Problemy badań utworów permu na obszarach platformowych Polski w aspekcie występowania surowców mineralnych

PE310ME

,; BapMC~J.1MCKID1: ByJIKaHJ.13M cy6ceKBeHTHOrO TMIIa BCTpe'łaeTCJI B lTOJihiiie B HMRmeJ.1: CMJie31i1J.1 (cpe,n;H-cy,n;eTCKaJI J.1 BHyTpMCy,n;eTCKaJI MyJih,D;bi), Ha

IIaJie030M-CKOM rrJiaTcpOpM!e .c (rrpe,n;cy ,n;eTcKaJI M!OHOKJI'J11HaJih 'M · rrpM6aJITHMCKaJI 'łaCTh 3arra,n;noro ilOMOpbR), B CMJie3-CKO-KpaKOBCKOM paMOHe :11 Ha BOCTO'łHOeBpOrreJ.1:CKOM IIJia TcpOpMe. CaMhiM CHJihHbiM BY JIKaHJ13M na6mo,n;aeTCJI B 3arra,n;Hoi1: 'łaCTM ilOJihiiiH, r ,n; e Bhr,n;eJIJIIOTCR TPH HJIH ,ZJ;Ba By JIKaHH'łeCKHX ~J1KJia, KOTOpbie Ha-.łMHaiOTCJI OCHOBHbiMJ1 JiaBaMM (6a3aJI:OTbi), a KOH'łaTCJI KJ1CJibiMJ.1

JiaBaMM (pHOJIMTbi), 'łaCTO BbiCTyrraiO~UM:t:t :BMecTe c TycpaMM. ByJIKaHM'łeCKHM I.J;MKJiaM KJia,n;eT Ha'łaJio MaTepMaJI IIOKpOBa (6a3aJihTbi), KOTOpbiM Bhi3BaJI M0-6J1JIJ13a~MIO oca,n;o'łnoro MaTepHaJia KOPhi · (pMOJIMThi). B cJie,n;yrorqMM 3Tarre 3BOJIIO~MM ByJIKaHM'łeCKMe rropo-,n;.hi IIO,ZJ;BepraJIMCb MeCTHOM aJib6J1Tlii3a~J.1lii CBJI3aHOM C ropR'łl1Mlii IIJITHaMlii (hot SIPOXS). ilo BCeM BepOJITHOCT1i1 BY JIKaHlii3M BbiCTyrraiOrqiD1: B ayTyHe CTaJI IIpM'łMHOM o6orarqeHliiJI MOpCKOM BO,ZJ;bi COJIJIMM HaTpMR, KOTOpbie B IIO,ZJ;XO,IJ;JIIqHX IIaJieoreorpacpH'łeCKMX J.1 KJIMMaTlii'łeC­ KHX yCJIOBHHX o6pa30BaJIH B ~eXIIITeMHe 6oraTbie Me-CTOpO:lK,ZJ;eHHH raJili!Ta.

STANISŁAW DEPOWSKI, JĘDRZEJ POKORSKI, RYSZARD WAGNER

Instytut Geologiczny

PROBLEMY

PERMU

NA OBSZARACH

PLATFORMOWYCH

POLSKI W ASPEKCIE

ANIA

SUROWCÓW MINEHALNYCH

Badania permu na obszarach platformowych Fol-ski charakteryzuje szybki rozwój związany z poszu-kiwaniem i rozpoznawaniem złóż surowców mineral-nych, a zwłaszcza rud miedzi, soli kamiennych i po-tasowych, gazu ziemnego i ropy naftowej (1, 3, 10, 14, 18, 20, 27). Szczególne nasiienie prac badawczych

i poszukiwań nastąpiło po odkryciu w 1957 r. jed-nych z największych w ściecie złóż rud miedzi w re-jonie Lubina - Sierosz·owic na Dolnym Śląsku (32, 33), a następnie licznych złóż gazu i ropy (7, 12, 30) oraz złóż :polihalitu (19, 26).

Na obszarze polskiej częś·ci permskiego basenu Europy Środkowej wykonano ponad 1000 otworów wiertniczych o charakterze reperowym, w celu poz-nania utworów permu. Były to głównie otwory ba-dawcze związane z poszukiwaniami złóż gazu i ropy, rud miedzi, soli kamiennych i potasowych (24, . 25). Vłykonano również wiele badań geofizycznych, w tym ponad 100 tys. km refleksyjnych profilów sejsmicz-nych.

Różnorodność litologiczna osadów permu (skały efuzywne, klastyczne, węglanowe i ewaporaty) była przyczyną zastosowania szerokiego zakresu i o rygi-nalnej metodyki badań analitycznych. Najintensyw-niejsze prace badawcze związane są z poszukiwania-mi złóż ropy i gazu, prowadzonymi na obszarze pol-skiej części basenu permskiego.

GŁOWNE KIERUNKI BADAŃ PODSTAWOWYCH

Najważniejszym kierunki·2m badań osadów permu w Polsce, · prowadzonych w Instytucie Geologicznym, jest analiza litofacjalna. Kompleksowe prace mają na celu określenie głównych typów litologicznych i ich sekwencji na podstawie badań sedymentologicz-nych, petrograficznych i mikrofacjalnych (1). Bada-nia sedymentalogiczne mają określić cechy tekstu-ralne (morfologia i układ ziarn, wysortowanie itd.) i strukturalne osadów, a przede wszystkim struktu-ry depozycyjne, erozyjne i biogeniczne. Badania se-dymentologiczne są ściśle powiązane z petrografią. Wykonuje się analizę składu mineralnego z ziarn różnych frakcji, spoiw i cementu w skałach klastycz-nych oraz mikrofacji i ich sekwencji w skałach wę­ glanowych.

Szczegółowo opracowany materiał rdzeniowy jest korelowany z wykresami geofizyki wiertniczej . i przedstawiony w formie syntetycznego profilu li-tologicznego. Na podstawie tych prac określa się cykle sedymentacyjne i sedymentacyjno-diastroficz-ne osadów czerwosedymentacyjno-diastroficz-nego spągowca i cykle węglanowo­

-ewaporacyjne osadów cechsztynu, które są pods, ta-wą podziału litostratygraficznego. Szczegółowe ba-dania litologiczne uzupełnione wynikami analiz che-micznych i geocheche-micznych oraz studiami ekologicz-nymi (21, 22, 23) służą do rekonstrukcji paleogeogra-ficznych, w których określa się środowiska sedymen-tacji, kierunki palecprądów i transportu materiału klastycznego.

UKD 550.8:551.736:551.242.5:553.43

+

+

Na podstawie analizy miąższości, asocjacji litolo-gicznych i luk sedymentacyjnych określa się tempo subsydencji i aktywność stref dyslokacyjnych w cza-sie sedymentacji permu. Zespół wymienionych badar1 pozwala na określenie ewolucji permskiego basenu sedymentacyjnego. Tak prowadzone badania podsta-wowe mogą być wszechstronnie wykorzystane w celu ukierunkowania prac poszukiwawczych surowców mineralnych występujących w osadach permu.

ZASTOSOW,ANIE WYNIKOW BADAŃ PODSTAWOWYCH

DLA OKREŚLENIA PERSPEKTYW ROPO-I GAZONOśNOśCI UTWOROW PERMU

Przeprowadzone dla polskiej części basenu perm-skiego .prace badawcze, przy uwzględnieniu wynikóN badań i poszukiwań wykonywanych w całym basenie Europy Środkowej, wskazują na bardzo złożone wa-runki występowania nagromadzeń węglowodorów (7, 11, 13, 17, 34). Skałami zbiornikowymi są w czerwo-nym spągowcu piaskowce najwyższej części saksanu oraz trzy poziomy węglanowe cechsztynu: wapier1 cechsztyński (Cal), dolomit główny (Ca2) i dolomit płytowy (Ca3). W saksanie i wapieniu cechsztyńskim występują złoża gazu ziemnego, a w dolomicie głów­ nym i płytowym złoża ropy naftowej i gazu . ziem-nego. Z badań podstawowych największe znaczenie dla określenia rozmieszczenia złóż mają wyniki ana-lizy litofacjalnej i paleogeograficznej.

W saksanie podstawowe znaczenie ma facja pias-kowcowa (ryc. 1), występująca na peryferiach

wol-sztyńskiej wyżyny wyspowej i na południe od paleo-wyżyny pomorskiej. Największe i najzasobniejsze skupiska złóż gazu odkryto na peryferiach wschod-niej i środkowej części wolsztyńskiej wyżyny wyspo-wej. Pojedyncze złoża gazu odkryto także na połud­ nie od palecwyżyny pomorskiej. Badania palecgeo-graficzne i litofacjalne (l) umożliwiają ogólne ukie-runkowanie poszukiwań złóż gazu ziemnego w czer-wonym spągowcu poprzez określenie stref o opty-malnych warunkach li tologiczno-paleog,eograficznych dla powstania i zachowania się nagromadzeń węglo­

wodorów.

Dalsze pra,ce rozpoznawcze i poszukiwawcze· po-winny koncentrować się w północno-wschodnim

i wschodnim obrzeżeniu wolsztyńskiej wyżyny wys-powej i wschodnich krańcach równiny kaliskiej (na odcinku Września - Konin - Kalisz - Niechmi-rów). Obszar rozciągający się na północ od Gór

świę-tokrzyskich (Kalisz Piotrków Trybunalski Mszczonów), jak również obrzeżenie północnej czę-· ści basenu polskiego (strefy: Obrzycko -

Stargard-Kamień Pomorski oraz Gryfide - Resko - Czapli-nek - Debrzno - Toruń) (ryc. l) wymagają wierce11 parametrycznych i wszechstronnych prac badawczych. Prowadzone badania (l) wskazują także na celo-wość możliwie szybkiej realizacji programu głębokich

o 40 60 80km L-~~--L--L~~~

_,."' 'J.oo-::=.

/"' 2

//óJ

na tle mapy litofacji pids.zczystej z jednostkami pa-Zeogeograficznymi saksanu wg. J. Pokorskiego i D. Kuhnowej (1978) oraz J. Pokorskiego (1978), wersja

uproszczona.

l - granica pierwotnego zasięgu saksonu, 2 - granica obecnego zasięgu saksonu, 3 - izopachyty w metrach, 4 -obszary o dominacji litofacji piaszczystej: a - stwierdzo-ne, b - przypuszczalne; 5 - główne kierunki transportu materiału terygenicznego, 6 - złoża gazu ziemnego, KZ -Kotlina Zielonogórska, RW - Równina Wrocławska, RK

-Równina Kaliska.

wierceń badawczych w centralnej części basenu pol-skiego, gdzie należy wyjaśnić nwżliwość występowa­ nia poziomów piaskowcowych w niższej części saksa-nu oraz zbadać podłoże permu.

Opracowania paleogeograficzne i litofacjalne wa-pienia cechsztyńskiego (l) określają położenie, miąż­ szość i zróżnicowanie litologiczne perspektywicznych barier węglanowych z rafami algowo-mszywiołowymi

oraz przyległych do nich bezpośrednio stref laguno-wych i przedbarierowych (ryc. 2). Zróżnicowanie litologiczne strefy przybrzeżnej wapienia cechsztyń­ skiego (1, 5, 6, 31), określone ilościowo przez

propor-cje głównych grup mikrofacji, pozwala wyodrębnić

obszary o najkorzystniejszych własnościach zbiorni-kowych dla nagromadzeń węglowodorów. Są to ob-szary o dominacji mikrofacji organogenicznych (on-kality, bialityty i biomikryty bogate) i oolitowych.

698

a b

3 [ Z ( J 4

~5 ~~

Fig. 1. Distribution of hydrocarbon accumulations 'Lersus map of sandy lithofacies and paleogeographic <Lnit.s of the Saxonian (ajter J. Pokorski and D.

Kilhn, 1978, and J. Pokorski, 1978, simplified).

- original extent of Saxonian, 2 - present extent of Saxonian, 3 - isopachytes in meters, 4 - areas of domi-nance of sandy lithofacies: a - recorded, b - inferred; 5 - main directions of transport of terrigenic materiał, 6 gas accumulations, KZ - Zielona Góra Basin, RW

-Wrocław Plain, RK - Kalisz Plain.

W strefie bariery śląskiej oraz przyległych do niej

bezpośrednio części strefy lagunowej i

przedbariero-wej odkryto liczne złoża gazu ziemnego oraz można

oczekiwać odkrycia jeszcze dalszych złóż tego

surow-ca, ale o niezbyt już dużych zasobach. Perspekty-wiczna pod względem możliwości odkrycia złóż gazu jest strefa barierowa na Pomorzu, natomiast bariery: podlaska i mazurska, położone na małych głębokos­ ciach i objęte strefą względnie swobodnej wymiany wód podziemnych, są nieperspektywiczne.

Z opracowań litofacjalnych i paleogeograficznych

dolomitu głównego (ryc. 3) wynika położenie, miąż­

szość i zróżnicowanie mikrofacjalne barier: lubuskiej,

śląskiej, świętokrzyskiej, podlaskiej, mazurskiej i

po-morskiej oraz przyległych do nich stref lagunowych, przedbarierowych oraz płytkiego sze.lfu kontynental-nego (1, 9). W dolomicie głównym najlepsze

włas-100km

Ryc. 2. Rozmieszczenie nagromadzeń węglowodorów na tle mapy paleogeograficznej wapienia cechsztyń­ skiego (Cal) wg T. Peryta, T. Piątkowskiego, R. Wagnera (1978), wersja uproszczona. Objaśnienia do

ryc. 2-4.

l - głębsza część szelfu· wewnątrzkontynentalnego, 2

-płytsza szęść szelfu wewnątrzkontynentalnego, 3 - izolo

-wan~ wyniesienia dna zbiornika o podwyższonej miąższoś­

ci osadów węglanowych, 4 - bariery węglanowe, 5

--laguny, 6 - strefa przybrzeżna nie rozdzielona, 7 -

ob-&zary bez osadów węglanowych (pozbawione węglanów)

w wyniku erozji postgenetycznej lub zastąpione osadami

siarczanowymi i/lub klastycznymi, 8 - lądy, 9 -

izopachy-ty skał węglanowych w metrach, 10 - współczesny zasieg

osadów węglanowych, 11 - p'.erwotny zasięg osadów

po-szczególnych cykli (Z1, Z2, Z3), 12 - rafy

algowo-mszy-wiołowe, 13 - złoża ropy naftowej, 14 - złoża gazu.

ności ·zbiornikowe występują na obszarach o dużym

udziale mikrofacji onkolitowej. Złoża ropy naftowej

i gazu ziemnego odkryto w barierach lubuskiej i śląs­

kiej oraz w ich strefach lagunowych i przedbarie-rowych, a także w. przyległej płytszej części szelfu. W zachodniej części pomorskiej strefy barierowej odkryto kilka złóż ropy, z których największe jest znane złoże Kamień Pomorski (12).

Fig. 2. Distribution of hydrocarbon accumulations versus paleogeography of the Zechstein Limestone (Cal) (after T. Peryt, T. Piątkowski, R. Wagner, 1978,

simplijied). Explanations to Figs. 2--4.

l - deep part of intracontinental shelf, 2 - shallow part

of intracontinental shelf, 3 - isolated elevations of basin

floor with increased thickness of carbonate deposits, 4

-carbonate barriers, 5 - lagoons, 6 - not subdivided

coa-stal zone, 7 - areas from which carbonate deposits were

removed by postgenetic erosion or replaced by sulfate

andlor clastic deposits, 8 - lands, 9 - isopachytes of

car-bonate rocks in meters, 10 - present extent of carbonate .

deposits, 11 - original extent of deposits of cycles Zl, Z2

and Z3, 12 - algal-bryozoan .reefs, 13 - oil accumulations,

14 - gas accumulations.

W świetle wyników b2.dań litologicznych i

paleo-geograficznych, przy uwzględnieniu ogólnych geolo-gicznych warunków występowania nagromadzeń wę- ·

glowodorów w dolomicie głównym, pozytywnie oce-nia się perspektywy odkrycia dalszych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w wyżej wymienionych strefach paleogeograficznych, tzn. bariery lubuskiej,

Ko-Ryc. 3. Rozmieszczenie nagromadzeń węglowodorów

na tle mapy paleogeograficznej dolomitu głównego

(Ca2) wg I;L. Wagnera, T. Peryta, T. Piątkowskiego,

E. Czajor (1978), wersja uproszczona. Objaśnienia

jak na ryc. 2.

nieczne jest zbadanie przypuszczalnej bariery święto­ krzyskiej oraz południowo-wschodniej części bariery pomorskiej. Natomiast zachowane części bariery pod-laskiej i mazurskiej ocenia się jako nieperspekty-wiczne pod względem nagromadz·2ń węglowodorów,

ze względu na położenie ich w strefie względnie

swobodnej wymiany wód podziemnych.

Badania paleogeograficzne i litofacjalne dolomitu

płytowego (ryc. 4) umożliwiły określenie, najważniej­

szych dla oceny perspektyw ropo- i gazonośnoścl, stref barierowych. Dotychczas odkryto jedno złoże ropy naftowej Garzysław w zachodniej części barie-ry pomorskiej. Ocena ogólnych warunków geologicz-nych wykazuje, że najbardziej perspektywiczny jest tu dolomit płytowy. Wschodnia część bariery pomor-skiej, resztki bariery mazurskiej oraz północna

i wschodnia część bariery podlaskiej są nieperspekty-wiczne. Południowa część bariery podlaskiej i bariera

świętokrzyska wymagają dalszych badań. Barierę

śląską można określić jako mało perspektywiczną.

Duże znaczenie dla oceny prognoz występowania

nagromadzeń węglowodorów w utworach permu mają badania skał efuzywnych autunu i utworów

pod-700

Fig. 3. Distribution of hydrocarbon accttmulations versus paleogeography of the Main Dolomite (Ca2) (a'jter R. Wagner, T. Peryt, T. Piątkowski, E. Czajor, 1978, simplified). Explanations as given in Fig. 2

permskich (7, 10, 16). Z występowaniem skał efuzyw-nych autunu (1, 2, 4, 8) są prawdopodobnie związane

anomainie wysokie zawartości azotu w gazach perm~

s kich.

Skały macierzyste gazów ziemnych czerwonego

spągowca i wapienia cechsztyńskiego, a częściowo

i dolomitu głównego, występują w osadach podperm-skich, głównie w karbonie górnym (2, 4, 8). Ropa naftowa w utworach cechsztynu ma charakter auto-chtoniczny (4). Skałami macierzystymi "generujący­

mi" wydają się być (wg J. Calikowskiego i J. J.

Głogoczowskiego) "osady pelityczno-ilaste", występu­

jące w spągu poszczególnych cyklotemów (4).

Wy-mienieni autorzy uważają także, że część cechsztyń­

skich gazów, będących syngenetycznymi z ropą, jest autochtoniczna. Celowe jest kontynuowanie badań geochemicznych skał ilastych i węglanowych cech-sztynu, a także osadów dolnopermskich, w celu bliż­

szego określenia w jakim stopniu można uważać je

za skały macierzyste rop naftowych i gazów

Ryc. 4. Rozmieszczenie nagromadzeń węglowodorów

na tle mapy paleogeografic~mej dolomitu pŁytowego (Ca3) wg R. Wagnera, T. Peryta, T. Piątkowskiego,

E. Czajor (1978), wersja uproszczona. Objaśnienia jak na ryc. 2.

ZWIĄZEK BADAŃ PODSTAWOWYCTil

Z POSZUKIWANIAMI SUROWCO W STAŁYCH

Badania skał efuzywnych autunu (1, 29) oraz oparte na wszechstronnych opracowaniach, przede wszystkim geochemicznych i litofacjalnych - studia paleogengraficzne i palcatektoniczne saksanu (1, 5, 28), łupku miedzionośnego (28, 33) i wapienia

cech-sztyńskiego (1, 22) mogą dać nowe przesłanki odnoś­

nie do ukierunkowania poszukiwań rud polimetali. Dotyczy to zwłaszcza poszukiwań na monoklinie przedsudeckiej i peryklinie żar, w nawiązaniu do znanych permskich złóż rud miedzi i innych metali strefy Lubin - Sieroszowice (28, 32), gdzie ekspiJ-atuje się rudę piaskowcową (strop saksonu),

cech-~ztyński łupek miedzionośny i rudę węglanową (spą~

gowa część wapienia cechsztyńskiego).

Dotychczasowe prace badawcze wykazały, że na obszarze Niżu Folskiego - poza monokliną

przed-sudecką - perspektywy odkrycia złóż rud miedzi

istnieją głównie w południowej części basenu

perm-skiego. Jest to prawidłowość występująca w całym

basenie permskim Europy środkowej, gdzie złoża rud

Fig. 4. Distribution of hydrocarbon accumulations versus paleogeography of _ the Platy Dolomite (Ca3) (after R. Wagner, T. Peryt, T. Piqtkowski, E. Czajor, 1978, simpLijied). Explanations as given in Fig. 2.

metali związane są ze środkowoeuropejskimi góro-tworami paleozoicznymi i ich bezpośrednim prze:d-po_lem. W Polsce niezbędne jest zbadanie obszaru

po-łożonego na północ i północny za·chód od Gór świP.­

tokrzyskich.

Przesłanki palcageograficzne i palcatektoniczne

wskazują na konieczność rozpoczęcia badań, w celu

poszukiwań w południowej części basenu permskie: ;o złóż rud iłoweowych (Cu, Zn, Pb) typu Morza Czer-wonego (15, 28), dalszych złóż rud miedzi typu Lubin - Sieroszowice (20, 33), piaskowców z okruszcowa·· niem Pb oraz stref z okruszcowaniem ;Pb, Zn i Ba. Badaniami podstawowymi obejmuje się

tak-że nieckę północnosudecką, gdzie występują

znane cechsztyńskie złoża rud miedzi w rej oni e Bo·

lesławca i Złotoryi (20) oraz nieckę śródsudecką, z antrakozj owymi łupkami miedzionośnymi w

czer-wonym spągowcu (10).

W cechsztynie na obszarach platformowych

Fol-ski występują potężne serie soli karnicnych i lokal-nie serie soli potasowych (10, 18, 24, 26). Od

kamien-nych są wysady solne regionu kujawskiego położone w środkowej części basenu permskiego. Ukierunko-wanymi badaniami podstawowymi i poszukiwaniami

objęte są natomiast głównie złoża pokładJwe soli

ka-miennych i potasowych, występujące na dostępnych górniczo głębokościach na monoklinie przedsudeckiej

i w strefie nadmorskiej wyniesienia Łeby (20). Ogromnym sukcesem polskiej geologii było odkrycie na wyniesieniu Łeby, w rejonie Pucka - Wbdysl:.l-wowa, złóż polihalitu (19). Interesującym obiektem dalszych prac badawczych są serie potas:mośne typu chiorkowego w cyklotemach Z2 i Z3 na monoklinie przedsudeckiej (10, 20).

W ramach kompleksowych badań utworóv;,r cech-sztynu przewiduje się rozwój prac bJdawczych nad ewaporatami wyższego rzędu, co powinno przyczynić się do uzyskania dodatkowych informacji o ge·olo-gicznych warunkach występowania soli kan~iennych

i potasowych. Z innych surowców mineralnych

sta-łych permu można wymienić jeszcze złoża gipsów, anhydrytów, piaskowców budowlanych, skał wylew-nych i tufitów (10). W obrębie obszarów platfor-mowych na małą skalę były eksploatowane tylko gipsy nad wysadem solnym w Wapnie. Znajdują się

one również na niewielkich głębokościach nad

wys::t-dami solnymi Inowrocławia i Góry. Ogromne zJ.soby anhydrytów występują w sąsiedztwie złóż rud mie-dzi na monoklinie przedsudeckiej. Nie są one na razie c.ksploatowane, ze względów górniczych, natomiast eksploa'tuje się duże złoża gipsów i anhydrytów na wychodniach, wzdłuż południowego brzegu nieci-d

północnosudeckiej. Użytkowane są także piaskowce budowlane, które występują w czerwonym spągowcu na obszarze niecki śródsudeckiej. Głównie jako kru-szywo znajdują zastosowanie skały wylewne wystę­

pujące na powierzchni w obszarze krakowskim koło

Krzeszowic, w niecce śródsudeckiej, między Kłodz­

kiem i Kamienną Górą oraz w niecce północno-su­

deckiej, w okolicy Złotoryi, Lwówka i świerzawy.

Prowadzone badania podstawowe, oprócz wartości

ogólnopoznawczych, mają wpływ na kierunki

poszu-kiwań złóż surowców stały,ch występujących w

osa-dach permu. Poznanie procesów, środowisk sedymen-tacji i ewolucji basenu sedymentacyjnego umożliwia­

ją regionalną ocenę perspektyw surowcowych i bar-dziej efektywne poszukiwania, prowadzące do wy-datnego zwiększenia zasobów wymienionych surow-ców mineralnych.

LITERATURA

l. Atlas litofacjalno-paleogeograficzny permu obsza-rów platformowych Polski. Pod red. S.

Depow-skiego. Wyd. Geol. 1978.

2. Boigk H., Stahl W. - Zum Problem der Enstehung nordwestdeutschen ErdgaslagersHitten.

Erdol u. Kohle 1970 nr 6.

3. Budowa geologiczna Polski. T. I. Stratygrafia, cz. l. Prekambr i paleozoik. Wyd. Geol. 1968. 4. Calikawski J., Głogoczowski J. J.

-Badania geochemiczne bituminów w Polsce. Naf-ta 1976 nr 7.

5. Czaj or E., Wagner R. - Perm. [W:] Skały

platformy prekambryjskiej w Polsce. Cz. 2. Po-krywa osadowa. Pr. Inst. Geol. 1974 t. 74. 6. Czaj o r E., W a g ner R. - Quantitative lVIi··

krofacies-interprętation der Werrakarbonate. Z. Geol. Wiss. 1975 H. 11.

7. D e p o w s ki S. - Występowanie węglowodorów

w utworach permu. Biul. Inst. Geol. 1972 nr 252. 8. D e p o w ski S. - Podstawowe problemy

geolo-gicznych badań obszarów gazo- i roponośnych

Polski. Biul. Geol. Wydz. Geol. UW vol. 25 (w druku).

9.

.D

T. S., W a g n e r R. Sedymentacja i paleogeo-grafia cechsztyńskiego dolomitu głównego a jego ropo- i gazonośność. Prz. Geol. 1978 nr 3. 10. Geologia i surowce mineralne Polski. Biul. Inst.

Geol. 1970 nr 251.

11. Gur ar i F. - Niektóre właściwości budowy

i ropogazonośności osadów permskich płyty środ­

kowoeuropejskiej. Kwart. Geol. 1975 nr l.

702

12. Kar n k o w ski P. Przegląd perspektyw

po·-szukiwań ropy naftowej i gazu ziemnego w

Pol-sce. Biul. Inst. Gęol. 1972, nr 264.

13. Ki n g R. E. - Petroleum Exploration and Pro-duction in Europe in 1976. AAPG Buli. 1977 vol. 61/10.

14. Kła p c i ń ski J. - Litologia, fauna, stratygra-fia i paleogeograstratygra-fia permu monokliny przedsu-deckiej. Geol. Sudetica 1971 vol. 5.

15. K re b s W. - Moderne Suchmetoden auf Bunt-metalie im mitteleuropaischen Grundgebirge. ErdoJ u. Kohle 1978 H. 3.

16. Maliszewska A., Pokorski J. Piro-klastyczne skały ogniwa obrzyckiego autunu w zachodniej części Niżu Polskiego. Kwart. Geol. 1978 nr 3.

17. Miestorożdienija niefti i gaza Siewiero-Zapad-nojewropiejskoj nieftiegazonosnoj prowincji. Nie-dra 1975.

18. M i l e w i c z J., Pawłowska K. - Perm. [W:J Atlas Geologiczny Polski. Zagadnienia stratygra-ficzno-facjalne, 1961 z. 7.

19. O r ska J., W er ner Z. - Złoże polihalitu w re-jonie Zatoki Puckiej. Mat. Z prac Państw. Rady Górn. 1970 z. 57.

20. O s i k a R. - Program kompleksowych badali geologicznych Instytutu Geologicznego do 1985 r.

Kwart. Geol. 1970 nr 2.

21. Per y t T. M. - Sedimentary and paleoecology of the Zechstein Lirnestone (Upper Permian) in the Sudetic area (Western Poland). Sedimentary

Geol. 1978 vol. 20.

22. Piątkowski T. S., Pokorski J., Wagner

R. (Editors) - Permian of the Polish Lowlands. Guide of Excursions, part l. Symposium on Cen-tral European Permian. Inst. Geol. 1978.

23. Piątkowski T. S., Wagner R . - Zechstein

of the Holy Cross Mts. Guide of Excursions, part 2; Ibidem.

24. P o b o r ski J. - Cechsztyl'iskie zagłębie solne Europy środkowej na ziemiach Polski. Pr. Inst. Geol. 1960 t. 30 cz. 2.

25. P o b o r ski J. - Perm. [W:] Budowa geologicz-na Niżu Polskiego. Red. W. Pożaryski. Ibidern 1962.

26. P o b o r ski J. - Nowsza mapa stosunków li-tofacjalnych w zagłębiu cechE:ztyńskim w Polsce. Prz. Geol. 1976 nr 5.

27. Pokorski J., Wagner R. - Stratygnfia

i paleogeografia permu. Biul. Inst. Geol. 1972, nr 252.

28. Rydz e w ski A. - Geneza dolnocechsztyiiskiej mineralizacji palimetalicznej. Prz. Geol. 1976

nr 4.

29. Ryk a W. - Some problems of the Permian volcanism in Poland. [In:] Proceedings of the International Symposium on Central European Permian. Jabłonna 1978 (w druku).

30. Sokołowski J. - Charakterystyka geologicz-na i strukturalna obszaru przedsudeckiego. Geol. Sudetica 1967 vol. 3.

31. S u v e i s d i s P., (red.) - Permskaja Systema

PribałtikL Trudy Lit. NIGRI, 1975 wyp. 29.

32. Wyż y k o w ski J. - Poszukiwania rud miedzi na obszarze strefy przedsudeckiej. Prz. Geol. 1958, nr l.

33. Wyż y k o w ski J. Cechsztyńska formacja

miedzionośna w Polsce, Ibidem. 1971 nr 3.

34. Z i e g l er P. A. - dl und Gas Provinzen der Nordsee. Erdol-Erdgas Z. 1975 H. 7.

SUMMARY

The rapid dev1elopments in studies of the Permian deposits in .platform areas of Poland are related to search and studies of copper ores, rock and potassium salt, ,oil and gas deposits. Specially intensified works foflowed the discovery of copper ore deposits in the Lubin-Sieroszowice region in Lower Silesia in 1957, which are one of the greatest in the world, numerous,, gas and oil fields and potassium salt deposits. The drillings, geophysical surveys and complex studies (mainly lithofacies, stratigraphical, sedimentologic::l.l, petrographical and geochemical studies) of Permian rocks were mainly connected with the search of gas

and oil fields and copper ore deposits. A remarkable progress was also made in paleogeography and pa-leotectonics.

The paper presents the main achievemcmts of the studies. The studies made it possible to reconstruct geological setting of minerał raw material dcposits occurring in the Permian and they markedly contri-buted to increase in effectiveness of the search. The paleogeographic studies were found to be highly in•-portant as their results madc it possibl'e to define new perspective areas of gas and oil fields and me-tal ore deposits.

PE3IOME

MccJie,zi.OBaRMH rrepMCKHX OTJIOiKeRHił B

rrJiaTcPOP-MeRRbiX paiłORaX liOJibliiH xapaKTepH3HpyiOTCH

CKO-pbiM pa3BJ1THeM CBH3aHRbiM C IIOHCKaMH J1 pa3Be,D;KOfi MHRepaJibHOrO CblpbH, a npeiK,n;e BCęrO - MeCTOpOiK-,n;eHHM Me,n;H, KaMeRROM SOJIH, KaJIHMHhiX COJiei1:, a

TaK-iKe rrpHpO,n;Horo ra3a H HecpTH. Oco6oe ycHJieRHe 3THX HCCJie,D;OBaHHM Ra6JIIO,D;aeTCH IIOCJie OTKpbiTHH B 1957 r. O,D;HHX J13 CaMbiX 60JibliiJ1X B MHpe MeCTOpOiK,D;eHHM Me,n;u B patioHe Jiro6uH-CepoiiiOBHI.\e (HHiKHHH

Cu-Jie3HH), a TaKLI<: e MeCTOpOiK,D;eHJ1ił HecPTJ1, ra3a J1 IIOJIJ1-raJIHTa. BOJibliiHHCTBO HCCJie,D;OBaHI1M - JIHTOcPal\.I1aJib-HbiX, CTpaTHrpacPW-IeCKHX, rreTpOrpacPU'tJeCKHX, reOcPH-3J1'Ie·CKJ1X H 6ypeRHH CKBaiKJ1R 6biJIO IIpOBe,D;eRO B ac-rreKTe pacrrpOCTpaReHVIH MeCTOpOiK,D;eHHM HecpTH, ra3a H Me,D;HhiX py,n;. BhiJIH npoBe,n;eHhi TaKiKe rraJieoreo-rpacl>u"tJeCKHe H IIaJieOTeKTOHH'tJeCKHe HCCJie,D;OBaHHH. B CTaThe IIPHBe,n;eHbi pe3yJibTaTbi 3THX HCCJie,D;OBaHt·IM, KOTOpbie C,D;eJiaJIH B03MOiKRbiM OIIpe,D;eJieHHe reOJIOrl1-'<IeCKJ1X ycJIO'BHił pacrrpocTpaHeRHH MecTopmK,n;eRHił

MHRepaJibHOrO CbipbH B rrepMCKHX OTJIOiKeRHHX J1 Be-,n;eRHe 3<lJcpeKTHBRbiX IIOHCKOB. 0co6oe 3Ra'tJeRJ1e HMe-IOT, no MHeHHH aBTOpOB, rraJieoreorpacl>H"tJecKHe HCCJie-,n;oBaHHH ,D;JIH Orrpe,n;eJieHHH ROBbiX 30R, rrepCIIeKTHB-HbJX B 06JI8.CTJ1 RaXO:R{,D;eHHH MeCTOpO:iK,D;emn1 HecpTM, ra3a l1 py ,n; MeTaJIJIOB.

WŁADYSŁAVv MOSKAL Przeds. Poszuk. Nafty i Gazu w Pile

1\<IOZLIWOśC

ZASTOSOWANIA NEUTRONOWEJ ANAL

I

ZY AKrfY,VACYJNEJ

W BADANIACH STREF R:AFOGENICZNYCH DOLOM

I

TU

CECHSZTYNU

Jednym z poziomów ropogazonośnych Niżu

Pol-skiego, interesujących przemysł naftowy, jest dolo-mit główny cechsztynu (5). W jego obrębie wystę­ pują utwory o cechach osadów rafogenicznych (8, 9, 11), zwanych barierą główną (1-4, 7, 15), z

któ-rymi wiąże się największe możliwości odkrycia złóż węglowodorów.

Roponośność bariery głównej na terenie NRD oraL

możliwość jej przebiegu na znacznym obszarze Pol-ski spowodowała, pod koniec lat sześćdziesiątych,

wzrost zainteresowania tym problemem również

geo-logów polskich. Do śled:?enia przebiegu bariery głów­

nej w NW Polsce zastosowano model miąższościowy,

który uzupełniano później badaniami

petrograficz-nymi, chemicznymi i geofizycznymi. Podobny mo-del miąższościowo-facjalny, rozbudowany o dane z

zakresu geochemii naftowej, stosowano w NRD (1,

14, 15). Stwierdzono, że model miąższościowo-fac­

jalno-geochemiczny sprawdza się także na obszarze

NW Polski (6, 13).

W obecnie opracowanym modelu miąższościowo­

-facjalnym, stosowanym do śledzenia przebiegu

ba-riery głównej i innych form rafogenicznych dolomi-tu głównego, dużo uwagi przywiązuje się do typów

litologicznych skał. Korelacja według wydzielonych

typów litologicznych jest jednak skomplikowana, a

główną trudność stanowi znalezienie odpowiadają­

cych sobie poziomów litologicznych w różnych

stre-fach facjalnych. Ostatnio stwierdzono możliwość

prześledzenia w utworach dolomitu głównego

równo-UKD 551.7:36.3.022.4:551.438.23 :552.53'143 :550.835.52:556.314.6: 546.14( 438)

wiekov,-ycl1 p:;z~cr: .. ó-v;.r sedymentacyjnych, przy uży­

ciu najnowocześniejszej techniki analitycznej, jaką

jest neutronowa analiza aktywacyjna (12, 20).

Istota neutronowej an:::tlizy aktywacyjnej polega na napromieniowaniu analizowanej próbki

strumie-niem neutronów, w celu-uzyskania sztucznych

izo-topów pierwiastków znajdujących się w próbce. Do

analizy aktywacyjnej jako źródła neutronów

wyko-rzystuje się reaktor atomowy. Po napromieniowaniu

próbki i wzorca, schładza się je, a następnie przeno-si pod spektrometr gamma z odpowiednim licznikiem scyntylacyjnym, gdzie rejestrowane jest widmo prób-ki i wzorca. Z porównania obu widm, po

odpowied-nich przeliczeniach otrzymuje się wyniki analizy

(12, 20). Pośrednie wyjaśnienie przesłanek, upoważ­

niających do zastosowania neutronowej analizy

ak-tywacyjnej w badaniu utworów dolomitu głównego,

znajdzie czytelnik w nowych koncepcjach sedymen-tacji osadów chemicznych (16, 17, 18). Nie wdając się w dyskusję, czy wymienione koncepcje

sprawdza-ją się w sedymentacji utworów cechsztynu, autor

pragnie zwrócić uwagę na rolę geochemii bromu,

podkreślaną w wymienionych modelach.

Wykonanie "profilów bromowych" pozwala

do-kładniej prześledzić historię sedymentacji osadów

ewaporatowych (17, 18), ponieważ stwierdzono, że

każde zmniejszenie dopływu świeżych wód

oceanicz-nych do basenu ewaporatowego wpływa na wzrost

koncentracji soli i bromu w wodach i osadach

ba-senu. Natomiast dopływ świeżych wód oceanicznych

·-r---~O~o _ _ _ _ _ _ _ _.2o._o _ _ _ _ _ _ _....;3:;.;;0~0---~~~~~~E~U;,.;.LI;,.;.ZA;,.;.C~JA-ijlitr

Ryc. l. Korelacja pomiędzy

mine-ralizacją a koncentracją bromu w

wodach złożowych dolomitu

głów-<,o 2,E> ~.o

.,

---=-

---·

_-

.

_..

...

:

..

.

,

.

.

..

,

.

'

'

nego cechsztynu NW Polski.

Fig. 1. Correlation of mineraliza-tion and bromine concentramineraliza-tion in

deposit waters from the Main