Sesja naukowa oraz wystawa archiwalna z okazji 40-lecia KPP

Antoni Łukaszewski, Genowefa

Wiśniewska

Sesja naukowa oraz wystawa

archiwalna z okazji 40-lecia KPP

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 114-120

G . W IŚN IE W SK A — A. Ł U K A SZ E W SK I

S E S J A NAUKOWA ORAZ W Y ST A W A ARCHIWALNA

Z OKAZJI 40-LECIA KPP

Jak w y n ik a z n otatk i zam ieszczon ej na str. 438 — 439 k w a rta ln ik a „K om u­ n ik a t y M a zu rsk o-W arm iń sk ie” zeszy t 4 (62) z roku 1958, region m azu rsk o- w a r m iń s k i p o św ię c ił 40-leciu K. P. P. sp ecjaln ą se s ję n au k ow ą dużej w a rto ści i znaczenia, w łą cza ją c się tym sam ym w ram y ogóln op olsk ich uroczystości, z w ią z a n y c h z tym jubileu szem .

R e fe r a ty w y g ło szo n e na sesji zostaną w n a jb liższy m czasie op u b lik ow an e. A b y jednak zrozum iałe sta ły się przytoczone niżej g ło s y d y sk u sji, n iezb ęd n e s ta je się p od an ie ich zasad n iczych tez. Już słow a za g a jen ia I sek retarza KW P Z P R tow . S ta n isła w a T o m a szew sk ieg o za w iera ły g łęb o k ie m yśli, gdy m ó w ił o n m ięd zy in n ym i: „Z jednoczenie rew o lu cy jn y ch sił p o lsk ieg o ruchu rob otn i­

czeg o w roku 1918 w n iep o d leg łej P olsce, w 30 la t p ó źn iej zjed n oczen ie ruchu ro b o tn iczeg o w P o lsc e L u d ow ej — to dw a w ie lk ie e ta p y w a lk i o jedną m a rk si­ sto w sk o -le n in o w sk ą partię, o p a rtię-p rzy w ó d cę i organ izatora w a lk i o so cja ­ lizm , o partię, którą dziś m am y.

Od tam tych dni P o lsk i R uch R ob otn iczy p rzeszed ł szm at h istorii, k rw ią n a j­ le p sz y c h sw y ch sy n ó w zap isał k arty w a lk i o w y z w o le n ie sp ołeczne i narodow e, p r z e ż y ł dni sw y ch porażek, b łęd ó w i su k cesów , d o czek a ł radosnych d n i z w y ­ c ię s tw . W ciągu teg o ok resu w ie le się zm ien iło w sa m y m ru chu robotniczym w k ra ju i na św iecie. N ie zm ien iła się jednak id ea w a lk i o szczęście czło w iek a , n ie ś m ie r te ln a id ea m ark sizm u -len in izm u , która le g ła u p o d sta w p o w sta n ia K P P , a dziś przew odzi nam w w a lce o socjalizm . Jako sp ad k ob iercy K P P m a ­ m y p raw o z u zasadnioną dum ą stan ąć przed sądem m in ion ych 40 lat, m am y p r a w a ch lu b ić się czy n a m i K P P i ideam i, k tóre ona rep rezen tow ała. Jako sp a d k o b iercy K P P m am y o b ow iązek zgłęb ić h isto rię K P P , poznać jej p rzy w ó d ­ có w , n ap raw ić k rzyw dy, jakie K P P w y rzą d ziły n ie słu sz n e osk arżen ia, ro zw ią ­ z a n ie i k ilk u le tn i okres n ied o m ó w ień ”.

S e sja , którą o tw iera m — m ó w ił d a lej I sek retarz KW „in au gu ru je obchody 4 0 -le c ia K P P w n aszym w o jew ó d ztw ie. C elem S e sji je s t zap ozn an ie s ię z h i­ sto rią K P P , z rozw ojem ru chu robotniczego na W arm ii i M azurach z p o w sta ­ n ie m i d zia ła ln o ścią P PR na n aszym te r e n ie ”.

R ed ak tor W akar, w oparciu o sp u ścizn ę d ok u m en taln ą K PP, o rgan izacji p a ra k o m u n isty czn y ch i in n y ch p o stęp o w y ch org a n iza cji p olsk ich i n iem ieck ich d a ł w y czerp u ją cą sy n tezę p o w sta n ia i d zia ła ln o ści K P P . P racą sw ą w y w o ła ł d u że za in tereso w a n ie u słu ch a czy i ż y w ą d ysk u sję.

Z a gad n ien ia m ig ra cy jn e P rus W schodnich ze szczeg ó ln y m u w zg lęd n ien iem W a rm ii i M azur w la ta ch 1920 — 1933 (ref. m gr Ł u k aszew sk iego) to obraz od ­

b y w a ją c y c h się tu od w ie lu la t i n iszczących życie gosp od arcze p ro w in cji ru ­ c h ó w m ig ra cy jn y ch lu d n ości, w k tórych d ecyd u jącą rolę od egrała p o lity k a ek o n o m iczn a w ła d z p ruskich, obok e k sk lu zy w n y ch w a ru n k ó w p o lity czn y ch , k u ltu r a ln y c h i id eo w y ch . J ed n ą z te z autora jest m ięd zy in n y m i stw ierd zen ie, iż ru ch ten n ie p ozostał bez w p ły w u na k szta łto w a n ie się św ia d o m o ści id e o w o - p o lity c z n e j i so cja ln ej lu d n o ści tej prow in cji, czego w y ra zem sam ó w ruch, jak

ró w n ie ż złożon ość e lem en tu m igru jącego pod w zg lęd em z a w o d o w o -k la so w y m , w ogrom n ej w ię k sz o ś c i rob otn iczo-rolnym , zrzeszonym w e w sp o m n ia n y c h w ła śn ie o rgan izacjach zaw od ow ych .

M gr A lek sa n d ro w icz pok azał w sw y m refera cie rozw ój -walki strajkow ej; w P ru sa ch W sch od n ich w la ta ch 1920 — 1933. Jako p u n k t w y jśc ia p o słu ży ły tu ro zw a ża n ia na tem at p oczątk ów w a lk i strajk ow ej na tych teren a ch w X IX w ., p o czą w szy od stra jk ó w ż y w io ło w y ch . W ciągu d alszych jego w y w o d ó w z o sta ła w y k a za n a w sp ó łza leżn o ść m ięd zy n a tężen iem w a lk i strajkow-ej a ro zw o jem

sy tu a c ji p o lity czn ej i ek on om iczn ej regionu.

Dr. G rygier om ów ił w oparciu o b ogaty m ateriał źród łow y p o w sta n ie k o m u ­ n isty c z n y c h zw ią zk ó w zaw od ow ych na teren ie P rus W schodnich i ich d z ia ła l­ n o ść w la ta ch 1920— 1933. Z w y w o d ó w jego w y n ik a ło , że w ła śn ie te lata w c a ­ ły m o k resie m ięd zy w o jen n y m sta n o w ią w d zia ła ln o ści k om u n isty czn y ch z w ią z ­ k ó w zaw od ow ych okres szczeg ó ln ie w ażn y. W y p ły w a ło to z ta k ty k i K o m u n i­ sty czn ej P a rtii N iem iec, p rzy w ią zu ją cej w ó w cza s szczeg ó ln ie dużą w a g ę d o p ra cy w zw iązk ach za w o d o w y ch . W ok resie n astęp n ym fu n k cje te zaczęły s p e ł­ n ia ć organ izacje p arak om u n istyczn e.

M gr W rzesiń sk i pok azał w 's w y m refera cie g w a łto w n y rozw ój h itle r o w sk ie ­ go ru chu i w a lk ę z n im k la so w y ch p artii robotniczych. P o k a za ł w a lk ę K o m u ­ n isty c z n e j P a r tii N iem iec o u tw o rzen ie jed n olitego fron tu do w a lk i z fa s z y z ­ m em , zw racając u w a g ę na p o sta w ę S ocjald em ok ratyczn ej P a r tii N iem iec, s t o ­ ją cej w ó w cza s na g ru n cie p o lity k i „m n iejszego zła”. R eferen t p o sta w ił tezę, iż

g w a łto w n y rozw ój ru ch u n a ra d o w o -so cja listy czn eg o w P ru sa ch W sch od n ich , zw ła szcza zaś na M azurach, tłu m a czy się szczególn ie dużym n a sile n ie m p ro p a ­ g a n d y n a cjo n a listy czn ej, u tru d n iającej rozw ój św iad om ości k la so w ej.

R efera t k o ń co w y sek retarza KW K. R ok oszew sk iego p rzed sta w ił ó w ogrom tw ó rczej p racy P o lsk ie j P a rtii R obotniczej, która „ w zięła na sw e barki g łó w n y cięża r o d p o w ied zia ln o ści za p ra w id ło w y rozw ój rew o lu cji lu d o w ej, rew o lu cji, która d oprow adziła do lik w id a c ji ustroju w y zy sk u sp o łeczn eg o i u sta n o w ien ia w ła d zy k la s sp ołeczn ych dotąd ciem iężo n y ch i w y z y sk iw a n y c h , do zb u d ow an ia zręb ów socjalizm u na W arm ii i M azurach”. P ow oln y, a le sy ste m a ty c z n y w zro st szereg ó w partyjn ych p ołączon y z rozbudow ą ich sieci o rgan izacyjn ej, tw o r z e - n 'e ad m in istracji p a ń stw o w e j i sam orządow ej, organ izow an ie życia g osp od ar­ czeg o na odcinku roln ym w oparciu o reform ę rolną i na od cin k u p rzem y sło ­ w ym , racjon aln e o sad n ictw o, organizacja transportu, ży cie k u ltu ra ln e, oto n ie ­ liczn e z m n óstw a p rzytoczon ych w refera cie p rzyk ład ów i c y fr dow odzących stop n iow ego, ale sy stem a ty czn eg o rozw iązyw an ia za sa d n iczy ch p rob lem ów i sta b ilizo w a n ia w a ru n k ó w życia n aszego regionu pod k ie r o w n ic tw e m P PR , która była siłą n ap ęd ow ą teg o rozw oju.

R efera t p ow yższy o w sp ó łczesn ej, ży w ej i w szech stro n n ej p ro b lem a ty ce regionu, oparty na bogatym m a teria le źród łow ym , a w ię c z w sz y stk im i c e c h a ­

m i doku m en taln ym i, w y w o ła ł u słu ch a czy olbrzym ie za in tereso w a n ie, a o p u b li­ k o w a n y stan ow ić b ęd zie p ow ażn ą pozycję nau k ow ą w d zied zin ie w sp ó łczesn ej

h istorii regionu.

W ten sposób p rzed sta w io n y na S e sji obraz życia reg io n u w n ie d a le k ie j p rzeszłości został n ad to w sz y stk im u czestn ik om S e sji oraz szerok iem u ogó ło w i sp ołeczeń stw a un aoczn ion y, a w ię c n ieja k o sk o n k rety zo w a n y za pom ocą w y ­ sta w y tych m a teria łó w d o k u m en ta ln y ch z W ojew ód zk iego A rch iw u m P a ń stw o ­ w ego i A rch iw u m KW PZ P R w O lsztyn ie, na których op arte zo sta ły w y ż e j

om ów ion e prace. W y sta w ę tę za ty tu ło w a n o : „K lasa R ob otn icza W arm ii i M a­ zu r w dokum encie a rc h iw a ln y m ”. Z grom adzony tu m a teria l u sy ste m a ty z o w a n y został zgod n ie z p ro b lem a ty k ą S e sji i ob jął w d zia le I sy tu a c ję ekonom iczną

r e g io n u w a rm iń sk o -m a zu rsk ieg o w I p o ło w ie X IX w . N a ten d zia ł zło ży ły się w s z y s tk ie m a teria ły odnoszące się do k ry zy su r o ln ic tw a i p ro leta ry za cji w si, •do sp ra w zw ią za n y ch z u sta w ą o u w ła szczen iu i jej n a stęp stw a m i w p ostaci op o ru ch ło p ó w i w a lk i so łty só w przeciw w y k o n y w a n iu zarządzeń o u w ła szcze­ n iu . W o d n iesien iu do m ia st m a teria ły odnośne ilu str o w a ły sta n u p rzem y sło ­ w ie n ia m ia st z Ostródą, jako ty p o w y m p rzyk ład em , tzw . G ew erbeordnung, -w alkę ro b o tn ik ó w z cech am i i bezrobocie w m ia sta ch W arm ii i M azur.

G en ezę k la sy robotniczej p rzed sta w ia ły m a teria ły ilu stru ją ce p racę m an u ­ fak tu r, h u t szk ła, fabryk p otasu oraz m a teria ły tra k tu ją ce o p ro leta ry za cji rze­ m io sła , o zb ieg o stw ie lu d zi do m ia st itp. W d zia le II za ty tu ło w a n y m : S y tu a cja p ra w n a rob otn ik ów w p ierw szej p o ło w ie X IX w . p rzed sta w io n o m a teria ły n a ­ św ie tla ją c e sy tu a c ję praw ną rob otn ik ów w ie js k ic h (G esindeordnung), opiekę sp o łeczn ą nad robotnikam i, u m ow y k a rtelo w e m ięd zy R osją a N iem cam i.

W arunki b y to w e k la sy robotniczej, a w ięc: w a r u n k i pracy rzem ieśln ik ó w , s y t u a c ję ła zęg ó w , sy tu a cję w zakładach p rzem y sło w y ch , w y k o rzy sty w a n ie a r e sz ta n tó w do p racy itp. za w arto w d ziale III-cim .

D z ia ł IV o b jął m igrację robotniczą. P o m ieszczo n e tu m a teria ły ilu stro w a ły s ta n m igracji, kieru n k i, stru k tu rę zaw od ow ą e lem en tu m igru jącego, zarządze­ nia sp ecja ln e w sp raw ie em igracji do F o lsk i, p r zy k ła d o w y p aszp ort em ig ra cy j­ n y itp. P o czą tk i zorgan izow an ego ruchu ro b o tn iczeg o pokazano na w y sta w ie n a m a teria ła ch ilu stru ją cy ch pracę sp ó łd zieln i tk ack ich , zachodzących tu b u n ­ tó w , zak łóceń spokoju publicznego, a n a w et u cieczek do P olsk i. C h arak tery­ s ty c z n ą gru p ę a k t w y sta w o w y c h sta n o w iły m a teria ły o m a w ia ją ce organ izację o b o zó w p racy w O stródzie i P iła w ie , jako p rzy k ła d tak ich obozów przezn aczo­ n y c h sp ecja ln ie dla P olaków .

W iosna L u d ów a k w e stia robotnicza — to o d ręb n y d zia ł w y s ta w y o b ejm u ­ ją cej m a teria ły odnośnie p rzed sięb ran ych prób organ izow an ia rob otn ik ów "w k oła śp iew a cze np., cele m od cią g n ięcia ich od u d zia łu w ru ch ach w y z w o le ń ­

czych , reg u lo w a n ia stosu n k ó w m ięd zy m a jstra m i a u czn iam i, o m a w ia n ia sto ­ su n k u rob otn ik ów do sp ra w y p o lsk iej, tw orzen ia org a n iza cji k o n trrew o lu cy j­ n y ch itp. D ział d alszy objął już u sta w o d a w stw o so c ja ln e na p rzy k ła d a ch tzw . G ew erb eo rd n u n g , reg u lu ją cy ch pracę m ło d o cia n y ch , r e g u la cję p łac, sp ra w ę kas za p o m o g o w y ch dla robotników i in n e z tej d zied zin y m a teria ły .

D a lsz e m a teria ły zam ieszczon e w d ziałach I X — X u n a o czn ia ły sp raw ę k sz ta łto w a n ia się p ro leta ria tu w ielk o p rzem y sło w eg o i p ołożenia rob otn ik ów w ie lk o p r z e m y sło w y c h , a w ię c zagad n ien ia ry n k u p racy, p rzym u su pracy, tab el p ła c , sp ra w czeladn iczych , prac m łod ocian ych , sp r a w y sezon ow ych robotników p o ls k ic h itp.

N a stę p n y z k o lei d zia ł pok azał p oczątki k la s o w e g o ruchu rob otn iczego na p rzy k ła d a ch p ierw szy ch o rgan izacji rob otn iczych z la t 50-tych X X w . w K ró­ lew cu , p ierw szy ch organizacji SPD, o rgan izacji z w ią zk ó w za w o d o w y ch , ich d z ia ła ln o śc i, p ierw szych obchodów 1-M ajow ych i w a lk o p o lep szen ie w a r u n ­ k ó w pracy. S p ra w ę n iek la so w y ch organ izacji rob otn iczych jak: P o lsk ieg o Z w ią z k u R ob otn ik ów — ks. S ch reibera, B rü d ergem ein d e, form y ich w alk o p raw a so cja ln e po przez strajk i rolne, p r z e m y sło w e itp. z ilu str o w a ły d alsze k o le jn e d ziały.

R ok 1905, a z nim : w rzen ia rew o lu cy jn e, b u n ty robotników , a w zw iązk u z ty m areszto w a n ia ty ch że o b jęte z o sta ły w d zia le X V . W alk i w y b o rcze SPD ilu str o w a ł program w yb orczy tejże organ izacji. Za n im szły m a teria ły ch a ra k ­ te r y z u ją c e m etod y w a lk i w yb orczej, w y n ik i g ło so w a n ia itp . Z aw arto je w s z y s t­ k ie w d zia le X V I.

■ D a lszy d zia ł d o ty czy ł już cza su p ierw szej w o jn y św ia to w e j i o d d aw ał w n a ­ grom ad zon ych tu m a teria ła ch sy tu a c ję gospodarczą i zn iszczen ia w o jen n e, я w ięc: organ izację gosp od ark i w o jen n ej, d o n iesien ia o zn iszczen iach w o je n ­

nych, w a ru n k i b y to w e św ia ta pracy, w rzen ia sp ołeczn e itd. D o c h a ra k tery ­ sty czn y ch n a le ż a ły tu m a teria ły w y k a z u ją c e zanik form o rgan izacyjn ych ru ch u rob otn iczego w ty m czasie, b u n ty głod ow e, rozruchy na w si, d ziałalność „S p a r­ ta k u sa ” w rzen ia w śród rob otn ik ów p olsk ich , organ izację pracy p olsk ich rob ot­ n ik ó w sezon ow ych , w y stą p ie n ia s e k ty M orm onów p rzeciw w o jn ie itp.

D ział X V III w y s ta w y ilu str o w a ł n iem ieck ą rew o lu cję listop ad ow ą w sz c z e ­ g ó ln o ści zaś: sy tu a c ję przed rew o lu cją , p ierw sze w y stą p ien ia rew o lu cy jn e, ż y ­ w io ło w o ść w y d a rzeń i p o sta w ę a d m in istra cji w stosu n k u do nich. T w orzen ie rad ro b o tn iczo -żo łn iersk ich i ch łop sk ich , d ziałaln ość rad, proces o p a n o w y w a n ia rad przez a d m in istrację, w a lk a o w ła d zę na p rzyk ład ach rozbicia R ady R o b o t- n ic z o -ż o łn ie r sk ie j w S zczy tn ie, w a lk i w M rągow ie, zaburzenia w K ętrzy n ie — to d alsze w y sta w io n e tu m a teria ły . D alsze gab loty w y sta w y w y p e łn iły m a ­ teria ły o m a w ia ją ce p o sta w ę k la sy rob otn iczej w ob ec p leb iscy tu . B y ły tu: sp ra ­ w a K aczy ń sk ieg o i „n ieza leżn y ch ”, m a teria ły ilu stru ją ce sp raw ę o d d zia ły w a n ia

w o jn y p o lsk o -r o sy jsk ie j w roku 1920 na sta n o w isk o lu d n ości i w ład z, m a teria ły d o tyczące p o w sta n ia w D zia łd o w ie K om itetu R ew olu cyjn ego.

O drębną gru p ę ak t w y sta w o w y c h sta n o w iły m a teria ły obrazujące p o w sta n ie K PD i p ierw sze p rzeja w y jej d zia ła n ia .

D o ty czy ły one o rgan izacji S p artak u sa, rozłam u w U SPD , sieci o rg a n iza cy j­ n ej (K ętrzyn) p ierw szy ch w y stą p ie ń p rop agan d ow ych w m iastach (O lecko, K ę ­ trzyn, Ełk), a g ita cji na w si, orga n izo w a n ia pom ocy d la R osji R ad zieck iej, s t o ­ sunku do sy tu a c ji w ew n ę tr z n e j itp. K ryzys gospodarczy p o p ierw szej w o jn ie św ia to w e j, w szczeg ó ln o ści zaś p rzeja w y kryzysu , jego przyczyn y, organ izacje i d ziałan ie p om ocy w ram ach „ O sth ilfe ” ilu str o w a ły d alsze m a teria ły za w a rte w g ab lotach X X — X X IV . T a m te ż zn a la zły się m a teria ły n a św ie tla ją c e k ry zy s gospodarczy, jak iem u u leg ły w ty m sam ym c za sie m iasta w a rm iń sk o -m a zu r­ sk ie. C h a ra k tery sty czn y m p rzeja w em teg o k ryzysu b y ły rozruchy, jakie m ia ły m iejsce w O lszty n ie, w B isk u p cu na tle siln eg o w zrostu bezrobocia.

W d alszym ciągu pokazana b y ła grupa ak t d otyczących zw iązk ów za w o d o ­ w y ch k la so w y ch i ich sto su n k u do p artii, ich stru k tu ry organ izacyjn ej i w a lk i o popraw ę w a ru n k ó w b ytow ych .

D ział X X IV z k o lei ilu str o w a ł w a lk ę z faszyzm em w 1923 r., u k azu jąc w zrost n ap ięcia r e w o lu cy jn eg o z jed n ej strony, z d rugiej zaś groźbę p rzew ro tu fa sz y sto w sk ie g o i oporu rob otn ik ów , zaś dział X X V p rzed sta w ił m ateriał ilu ­ stru ją cy u d zia ł p artii robotniczych w życiu regionu. P ok azał w ięc sp ra w y w y ­ borcze, w y stą p ie n ia zew n ętrzn e (1 M aja), dem on stracje, m a n ifesta cje, sto su n ek do sp raw y p olsk iej, u dział k la s o w y c h partii robotniczych w o rg a n izo w a n iu str a jk ó w itp. A ż k ilk a ga b lo t z a ję ły m a teria ły o m a w ia ją ce p rzew rót h itle r o w ­

sk i oraz w a lk ę K P D o stw o rzen ie jed n o liteg o frontu, p o sta w ę SPD , ich w a lk ę w yborczą, d o jście H itlera d o w ła d zy , d eleg a liza cję K PD i SP D , a reszto w a n ie p rzyw ódców , p rocesy i p rzeja w y d zia ła ln o ści k on sp iracyjn ej.

A k tam i P o lsk i L udow ej, n a św ie tla ją c y m i w sp ó łczesn ą p rob lem atyk ę p o li­ tyczną, gosp od arczą i k u ltu ra ln ą reg io n u za m k n ięto w y sta w ę . W su m ie d ała ona'

przegląd bogatych m a teria łó w źró d ło w y ch z d zied zin y om a w ia n y ch na S e sji zagad n ień i łą czn ie z w y g ło szo n y m i refera ta m i d ostarczyła m ateriału do o ż y w io ­

nej i ow ocn ej w w y n ik i d y sk u sji. Ta o sta tn ia b yła in teresu ją ca i w n io sła w ie le m ateriału u zu p ełn ia ją ceg o do o m a w ia n y ch p roblem ów . Z abrało w n iej g ło s w ie lu u czestn ik ó w . W. S p y ch a ła , G. Ja g iełło , W. Im ielsk i, J. S zym ań sk i, R. H a - laba, M. C zerw iński, B. Zdzźarski, J. K ow alsk i, P. C hom se, K. M ałłek, L. S t ę ­

p ień i inni. Jak w y n ik a z z e sta w ie n ia n azw isk , d y sk u ta n c i — to w p rzew a żn ej w ię k sz o ś c i tw ó rcy om a w ia n y ch w y d a rzeń i d z ia ła cze w sp ó łcześn i. Ich głos w om a w ia n y ch sp raw ach b y ł m iarodojny, p o szerzy ł tem a ty k ę S e sji i w n ió sł do n iej n o w y m a teria ł op arty na w sp o m n ien ia ch i p a m iętn ik a ch — m ateriałach dotąd n ieza rc h iw izo w a n y c h . W ięk szaść d y sk u ta n tó w m ó w iła o ro li i w p ły w ie K P P na ży cie p olityczn e, sp ołeczn e i gospodarcze, o m etodach w a lk i z r ea k cy j­ n y m i rządam i, organ izacjam i, o strajkach, w a lk a c h z policją, w ojsk iem , a choc teren d zia ła ń w ie lu z n ich n ie d o ty czy ł o m a w ia n eg o na S e s ji regionu, to jed ­ nak, jak w y k a z a ły w y p o w ie d z i n iek tórych (Spychała, Ja g iełło , Im ielsk i, K o w a l­ ski, C hom se, S tęp ień i inni) m etod y w a lk i, jej c e le w sp ó ln e b y ły K P P -o w co m bez w z g lę d u na teren. P rzy ta cza n e przez nich fa k ty i w yd arzen ia, których oni sam i b y li św iad k am i, bądź czy n n ie w nich u c zestn iczy li, sta n o w ią bezsprzecznie c en n e p rzy czy n k i i dla sy n tezy h istorii K P P niezb ęd n e.

In n y n a to m ia st ch arak ter m ia ły g ło sy d y sk u sy jn e tow . tow . S zym ańskiego, H alab y, C zerw iń sk iego, M ałłk a i R ok oszew sk iego. In n y, b o n a w ią za ły te o r e ­ ty c z n ie i m erytoryczn ie do treści w y g ło szo n y ch r e fe r a tó w b ezpośrednio i d o­ tk n ę ły poru szon ych tam problem ów , rozszerzając je w w ie lu w yp ad k ach i od ­ p o w ied n io n a św ietla ją c.

Tak np. u w a g i tow . S zy m a ń sk ieg o i p rzytoczon e przezeń p rzyk ład y w a lk i K o m u n isty czn ej P a rtii P o lsk i na zew n ątrz z rea k cją i jej agen tu ram i, z d y ­ w e r sją w ruch u robotniczym , n a stęp n ie p rzy k ła d y w a lk i w ew n ę tr z n e j w ło n ie sa m ej P a r tii o jed n ość ta k ty k i p artyjn ej, o jej le n in o w sk ie ob licze, o w ię ź z m a sa m i i w ie le w ie le in n ych trafn ych sp ostrzeżeń sta n o w iły bardzo cen n e u z u p ełn ien ie i p o g łęb ien ie treści refera tu na tem a t d zia ła ln o ści P artii. Ze w szech m iar w a rto ścio w y m i b y ły u w agi tow . H alab y, p ra co w n ik a Z akładu H isto rii P artii. N a p rzyk ład zie refera tu sek retarza KW K. R o k o szew sk ieg o zob aczył on — jak się w y ra ził — po raz p ie r w sz y w ram ach obchodu 40-lecia K P P w y p a d ek łą czen ia dorobku tej P artii, jej w a lk i o u strój sp ra w ied liw o ści sp o łeczn ej z kon k retn ą prak tyk ą, z realizacją id e i i program ów n aszych p o­ p rzed n iczek (I P ro leta ria tu , S D K P iL , P P S -L e w ic y i K PP) w P o lsc e L u d ow ej i to w ła śn ie u w aża on za bardzo w a rto ścio w e i celo w e. D y sk u ta n t m ó w ił d a lej o tru d n ościach na od cin k u badań h istoryczn ych ok resu P o lsk i L u d o w ej, w y n i­ k a ją cy ch bądź to z braku uporząd k ow an ia bazy źród łow ej, bądź z braku kadr n a u k o w y ch , a tak że z pow odu n iesp rzy ja ją cej a tm o sfery , jaką stw orzono w ok ół n au k ow ej p otrzeb y h istoryczn ego op racow an ia dorobku P o lsk i L udo­ w ej. Te i różne in n e w zg lęd y p ow od u ją u cieczk ę n a u k o w có w od te j n a jn o w ­ szej p ro b lem a ty k i h istoryczn ej. Ze w zg lęd ó w m oraln ych , p o lity czn y ch i p ed a ­ g o g iczn y ch w id zi on p otrzebę przełam an ia teg o n iezd ro w eg o sta n u rzeczy. S p o ­ łe c z e ń stw o ca łe i m łod zież m u si w ied zieć , a p rzez to i d ocen iać, w jakich w a ­ ru n k ach i w' jak iej w a lc e b u d ow ał się i p o w sta ł n o w y ustrój społeczny, budo­ w a zręb ów socjalizm u , jak k sz ta łto w a ły się n a w e stosu n k i sp o łeczn e i jak i był w k ła d n a jo fia rn iejszy ch b o jo w n ik ó w sp ra w y lu d u w u tr w a le n ie teg o ustroju.

U w a g i p ow yższe, jak rów n ież i dalsze, d otyczące sta n u gosp od arczego re­ g ion u w a rm iń sk o -m a zu rsk ieg o w c h w ili p rzejęcia go p rzez w ła d z e P o lsk i L u ­ d o w ej i jego sto p n io w eg o rozw oju z b ieg iem la t pop arte cy fra m i, sp ra w y o sa d ­ n ictw a , o rgan izacji w ła d z ad m in istra cy jn y ch , sp ra w y za lu d n ien ia , sto su n k u do lu d n o śc i m iejsco w ej i w ie le , w ie le a k tu a ln y ch p rob lem ów ro zw ią zy w a n y ch z p o ży tk iem przez P a rtię tuż po w y z w o le n iu i d ziś sta n o w iły p o w a żn e u z u p e ł­ n ien ie treści n a u k o w ej S esji.

U w a g i d y sk u sy jn e tow . C zerw iń sk iego d o ty czy ły p rzew a żn ie m ery to ry czn ej stro n y refera tó w . D y sk u ta n t za u w a ży ł w nich p ew n e n ie d o cią g n ięcia . Jedno z nich w id z i on w tym , że r efera ty obrazujące w a lk ę ru ch u rob otn iczego, jak

ró w n ie ż w a lk ę z ty m ruchem , z a cie śn ia ły ją w y łą czn ie do w a lk z w ła d za m i n ie m ie c k im i. B rak w n ich n atom iast tych w szy stk ich sp rzeczności, k tóre w y ­ w ią z y w a ły s ię w łon ie m iejsco w y ch k la s sp ołeczn ych , m ieszczań stw a, z iem ia ń - stw a , c h ło p s tw a i b u rżuazji p o lsk iej. A przecież sp rzeczności ta k ie b y ły i to n a leża ło w z ią ć pod u w agę. N a dow ód sw y ch słó w przytoczył d ysk u ta n t sp raw ę B red y n k a sp rzed 95 lat, p rzytoczył sło w a M. K ajk i z w iersza: „O m oje d z ie c ię ” i p ieśń p r z e c iw so cja listo m podpisaną przez B. K. R. zaczyn ającą się od słów : „N ie p ó jd z ie m y z so cja listą , póki m y ży je m y ”.... i szereg in n ych jeszcze p rzy­ k ła d ó w na dow ód istn ien ia tych sprzeczn ości w ło n ie sam ego sp ołeczeń stw a, k tóre w d u ch u p o stęp o w y m od egrały n ie w ą tp liw ie dużą rolę. N a tego rodzaju z a rzu ty trzeb a by pow ied zieć: N ikt, o czy w iście, n ie m oże zaprzeczyć, iż tego rod zaju sp rzeczn o ści w sam ym sp o łeczeń stw ie n ie b yło i że one b y ły bez zn a­ czen ia n a ro zw ó j w y d arzeń . P rzyk ład ów w tym w zg lęd zie m ożna by m nożyć w ie le . C h a ra k ter a to li S e s ji nie p ozw alał na ich m nożenie. A k cen ty istn ien ia te g o rod zaju sp rzeczn o ści w treści r efera tó w w y stęp o w a ły .

D y sk u ta n t M ałłek zw ró cił u w agę na tak zw an e przedpole w a lk r e w o lu c y j­ nych na W arm ii i M azurach, k tórym b y ły Z w iązk i Z aw odow e, tak zw ane „ G e w e r k sc h a ft’y ”, k tórym b y ły w yd arzen ia zw iązan e z d zia ła ln o ścią „S p arta- k u so w c ó w ” i w y d a rzen ia z cza só w I w o jn y św ia to w e j i rok 1917. T ym to w y ­ d arzen iom n a leża ło ró w n ież p o św ię c ić trochę u w agi, skoro m ó w iło się tu 0 d zieja ch ru chu robotniczego gdyż i one b y ły m ięd zy in n y m i jego przejaw em . M ów ił d a lej to w . M ałłek o potrzebie u sta w ien ia w czasie i p rzestrzen i tak ich w y d a rzeń , jak rew o lu cja z r. 1918 i k on trrew olu cja z 1919 roku w N iem czech , jak d z ia ła ln o ść Rad Ż ołn iersk ich i R obotniczych, jak sp raw a p o w sta n ia KPD, okres p rzew ro tu h itlero w sk ieg o itp., które to w y d a rzen ia o d b iły się ró w n ież ech em i tu na n aszych ziem iach i w n aszym ludzie.

Co s ię ty c z y szczegółów w y n ik a ją cy ch z tr e śc i refera tu o m igracji, to trzeba tu dodać, że n ie tylk o reform y rolne w P ru sa ch W schodnich w w ie k u X IX , a le 1 w o jn y n a p o leo ń sk ie i 6 -le tn i p ob yt w o jsk n ap oleoń sk ich sp o w o d o w a ły tak w ie lk ie zn iszczen ia , że lu d n o ść u ciek a ła się aż do em igracji. P rzyczyn ę sta n o ­ w iła te ż tu ta j pruska p o lity k a szkolna, p o lity k a k u ltu raln a, godząca w in te ­ r e sy narodu. I do refera tu o strajk ach dorzuca tow . M ałłek k ilk a cen n y ch u w ag, m ięd zy in n y m i m ó w i on o strajk u robotników w B u ch w a ld zie w roku 1925, n a św ie tla ją c jego p rzyczyn y; om aw ia te ż „R ottk äm p ferb u n d ” i jego cele.

Na m a rg in esie referatu m gr W rzesiń sk ieg o w sk a z a ł d y sk u ta n t na isto tn e p rzy czy n y rozw oju p artii h itle r o w sk ie j na tych ziem iach . M im o przytoczonych u w a g w y r a z ił on uzn an ie dla w szy stk ich prac w y g ło szo n y ch na S e sji i p o d zię­ k o w a ł ich au torom za w ło żo n y w ich o p racow an ie trud.

, S ek retarz KW tow . R o k o szew sk i w p rzem ów ien iu k oń cow ym o k r e ślił c e l S e sji n in ie jsz e j od stron y p o zn a w czej i w y ch o w a w czej, p od su m ow ał jej p rze­ b ieg i o d p o w ied zia ł na n iek tó re u w a g i i zap ytan ia u czestn ik ó w . Z ak oń czył zaś ob rad y w a ż k im i słow am i: „D zisiejszą S esją — p o w ied zia ł on — w zasad zie in au gu ru jem y obchody 4 0 -lecia K P P C h cieliśm y w sk a za ć w ielk o ść zn aczen ia K o m u n isty czn ej P a rtii P o lsk i w h isto rii p o lsk ieg o ru ch u robotniczego, w h i­ storii p o lsk ieg o narodu oraz proces id eo w eg o d o jrzew a n ia p rzem ian id eo lo g icz­ nych, proces w y zb y w a n ia się b łęd ó w i ciążącej jed n ostron n ości, jaka była w p ew n y m o k resie w K o m u n isty czn ej P a r tii P o lsk i. K P P n ie d ziałała i nie m ogła d ziałać n a teren ie w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ieg o . W arm ia i M azury w cza ­ s ie d zia ła ln o ści K PP b y ły o k u p o w a n e przez N iem cy . D z ia ła ła na tych teren a ch K om u n istyczn a P artia N iem iec, K o m u n isty czn e Z w iązk i Z aw od ow e. P rzecież i na ty m te r e n ie toczyła się ostra w a lk a k la so w a , k la so w a w a lk a p ro leta ria tu p od id eow ym k iero w n ictw em K om u n istów . I d la teg o zn ajom ość istn ie ją c e j

w ó w c z a s sy tu a c ji, h isto rii ruch u rob otn iczego ty ch ziem , to sp raw a o w ie lk im zn a czen iu i d la n a sz e j P a rtii i d la sp o łe c z e ń stw a w o jew ó d ztw a o lszty ń sk ieg o . Jed n o cześn ie h isto r ię P a rtii tę sp rzed 20 — 40 la t c h c ie liś m y p ow iązać z o k re­ sem p rzy jścia n a te teren y w ła d z y p o lsk iej, z d zia ła ln o ścią PPR , która odegrała p rzecież w ie lk ą ro lę h istoryczn ą. N ie zw ęża ją c te m a ty k i S e sji N a u k o w ej do 4 0 -lecia K PP, c h c ie liś m y p o w ią za ć tra d y cje ru ch u rob otn iczego na W arm ii i M azurach, u k azać proces h isto ry czn eg o rozw oju teg o ruchu, jed n ocześn ie c h c ie liś m y stw o rzy ć pom ost do k sz ta łtu ją c e j się n ow ej r z eczy w isto ści — w ła d zy L u d o w ej na ty m te r e n ie Czy w y p e łn iliś m y p o sta w io n e zadania? M yślę, że dorobek S e s ji je s t dość d u ży ”...

N a ty c h sło w a c h S esja N a u k o w a p o św ięco n a 40-lGciu K P P zo sta ła zak oń ­ czona.