektywne prowadzenie biznesu polega nie tylko na rozumieniu problemu, ale także na poszukiwaniu odpowiednich rozwiązań. Zwłaszcza branża mleczarska potrzebuje nowych technologii i nowych pomysłów w zakresie rozszerzania asortymentu wyrobów, co powinno mieć pozytywny wpływ na zwiększenie eksportu2. 2. Ibidem..

(5) Rola jakości i wdrażania systemów…. 163. 3. Przepisy i regulacje prawne dotyczące przemysłu mleczarskiego W harmonizacji ustawodawstwa Ukrainy z ustawodawstwem Unii Europejskiej na pierwszy plan wysuwa się konieczność uzgodnienia wymagań w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa produkcji oraz sposobów przeprowadzenia badań w celu potwierdzenia jej bezpieczeństwa zgodnie z wymaganiami europejskimi. W odróżnieniu od sytuacji, która miała miejsce kilkadziesiąt lat temu, obecnie można wybierać produkty właściwej jakości, które są bezpieczne dla konsumenta. Dawniej kwestie te regulowało państwo, obecnie o tym decyduje sam nabywca. W celu uregulowania funkcjonowania branży mleczarskiej należy zrealizować następujące punkty: – uwzględnić doświadczenia światowe w zakresie wytwarzania produkcji mleczarskiej oraz wdrożyć nowoczesne technologie, – udoskonalić bazę ustawodawczą w celu maksymalnej ochrony konsumenta. Ustawa z dnia 24 czerwca 2004 r. o mleku i produktach mleczarstwa jest obecnie najważniejszym dokumentem dotyczącym jakości i bezpieczeństwa mleka oraz produktów mlecznych. Ustawa zawiera prawne i organizacyjne zasady mające na celu zapewnienie jakości oraz bezpieczeństwa mleka i produktów mlecznych. Uwzględniając Umowę o partnerstwie i współpracy zawartą między Ukrainą a Unią Europejską w 1994 r., która zawiera zalecenia o zbliżaniu obecnego oraz przyszłego ustawodawstwa do odpowiedniego ustawodawstwa UE, do Ustawy o mleku i produktach mleczarstwa zostały wniesione poprawki i będzie ona obowiązywać z dniem wejścia Ukrainy do WTO. Oprócz tego powstają projekty wniesienia poprawek do tej ustawy dotyczące jakości i bezpieczeństwa żywności. Kolejną ustawą dotyczącą nie tylko mleka i produktów mlecznych jest Ustawa o wniesieniu poprawek do ustawy Ukrainy o bezpieczeństwie i jakości żywności, która reguluje sposoby współpracy pomiędzy władzą wykonawczą, producentami, sprzedawcami (dostawcami) i konsumentami artykułów spożywczych, określa stan prawny dotyczący zapewnienia bezpieczeństwa i jakości żywności, która jest produkowana, eksportowana, importowana albo znajduje się w obrocie3. Najważniejszym dokumentem normatywnym dotyczącym jakości i bezpieczeństwa mleka i produktów mlecznych są uchwalone jeszcze w 1989 r. wymagania, które dotyczą jakości i bezpieczeństwa żywności. Ministerstwo Zdrowia zgodnie z Ustawą o jakości i bezpieczeństwie żywności powinno opracować nowe normy, jednak dotychczas tego nie spełniło4. Zadaniem tej jednostki jest opra3 Ustawa o bezpieczeństwie i jakości spożywczej produkcji z dnia 13 stycznia 2001 r., z późn. zm. z dnia 24 października 2002 r. (w j. ukraińskim). 4. www.health.unian.net, data dostępu: 20.03.2009..

(6) 164. Marianna Wolańska, Tadeusz Sikora. cowanie norm, które będą skoncentrowane na europejskich dyrektywach tzw. nowego podejścia. 4. Zakres badań Ankietę wysłano do 51 przedsiębiorstw przemysłu mleczarskiego, różniących się wielkością i osobowością prawną. Kwestionariusz ankiety przesłano pocztą do ukraińskich przedsiębiorstw z określonej branży, które mają wdrożony system zarządzania jakością według normy ISO 9001:2001 potwierdzony certyfikatem. Na ankiety odpowiedziało 25 przedsiębiorstw, co stanowi 49% ogółu badanych. Badania prowadzone były w 2007 r. Kwestionariusz ankiety badawczej został opracowany według zasad określonych w literaturze naukowej. Składał się on z czterech części zawierających łącznie 31 pytań. Pierwszą część ankiety stanowiła metryczka (7 pytań), pozwalająca zidentyfikować ankietowane przedsiębiorstwo pod względem jego wielkości, własności, udziału w konkursach jakości oraz eksportu produkcji za granicę. Zadaniem drugiej części ankiety (2 pytania) było określenie czynników oraz inicjatorów wdrożenia systemów zarządzania jakością w określonym przemyśle branży spożywczej. Część trzecia (11 pytań) dotyczyła przebiegu prac wdrożeniowych, funkcjonowania oraz spodziewanych i osiągniętych korzyści wewnętrznych i zewnętrznych w przedsiębiorstwach posiadających wdrożony system zarządzania jakością według norm ISO. W czwartej części ankiety (10 pytań) określono prace wdrożeniowe oraz korzyści wynikające z funkcjonowania systemu HACCP. Za pomocą Derżspożystandartu Ukrainy, jako państwowej jednostki certyfikującej prowadzącej rejestr przedsiębiorstw, w których został wdrożony i certyfikowany system zarządzania jakością (w systemie UkrSEPRO), oraz innych zagranicznych firm, zajmujących się tym samym rodzajem działalności, a zwłaszcza takich, jak: BVQI, TÜV NORD Ukraina, SGS Ukraina, uzyskano aktualną na dzień 27 grudnia 2006 r. listę przedsiębiorstw branży mleczarskiej, w których był wdrożony system zarządzania jakością potwierdzony certyfikatem. 5. Wyniki badań i ich omówienie Pod względem wielkości zatrudnienia przedsiębiorstwa zostały podzielone na następujące grupy: zatrudniające poniżej 10 osób; 10–50 osób; 50–249 osób; ponad 249 osób. Wyniki badań ankietowych wskazują, że tylko 4% ankietowanych przedsiębiorstw (według powyżej przedstawionej klasyfikacji) zatrudnia 10–50 osób, blisko 28% zatrudnia 50–249 osób i aż 68% wybranych zakładów – ponad 249.

(7) Rola jakości i wdrażania systemów…. 165. pracowników. Zatem przeważająca część zakładów przemysłu mleczarskiego pod względem zatrudnienia należy do średnich oraz dużych firm. Podobnie jak i w innych państwach, na Ukrainie prowadzą działalność w zakresie jakości różnego rodzaju stowarzyszenia, które organizują konkursy jakości. Prace określonych stowarzyszeń polegają na upowszechnianiu na Ukrainie nowej filozofii jakości dotyczącej współczesnego prowadzenia biznesu, wsparciu ukraińskich przedsiębiorstw, a także na wprowadzeniu ich na międzynarodowy rynek, a zwłaszcza ułatwieniu integracji Ukrainy z WTO i UE. Jednym z pytań metryczki było pytanie dotyczące udziału badanych firm w konkursach jakości oraz wskazanie nazwy konkursu. Spośród 25 ankietowanych firm 17 brało udział w konkursach jakości, a 6 z nich wskazało nazwę konkursu, mianowicie był to konkurs „Sto najlepszych towarów Ukrainy”. Wśród motywów wdrożenia systemów zarządzania jakością najczęściej ankietowani wymieniali chęć poprawy jakości oraz konkurencyjności. Do rzadziej spotykanych przyczyn wdrażania systemów należą m.in.: strategia przedsiębiorstwa, oczekiwania konsumentów, wzrost produkcyjności oraz efektywności firmy, a także możliwość wzrostu eksportu. Ostatni z wymienionych motywów na obecnym etapie integracji Ukrainy z WTO oraz UE staje się coraz bardziej zauważalny. Wiele przedsiębiorstw, które mają wdrożone i certyfikowane systemy zarządzania jakością, zmodernizowane wyposażenie oraz wdrożony nowoczesny systemem technologiczny dokłada wszelkich starań, aby eksportować swoją produkcję. Motywy wdrażania systemów zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 w przedsiębiorstwach badanych branż, określone na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych, zestawiono na rys. 1. poprawa efektywności pracy przedsiębiorstwa. 48. zwiększenie możliwości eksportu. 48. poprawa jakości. 56. uzyskanie przewagi konkurencyjnej. 40. strategia przedsiębiorstwa. 32 0. 20. %. 40. 60. Rys. 1. Motywy wdrażania systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych..

(8) Marianna Wolańska, Tadeusz Sikora. 166. Główną motywacją wdrażania systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 była poprawa jakości, taką odpowiedź zaznaczyło 56% ankietowanych. Kolejnymi istotnymi motywami (po 48% wskazań) wdrażania systemu było zwiększenie możliwości eksportu oraz poprawa efektywności pracy przedsiębiorstwa. Rzadziej (40% wskazań) wdrażanie systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 motywowano możliwością uzyskania przewagi konkurencyjnej i tylko 32% przedsiębiorstw wskazało strategię przedsiębiorstwa. Żadne z przedsiębiorstw nie uzasadnia wdrożenia systemu oczekiwaniami konsumentów, a ten motyw też był jednym z możliwych wariantów odpowiedzi. Wdrażanie systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 zawsze związane jest z pewnymi utrudnieniami. Często jest to proces bardzo praco- i czasochłonny, wymaga od kierownictwa i pracowników wielkiego zaangażowania. Wyniki odpowiedzi dotyczących trudności w tym zakresie przedstawiono na rys. 2. ograniczone zasoby finansowe. 10. obawa pracowników przed wprowadzeniem zmian. 44. obawa pracowników o możliwą utratę stanowiska. 12. zbyt krótki okres przeznaczony na szkolenie pracowników. 6. małe zaangażowanie kierownictwa. 2. krótki okres wdrażania. 2. brak komunikacji pomiędzy działaniami przedsiębiorstwa. 10. brak odpowiedniej informacji o systemie. 10. nierealne oczekiwania. 4 0. 10. 20. %. 30. 40. 50. Rys. 2. Trudności we wdrażaniu systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych.. Pełnomocnicy do spraw jakości w ankietowanych zakładach jako najbardziej istotną barierę określili obawę pracowników przed wprowadzeniem zmian (84% ankietowanych). Rzadziej wskazywano obawę pracowników o możliwą utratę stanowiska (około 24% wskazań), brak odpowiedniej informacji oraz brak komunikacji pomiędzy działami przedsiębiorstwa (po 20%), zbyt krótki okres przeznaczony na szkolenie pracowników (12%) oraz nierealne oczekiwania (blisko 8%). Tylko po 4% wskazań przypada na krótki okres wdrażania oraz małe zaangażowanie kierownictwa..

(9) Rola jakości i wdrażania systemów…. 167. System zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 w funkcjonowaniu przedsiębiorstw jest czymś nowym i powoduje pewne zmiany, szczególnie w strukturze firm. Zmiany spowodowane wdrożeniem tego systemu przedstawiono na rys. 3. inne. 12. spadek liczby pracowników. 16. wzrost liczby pracowników. 8. rekonstrukcja procesu produkcyjnego. 8. zmiana struktury organizacyjnej. 84 0. 20. 40. %. 60. 80. 100. Rys. 3. Zmiany występujące po wdrożeniu systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych.. Wdrożenie systemu jakości okazało się dla przedsiębiorstw branży mleczarskiej źródłem wielu korzyści, zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych. Wyniki badań dotyczące efektów wdrożenia systemu zarządzania jakością przedstawiono na rys. 4 i 5. Wśród osiągniętych korzyści respondenci wymieniają najczęściej poprawę dokumentacji wewnętrznej, poprawę wizerunku firmy oraz poprawę jakości produktów. Każde podwyższenie poziomu jakości jest na ogół związane z ponoszeniem pewnych kosztów. Wdrażanie systemów zarządzania jakością powoduje wprawdzie wzrost kosztów, jednak w przyszłości okaże się to pozytywnym elementem przyczyniającym się do zwiększenia konkurencyjności produkcji ukraińskiej, a w końcowym etapie spowoduje wzrost eksportu na rynki europejskie oraz światowe. Jednym z pytań, które zawierał kwestionariusz ankiety, było pytanie dotyczące prowadzenia rachunku kosztów przeznaczonych na wdrożenie i funkcjonowanie systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 9000. Wyniki odpowiedzi zaprezentowano na rys. 6. Rezultaty przeprowadzonych badań pokazują, że większość firm (14 z ogółu badanych) prowadzi rachunek kosztów przeznaczonych na wdrażanie i funkcjonowanie systemu zarządzania jakością, 10 firm nie oblicza wysokości kosztów bezpośrednio związanych z tym procesem i jedna firma uchyliła się od udzielenia odpowiedzi..

(10) Marianna Wolańska, Tadeusz Sikora. 168. inne. 8. wzrost wydajności. 8. spadek liczby braków. 40. poprawa jakości produktów. 52. wzrost efektywności procesów. 36. zmniejszenie objętości dokumentacji. 28. poprawa dokumentacji wewnętrznej. 76 0. 20. 60. 40 %. 80. Rys. 4. Korzyści wewnętrzne osiągnięte w związku z wdrożeniem systemu zarządzania jakością według norm ISO 9000 w przedsiębiorstwach branży mleczarskiej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych.. inne. 2. wzrost eksportu. 4 15. możliwość handlu na rynkach zagranicznych 13. podniesienie stopnia satysfakcji klienta. 15. ułatwienie wejścia na rynek krajowy. 23. poprawa jakości produkótw poprawa wizerunku firmy. 28 0. 10. %. 20. 30. Rys. 5. Korzyści zewnętrzne osiągnięte w związku z wdrożeniem systemu zarządzania jakością według norm ISO 9000 w przedsiębiorstwach branży mleczarskiej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych.. Oprócz pytań odnoszących się do prac związanych z wdrażaniem i certyfikacją systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 ankieta zawierała także pytania dotyczące wprowadzanie oraz funkcjonowania systemu HACCP. Uwzględniając fakt, że wdrożenie systemu HACCP zgodnie z przepisami ukraińskimi nie jest obecnie procesem obligatoryjnym (w odróżnieniu od przepisów obowiązujących w krajach Unii Europejskiej), spośród 51 ankietowanych przed-.

(11) Rola jakości i wdrażania systemów…. 169. siębiorstw zaledwie 16% miało wdrożony system HACCP, po 32% było w trakcie wdrażania oraz miało zamiar w najbliższym czasie wdrożyć system, 16% nie planowało rozpoczynać prac nad systemem, a 4% nie udzieliło żadnej odpowiedzi.. Liczba przedsiębiorstw. 16. 12. 8. 14 10. 4. 0. tak. nie. 1 brak odpowiedzi. Rys. 6. Prowadzenie rachunku kosztów wdrażania oraz funkcjonowania systemu zarządzania jakością według norm ISO 9000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych.. Reasumując, badania ankietowe potwierdzają, że stanie się bardziej konkurencyjnym wobec innych firm w wybranej branży oraz prowadzenie handlu na rynkach zagranicznych jest możliwe przy spełnieniu określonych warunków, wśród których najważniejszym warunkiem jest wdrożenie zasad filozofii jakości na podstawie systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 900. 6. Wnioski 1. Biorąc przykład ze światowych doświadczeń i odpowiednio planując wniesienie zmian do swoich dokumentów, Ukraina ma duże szanse na sprzedaż swoich produktów na rynkach zewnętrznych. 2. Rynek mleczarski Ukrainy obecnie charakteryzuje się niewystarczającą ilością surowców oraz niskim poziomem ich jakości oraz wysokim stopniem chemicznych i biologicznych zanieczyszczeń. 3. Główną motywacją do wdrażania systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 była poprawa jakości, ponieważ w ten sposób przedsiębiorstwo zwiększa swoje szanse na stawanie się bardziej konkurencyjnym wobec innych,.

(12) 170. Marianna Wolańska, Tadeusz Sikora. a tym samym zwiększa możliwości eksportu. Wielu ankietowanych wymieniło jako bardzo ważne motywy także poprawę efektywności pracy przedsiębiorstwa oraz zwiększenie możliwości eksportu. 4. Czynnikami ograniczającymi wdrażanie systemów zarządzania jakością w przedsiębiorstwach branży mleczarskiej są przede wszystkim: obawa pracowników przed wprowadzeniem zmian, obawa pracowników o możliwą utratę stanowiska, brak środków finansowych niezbędnych na wydatki związane z wdrożeniem i funkcjonowaniem systemu. 5. Wdrożenie systemu jakości okazało się dla przedsiębiorstw branży mleczarskiej źródłem wielu zmian oraz korzyści, które według ankiety podzielone zostały na wewnętrzne oraz zewnętrzne. Zdecydowana większość respondentów podała, że dzięki wdrożeniu systemu zarządzania jakością osiągnięto znaczącą poprawę dokumentacji wewnętrznej oraz wizerunku firmy. 6. Badania ankietowe potwierdzają, że aby stać się bardziej konkurencyjnym wobec innych firm w wybranej branży, należy spełnić określone warunki, wśród których najważniejszym warunkiem jest wdrożenie zasad filozofii jakości na podstawie systemu zarządzania jakością według norm ISO serii 9000. Literatura Umowa o barierach technicznych w handlu z WTO zawarta pomiędzy Ukrainą a Unią Europejską w 1998 r. (w j. ukraińskim). Umowa o partnerstwie i współpracy zawarta pomiędzy Ukrainą a Unią Europejską w 1994 r. (w j. ukraińskim). Ustawa z dnia 13 stycznia 2001 r. o bezpieczeństwie i jakości spożywczej produkcji, z późn. zm. z dnia 24 października 2002 r. (w j. ukraińskim). Ustawa z dnia 24 czerwca 2004 r. o mleku i produktach mleczarstwa (w j. ukraińskim). The Role of Quality and Implementation of Quality Management Systems in the Ukrainian Dairy Industry In the paper the results of studies concerning the degree of implementation of the quality management system in the Ukrainian dairy industry are presented. In addition, the transformations that this branch has been undergoing in recent years, as well as the efforts of Ukraine to become a member of WTO and EU are presented..

(13)