"Istorija tiechniki", A. A. Zworykin, N. J. Ośmowa, W. J. Czernyszew, S. W. Szuchardin, Moskwa 1962 : [recenzja]

592

n a m a te r ia ły d o ty czące za k ła d ó w h u tn ic zy c h w o k rę g u tu lsk im , fin an so w a n y ch p rzez k o n c e rn E speran ce-L o n g d o z od 1895 r.

B ro sz u ra M. C o lle-M ichela sta n o w i ciekaw y p rz y k ła d in fo rm a c ji o arc h iw a c h z a k ła d ó w p rzem ysłow ych, za w ie ra ją c y c h często m a te ria ły w a ż n e z a ró w n o d la h i­ s to r y k a te c h n ik i, ja k i d la h isto ry k a gospodarczego.

E u g en iu sz O lsze w sk i

N O T A T K I B I B L I O G R A F I C Z N E

A. A. Z w o r y k i n, N. J. O ś m o w a, W. J. C z e r n y s z e w, S. W. S z u ­ c h a r d i n, Isto rija tie c h n ik i. Iz d a tie lstw o S ocialno-E konom iczaskoj L itie ra tu ry , M oskw a 1962, s. 772, il. 326.

W n a u k o w e j lite ra tu r z e rad z iec k iej sto su n k o w o d u żo m ie jsc a p ośw ięca się zag ad n ien io m h is to rii te c h n ik i. W ydana p rz e d ro k ie m H isto ria te c h n ik i je s t ja k b y po d su m o w a n iem dotychczasow ego d o ro b k u . C iekaw y z p u n k tu w id ze n ia n au k o - znaw czego i p o b u d za ją cy do polem ik i j e s t W stęp A . A. Z w o ry k in a , s k ła d a ją c y się z n a s tę p u ją c y c h rozd ziałó w : Co to je s t te ch n ik a ? P rzy ro d n icze i społeczne po d sta -

w y te c h n ik i. P ra w a o b ie k ty w n e i d ą żen ia czło w ie ka rozw ijającego te c h n ik ę . R ola je d n o ste k i p oszczególnych n a ro d ó w w ro zw o ju te c h n ik i. R ola te c h n ik i w e w sp ó ł­ c z e sn y m sp o łe cze ń stw ie. O kre śle n ie p r ze d m io tu h isto rii te c h n ik i. M a teria lizm dia­ le k ty c z n y a te ch n ik a . P o d sta w y m etodologiczne h isto rii te c h n ik i.

Z pozycji m a rk sisto w sk ic h rozpatrzono' tu sizeroki k o m p lek s teo re ty cz n y ch i m eto dologicznych p ro b le m ó w h isto rii te ch n ik i, zb ad an o i p rze an alizo w a n o te c h ­ n ic zn e i h isto ry c zn o -tec h n ic zn e po jęcia i te rm in y , o zn a cz ając m ie jsc e h is to rii te c h ­ n ik i ja k o n a u k i w s y ste m ie k la sy fik a c y jn y m w iedzy ogólnej.

Is tn ie je około trz y d z ie s tu różn y ch o k re śle ń te rm in u „ te c h n ik a ”. W edług je d ­ nych je s t o n a k o m p lek sem o b ie k tó w m a te ria ln y c h , d la in n y c h je s t zespołem p ro ­ cesów technologicznych lu b fo rm ą re a liz a c ji lu d zk ich m y śli i p ro je k tó w , d la je sz­ cze in n y c h te c h n ik a w szero k im tego słow a znaczeniu je s t w szelkim czy n n y m p rz e ­ o b ra ż e n ie m m a te rii, słu żący m do z a sp o k o je n ia k o n k re tn y c h w y m ag ań i p o trz e b człow ieka. O czyw iście n ie w szy stk ie z istn ie ją c y c h o k re śle ń o d p o w ia d a ją p o d sta ­ w o w y m w y m ag an io m n a u k i 1. D opiero p ra w id ło w e o p ra c o w a n ie d efin icji p ozw ala w y ja ś n ić ta k ie z a g a d n ie n ia teoretyczne, ja k np. czy m o ż n a m ów ić o te ch n ic e k a p ita ­ listy c z n e j i so cjalisty czn ej.

P o za W stę p e m p r a c a z a w ie ra c z te ry części: T e c h n ik a p rze d k a p ita listy c z n y c h

sposobów p ro d u k c ji (oprać. S. W. S zu ch ard in ), T e c h n ik a w o kresie zw y c ię s tw a i u m o cn ie n ia k a p ita liz m u (opracow ali Ą. A, Z w o ry k in , N. I. O śm ow a, S. W. S zu­

ch a rd in ), T e c h n ik a w o kresie k a p ita liz m u m o n o p o listyc zn eg o (opracow ali A. A. Z w o ry k in , N. I. O śm ow a), T e c h n ik a po R e w o lu c ji P a źd zie rn ik o w e j (opracow ali A. A. Z w o ry k in , W. I. C zernyszew ). Część o s ta tn ia je s t n ajo b sze rn iejsz a, z a jm u ją c przeszło' p ołow ę dzieła. P ra c a z a o p a trz o n a je s t w b ib lio g ra fię (ro sy jsk ą i zachod­ n io e u ro p e jsk ą ), z e sta w chronologiczny n ajw a ż n ie jsz y c h w y d arze ń z dziejó w te c h ­ n ik i o raz sk o ro w id z im ion.

P o lsk ie o sią g n ię cia w H isto rii te c h n ik i uw zg lęd n io n o b a rd z o skąpo. S ą to p rz e d e w szy stk im o sią g n ię cia nau k o w e: w y m ie n io n y je s t w ięc K o p ern ik ,

1 P o r. E. O l s z e w s k i , T h e scope o f th e h isto ry o f tech n o lo g y and its place

am ong o th er sciences. „ K w a rta ln ik H isto rii N au k i i T e c h n ik i”, obcojęzyczny n u m e r

R e c e n zje

₅₉₃

C u rie -S k ło d o w sk a i S tra s b u r g e r (popełniono p rzy ty m b łę d y w n azw isk ach , pisząc: S kład o w sk a, S tra ssb u rg e r). Z te c h n ik ó w w y s tę p u je ty lk o A d am W ikszem ski, tw ó r ­ ca fo to g ra ficz n eg o zap isu dźw ięku, o k tó ry m je d n a k p o m y łk o w o m ó w i się ja k o o uczonym ro sy jsk im .

cd.

N icolas B o u r b a k i , E lé m e n ts d ’h isto ire des m a th é m a tiq u e s. H e rm a n n , P a ­ ris 1960, s. 277.

Z b iorow y p se u d o n im N icolas B o u rb a k i o b r a ła sobie g ru p a w y b itn y c h f r a n ­ cuskich m a te m a ty k ó w , p u b lik u ją c a od 1939 r. k o le jn e to m y szero k o za k ro jo n e g o dzieła E le m e n ty m a te m a ty k i. W ydane p rze d trz e m a la ty w s e rii H isto ria m y ś li

(H istoire de la p en sée) E le m e n ty histo rii m a te m a ty k i s ta n o w ią zbiór z a w ie ra ją c y c h

m a te ria ł h isto ry c zn y p a ra g ra fó w lub rozdziałów z o p u b lik o w a n y c h d o tego c z a s u to m ó w ow ego dzieła.

E le m e n ty h isto rii n ie p r e te n d u ją w ięc do ro li konsekwentnego» z a ry su d z ie jó w

m a te m a ty k i — ca łe w ielk ie działy, k tó ry c h o p ra c o w a n ia w E le m e n ta ch m a te m a ­

ty k i jeszcze n ie dokonano, ja k np. g eo m e tria różniczkow a, ra c h u n e k w a ria c y jn y ,

zostały tu ty lk o w zm ian k o w an e. K sią ż k a n ie z a w ie ra żad n y ch d an y c h b io g rafic z­ n ych o n a jw ięk sz y ch n a w e t m a te m a ty k a c h , d ają c je d y n ie z a ry s d ziejó w poszcze­ gólnych id ei i d ziałó w m a te m a ty k i. K sią ż k a p rz e z n a c z o n a je s t w z a sa d zie d la m a te m a ty k ó w i je j le k tu r a w y m ag a d o brego p rz y g o to w a n ia m a tem aty c zn e g o .

Z biorow y a u to r k sią ż k i u w zg lę d n ia dość szeroko d o ro b e k polski. W śród 253 w ym ien io n y ch w b ib lio g ra fii a u to ró w d zieł m a te m a ty c z n y c h z n a jd u je się 7 m a ­ te m a ty k ó w p olskich — S. B anach, K . K u ra to w sk i, A. L in d e n b a u m , A. M ostow ski, W. S ierp iń sk i, H . S tein h a u s, A. Z ygm und. B ib lio g ra fia p o d a je n ie k tó re ich p r a c e o p u b lik o w a n e w ję zy k a ch fra n c u sk im , an g ielsk im i n iem ieckim .

E. O.

G eografia pow szechna, t. I: Z iem ia — śro d o w isko n a tu ra ln e czło w ie ka . R e d a k ­

to r to m u — A dam M ałecki, re d a k to r k a rto g ra fic z n y — F ra n c isz e k U h o rczak . P a ń ­ stw o w e W y d aw n ictw o N aukow e, W a rsza w a 1962, s. 470.

W pośw ięconym zagad n ien io m ogólnym I to m ie p ięciotom ow ej G eo g ra fii p o w sze c h n e j z n a jd u ją się c e n n e d la k rę g u p olskich g eo g ra fó w z a ry sy ro z w o ju

w iedzy i m y śli geograficznej.

S ta n is ła w L eszczycki śledzi R o zw ó j m y ś łi g eo g ra fic zn ej (s. 20—56) od sp o łe ­ cz eń stw p ie rw o tn y c h i p a ń s tw sta ro ż y tn y c h (Chiny, G recja), p oprzez ep o k ę śre d ­ niow iecza i O d ro d zen ia (z jego w y p ra w a m i o d k ry w c zy m i i ro zw o jem h o ry zo n tu geograficznego), do o k re su p o m ia ró w w W iekach X V II i X V III, a n a s tę p n ie ch a­ r a k te ry z u je ep o k ę całościow ych u ję ć H u m b o ld ta i R itte ra , głów nie k ie ru n k i geo­ g ra fii w k o ń cu X IX i n a p o czątk u X X w ie k u o ra z w spółczesne p o g ląd y n a n a u k i geograficzne.

B olesław O lszew icz w H isto rii o d k r y ć g eo g ra fic zn yc h (s. 57—74) w y d o b y w a pojęcie geograficznych podróży, u k a z u je ró ż n e p o b u d k i i te c h n ik ę p o d ró ż o w a n ia w ciągu dziejów , a n a s tę p n ie p rz e d sta w ia podróże i o d k ry c ia od sta ro ż y tn o śc i, p rzez śred n io w iecze i epokę o d k ry ć w w iek a ch XV—X V III, d o w y p ra w p o la r­ n y ch X X w . W o d dzielnym ro zd z iale p rz e d sta w io n a z o s ta ła ro la P o lsk i w d z ie ja c h pod ró żn ictw a.

B o g a te ilu s tra c je i sc h em a ty podnoszą w a rto ść o b u p ra c sta n o w ią c y c h ce n n y , bo o p rac o w a n y w sposób tw ó rcz y i zgodny ze w sp ó łczesn ą w ied z ą z a ry s d z ie jó w