W sprawie używania pojęć „wyzwolenie” i „zniszczenia wojenne” w badaniach regionalnych

Stanisław Władysław Adamczyk

W sprawie używania pojęć

„wyzwolenie” i „zniszczenia

wojenne” w badaniach regionalnych

Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 2, 242-244

Stanisław W ładysław Adam czyk

Skwierzyna

W SPRAW IE UŻYW ANIA POJĘĆ

„W YZW OLENIE” I „ZNISZCZENIA W O JE N N E ”

W B A D A N IA C H REG IO NA LNY CH

W

b adaniach regionalnych dotyczących zw łaszcza najnow szej hi-sto rii wojskowej używ a się częhi-sto pojęć, które nie we wszyskich b adanych regionach, krainach, miejscowościach oznaczać m ogą to sam o. N a p rzy k ład słowo „wyzwolenie” rozum iem y potocznie ja k o „odzyska­ nie” przez Polskę wolności po drugiej wojnie św iatow ej. W szerszym zna­ czeniu „wyzwolenie” to czynienie kogoś uprzednio zniewolonego wolnym, o b d arzan ie wolnością, osw obodzanie, uw alnianie, w ybaw ianie z niewoli. 0 ile zrozum iałe je st sform ułow anie „W yzwolenie W arszaw y (K rakowa, P o zn an ia, M iędzychodu...) w roku 1945” , to budzi zastrzeżenia używanie go w sto su n k u do G orzow a W ielkopolskiego, M iędzyrzecza czy Skwie­ rzyny.

Ju ż w X III wieku ekspansja m argrabiów bran d en b u rsk ich doprowa­ d ziła do oderw ania od Polski ziem spornych w ładców Śląska, Pom orza 1 W ielkopolski. Gorzów p o w stał „na surow ym korzeniu”ja k o m iasto kon­ kurencyjne wobec „klucza do K rólestw a Polskiego” - S antoka, podobnie ja k F ran k fu rt wobec L ubusza i Sulęcin wobec M iędzyrzecza.

W kontekście tych faktów niewłaściwe je s t określenie te m a tu „Wy­ zwolenie G orzow a w roku 1945” czy też nazw anie konferencji nauko­ wej „... z okazji 45 . rocznicy w yzw olenia G orzow a” . Popraw niejsze by­ łyby sform ułow ania: „Gorzów w czasie działań wojennych w roku 1945” i „K onferencja naukow a pośw ięcona 45-letnim dziejom G orzow a W iel­ kopolskiego w Polsce” .

Innych określeń w inniśm y używać w stosunku do M iędzyrzecza czy Skwierzyny, które to m ia sta „pow róciły do M acierzy w roku 1945 po 152 latach niewoli” . M ożem y też mówić: „Skw ierzyna (M iędzyrzecz)

W sprawie używ ania pojęć..

243

w czasie odzyskiw ania polskich ziem zachodnich w roku 1945” , przy czym użycie pojęcia „odzyskiw anie” zm usza nas do ukazyw ania procesu dzie­ jowego, a nie a k tu chwili („odzyskanie” ). N a to m ia st nie budzi zastrzeżeń

sform ułowanie „W yzw alanie M iędzychodu w roku 1945” , które pozw ala także na przedstaw ienie procesu, a nie ak tu chwili („wyzwolenie” ).

W iele nieporozum ień w yw ołuje stosow anie po jęcia „zniszczenia wo­ jenne” . N ajogólniej rozum iem y pod nim wynik d z ia łan ia ładunków wy­ buchowych, ognia artyleryjskiego, bom bardow ań („zniszczenie” ), a także trw ałe porażenie sił oraz środków nieprzyjaciela pozbaw iające go zdol­ ności do prow adzenia działań bojow ych („zniszczenie nieprzyjaciela” ). Jeżeli zdanie „K ostrzyn w lu ty m i m arcu 1945 roku uległ zniszczeniu w ponad 90%” nie budzi zastrzeżeń, gdyż w w yniku blisko 68 dni walk 0 m iasto w gruzach legło p o n a d 8 n a n iesp ełn a 9 tysięcy dom ów , to w stosunku do G orzow a W ielkopolskiego czy Skwierzyny nie możem y takiego zdania użyć, by nie w prow adzać czytelnika w b łąd .

Ze szczegółowych b ad a ń tego problem u w Skw ierzynie w ynika, że w rezultacie działań w ojennych zniszczeniu uległy, w ysadzone przez Niemców 29 stycznia 1945 roku, dwa m osty oraz - następnego dnia, trafione przez 5 pocisków sowieckiej artylerii m ałego kalibru - wieża ci­ śnień i budynek fabryki m ebli. O świcie 30 sty c zn ia 1945 roku m iasto opanow ały w ojska A rm ii Czerwonej bez walki. Jedakże w listopadzie tego roku specjalnie pow ołana kom isja oszacow ała, że Skw ierzyna s tra ­ ciła 70% dom ów i d o b ytku m aterialnego. Złożyły się n a to zniszczenia 1 stra ty w w yniku:

- bezpośrednich d ziałań wojennych, - wywozu i rab u n k u m ienia, - w ypalania i dew astacji dobytku,

- niszczącego d zia łan ia wpływów atm osferycznych n a nieużyw ane i pozbaw ione opieki dobra,

- zab ran ia in w entarza żywego,

- niszczenia urządzeń gospodarczych n a sk u tek b rak u konserw acji, - obniżenia w artości produkcyjnej ziemi upraw nej.

Podobnie było w Gorzowie i wielu innych miejscowościach, w k tó ­ rych nie toczyły się bezpośrednie d zia łan ia w ojenne, a s tra ty pow stały

244

Stanisław W ła d ysła w A d a m c zy k

w w yniku wywozu m ien ia ja k o zdobyczy w ojennej, szabrow nictw a, wy­ p a la n ia dom ostw i lasów, dew astacji sprzętu produkcyjnego i niegospo­ darności. D latego w ta k im p rzy p ad k u należałoby używ ać zdania: „Znisz­ czenia i stra ty w w yniku w ojny w roku 1945 w G orzow ie (M iędzyrzeczu, Skw ierzynie...) w yniosły około ...% ” . T rzeba też wyliczyć, co się n a nie złożyło.

P ro b lem aty k a d ziała ń w ojennych w roku 1945 n a obszarach odzyski­ w anych polskich ziem zachodnich w ym aga nowego ośw ietlenia w oparciu o udostępniane źró d ła. Precyzow anie pojęć używ anych w odtw arzaniu dziejów sta je się więc pożyteczne.