Zasady podziału odpadów mineralnych na potrzebytworzonego systemu informatycznego gospodarki odpadami mineralnymi SIGOM

(1)

Przeglqd Geologiczny, vol. 44 nr 1, 1996

Zasady podzialu odpadow mineralnych na potrzeby tworzonego systemu

informatycznego gospodarki odpadami mineralnymi SIGOM

Alicja Aleksandrowicz, Joanna Koziel

W ramach realizacji projektu badawczego PBZ-25-03 pt.

Analiza i wybor efektywnych metod utylizacji mineralnych surowcow odpadowych z gornictwa i energetyki -

zamowio-nego przez Ministerstwo Przemyslu i Handlu w Instytucie Gospodarki Odpadami - jest opracowywany system infor-matyczny 0 odpadach mineralnych. W bazie danych tego

systemu b~dzie gromadzona kompleksowa informacja 0

odpa-dach mineralnych z Polski i Europy Srodkowowschodniej. Zbierane informacje b~q zawierac dane 0 powstawaniu,

na-gromadzeniu, gospodarczym wykorzystaniu i oddzialywaniu na srodowisko odpadow mineralnych.

Glownym zadaniem tworzonego systemu jest sporzq-dzanie roznorodnych bilansow odpadow mineralnych oraz zestawien syntetycznych, charakteryzujqcych stan gospo-darki tymi odpadami. Gromadzone w bazie dane i emitowa-ne przez system informacje b~dq stanowic podstaw~ do analizy i oceny stanu gospodarki odpadami mineralnymi oraz realizacji prac i badan nad jej usprawnieniem.

Wlasciwe funkcjonowanie i realizacja zadan systemu zdeterminowane Sq m.in. wykorzystaniem w strukturach systemu odpowiedniego podzialu odpadow mineralnych.

Cele i zadania klasyfikacji odpad6w w systemie Podstawowym celem wprowadzenia klasyfikacji odpa-dow do struktur systemu jest koniecznosc porzqdkowania zbiorow bazy danych oraz stworzenie podstaw do bilanso-wania danych i sporzqdzania zestawien syntetycznych dla okreslonych klasyfikacjq grup i rodzajow odpadow.

W tworzonym systemie informatycznym, klasyfikacja odpadow b~dzie spelniac rol~ wspomagaj,!cq w identyfika-cji odpadow oraz b~dzie okreslac poziomy agregacji da-nych, tj. grupy i rodzaje odpadow, dla ktorych sporzqdzane

b~dq bilanse i zestawienia.

Uklad klasyfikacji odpadow mineralnychjest okreslony potrzebami przyszlych uzytkownikow systemu oraz mozli-wosciq pozyskania informacji u wytworcow odpadow.

Analiza opracowanych dotychczas klasyfikacji odpa-dow, w tym podzialow stosowanych do celow statystycz-nych, wykazala, ze z roznych wzgl~dow nie spelniajq one w pelni zalozonych celow. Analizq obj~to m.in. klasyfikacje odpadow mineralnych:

- zawartq w Katalogu Odpadow Unii Europejskiej

(European Waste ... ,1994),

- opracowanq przez zespol ekspertow pod kierunkiem prof. 1. Siuty (Jednolita klasyfikacja ... ,1993),

- zawartq w projekcie polskiej normy Odpady.

KJasyfi-kacja odpadow stalych i polcieklych (Projekt polskiej ... , 1990) oraz podzial odpadow stosowanych w statystyce GUS (Euro-pejskaklasyfIkacja ... ,1994; Ochrona srodowiska ... ,1993).

Stwierdzono ograniczonq przydatnosc analizowanych

*Instytut Gospodarki Odpadarni, ul. Barbary 21a, 40-053 Katowice

78

klasyfikacji do realizacji zadan tworzonego systemu. Braki wyzej wymienionych podzialow wynikajq, albo ze zbyt duzego stopnia ich uogolnienia ograniczajqcego mozliwosc tworzenia bilansow i zestawien, albo z nadmiernej szczego-lowosci, stwarzajqcej problemy przy pozyskiwaniu danych irodlowych. W niektorych przypadkach niekorzystny uklad klasyfIkacji uniemozliwial bilansowanie danych, zgodnie z opracowanymi zalozeniami. Z wyzej wymienionych po-wodow, na potrzeby budowy bazy danych 0 odpadach mineralnych, opracowano wlasny podzial odpadow, wyko-rzystujqC doswiadczenia z tworzenia analizowanych klasy-fikacji odpadow i surowcow mineralnych.

Przy konstruowaniu klasyfikacji odpadow mineralnych, starano si~ wypracowac kompromis pomi~dzy spelnieniem celow systemu, a realn'! mozliwosciq uzyskania szczegolo-wych informacji irodloszczegolo-wych.

Nazwy i okreslenia stosowane w proponowanej k1asyfikacji

Na podstawie definicji odpadow, zawartej w projekcie Ustawy 0 odpadach (Projekt ustawy ... 1995) oraz w

dyre-ktywie Rady Unii Europejskiej (1994) zastosowano w pro-ponowanej klasyfikacji nast~pujqce nazwy i okreslenia:

odpady mineralne - odpady powstajqce w procesach wydobycia, przerobki i przetworstwa kopalin,

odpady g6rnicze - odpady powstajqce w kopalniach

gl~binowych i odkrywkowych, podczas procesow wydoby-cia kopalin (robot udost~pniajqcych, przygotowawczych i eksploatacyjnych),

odpady przer6bcze - odpady powstajqce w procesach mechanicznej i chemicznej przerobki kopalin oraz w proce-sach obrobki kamieni na terenie kopalni i zakladu przerob-czego zwiqzanego z kopalniq,

odpady z przetw6rstwa - odpady powstajqce w pro-cesach przetwarzania surowcow mineralnych na produkty przemyslowe.

Zasady klasyfikacji odpad6w mineralnych W proponowanej klasyfikacji wyodr~bniono 5 pozio-mow podzialu odpadow, tj. dzialy, grupy, podgrupy, typy i rodzaje, umozliwiaj,!cych bilansowanie odpadow i tworze-nie zestawien syntetycznych dla kazdego wyszczegolnione-go poziomu.

Pierwszym stopniem klasyfikacji odpadow jest podzial na dzialy, stanowi,!ce jedynie zbiory tematyczne. W ramach tego poziomu wyodr~bniono:

dzial A - odpady mineralne gornicze i przerobcze, obejmujqcy odpady powstajqce w procesach wydobycia i przerobki kopalin,

(2)

obejmu-ODPADY MINERALNE

Rye. 1. Podzial odpad6w mineralnych na grupy

A. Odpady g6micze

i przer6bcze B.Odpady z przetw6rstwa dzial B - proces lub rodzaj

produkcji, np. spalanie w~gla ka-miennego, produkcja nawozow

"---~ fosforowych itp.

t. odpady g6micze i l'rzerobcze ,I

surowcow en:ergetycznych

5. odpaay z energety ki Typ odpadu to kolejne

przybli-zenie w celu scharakteryzowania odpadow na czwartym poziornie klasyfikacji, uwzgl~dniaj,!ce etap 1. odpady g6micze i przerobcze

surowc6w meital1cznych

6. odpady z hutnictwa zelaza i stali

pozyskania surowca (odpady gor-nicze, odpady przer6bcze) lub po-stac odpadu (zuzel, popioly, itp.).

Ostatni - pi'!ty poziom kla-syfikacji - to rodzaj odpadu,

- -

--

-

-l

1. odpady go1't1icze i przer6bcze

~HJrowc6w skalnych I

7. odpady z hutnictwa metali niezelaznych

okreslony w ramach poszczegol-nych typow, obejmuj,!cy odpady 0

okreslonych wlasnosciach

fizycz-I

nych i chernicznych. W przypadku 1. odl'ady gornicze i przerobcze

surowc6w chemicznycn

8. odpady z przemyslu chemicznego

odpadow gomiczych i ptzerob-czych na poziornie tym jest precy-zowana postac odpadu lub proces czy urz,!dzenie, w ktorym zostal wydzielony odpad (np. odpady po-flotacyjne, odpady z klasyfikacji hydraulicznej, pyly z mielenia).

, " - "] grupy odpad6w uj~te

~____ w tworzonej bazie danych ₉₉_._{odpady osobno} W odpadach z przetworstwa na po-_{ziornie pi'!tym}_wyst~puje_dalsze przybliZenie postaci w ramach ty-pow (np. ZuZeI topiony, .zuzel granu-j'!cy odpady powstaj'!ce w procesach przetwarzania kopalin

na produkty przemyslowe,

Dzialy nie S,! formalnym szczeblem podzialu klasyfika-cyjnego, w zwi,!zku z tym nie maj'! wlasnych symboli cy-frowych.

Drugim stopniem klasyfikacji odpadow jest podzial na grupy w ramach dzialow.

Dzial A obejmuje grupy odpadow powstaj,!cych przy wydobyciu i przerobce 4 podstawowych rodzajow kopalin: energetycznych, metalicznych, skalnych i chemicznych -grupy 1--4.

DzialB obejmuje grupy odpadow, powstaj,!cych w roz-nych dziedzinach przetworstwa kopalin, odpowiedzialroz-nych za wytwarzanie odpadow rnineralnych, glownie w skali masowej - grupy 5-8. Do oznaczenia grupy przyj~to sym-bol dwucyfrowy, umozliwiaj'!cy wprowadzenie 99 grup od-padow. Na obecnym etapie pracy baza danych tworzona b~dzie dla grup od 1 do 5 (ryc. 1). Uklad proponowanej klasyfikacji umozliwia przyszlosciowe rozszerzenie jej za-kresu 0 kolejne grupy odpadow rnineralnych, powstaj'!cych w pozostalych, nie wymienionych dzialach gospodarki.

W ramach utworzonych grup wyodr~bnia si~ podgrupy odpadow - trzeci poziom klasyfikacji. Wyroznikarni sto

-sowanymi przy tworzeniu podgrup s'!:

dzial A - rodzaj kopaliny glownej, np. w~giel karnien-ny, granit, baryt, rudy miedzi itp.,

nie wymienione

lowany). W przyj~tym podziale odpadow zarezerwowano na poziornie kaidej podgrupy dwie ostatnie pozycje na:

- odpady rnieszane w celu zinwentaryzowania i ewentu-alnego bilansowania odpadow z wydobycia i przerobki po-szczegolnych kopalin, skladowanych w sposob nieselektywny,

- odpady osobno nie wyrnienione.

Klasyfikacja odpad6w mineralnych na potrzeby

systemu SIGOM

Przyjmuj'!c omowione wyzej cele i zasady podzialu odpadow, skonstruowano na potrzeb tworzonej bazy danych SIGOM klasyfikacj~, ktorej fragmenty zaprezentowano po-nizej.

A. Odpady minera

l

ne g6rnicze i przer6bcze

1 . Odpady g6rnicze i przerobcze surowcow

energetycznych

1.Ol.Odpady gornicze i przer6bcze w~gla kamiennego 1.01.1. Odpady gomicze

1.01.2. Odpady przerobcze

1.01.2.1. Odpady ze wzbogacania w osadzarkach 1.01.2.2. Odpady ze wzbogacania w cieczach ci~zkich 1.01.2.3. Odpady poflotacyjne

1.01.2.4. Odpady pozostale ze wzbogacania w~gla 1.01.2.5. Odpadowe muly

(3)

80

1.01.3. Lupek przepalony z hald 1.01.8. Odpady mieszane

1.01.9. Odpady osobno nie wymienione

1.02. Odpady g6rnicze i przer6bcze w~gla brunatnego

1.02.1. Odpady g6micze 1.02.2. Odpady przer6bcze 1.02.8. Odpady mieszane

2. Odpady gomicze i przerobcze surowcow

metalicznych

2.01. Odpady g6rnicze i przer6bcze rud zelaza 2.01.1. Odpady g6micze

2.01.2. Odpady przer6bcze 2.01.2.1. Odpady poflotacyjne

2.01.2.2. Odpady ze wzbogacania grawitacyjnego 2.01.2.3. Odpady ze wzbogacania magnetycznego 2.01.2.4. Odpady z przesiewania

2.01.8. Odpady mieszane

2.02.0dpady g6rnicze i przer6bcze rud cynku i otowiu 2.02.1. Odpady g6micze

2.02.2. Odpady przer6bcze

2.02.2.1.0dpady ze wzbogacania grawitacyjnego (po pluczkowe)

2.02.2.2. Odpady poflotacyjne 2.02.8. Odpady mieszane

3. Odpady gomicze i przerobcze surowcow

skalnych

3.01.0dpady g6rnicze, przer6bcze i z obr6bki granitu

3.01.1. Odpady g6rnicze 3.01.2. Odpady przer6bcze

3.01.2.1. Odpady z kruszenia i klasyfikacji 3.01.3. Odpady z obr6bki

3.01.3.1. Odpady z obr6bki koncowej blok6w 3.01.8. Odpady mieszane

3.02. Odpady g6rnicze, przer6bcze i z obr6bki bazaltu

3.02.1. Odpady g6micze 3.02.2.0dpady przer6bcze

3.02.2.1. Odpady z kruszenia i klasyfikacji 3.02.3. Odpady z obr6bki

3.02.8. Odpady mieszane

4. Odpady gomicze i przer6bcze surowcow

chemicznych

4.01. Odpady g6rnicze i przer6bcze siarki 4.01.1. Odpady g6micze

4.01.2. Odpady przer6bcze 4.01.2.1. Odpady poflotacyjne 4.01.8. Odpady mieszane

4.01.9. Odpady osobno nie wymienione 4.02. Odpady g6rnicze i przer6bcze barytu

4.02.1. Odpady g6micze 4.02.2. Odpady przer6bcze 4.02.2.1. Odpady poflotacyjne 4.02.8. Odpady mieszane

B. Odpady mineralne z przetworstwa

5. Odpady z energetyki

5.01. Odpady ze spalania w~gla kamiennego

5.01.1. Popioly lotne 5.01.2. Zuzle

5.01.3. Mieszanina popiolowo-zuzlowa 5.01.9. Odpady osobno nie wymienione

5.02. Odpady ze spalania w~gla brunatnego

5.02.1. Popioly lotne 5.02.2. Zuzle

5.02.3. Mieszanina popiolowo-zuzlowa 5.02.9. Odpady osobno nie wymienione 5.03. Odpady z odsiarczania spalin 5.04. Odpady mlynowe

5.04.1. Odpady z mielenia wygla kamiennego 5.04.2. Odpady z mielenia wygla brunatnego 5.98. Odpady mieszane

5.99. Odpady osobno nie wymienione

Zaproponowana klasyfikacj a odpad6w ma charakter otwarty. W miary rozwoju bazy danych 0 odpadach mo'ze

bye rozbudowywana i poszerzana 0 nowe kopaliny w dziale

A oraz nowe dziedziny przetw6rstwa w dziale B. Bydzie to szczeg6lnie uzyteczne przy wprowadzaniu informacji z kra-j6w osciennych.

Mimo braku pelnejjednolitosci zasad podzialu (odrybne dla dzial6w A i B) proponowana klasyfikacja umozliwia

stosunkowo latwe pozyskiwanie r6znorodnej informacji 0

odpadach mineralnych, powstaj'1cych w procesach wydoby-cia i przetw6rstwa poszczeg6lnych kopalin. Latwose dosty-pu do informacji dose jednoznacznie okresla funkcjonalnose systemu informatycznego. Z tego punktu widzenia opraco-wana klasyfikacja odpad6w powinna spelniae stawiane jej wymagania.

Autorki artykulu pragn't podzi~kowac czlonkom Zespolu

K walifikacyjnego ds. Realizacji Projektu i jego przewodnicz'tcemu

prof. dr hab. Stefanowi Kozlowskiemu za cenne uwagi i dyskusj~

na temat podzialu odpad6w mineralnych.

Literatura

European Waste Catalogue. 1994 - Official Journal of the

Euro-pean Communities, L 5116.

Europejska klasyfIkacja dzialalnosci. 1994 - GUS, Warszawa.

JednolitaklasyfIkacja odpad6w. 1993 - Instytut Ochrony Srodo-wiska, Warszawa.

Ochrona srodowiska. 1994 - GUS, Warszawa.

Projekt polskiej normy Odpady. Klasyfikacja odpad6w stalych i

p6lcieklych. 1990-0pracowanie BiuraRacjonalizacji

Gospodar-ki Materialowej BRAMAT, Warszawa.