Iły „spągowe” Sobolizny na tle geologicznej budowy rejonu

T he· autbor points out. to the necessity of widening of theoretical engineering-geological investigations.

PE310ME

B .QBaA'-\aTbiX ro.Qax reKyl.'-\ero crone.THR cpeAH reo-_rrorii'IecKHX HayK Bb!JleJlHJlaCb HHateHepHall reOJIOrHll 1\aK OT)leJI, CBR3aHHblfi CO CTpOHTeJlbCTBOM (B lliHpO-I<OM CMbiCJie).

HHmenepHaR reonorHR aro orpacJib reonoruu 3a-HHMaiOI.'-\aRcR IlpHMeHeHHeM reOJIOrHH K IIOTpe6HOCTRM IlpOCTpaHCTBeHHOfi H perHOHaJibHOfi IIJiaHHpOBKH, IlpO-eKTHpOBaHHR HCIIOJ1HeHHR H 3KCIIJiyaTa'-\HH OT.QeJibHbiX CTpOHTeJibHbiX 06'beKTOB H HX KOMIIJieKCOB. IJp06JieMbl

HHlł\eHepHOtł reOJIOrHH '!aCTO HMeiOT He TOJibKO Xa-paKTep cpparMeHTapHblX HCCJieAOBaHHfi AJIR . OAHOfi H3 OTpaCJiefi HapOAHOrO X03RfiCTBa, HO H B HeMeHbWefi creneHH o61.'-\erocy.napcraeHHoe 3Ha'leHue. Sror cpaKT

Te M 60Jiee CJ!Olł\Hblfi, . '!TO .Ha cpOHe KOHKpeTHblX ll. TJa-HOB OTAeJtbHblX OTpacneti HapOAHOrO X03RfiCTBa B03-HHKaiOT . MelRAY HHMH npOTHBOpe'IHR, KOTOpblX npa-BHJibHOe, Hayąiło o6ocHosaHHoe pemetme Momer .narJ,

HHlł\eHepHo-reonorH'IecKaR O'-\eHKa onnpaiOI.'-\aRca Ha Tl.'-\aTeJibHOM aHaJIH3e. IJpHMepOM MOryT 6biTb TyT I1p06JieMbl BOAHaro CTpOHTeJibCTBa.

0CHOBbl HHlł\eHepHo-reOJIOrli'ICCKHX IIOH::IWB COCTaB-JIRIOT reOJIOrH'!eCKHe HCCJieAOBaHHll. Ha :3Ty OCHOBY HaHJiaAbiBaiOTCR OTHOCHTeJibHO orpaHH'!eHbl IIO KOJIII-'IeCTBY KOH'-\eli'-\HH TeXHH'IeCKHX pellleHHfi.

liHmeHepHaR reoJIOriłR HMeeT CBOi\CTBeHHyiO e i:\.

Te-MaTlłKY HCCJieAOBaHHfi, a TaHlł\e CBOJłCTBeHHbie TOJibKO efi MeTOAbl HCCJte.QOBaHHfi, 3TO 3Ha'IHT, '!TO O Ha SIBJI.fl-eTCR CaMOCTORTeJibHbiM OTAeJIOI\1 reOJIOrH'ICCKIIX HayK.

Asrop yKa3biBaer Ha Heo6XOAllMOC'J'b ae.nenHa reo-peTH'IeCKHX HiłJKeHepHo-reOJIOrH'!eCHHX · HCCJieAOBaHHH B 60Jiee lllHpOKOM 'IeM AO CHX nop pa3Mepe.

BOGUMIŁA ZALEWSKA Instytut Geologiczny

IŁY

"SP

ĄGOWE"

SOBOUZNY NA TLE GEOLOGICZNEJ BUDOWY REJONU

W

YSTĘPOW ANIE IŁOW CERAMICZNYCH

w rejonie Sobolimy jest mane od dawna i notowane w literaturze geologicznej. Iły te

ZJWiązane z formacją mioceńską, opisywane pl"\Zez J. Gołą!ba (l} i E. Klimczaka (2} jako

"dły spągowe", wy.st~ują w spą,gu serii kwar-cytowej. Wyniki badań technologicznych po-dane przez J. Gołąba sugerują możliwości

wy-kOJ:'IZystania ich w ,przemyśle cerainkenym. Nowsze badania, ;prowadzane dla ttstalenia ich przyda.tności do wytwarzania szamotowych .

materiałów ogniotrwałych,

a

wykonane przez . laboratorium Przemysłu Materiałów

Ognio-trwałych

rw

Gliwicach, wskazują na mOŻ'liWOŚ,:!i

rozszerzenia zakresu ich stosowania.

Ze względu na fakt,· że wa.runki występowa­

nia iłów nie były dotychcZJaiS znane, a wszelkie sz.acux11kowe określenia zasobów opierały się na

przesłankach raczej teoretycznych, wynikają­

cych z aktualnie .stworzonej hipotezy dotyczą­

cej budowy geologicznej omawianego rejonu, konieczne staJje się podanie szeregu faktów

na-świetlających bliżej tę problematykę.

Wieś Sobolizna leży ,5,5 km na S od Ostrze-szowa. Obszar ten 21wiązany jest z pasmem wrz.gónz ostrzeszowskich, które stanowią wschodnią część wzgórz trzelmickich, należą­

cych do pasa wzniesień znanych ja:ko "Kocie Góry".

Powstanie wz;górz ostrzeswwskieh, · ich tek-tonika, warunki stratygraficzne i :Qa!oogoogr, a-fkzne były pmedrniotem badań Wielu

geolc-.gów, ale do chwili obecnej nie zostały ostatecz-nie :wyjaśnione i ustalone.

Opraoowania wykOIIlalle przez J. Gołą.ba

i E. Klimcmka przedstawiały w peWnym stop-niu konkretniej geologię wzgórz

oswesrow-skich, popierając tzałożenia .teoretyczne obser-wacjami terenowymi. Na podstawie liczmych

rów upadu i biegu warstw, geologię rejonu ostrzeszo.wskiego moima prz.e-elstawić w dużym

skrócie następująco.

Wzgórza ostrzeszowskie są zbudowane głów­

nie z utworów . czwartorzędu i trzecio1'1Zędu, podścielo.nyeh przez utwory kajpru. W skład

uhvorów OZJWar,torzędowych wchodzą:

piaski wydmowe i utwory

do-łinne.

gliny zwałowe, !Piaski, żrwilfy,

- holooon

mułki i iły wstęgowe - plejstocen

Trzeciorzęd natomiast

repre-. zentują: iły poznańskie, pstre - pliocen Hy jasnoszare, białawe (tzw.

strQpawe), miejscami iły czer-wone z konlm'ecjami żelazia­

ka brunamego

u<twocy formacji ltgnitowej

miocen g. (sarmat?}

(iły piaszczyste i piaski ,z - miocen

(tor-wkładkiami ,węgla ,brunatnego} ton g.} utwory formacji kwaTcyt<r - miocen (tor-wej (piaskowce kwarcytowe ton d.) i "spieki"} iły szaro--brązowawobeżowe (tzw. spągowe} iły wiśniowe - o bUtrej nie-określonym wieku - kajper Wszystkie ;wymienione utwory tra:eciorzędu

i czwartorzędu są s:Dał4owane, 'tworząc szere-g wąskopromiennych antyk.liln oraz towarzyszą­ cych dm dość rozległych obniżeń synklinalnych.

Obndżenia te wypełnione są ;znacznej miąż­ szOści iłami plioceńskimi.

Jądra an-tyklin zbudowane są

z

iłów spągó;.

wych, wynunzających się najczęściej .na

po-wiel"ZChnię, natomiast na skrzydłach antyklin widoozne są kolejno utwory serii kwarcytowej,

następnie Hgni;towej, zapadające dość raptow-nie (50-80°} ,pod pstre iły.

cowymi d. wodnolodowrowymi, będącymi wyni-kiEm działalności. zlodowacenia środlrowopol­

skiego. l : • 1

Na podstawie obser:wtacji terenu ·wydzielono

NW A-A SE S7 S4 S8 (15lJ,37mn.p.mJ (24!J,58mn.p.mJ {~.f!J,45mR.p.r.~.J ~~~~~,~~~m= 245 240 235 230 225 220 215 210 205 2(}() 1 9 5 '

-Jedno z podanych charakterystycznych

wy-piętrzeń widać na prrze.stl'z.eni kH.kunastu km,

poczynając od lasów hałdowsklich pr.zez Mar-cinki, Zmyśloną Par·zynowską, Pai:zynów,

So-bolirmę, rw kierunku na w,zgórze Bałczynę

· (278 m npm) znajdujące się 3 km na

.s

od Ostrzeszowa.

Część powyższego ciągu, przebiegającego ·przez teren wsi Soboli2'JIUl, była przedmiotem

S'ZJCzegółowych badań geologicznych wykony-wanych przez Instytut Geologiczny w okJresie lat 1954-1956. Kilkanaście wykonanych tu do głębokości ok. 50 m otworów wiertnica;ych

da-.

ro

więcej faktów do :poznania geologicznej bu-dowy badanego obszaru przy jedno()Crlesnym roz-szerzeniu wiadomości o rwarunkach występowa­

ma

iłów ~ąg. WidOOZIIlych na ipOWiiernchni.

Otwory wiertnicze wytyczano w liniach

prze-cinających "ciąg anty.k.Hnalny" pod ka.tem

prostym, tj. wykazującym kierunek NWW-SEE:

Ze względu na duży kąt upadu skrzydeł anty-kliny utrzymano odległości między pos2lCZegól-· nymi otworami w ·granicach ok. 20 m.

8-8

_SE NW ·. $2/) (252,68 m n.p.mJ (251,71mnSU b .p.m.) (250,51 m SU o n.p.m) (249,51 S14 m n.p.m.} $16 fZ47,59mp.p.mJ (Z45.:Um nS19 .p.m.) 250 l45 24fJ 2$5 230 225 220 215 210 205 200t 1.0.5 ~ ~3 ~ Sobolizna, przekroje geologiczne.

l - piaski Wodnolodowcowe z głazami, 2 - gliny zwałowe,

3 - Iły pstre, 4 - Iły .,stropowe", li - utwory formacji lignitowej, 8 - .,spieki" l piaskowce, 7 - Iły .,spągowe".

w granicach wzgórz ostrzeszowskich trzy cią­

gi, <>dipowi.adające opisanym seriom antykli-nalnym, wyrażające się na powierzchni

wy-chodniami iłów spągowych w otoczeniu

kwar-cyUm i piasków formacji lignitowej.

Kierunek tych sfałdowań odpowiada gene-ralnie kierunlrowi ll'azciągania się wzgórz, m.i;a-nowicie: w części południowej W-E, potem SW-NE, bardziej równoleżnikowy w olrolicy

położonej ok. l O km na S od Ostrzeszowa a

na-stępnie .hardziej południkowy - SSW-NNE. 24

~5

~

Sobolizna. geological section$

l - fluvioglaclaJ sands with pebbles, 2 - ·boUider clays,

3 - vadegated ciays, 4 - .,top" clays, 5 - depo61t5 of ligr.lte fonnatlon, 8 - flireclays .and sandstolnes, 7 - .,

bot-tocn" clays

W toku prac : geologiczny<!h przewiercono

następujące utwory:

l) glinę zwałową, brązową, za,piaszczoną, wapnistą,~ domieszką żwir6.W i głazów;

2) glinę zwałową szarą, zapiaszczoną,

z

okru-chami skął krystaliemych .i otoczaków

wapien-nych; ·

3) ,piasek żółty .z domieszką żwiru o skła­ ·d,zie: ~aree, skalenie, skały krystaliczne, wa-. pienie. Wielkości · zi.Mn żw.iru wahają się od

·

0,~

dO kilku

cm. WidOczńe Są

tu lak.Ze

ostro-krawędziste odłamki głazów Jn-ystaliczmych

o średndcy lrilkunastu cm. Piaski ze żwirem

-i głazami występują bądź to w formie

od-Sobolizna, zd;ęcie geologiczne.

· Soboliznia, geologica1 mapping

B

.· ... _{· .}. _{. .}

·.o · ...• • •

. . · ...

dziel·~ych ,płatów o miąższości stwierdzonej

dochQdzącej do 32 m, bądź też. w

.postaci

wkła­

dek JlJ.bprzewąrstwień w glinie 7!Waławej.

Cha-rakte.rystyozny jest, S2lCZególnie dla soczewek

skał -~uchowych w glinie zwałowej, znaczny

udział · o~ów kWarcytowych lwb ułamków

piaskOwca·;' kwarcY'towego. MiążSZIOŚć utworów

ozw.ąrt'Qr~~owyeh, stwierdzona w wykonanych profi)lp ·:wierceń, dochodzi do 40 m;

· 4) \~ły. jl'}ioceńskie mające

charakteFystycz-ny ij~~ebi~wy odcień Ol'la·Z liczne, nie-regula.r)le'. :,wtrąc~ia iłu żółtego, rdzawego,

czarnejr};~wiśnióWego. Są one na ogół

:plas-tycżne, JoJ!alnie z niewielkimi ,przerostami muł­

ku l1:11b .~eregul.arnymi przewarstwiemami

ba:r-dzo d:rpibnóziarnistego, oz;asem pylastego 1piasku

:mw.al:X!Owe~ W iłach tych często mOŻina ~t­

kać d,omie$z.kę lronkr~ji mar,glistych i

wapien-nych. K~ecje te wY5!ElJpują na !l'óżnych głę­

bokościach:;;·'-· tym że· zgrupowane są :pewnymi

strefami; JlO'Yyżej d poniZej których konkrecje

na ogół są niew:idoome. · Miążsrość iłów.

plio-~) Mstęprią ·haw.ierCóńą serią są rbWnleZ iły,

jednak odbiegające zdecydowanie swym

wy-glądem od wyżej qpisanych. Iły •te (mioceńskie)

są barwy zielonkawobrą~owej, brąrowej w

róż-nych odcieniach a~ do beżowej ·i ·białej, siwej, stalowej i czarnej; Najczęściej iłom czarnym

towarzyszą wkładki bll'wnatnego węgLa

ilaste-go lwb piaszczystego. Iły te są na ogół tłuste i plastyczne, miejscami zanieczyszcrone bardzo drobnoziarnistym, częściej nawet :pylastym piaskiem. ilość 2lallieczyszczeń pia:swzystych

ku spągowi wzmsta, przechodząc wreszcie

w piaski ilaste. Miążs:t'JOŚć Hów waha się w gra-nicach od kilku do kilkunastu metrów;

6) piaski te są w różnym stoq>niu

·

zailooe.

Nawiercano zarówno serie luźne, rozsYJPujące

się, jak też taJcie; w których udzia·ł iłu sięga

. 500/o. Piaski lte są na· ogół. czY'ste, kwarcowe, jednorodne, obtoarone, drobno- lub średnio­

ziarniste, o wJehlrości IZiiar:n utriymująoej sit;, w pewnych stałych g.ranicach na !Zna!Cznych przestrzeniach. ·Lepiszcze mbarwJa piaski sza-rozielonlmwo. Bywają jednak partie .piasków

szarobrunatnych· :i· wówczas iZilÓW najczęściej

ma to ~Jązek z przew.ar:stwieniami węgla·

waha

·

się od kilku do 30 m.

·

NaleZy

zaznaczył:,

że utwory

te

są wodonośne. Woda występuje tu .pod ciśnieniem i niejednokro.tnie jest po-wodem skręcania szy,biJków lub wypełniania lich

kurzawką, co bardzo utrudnia kontynuowanie

prac. poszukiwawczych;

7) utwary 7JW.al)e lokalnie ;,spielciem". Są to

kł"uche piaskOwce o spOiwie ilastym, najczęś­

ciej białym "lub ·brunatnym. Wielkości ziarn

~arcu wahają się od pyłów do

drobnoziar-ndstego żwirlru. "Spieki" występują w formie gniJa.zd, &tX:~Lew, czasem sta.nowią odd:zielne

bry-ły lub bloki. Utwory te przew.amie występują

w sąsiedztwie pia51kowców kwarcytowych, któ-rych geneza i petrografia hie są należycie .

po-·znane;

8) w jednym otworze napotklano iły spągo­ we jasnobrązowe, ,przechodzące -ku spągowi w iłołupek stalowy. Brak utworów kwarcyto-wych w imlych otworach wzbudza .zastrzeże­ nia, czy istotnie iły .te należy zaliczyć do spągo­

wych. Ze wZJględu

na

brak chwilowo innych cech WY'fó2niających je, ,pc:Y13 konsekwencją wynikającą z następstwa warstw - należy przyjąć je za spągowe, uw.arż;ając jednak

pro-fil .geologiC7JJly za niepełny.

PRZYNALEZNOSCI STRATYGRAFICZNE utworów wg J. Gołą.ba i E. Klimczaka

wyglą-dają następująco: ·

l) gliny i piaski wod- - plejstocen nolodowcowe

2) liły pstre - tpliocen

3) iły zielonawobrązo- - miocen: saTmat wawabiałe oraz pias- dolny i tor·ton

lci nadkwarcy.towe górny

4) spieki i .piaskowce - miocen -

tor--kwarcytowe ton dolny

5) iły spągowe o nie- - ogólnie - trze-określonym wieku cioozęd.

Porlany schematyczny układ przewieroonych warstw ma· raczej charakter ramowy, a

usta-lenia stratygraficzne są w peW.lllym sen~e .

przy-'bliżone. Na podstawie flory zawartej w pias-kowcach . kwarcytowych J, Gołą.b !przyjmuje

ich wiek jako ~ dolny. Badanda

mikro-florystyC7JJle iłów leżących nad s~ą kwarcy-·tową .w Parzynowie sugerują zaliczenie gór-nych ich partU d9 pliocenu, a dolgór-nych ogólnie do. miocenu górnego: Trudności w

ostatecznym

ustaleniu profilu stratygraficznego wyni;kają

z w.iel:u czynn~ków.

l. W badanym rejonie ma miejsce charak-terystycma c.iągłość osadów w s~e· ibraku Zmienności w wyglądzie makroskopowym iłów tzw. stropowych, mliczanych ··do miocenu, i iłów pstrych - plioceńskich. Są wycinki

te-renu, gdzie dolne pa:rtie iłów pLioceńskich. za-wierają drobne wkładki ,sieczki roślimlej oraz stw.ierdmno laminowanie iłem· br~owym lub 'białym, Są też linne, gchie iły

tzw.

stropowe szarozielonkawe z odcieniem niebieskim; łu­ dząco ·.podobne barwą do iłów . plioceńskich, kltólie w pal'tii oddalonej 9d strefy zaibUN.eń

26

glaci·tekt:Onncznych · wyk~ują. 11iejedn.olm:otnle brak charakterystycznej bai"Wy: pstrej lub tzw. "ogtnistej". Dopiero wnikliwe badania;•. mające jako cel -główny ~strzy~ęcie sprawy wieku tych skał, mogą przynieść Ironkretone i pewne rozwiązanie stratygraficzne. ·

2. Drugim powodem utrudniającym ka.tego-rycm.e rozstrzygnięcie wieku tych utworów jest fragmentarycm.ość obserwacji dotychczas po~ czynionych, dotyczących tylko niewieLkiego wycinka wzgórz ostr·zeszowskich. Dopiero

od-powiednie zgrupowanie i ana.Iiza szeregu

ma-teriałów geologicznych, wyniesionych z badalt znanych wycinków w~górz, IlJ.QŻe potwie~dzić słuszność sugerowanego dotychęz,as pódzi,ału wiekowego lub zastąpić go innyin, właściwym.

Uw,z.ględniając wyniki całości badań geolo-gicznych przeprowadzanych w rejonde Sobo-lizily, stwierdzić należy, że .nie zawsze następ­

stwo warstw jest zgodne rz; dotychczasowymi .

wiadomościami. Zdjęcie geologiczne w

po-działCe l : l 000, .wykonane na podstawie ma-teriałów uzyskanych z .wieTceń, wykazuje, że część. oen·tralną badanego obszaru zajmują iły

spągówe, których obecność powinna świadczyć

o istnieniu ciągu ·antyklinalrrego; biegnącego od Parzynowa przez Soboliznę . w · k!i.erunk.u na

Bałczynę. . .. ·. _..

-Po obydwu·

st~onach

·'obsza:ru.

·

występowania

·iłów ~ągawych .. Wlidoczne-są Ożwa.r.tórzędowe

piaski. i gliny; · Piaski .. pokrywają . bądź glinę

zwałowft,' bądź iły plioceńslme .. lub spąRQWe.

Glina ·.iwałowa wy-Stępuje na powierżdmi ra-.czej jedynie ·W formie tpłatów, porozdzielanych

wychodniamr utworów starszych lub znacznych rozmiarów gniazdami piasków czwartorzędo­ wych . .. · ' ·

Pmekroje wykireślone \Wdroż linii odwierco-nych otworów. :vrier·tniczych pokazują właści­ wiej zarys budowy geologicznej. Jak

z

nich wyni.kJa, wy.piętrz~nię antykJinal•n,ę

w.

.;~:ej9n,ie Sobolizny ciągnie. się :ąmiej więc~j w2Jdłtiż ... ijnłi łączącej otwory nr .7, 9, 14, .. 18 ~ odgałęzieni_ęn;t. hocmym zaznaczają~ym się w otrw.

nr

2,0: Qś

tego zafałdowa:nia wyk:azuje . ta:kże . ·ll.ieWielkie .pofalowanie l poprZeczne u,widocznionę.

w

.

o~.

nr 9, gdzie lrompleks .. ił.ów pliocęńskich ... żostał zredukowany . dzialah].ośc.ią lodawyi do ,.n.ie-: znacznej miąż~ci

olt

,

4 .. ~.... . , . . . . '., , ..

·Przebieg za~hoditiego skrzydła. an.tYJldiny.

nie

jest znany. Jak· wynika z.·pr.zekroju 2-2, w-winno się ono. szytblro zan:urz-yć 'Ze. względu. n!l obec:ność

w

sąsied:zJtwie·.-:kHku&iesięciometro­ wego kampleksu . utworów' czwaortorzędowy€h, aby znów.· .utworzyć kuJm.ia}ację ·sygna·liz.ującą być illliOIŻe. następnąnmtytklii!nę - w otw:·m- 20. Ponjeważ. ·jest ,:to jedyny ··.pi"Zy:padek · zaobser-wowan-ia przebiegu skrzydła · 'Za~Jtodniego

..-pl'ILediwczesne· jest wysnurwanioe. 1:' ltego fa}tltu dalej idących wniosków. · Natomiast pNebieg wschodniego skd-2ytdła: antykJiny (IOOŻna podać

z ·większą tpewnością, dysponując bogatsa:vmi materiałami. Na iłach ; plioceńsk!ich ·

~ją-cych pod kątem

ok

5ob

·

zi:k}dują się

czwarto-. l'Zędowe gliny zwałowe i piaski .ze żwkem oraz

duży kompleks iłów· "spą,gowych". Miążsrość

tych iłów sięga 50 m. '

.. W· ćzę$ci północmej badanego rejonu

·

n.apot'-kano wkładlp ·iłów białych oraz ()kruchy i

od:-łamki spieków i pia:skow,ców kwarcytowych.

Występują one w badanym rejonie w

kontak-cie z utworami cz;w.artorzęoowymi .a1bo

w

koo-t.ak.de z pstrymi iłarri.i. W częśoi ZaŚ połutdnii>­ wej terenu iły te .wypełiniają . dwa obniżenia

synkHnalme, znajdując się w jednym przvrpad-ku na iłach pl!ioceńskich, w_ drugjm - na ;glinie zwarowej hrą:rowej,. podścielOnej przez .piaski

ze żwiTern, ·z wkładkami r·ozmyty·ch

fragmen-tów gl:n ~wałowy.ch. Iły .te swoim wyglądem

przy:pomlnają całkowicie ,;Hy spągow·e" i za

takie są uważane. Są one .plas.tycwe,

miejsca-mi za.piaszcZione, zielpnkawosiwe, pi"Zecho:izące

w stalowe lub brązowe o .różnych odcieniach, od ciemnych do beżowych, ·a na;wet tprawi~

białe.

Występow.ani·e utwmów innych, ·niż to

wy-nilka

z

następstwa warstw, zaobsel'WQiwano

rów-nierż; w kilku różnych :punktach w Tejonie

Ostr.zesrowa.

.. WieTceniami .. wy~Otnanymi w r. 1949 .na cią­

gach antyklin:alriych

w

odległości ok. 1,5 i 0,5 km od Sobolizny, nie napotkano iłócw ~ą­

·

gQi.vych, lecz utwory czwartouędowe i iły

plk>-ceńskie ·oraz najprawdopodobniej utwory

fo:::-macji UgnitcJvvej: Brak dłów spągowych tłu'­

maczono wówczas wymyciem erozyjnym nie-których partii pow.ier,zchniowych antykliny.

· Obecnie po wykonaniu 19 otworów

wiertni-cżych rozrńi~zCZIOriych na zaledwie 200 m

od-cinku ciągu, prawd01podobieńS!two dokładniej­

szego po;znani:a warunków złożowych iłów spą­

gowych jest dużo większe niż pqprzedndo. Na podstawie a!Ilallizy wykonanych profili geologiemych oraz interpretacji wyk:onanych

p~ę'kr()jów geologicznych ~leży . raczej . uwa~

żać iły . spągowe za . utwór.: majdujący s.ię na

złożu wtórnym, porwany prz.ez krę wtworóvJ

d21walitc;n-~ycllli •ós8dlrony

w

~ilu

syn-1dihialm.ym. ~ GerteZJę zagł-ębienJia. synk1imlnego

trudno jest

w

tej chwili ustalić. Na podstawie niewielkiej ilości fakltów ·można rówuJe dobrże

przypisać ·ją dżiałalnośd · sił powoduiących

wy-. piętl"Zenie się wzgórz ostrzeszowsk!ich, · jak

i działałilości .późniejszej, .polegającej .na wy-myciu w niektórych punkta-ch . górnych parW

iłów .plioC-eńskich. Być może, iły Sob~ie-.111y

określone jalro "spągowe" należałoby uznać

za

,,:priykwa.rcy.towe"; gdyż iły występujące­

w stropie utworów kwarcytowych w rej. są­

siedniego Parzynowa mają bardZio Zibltiżony

wy-gląd. Poznanie ,genezy. tych iłów i ustawienie ich w . profilu straty~aficznym wymaga nrze--pTOWadzenia badań na całym· obszaTze wzgórz ostNesrowskich. bopiero dysponując

materia-łami z badań całegio regionu, można będzie da{;

mieszczone

t

dlacze

,

go ooad

·

:ziily

·Się

'w

postaci

wydluronego oiągu.

Zbadany odcinek wychodni iłów "s.p_ągo­ wych" w Soboliźnie wynosi ok. 200 m, prży

· wydJ~uiJon~ .ciągu?

Ponieważ miąższość tych Hów dochodzi <b

50 m, surowiec

.

ten

bez względu na swą sy.tua,..

cję goologicmą jest godny zainteTesowania,

na-wet gdyby -trzeba było usuwać wkładki płonne

w postaci okruchów piaslrow.ca · kwarcytowego

i spieków. Poza tym mOżli.we jest spowodowa"" nie przyrostu zasobów w wyniku badania dal-szych fragmentów ciągu. Oczywiście trudno

jest tu zagwar•antować .pozytywność

surowco-wą· wyników, .bowńem utwory czwartomędu

charakteTys:tycule są zmiennością i nie wiado-mo, czy w .iamych pnnktach kontakt iłów

z wtworamti czwartorzędu jest równie mało

slromplik!Owa:ny oraz czy iły te nie będą po-dzlielone na drobniejsze płaty i soczewy,

po-wciskane w glinę zwałową, ską•d wydabywanie

był01by utrudnione lub niemożliwe.

Również ważną rzeczą jest charakterystyka

ja~ośoiowa omawianej kopaliny oraz jej

ewen-tualma zmienność w układzie pionowym. AnaMzy :próbek pobranych punktowo z kilku miejsc jedynie orientują w możlLwościach st<;-sowania iłu w odpowiednich gałęziach gospo-darki.

J. Gołąb (l) po:iaje anal1zę chemioz.ną Hów z SoboLi·zny: Si02 Al20a F~Oa CaO M gO

S O

a

.;...; 63,13°io - 30,89 0,56 - 0,84 - ślady -- 4,58

·W próbce iłu pobr-anej z otworu m 14 z głę-:­

bokooci 3,0-4,0 m In:styrt:ut Materiałów

Ognio-trwałych ustaHł następujące !Proporcje skład­

ników. praż. w stanie suroWym 57,14 24,84 1,63 1,25 0,35 10,8B powy-prażendu 64,56 27,64 1,81 1,39 0,38

OgniotTWałość ·tej .próbki iłów wynosi -1630°:.

bw.ie próbki pobTane z

otworu

nr 16 z dwu

różnych .głębokości poddano badaniom w . Celi-:

tralny-m Laboratorium Przemysłu CeraniicZIJlę­ glo w Pruszkowie dla określenia ich

przydat-ności jako surowca ceTamicznego. · Z badań

tych wynika, że iły te są ma.teni·ałem

niejeą1110-rodilym, plastycznym, z w~uezenianii -pi~z;-: . czystymi, o barwie szarej, na wilgotno sza,roz1~

lonej. Wynitki badań podano w .pon1ższej tabel!. Na podstawJe !Warunków geoilogiC.mych

:

1

ba~

. . . ·~

Skurczliwoś6liniowa _{· Barwa po}

wy-w%

Nasiąkli-Woda paleniu

woś6powy-zarob. powysu- całkowita po w temp •. _paleniu

w% szeniu wypaleniu 1200° 11300° w temp. w temp. w temp. 1200° 110° _1200°

_l

_1300° '23,3 7 11 7 brązowosza- 1,8 bąble ra - - -.30,3 lO 15 lO żółtoszara 2,4. bąble

l) iły .~ą-gowe", eksploatowane w wielu punktach na obszarze wzgóri ostrzeswwskich,

występują w rejonie Sobolizny na złożu

wtór-nym, :w ścisłym ipOWiązaniu z utworami

czwar-torzędowymi; · ·

2). :wykona.nde prac badawczych

na

daLszych .fragmentach ciągów w~hodni tych iłów

mo-.głoby stanowić podstawę do ewentualnego

uru-chomienia ich eksploatacji. choćby na małą

ska-lę, dLa potrzeb lokalnych;

3) przyrt;oczone :wyniki badań technologicz-nych .świadczą o .możliwościach stosowania

iłów do wyrobu cegły klinkierowej. choć

wy-sqk;a zawar:tość SOs zmusza do bardzo ostroż­

_pego wyciągania ptraldycznych wniosków co do wykorzystania glin.

Zastosowanie w przemyśle ogniotrwałym

jest dOOć wątpliwe rz: powodu niskiej

ognio-trwałości kO!paliny. Być może będzie ona

przy-datna do wytwarnarua nieco gorszych

gatun-ków szamotu. Iły 1-ego ·typu w drrmych partiach wzgórz ootrzeszowskich mają ogniotlrlwałość

wahającą się w granicach 2'6-29 sS; ·

4) różnorodność surow-Ca występującego \V

rejonie wzgórz os1lrooswwskich, mimo niewiel-kich romtiarów złóż, wymaga dokładniejszego

OlpraCQWania, co miałQby korzystny wpływ ni.e tylko na ustalenie perspektyw roowoju bazy

materiałów .budowlanych, lecz także

pozwoli-łoby

na:

zebranie wszystkich falk.tów mających

wpływ na ostateczn:e ustalenie geologii wzgórz

<>Silmeszowskich.

SUMMARY

The vicinity of the Sobolizna village is regionally

connected with Ostrzeszów Hills (Katzen Gebirge)

which constitute ·eastern prolongatlon of Trzebnic~

~ills ~Ka.tzen Gebirge). On the up to date

investiga-bons 1t 1s .known that the Ostrzeszów .Hills consist

of · several anticlinal bel ts alternated with broader

synclinal zones. Limbs of anticlines are bunt of

Tettiary deposits and dip at 50-70° under

Quater-na:ry deposits. In cores of these anticlines "bottom"

clays occur. They . are visible on the surface in the

shape of long belts.

. On the base of bore-holes one can say that the

,;bottom" claYJS lay uneonformably ·on Bliocene cl!iys

or on the large pol'tion of Quatemary deposits. It is

to suppose -that tbis deposit ·is Of secondary orig-in.

It maybe an ice transported block :which was depo- ·

sited in the SYilldilnal depresslon. Due to lairge

tbick-ness ałltaining in some places 50 m. these clays may

be a matter of 'interest for the ceramie industry.

28

0KpecTHOCTb cena Co6onH3Ha CBH3aHa perHoHanbHO

C ITOnOCOfi 0CT>K3ll10BCKHX XOnMOB, KOTOpble

CTaHO-BHT BO.CTO'łHYJO 'łaCTb T>K36HH~KHX XOnMOB. Ha

OCHO-BaHHH Cyi.qeCTBOBaBlllHX ):{0 CHX nop HCCne;:tOBaHHł!:

· Ha):{O KOHCTaTHpOBaTb, 'łTO 0CT>K31llOBCKHe XOnMbl

CO-CTOHT H3 aHTHKnHiłanbHbiX pHJ{OB, pa3,llenaeMbiX

60-nee ll1HpoKHMH noncaMH CHHKnHHaneA. RpbinbH

aH-THKnHHaneA llOCTpOeHbl H3 TpeTH'łHbiX o6pa30BaHHił

'H mi;:taiOT 110):{ yrnoM 50-70° llO,ll 'łeTBepTH'łHble

o6pa30BaHHH. IJ;eHTpanbHble 'łaCTH aHTHKnHHaneił .

3a-nonHHIOT <<llOJ{OlllBeHHble» rnHHbl, KOTOpble 'łaCTO,

B cilyąae pa3pyll1eHHH Bblllie nema~.qHx oTnomeHHA, ;:taioTCH npOCJie):{HTb Ha llOBepXHOCTH B BHJ{e ):{nHH-HbiX ITOHCOB.

Hccne;:toBaHHaH ąacTb BbiXo;:ta <<ITOJtOll1BeHHbiX>>

rnHH B OKpeCTHOCTH Co60nH3Hbl H'MeeT OK. 200 M

_J{JIHHbl H 15-20 M lllHpHHbl.

Ha OCHOBaHHH pe3ynbTaTOB 6ypOBbiX pa60T MOlKiła

KOHCTaTHpOBaTb, 'łTO <<llOJ{OlllBeHiłble>> rnHHbl

HeCO-rnacHO 3aneraJOT Ha nnHo~eHOBbiX rnHHax HnH me

Ha 6onbll10M KOMnneKCe 'łeTBepTH'łHbiX OTnomeHHił.

Ha;:to npe;:tnonaraTb,. 'łTO sTa 3anemb BTOpH'łHoro

npo-Hcxom;:teHHH H MOlKeT 6b1Tb rnbiÓOfi-OTTOp>KeH~eM

OT-nomeHHbiM Bnpem;:te Bbi):{On6HTOił CHHKnHHanbHOił

yrny6neHHH. Ilo llOBOAY 3Ha'łHTenbHOił MOI.qHOCTH

):{0-CTHraJO~.qeił MeCTaMH OK. 50 M, rnHHbl 3T-H He3aBHCH-MO OT CBOeił reonorH'łeCKOił CHTya~HH MOrnH6bl

·6biTb npe;:tMeToM HHTepeca oco6eHHO ;:tnH KepaMH'łe­

cKoA npOMblllineHHOCTH.

LITERATURA

l. G o ł ą b J. - Geologia wzgórz ostrzeszowskich

(wzięto z "Księgi pamiątkowej ku czci K.

Bohdano-wicza"). PIG. Warszawą 1951 .•

2. Klimczak E. - Kwarcyty i gliny

przykwarcy-towe rejonu Ostrzaszowa. ArchiWIIllll IG 1951.

~. P o U o w .i c rz S.· - Geologia !l"ejonu Ostrzaszowa.

Archiwum AGH 1956 r.

4. Z a l e w s k a B. - Opracowan:iJe geologiczne

bu-dowy geologicznej wzgórz ostrzeszowskich

z uwzględnieniem warunków występowania i

ge-nezy trzeciorzędowych kwarcytów ogniotrwałych.