S
S
S
P
P
P
O
O
O
S
S
S
O
O
O
B
B
B
Y
Y
Y
P
P
P
II
I
E
E
E
LL
L
Ę
Ę
Ę
G
G
G
N
N
N
O
O
O
W
W
W
A
A
A
N
N
N
II
I
A
A
A
P
P
P
LL
L
A
A
A
N
N
N
T
T
T
A
A
A
C
C
C
JJ
J
II
I
Z
Z
Z
II
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
II
I
A
A
A
K
K
K
Ó
Ó
Ó
W
W
W
N
N
N
A
A
A
R
R
R
Ó
Ó
Ó
Ż
Ż
Ż
N
N
N
E
E
E
K
K
K
II
I
E
E
E
R
R
R
U
U
U
N
N
N
K
K
K
II
I
U
U
U
Ż
Ż
Ż
Y
Y
Y
T
T
T
K
K
K
O
O
O
W
W
W
A
A
A
N
N
N
II
I
A
A
A
dr inż. Janusz Urbanowicz
IHAR – PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: urbanowicz@ziemniak-bonin.pl
zkodliwość chwastów w uprawach rolniczych, w tym i w ziemniaku, jest powszechnie znana i trudno sobie wyobrazić dzisiejsze rolnictwo bez ich zwal-czania. Ziemniak jest rośliną o długim po-czątkowym wzroście i jest uprawiany w sze-rokiej rozstawie rzędów, a tym samym jest słabym konkurentem dla chwastów.
Głównym celem producentów jest uzy-skanie wysokiego plonu dobrej jakości (No-wacki 2006). W technologii produkcji ziem-niaków walka z chwastami stanowi, obok walki z zarazą ziemniaka, jeden z droższych elementów. Podstawowe metody zwalczania chwastów w ziemniaku to zabiegi mecha-niczne oraz stosowanie środków ochrony roślin zwanych herbicydami. Nie wszystkie z dostępnych metod dają zadowalające efekty. Metoda mechaniczna może być nawet w 95--98% skuteczna, ale tylko wówczas, gdy chwasty są w fazie siewek, w pełni wscho-dów jej skuteczność wynosi już tylko ok. 45% (Zarzecka i in. 2004). Natomiast sku-teczność herbicydów sięga 99%.
Stworzenie optymalnych warunków do wzrostu i rozwoju ziemniaka poprzez wła-ściwą agrotechnikę i racjonalne stosowanie środków ochrony pozwala na pełne wyko-rzystanie jego potencjału plonotwórczego (Hak 1990). Liczne badania potwierdzają ścisłą zależność pomiędzy stopniem za-chwaszczenia a plonowaniem ziemniaków. W zależności od stopnia zachwaszczenia plantacji i zastosowanych herbicydów wzrost plonu może wynosić nawet 40% w porówna-niu z metodą mechaniczną.
Walka z chwastami w uprawie ziemnia-ków na różne kierunki użytkowania w zasa-dzie niczym się nie różni, z wyjątkiem plan-tacji ekologicznych, na których stosowanie
herbicydów jest zabronione. Na plantacjach ekologicznych możliwe są tylko zabiegi me-chaniczne, które powinno się rozpocząć już po zbiorze przedplonu. Na glebach silnie zachwaszczonych, głównie perzem, należy wykonać bronowanie, talerzowanie lub płyt-kie kultywatorowanie w celu wydobycia chwastów, w tym perzu, który jest w fazie liścieni. Gdy pojawią się nowe wschody chwastów, zabieg należy powtórzyć (po ok. 2-3 tygodniach). Jeśli na polu była wykonana głębsza podorywka, a występują liczne siewki perzu, trzeba zastosować bronę lub kultywator o zębach sprężynowych w celu wydobycia rozłogów perzu na powierzchnię, a następnie przyorać je orką głęboką (przed-zimową).
Wiosną zabiegi polegają na wielokrotnym bronowaniu i obsypywaniu redlin w okresie od posadzenia do zwarcia rzędów. Liczba zabiegów wynosi od 3 do 6, pierwszy raz obsypujemy 10-14 dni po posadzeniu, a później w odstępach 6-8-dniowych. Tuż przed wschodami (ostatnie obsypywanie przedwschodowe) należy wykonać profilo-wanie redlin za pomocą obsypnika wyposa-żonego w urządzenie do profilowania. Po wschodach liczba zabiegów najczęściej wy-nosi 2-3.
Dodatkowo można przed sadzeniem za-stosować metodę termiczną polegającą na „wypalaniu” chwastów otwartym płomieniem (z butli z gazem) lub wykorzystując promie-niowanie podczerwone. Wadą tej metody jest nie do końca zbadany jej wpływ na mi-kroflorę glebową i organizmy pożyteczne oraz energochłonność, emisja dwutlenku węgla i możliwość powiększania się efektu cieplarnianego (Adamczewski, Dobrzański 2008).
Herbicydy stosuje się głównie w dwóch terminach: przed wschodami i po wschodach ziemniaków. Sposób ich użycia powinien być zgodny z zaleceniami zawartymi w etykiecie – instrukcji każdego herbicydu. Nigdy nie należy samowolnie zaniżać ani też zawyżać zalecanych dawek. Każdy środek ochrony roślin powinien być dobrany do konkretnego zachwaszczenia uprawy. W związku z tym, że niedługo wejdzie w życie (z dniem 1 stycznia 2014 r.) dyrektywa 2009/128/WE, której celem jest zrównoważone stosowanie pestycydów i integrowana ochrona upraw (Urbanowicz 2011), uzasadnione jest łącze-nie metody mechanicznej z chemiczną, naj-częściej stosowane w praktyce.
Herbicydy przedwschodowe należy aplikować po zakończeniu pielęgnacji me-chanicznej, po ostatecznym uformowaniu redlin. W tym terminie herbicydy są pobiera-ne głównie przez wschodzące chwasty, dla-tego muszą być zastosowane na wilgotną glebę (i przemieścić się w głąb profilu gle-bowego), by mogły być pobrane przez chwasty, a nie odparować z powierzchni gleby; jest to podstawowy warunek uzyska-nia wysokiej skuteczności. W glebie o du-żych właściwościach sorpcyjnych i dużej zawartości części ilastych oraz próchnicy może nastąpić zatrzymanie herbicydu lub jego nieodwracalna sorpcja. Natomiast w glebie o dużej zawartości części szkieleto-wych może dochodzić do uszkodzenia rośli-ny uprawnej, gdyż herbicydy są szybko transportowane w głąb profilu glebowego. Wyższe z zalecanych dawek należy stoso-wać tylko na glebach ciężkich i zwięzłych.
Temperatura odgrywa ważną rolę, gdyż wpływa na szybkość pobierania substancji aktywnej; przy zbyt niskiej pobieranie i sku-teczność maleje.
W uprawie odmian bardzo wczesnych i wczesnych na najwcześniejszy zbiór należy zwracać uwagę na długość okresu karencji herbicydów. Na przykład Afalon Dyspersyjny 450 SC ma okres karencji aż 90-dniowy, co uniemożliwia stosowanie go w tych upra-wach. Herbicydy przedwschodowe apliko-wane zbyt późno, gdy wschodząca roślina uprawna znajduje się tuż pod powierzchnią gleby, mogą doprowadzić do wystąpienia objawów fitotoksycznej reakcji. Po zastoso-waniu herbicydów Afalon Dyspersyjny 450
SC i Linurex 500 SC mogą wystąpić chlorozy blaszek liściowych, a Command 360 CS, Command 480 EC, Racer 25 EC i Reactor 360 CS mogą powodować bielenie tkanek liści, zahamowanie wzrostu, a nawet – zniszczenie plantacji.
Z dużą ostrożnością trzeba stosować herbicydy zawierające glifosat, np. popularny Roundup 360 SL oraz jego generyki (obec-nie ok. 30 preparatów handlowych), gdyż jest to substancja nieselektywna o działaniu układowym, która zastosowana zbyt późno, gdy kiełkujące rośliny ziemniaka wydostaną się ponad powierzchnię gleby, może spowo-dować zniszczenie plantacji. Herbicydy za-wierające glifosat należy stosować na gle-bach średnio zwięzłych, a zabieg powinien być przeprowadzony po posadzeniu ziem-niaków i jednokrotnym obredleniu na dzące chwasty (nie stosować przed wscho-dami chwastów), ale nie później niż 3 dni przed wschodami ziemniaków. Po aplikacji herbicydu nie należy wykonywać żadnych zabiegów mechanicznych.
Szerokim spektrum zwalczania chwastów charakteryzuje się zawierający metrybuzynę Sencor 70 WG oraz jego generyki (Koral 70 WG i Mistral 70 WG). Alternatywnym wybo-rem może być Plateen 41,5 WG, który w swoim składzie zawiera metrybuzynę i flufe-nacet. Dzięki połączeniu tych dwóch sub-stancji można zwalczać chwasty dwuliścien-ne i jednoliściendwuliścien-ne, jednak z wyjątkiem perzu właściwego (Elymus repens L.). Bardzo czę-sto terminowe przeprowadzenie zabiegu przedwschodowego jest utrudnione lub za-bieg przesuwa się w czasie z powodu nieko-rzystnych warunków atmosferycznych, wów-czas należy zastosować herbicydy po-wschodowe.
Herbicydy powschodowe – ich stoso-wanie w tym terminie jest bardzo ważne, gdyż nie dopuszczamy do powstawania tzw. zachwaszczenia wtórnego, które występuje pod koniec wegetacji. W jego wyniku może dojść do utrudnień podczas zbioru (zatyka-nie części roboczych maszyn kopiących) oraz do większego udziału bulw uszkodzo-nych, które w konsekwencji gorzej się prze-chowują. Zachwaszczenie wtórne można eliminować poprzez zabieg desykacji, który jest obowiązkowy (z urzędu) na plantacjach nasiennych. Jednak na plantacjach
towaro-wych i w uprawie odmian o dłuższym okresie wegetacji (średnio późnych i późnych) po-prawi on jedynie pracę maszyn do zbioru, bo z punktu widzenia możliwości gromadzenia plonu termin ok. 2 tygodni przed zbiorem jest już zbyt późny.
O skuteczności herbicydów powschodo-wych decyduje faza rozwojowa chwastów (im mniejsze, tym łatwiejsze do zwalczenia) i ich wrażliwość na poszczególne substancje aktywne. Należy również zwrócić uwagę na fazę rozwojową ziemniaka. Rośliny powinny mieć wysokość od 10 do 15 cm, a zabieg powinien być wykonany nie później niż do momentu zwarcia rzędów. Na glebach cięż-kich i zwięzłych należy zawsze stosować wyższe z zalecanych dawek herbicydów. W celu zwiększenia ich skuteczności zaleca się stosowanie adiuwantów, które są substan-cjami pomocniczymi, modyfikującymi wła-ściwości fizyczne cieczy użytkowej (infor-mację o nazwie i dawkach zawiera instrukcja stosowania herbicydu). Korzyści wynikające ze stosowania adiuwantów są widoczne w sytuacji, gdy zabieg jest wykonywany w wa-runkach zbyt niskiej wilgotności powietrza, a zwalczane gatunki chwastów mają gładką powierzchnię liści i łodyg lub są pokryte wo-skowym nalotem albo włoskami.
Bardzo ważna jest również znajomość mechanizmów i sposobu działania herbicy-dów. Ma to duże znaczenie w praktyce, gdyż pozwala na zaplanowanie ochrony w taki sposób, by nie doprowadzić do powstania bardzo niekorzystnych zjawisk: kompensacji lub odporności chwastów na herbicydy, które często są wynikiem nieumiejętnego ich sto-sowania.
Typowe herbicydy do zwalczania chwa-stów jednoliściennych (tzw. graminicydy) w ziemniaku są przeznaczone do stosowania w terminie powschodowym. W celu uzyska-nia wysokiej skuteczności zabieg powinien być wykonany przed zwarciem rzędów, by preparat mógł dotrzeć do chwastów, a nie zatrzymywał się na roślinach ziemniaka. Chwasty jednoliścienne najczęściej zwalcza
się, gdy mają rozwinięte minimum 2-6 liści (gatunki prosowate), a perz właściwy 3-6. Najpóźniej zabieg powinien być przeprowa-dzony do początku krzewienia się chwastów jednoliściennych. Herbicydy zawierające rimisulfuron (Titus 25 WG, MAC Rimisulfuron 25 WG i Amon 25 WG) działają układowo, dlatego powinny być stosowane, gdy na plantacji są już chwasty. Można je zastoso-wać w dawkach dzielonych – dwukrotnie po 30 g/ha (po 15-20 dniach), w celu zwiększe-nia spektrum zwalczanych gatunków chwa-stów w mieszaninie z herbicydem Sencor 70 WG.
Herbicydy zalecane do zwalczania chwa-stów w ziemniaku wraz z etykietą – instruk-cją ich stosowania są udostępnione na stro-nie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (http://www.minrol.gov.pl) oraz opublikowane w Zaleceniach Ochrony Roślin przez IOR – PIB w Poznaniu. W tabeli 1 po-dano zalecane herbicydy według aktualnego rejestru środków ochrony roślin (z dnia 17.01.2012 r.).
Powszechnie w terminie powschodowym jest stosowany Sencor 70 WG i jego genery-ki (Koral 70 WG i Mistral 70 WG), które mo-gą wywoływać u niektórych odmian sympto-my fitotoksycznej reakcji. Występują one w postaci chlorotycznych i nekrotycznych przebarwień (Sawicka 1993). W produkcji nasiennej może to utrudnić lub uniemożliwić selekcję negatywną poprzez zacieranie ob-jawów chorób wirusowych (utrudnienia w ich identyfikacji), a w uprawie towarowej – zmniejszyć plonowanie i zwiększyć udział bulw najmniejszych (zdrobnienie bulw). Spa-dek plonowania w zależności od stopnia wrażliwości odmian może wynosić od 5 do 60%, a u odmian o najwyższym stopniu wrażliwości może dojść do całkowitego zni-szczenia plantacji.
Tabela 1 Herbicydy do stosowania w uprawie ziemniaków
Nazwa herbicydu Substancja aktywna
Dawka
na hektar Uwagi PRZED WSCHODAMI ZIEMNIAKA
Nazwa herbicydu Substancja aktywna Dawka na hektar Uwagi Afalon Dyspersyjny 450 SC Linurex 500 SC linuron 1,5-2,0 l 2,0 l
Stosować na glebę wilgot-ną, do 3 dni po sadzeniu pobudzonych bulw bardzo wczesnych i wczesnych odmian, a pozostałych – do 10 dni. Afalon Dyspersyjny 450 SC + Command 480 EC linuron chlomazon 1,0 l 0,1-0,2 l Harrier 295 ZC chlomazon + linuron 1,5-2,0 l Linurex 500 SC + Sencor 70 WG linuron metrybuzyna 1,0 l 0,4-0,5 kg Racer 250 EC flurochlorydon 2,0-3,0 l Racer 250 EC + Sencor 70 WG flurochlorydon metrybuzyna 1,5-2,0 l 0,5 kg Command 360 CS + Sencor 70 WG chlomazon metrybuzyna 0,25 l + 0,4-0,5 kg Jednoroczne chwasty dwuliścienne
Chwastox Extra 300 SL MCPA 4,0 l W wypadku pojawienia się wschodów może wystąpić fitotoksyczna reakcja. Sencor 70 WG
Koral 70 WG Mistral 70 WG
metrybuzyna 0,75-1,0 kg Jednoroczne chwasty dwuliścienne i niektóre jednoliścienne Plateen 41,5 WG flufenacet
+ metrybuzyna
2,0 kg Na glebach bardzo lekkich stosować niższą zalecaną dawkę. Reactor 360 CS chlomazon 0,2-0,25 l Stomp 330 EC Stomp 400 SC pendimetalina 3,5-5,0 l 3,0-4,0 l Afalon Dyspersyjny 450 SC Stomp 330 EC lub Stomp 400 SC linuron pendimetalina 2,0 l+ 3,5-5,0 l 3,0-4,0 l Jednoroczne i wieloletnie chwasty dwuliścienne
Roundup 360 SL glifosat 2,0 l
Nie stosować tuż przed wschodami ziemniaka i na bardzo lekkich glebach piaszczystych.
PO WSCHODACH ZIEMNIAKA Jednoroczne chwasty dwuliścienne
Basagran 480 SL bentazon 3,0 l Odmiany wrażliwe na powschodowe stosowanie metrybuzyny podano w tabeli 2. Basagran 480 SL + Sencor 70 WG bentazon metrybuzyna 1,25 l + 0,25-0,3 kg Sencor 70 WG Koral 70 WG Mistral 70 WG metrybuzyna 0,5 kg Jednoroczne chwasty dwuliścienne
i niektóre jednoliścienne Sencor 70 WG + Fusilade Forte 150 EC metrybuzyna fluazyfop-P-butylowy 0,5 kg + 2,0-2,5 l
Titus 25 WG, MAC Rimisul-furon 25 WG, Amon 25 WG + Trend 90 EC rimisulfuron 60 g lub 2 x 30 g + 0,1% Po zastosowaniu herbicy-dów zawierających rimi-sulfuron, w wyniku dużych różnic temperatur między Titus 25 WG, MAC Rimisul- rimisulfuron 40-50 g +
Nazwa herbicydu Substancja aktywna Dawka na hektar Uwagi furon 25 WG, Amon 25 WG + Trend 90 EC + Sencor 70 WG metrybuzyna 0,1% + 0,3 kg
dniem a nocą, może wystąpić fitotoksyczna reakcja.
Chwasty jednoliścienne perz właściwy chwasty prosowate Agil 100 EC propachizafop 1,25-1,5 l
lub 2 x 0,6 l 0,6-0,8 l
Aramo 050 EC tepraloksydym 2,0 l 1,0-1,5 l
Focus Ultra 100 EC cyklosydym 3,0 l 1,0-1,5 l Fusilade Forte 150 EC
fluazyfop-P-butylowy 2,0-2,5 l 0,75-1,0 l
Select Super 120 EC chletodym 2,0 l 0,8 l
Leopard 05 EC chizalofop-P-etylowy 2,0-3,0 l 0,7-1,5 l Leopard Extra 05 EC Pilot 10 EC 1,0-1,5 l 0,4-0,5 l Targa 10 EC 1,0-1,5 l 0,4-0,5 l Targa Super 05 EC 2,0 l 1,0 l
Źródło: na podstawie etykiet – instrukcji stosowania
Do roku 2011 w Boninie przebadano pod kątem wrażliwości na metrybuzynę stosowa-ną po wschodach 190 odmian ziemniaka
(146 jadalnych i 44 skrobiowe), które podzie-lono na pięć grup (tab. 2).
Tabela 2 Wrażliwość odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach
Grupa wrażliwości
Kierunek użytkowania odmian
jadalne skrobiowe Niewrażliwe (1,0) Satina Barycz, Felsina Tucan, Zuzanna Nimfy, Saturna Niska wrażliwość (1,1-2,0)
Altesse, Ametyst, Bellarosa, Bryza, Cecile, Courage, Dali, Etiuda, Etola, Eugenia, Ewelina, Folva, Karatop, Karlena, Lord, Lady Florina, Nora, Syrena
Accent, Aksamitka, Arkadia, Cykada,
Danusia, Delikat, Drop, Gloria, Mors, Romula, Ruta, Rywal, Salto, Triada, Wawrzyn
Adam, Ikar, Kuba, Neptun, Rudawa, Skawa
Fregata Pomorska, Grot, Łucja, Meduza, Omulew, Panda
Średnia wrażliwość
(2,1-4,0)
Almera, Andromeda, Aruba, Asterix, Augusta, Bartek, Belinda, Bellaprima, Berber, Bila, Carrera, Colette, Cyprian, Denar, Ditta, Fianna, Gracja, Gwiazda, Hubal, Ibis, Ingrid, Jelly, Justa, Jutrzenka, Lady Claire, Miłek, Monsun, Nandina, Omega, Owacja, Pirol, Red Fantasy, Rumba, Roxana, Sagitta, Tajfun, Zebra, Żagiel
Albina, Ania, Antoinet, Balbina, Bard, Baszta, Beata, Czapla, Felka Bona, Fribona, Lena, Marta, Maryna, Mila, Olza, Rybitwa, Sumak, Tara, Tokaj, Wigry, Vital, Vitara
Albatros, Bosman, Glada, Hinga, Inwestor, Jasia, Jubilat, Kuras, Pasja Pomorska, Rumpel
Dorota, Jantar, Koga, Oktan, Olga, Vistula
Grupa wrażliwości
Kierunek użytkowania odmian
jadalne skrobiowe
Podwyższona wrażliwość
(4,1-6,0)
Anabelle, Arielle, Cekin, Innovator, Irga, Irys, Miriam, Molli, Rosalind, Santé, Soplica, Tetyda, Vineta, Zeus
Anielka, Bekas, Clarissa, Cycloon, Fala, Frezja, Jagna, Jagoda, Jaśmin, Kolia, Koral, Korona, Kos, Lotos, Malwa, Mors, Orlik, Orłan, Perkoz, Wiking, Wolfram
Gandawa, Opus, Pokusa, Ślęza Klepa, Lawina Bardzo wrażliwe (>6,1) Fresco, Krasa
Aster, Fauna, Ursus
Pasat, Sonda, Umiak
Dunajec, Gabi
odmiany sklasyfikowane w 2011 roku, odmiany skreślone z krajowego rejestru
Źródło: badania własne
W uprawie odmian, u których stwierdzono podwyższoną wrażliwość na metrybuzynę stosowaną po wscho-dach, oraz na plantacjach nasiennych zabieg należy wykonać przed wscho-dami, najpóźniej w terminie od 8 do 10 dni po posadzeniu!
Literatura
1. Adamczewski K., Dobrzański A. 2008. Znaczenie i
możliwości wykorzystania metod agrotechnicznych i niechemicznych do regulowania zachwaszczenia w ekologicznej uprawie roślin. [W:] Poszukiwanie nowych rozwiązań w ochronie upraw ekologicznych. Konf.
nauk. Poznań, 8-9.09.2008. IOR-PIB Poznań: 221- -241; 2. Hak P. S. 1990. Niedrige Lagertemperatur für
Chipskartoffeln. – Kartoffelbau 41: 388-390; 3.
No-wacki W. 2006. Udział plonu handlowego w plonie ogólnym jadalnych odmian ziemniaka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511: 429-439; 4. Sawicka B. 1993. The response of 44 varieties of potato to metribuzin. – Rocz. Nauk Rol. E, 23, 1-2: 103-110; 5. Urbanowicz
J. 2011. Ochrona ziemniaka przed chwastami po
za-kończeniu przeglądu substancji aktywnych. – Ziemn.
Pol. 2: 29-34; 6. Zarzecka K., Gugała M.,
Gąsiorow-ska B. 2004. Plonowanie wybranych odmian
ziemnia-ka w warunziemnia-kach zróżnicowanej ochrony przed chwa-stami. – Biul. IHAR 232: 167-176
