Układ nerwowy somatyczny

Opracowa

Opracowałła: a: lek.medlek.med. Agnieszka Adamczak. Agnieszka Adamczak--RatajczakRatajczak

Układ nerwowy somatyczny

zwykle jest skierowana na zewnątrz.

3

Autonomiczny układ nerwowy:

• jest integralnączęściąosi psycho-neuro-immuno- hormonalnej

• bierze udział w utrzymaniu homeostazy ustrojowej

• czynnośćjego jest skierowana do wnętrza ustroju

Cechy charakterystyczne AUN Cechy charakterystyczne AUN

• podwójne, antagonistyczne unerwienie (czasem synergistyczne)

• obecnośćzwojów w drogach eferentnych

• występują włókna przedzwojowe i zazwojowe drogi eferentnej UA

• w zwojach występuje bardzo dużo synaps

• oprócz transmitera wydzielane sąkotransmitery oraz/lub modulatory

• informacja przewodzona jest włóknami

bezosłonkowymi (latencja AUN jest dłuższa niż układu somatycznego)

5

Czynno

Czynno ść ść uk uk ładu autonomicznego ł adu autonomicznego

• Funkcja fazowa - polega na reakcjach AUN wywołanych przez bodźce wprowadzane przez receptory sensoryczne

• Funkcja toniczna - sterująca rytmami biologicznymi podtrzymującymi homeostazę(pobudliwośćkomórek, czynnośćpracy serca, RR), podlega modyfikacji przez impulsacjęz generatora wzorca oddechowego - przykładem jest niemiarowośćoddechowa

• Funkcja troficzna - modyfikująca procesy biosyntezy białek(strukturalnych, receptorowych,

enzymatycznych), na tej drodze reguluje metabolizm i stan energetyczny organizmu

O O środkowa kontrola AUN ś rodkowa kontrola AUN

Aktywnośćukładu autonomicznego kontrolowana jest na czterech podstawowych poziomach:

• rdzenia kręgowego

• pnia mózgu

• podwzgórza

• kory mózgowej

7

Podzia

Podział ł strukturalny AUN strukturalny AUN

AUN dzielimy na:

• częśćwspółczulną

• częśćprzywspółczulną

• częśćjelitową

• włókna trzewno-czuciowe

Częśćwspółczulna - neurony znajdujące sięw obrębie słupów pośrednio-bocznych istoty szarej rdzenia

kręgowego Th₁-Th₁₂i L₁- L₃

Podzia

Podział ł strukturalny AUN strukturalny AUN

włókna przedzwojowe - acetylocholina ACh włókna pozazwojowe - noradrenalina NA

część

adrenergiczna

9

Część przywspółczulna - neurony ośrodkowe położone sąw części głowowej (jądra nerwów czaszkowych III, VII, IX, X) oraz krzyżowej (S₂-S₄)

Podzia

Podział ł strukturalny AUN strukturalny AUN

włókna przedzwojowe - acetylocholina ACh włókna zazwojowe - acetylocholina ACh

część

cholinergiczna

Kotransmisja

Kotransmisja w AUN w AUN

• Obok głównego transmitera wydzielane są

kotransmitery (małe pęcherzyki synaptyczne) i/lub neuromodulatory (duże pęcherzyki)

• Zakończenia przywspółczulne - obok ACh wydzielane są:

– VIP, PHI (peptyd histydyno-leucynowy)

– w przewodzie pokarmowym: enkefaliny, ATP, substancja P, gastryna, cholecystokinina (CCK), peptyd uwalniający gastrynę(GRP)

– w odcinku krzyżowym: serotonina, wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP), ATP, enkefaliny

Kotransmisja - zjawisko wydzielania przez neuron AUN więcej niżjednego transmitera.

11

Kotransmisja

Kotransmisja w AUN w AUN

• Układ współczulny:

– główny transmiter noradrenalina

– w dużej części UW wydzielana jest acetylocholina (mięśnie gładkie naczyń mięśni szkieletowych, gruczoły potowe, ślinianki)

– histamina (naczynia mózgu - bóle głowy, naczynia skóry - rozszerzenie w stanach emocjonalnych naczyńskóry policzków i uszu)

– kotransmiter UW neuropeptyd Y (NPY), wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP)

• Włókna przedzwojowe

– główny transmiter acetylocholina

– występująteż: dopamina, peptyd podobny do LH-RH, substancja P oraz enkefalina leucynowa (ENK-L)

Przeniesienie informacji do wn

Przeniesienie informacji do wn ętrza kom ę trza komó órki rki

13

Przeniesienie informacji do wn

Przeniesienie informacji do wn ętrza kom ę trza komó órki rki

Receptory uk

Receptory ukł ładu autonomicznego adu autonomicznego

• Ze względu na transmiter na jaki dany receptor reaguje (podział chemiczny): receptory

cholinergiczne i adrenergiczne

• Ze względu na układ II przekaźnika występujący w receptorze: receptory cyklu fosfatydylo-

inozytolowego i cAMP

• Ze względu na efekty wywołane w komórce:

receptory jonotropowe i metabotropowe Najczęściej używane kryteria podziału receptorów błonowych:

15

Receptory uk

Receptory ukł ładu autonomicznego adu autonomicznego - - adrenergiczne

adrenergiczne

Receptory αααα -adrenergiczne ( αααα

i αααα

)

• Receptory postsynaptyczne

• lokalizacja: na powierzchniach pozaneuronalnych błon komórkowych komórek docelowych na

obwodzie (w błonach postsynaptycznychślinianek, mięśniówki gładkiej naczyń, macicy, oskrzeli, przewodu pokarmowego) oraz w neuronach mózgu

• agonista: fenylefryna

• bloker: prazosyna

• II przekaźnik: układ fosfatydylo-inozytolu

αααα

Receptory uk

Receptory ukł ładu autonomicznego adu autonomicznego - - adrenergiczne

adrenergiczne

Receptory αααα -adrenergiczne ( αααα

i αααα

)

• Receptory presynaptyczne, autoreceptory dla neuronów adrenergicznych

• lokalizacja: na zakończeniach aksonów

adrenergicznych, w CUN mogąbyćw synapsach somatodendrytycznych niektórych struktur

• agonista: klonidyna

• bloker: johimbina

• II przekaźnik: układ cAMP hamowany przez białko G_I

αααα

17

Receptory uk

Receptory ukł ładu autonomicznego adu autonomicznego - - adrenergiczne

adrenergiczne

Receptory ββββ -adrenergiczne ( β

i β

)

• lokalizacja: głównie mięsieńsercowy, nerki

• bloker: propranolol, metoprolol

• II przekaźnik: układ cAMP

• efekty pobudzenia receptorów: w sercu dodatnie działanie tropowe (inotropowe, chronotropowe, batmotropowe, dromotropowe)

β

Receptory uk

Receptory ukł ładu autonomicznego adu autonomicznego - - adrenergiczne

adrenergiczne

Receptory ββββ -adrenergiczne ( β

i β

)

• lokalizacja: mięśnie gładkie naczyń, oskrzeli, macicy, tkanka tłuszczowa, wątroba, mięśnie szkieletowe

• agonista: fenoterol

• bloker: propranolol

• II przekaźnik: układ cAMP

• efekty pobudzenia receptorów:

– rozkurcz mięśni gładkich naczyń, oskrzeli, przewodu pokarmowego

– pobudzenie glikogenolizy, lipolizy

β

19

Receptory uk

Receptory ukł ładu autonomicznego adu autonomicznego - - cholinergiczne

cholinergiczne

Receptor nikotynowy

• składa sięz pięciu podjednostek α₁, α₂, β, γ, δ tworzących poręwodnąstanowiącąkanał jonowy

• lokalizacja: zwoje autonomiczne, płytki motoryczne, rdzeńnadnerczy

• agonista: nikotyna

• bloker: w zwojach AUN heksametonium , w płytce motorycznej kurara, niespecyficznym blokerem jest atropina

• II przekaźnik: brak

• jest klasycznym receptorem jonotropowym

Receptory uk

Receptory ukł ładu autonomicznego adu autonomicznego - - cholinergiczne

cholinergiczne

Receptor muskarynowy

• Sześćpodtypów: M₁, M₂, M₃, M₄,M₅, M₆

• lokalizacja: wszystkie występują w CUN, a na

obwodzie w tkankach docelowych (M₁- komórki błony śluzowej, M₂-serce i mięśnie gładkie szczególnie drzewa oskrzelowego, M₃-gruczoły łzowe)

• bloker: niespecyficzny atropina (M₁i M₄pirenzepina M₂-skopolamina)

• II przekaźnik: M₁, M₃-cykl fosfatydyloinozytolowy, M₂, M₄-układ cAMP

21

Receptory uk

Receptory ukł ładu autonomicznego adu autonomicznego - - II II przeka

przekaź źnik nik Receptory cAMP

ATP cAMP

Kinaza białkowa A

Efekty komórkowe: w sercu napływ jonów Ca⁺⁺, w adipocytach aktywuje lipazę→pobudzając hydrolizę

triglicerydów, w wątrobie aktywuje glikogenolizę

Cyklaza adenylowa

Receptory uk

Receptory ukł ładu autonomicznego adu autonomicznego - - II II przeka

przekaź źnik nik

Receptory cyklu fosfatydylo-inozytolowego

Fosfolipaza C

Difosforofosfatydylo

inozytol (PIP₂) Fosfatydyloinozytol

(PIP)

IP₃ trifosforoinozytol

- uwalnianie wewnątrzkomórkowego Ca⁺⁺

DG diacyloglicerol Kinaza białkowa C - aktywacja pompy protonowej

- nasilenie szybkości podziałów

T+R+G_s+GTP

23

Receptory uk

Receptory ukł ładu autonomicznego adu autonomicznego - - efekty efekty wywo

wywoł ływane w kom ywane w komó órce rce

• Receptory jonotropowe - receptor cholinergiczny - nikotynowy

• Receptory metabotropowe - receptory

adrenergiczne β₁i β₂oraz M, D₁, H₁, LH-RH, α₂.

Czynno

Czynno ść ść zwoj zwojó ów autonomicznych w autonomicznych

25

Czynno

Czynno ść ść zwoj zwojó ów autonomicznych w autonomicznych

Regulacja liczby receptor Regulacja liczby receptoró ów w

Receptory w okresach kilku, kilkunastodniowych podlegająwymianie - proces ten nazywamy internalizacją.

Jeśli jest nadmierna ilośćtransmitera, przeważa internalizacja - regulacja w dół.

Jeżeli transmitera jest zbyt mało, komórka zwiększa ilośćreceptorów na błonie - regulacja w górę.

27

Nadwra

Nadwra żliwo ż liwo ść ść poodnerwieniowa poodnerwieniowa

Nadwrażliwośćtypu wczesnego (po 2-3 dniach od przerwania włókien nerwowych) jest spowodowana brakiem sprawnych zakończeńnerwowych i co za tym idzie niewydolnościąwychwytu neuronalnego.

Natomiast nadwrażliwośćtypu późnego (po 2-3 tygodniach od przerwania włókien nerwowych) wynika ze zwiększenia sięliczby receptorów - regulacja w górę.

NEUROTRANSMITER CO-TRANSMITER

Katecholaminy Dopamina Noradrenalina Adrenalina

CCK, enkefaliny NPY, neurotensyna, enkefaliny NPY, enkefaliny

Serotonina CCK, substancja P, enkefaliny

Acetylocholina VIP, substancja P, enkefaliny

GABA CCK, NPY, enkefaliny

Glutaminiany Substancja P

Glicyna Neurotensyna

Neurotransmitery

Neurotransmitery w AUN w AUN

29

Metabolizm acetylocholiny Metabolizm acetylocholiny

AcetyloCoA AcetyloCoA

++ Cholina Cholina

Acetylocholina Acetylocholina

Kwas octowy Kwas octowy

+ + Cholina Cholina

acetylotransferaza

cholinowa acetylocholinoesteraza

Metabolizm noradrenaliny

Metabolizm noradrenaliny