141 RECENZJE
KS. TADEUSZ ZADYKOWICZ
Katedra Teologii Moralnej Fundamentalnej i Ekumenicznej KUL
e-mail: tadeuszz@kul.pl
DOI: https://doi.org/10.18290/rt.20673-10
MIE DZY ZOOPERSONALIZMEM A REIFIKACJ A ZWIERZ AT
KS. KRZYSZTOFSMYKOWSKI, Czowiek i zwierzeta. Szkice teologicznomoralne, Towa-rzystwo Naukowe KUL, Lublin 2020, ss. 118.
Nie ulega w atpliwos´ci, ze problematyka ochrony zwierz at, obowi azków czowieka wobec nich czy nawet coraz czes´ciej pojawiaj acy sie postulat przyznania im praw, cieszy sie obecnie duzym zainteresowaniem. Spolaryzowane stanowiska, skrajne postawy ludzi i stowarzyszen´, powstaj ace organizacje spoeczne, domagaj a sie rzetelnych badan´, wol-nych od ideologicznego zabarwienia, opartych wy acznie na naukowej wiedzy.
Pos´ród róznych opinii na temat stosunku czowieka do zwierz at nie moze zabrakn ac´ równiez gosu Kos´cioa, który bywa niekiedy uwazany wrecz za z´ródo naduzyc´ w poste-powaniu wobec zwierz at. Ws´ród skrajnych ekologów dos´c´ powszechne s a oskarzenia kierowane pod adresem chrzes´cijan´stwa, jakoby usprawiedliwiao ono, a niekiedy nawet wrecz propagowao, okrutne traktowanie zwierz at. Co wiecej, takie opinie pojawiaj a sie takze w onie samego Kos´cioa, nawet ws´ród gorliwych katolików.
Niestety, dotychczas zagadnienie to nie cieszyo sie zbyt wielkim zainteresowaniem teologów moralistów, w przeciwien´stwie do tematyki ekologicznej, która od pewnego czasu jest chetnie podejmowana na gruncie polskiej – i nie tylko – teologii moralnej. Mozna nawet powiedziec´, ze ekologia staa sie swois´cie modna, problematyka zas´ doty-cz aca zwierz at nie znajdowaa zbyt wielu chetnych, by j a analizowac´. Tak zreszt a byo równiez i wczes´niej. Pocz awszy od usamodzielnienia sie teologii moralnej w XVII wieku poprzez wieki nastepne nie by to raczej temat szeroko omawiany.
Brak ten wypeniaj a badania podejmowane od jakiegos´ czasu przez ks. dr. Krzysztofa Smykowskiego, adiunkta Katedry Bioetyki Teologicznej w Instytucie Nauk Teologicznych KUL. Wyniki tych badan´, zawarte w artykuach, które zostay opublikowane juz wczes´-niej, teraz przyjmuj a forme spójnej monografii, prezentuj acej znaczenie zwierz at w zyciu czowieka. Jest to pierwsze tego typu opracowanie na polskim rynku wydawniczym. Przedstawia ono w sposób caos´ciowy chrzes´cijan´sk a wizje stosunku czowieka do zwie-rz at. Stanowisko, jakie prezentuje Autor, jest umiarkowane, wywazone, wolne od ideolo-gicznych zacietrzewien´, o czym s´wiadczy jego dystans do postaw skrajnych, a wiec zarówno do reifikacji zwierz at, jak i do tendencji zoopersonalistycznych.
142 RECENZJE
Aspekty historyczne, od których wychodzi ks. Smykowski w swoich analizach, nalezy uznac´ za cenne z tego wzgledu, ze ukazuj a one rozwój katolickiej nauki na temat stosun-ku czowieka do zwierz at. Autor prezentuje rózne pogl ady na temat statusu zwierz at, a w konsekwencji na postepowanie czowieka wzgledem nich. Prezentacja ta ma charak-ter krytyczny i, co wazne, obejmuje nie tylko przytaczane czesto, oparte gównie na Biblii, pogl ady Ojców Kos´cioa i pisarzy s´redniowiecznych, ale takze stanowisko teolo-gów moralistów epoki nowozytnej. Autor prawidowo identyfikuje badan a problematyke w opracowaniach teologicznomoralnych gównie XIX i XX-wiecznych (alfonsjan´skich, neotomistycznych oraz nowszych), a takze w ówczesnych katechizmach, homiliach, a nawet zwyczajach. W ich s´wietle ukazuje pogl ady na status zwierz at, ich prawa oraz obowi azki czowieka, a takze mozliwos´ci wykorzystania zwierz at. W dawnych opracowa-niach Autor dopatruje sie wezwania do was´ciwego odniesienia sie czowieka do zwie-rz at, które jest aktualne takze dzis´.
Ks. Smykowski nie tylko relacjonuje te pogl ady, ale wyjas´nia podejs´cie do pro-blemu zwierz at panuj acymi wówczas w chrzes´cijan´skiej doktrynie moralnej ogólnymi tendencjami (gównie antropocentryzmem, kazuistyk a i legalizmem). Wykazuje takze b ad rozpowszechniany juz wówczas, ze jakoby za okrucien´stwem wobec zwierz at sta Kos´ció katolicki z jego doktryn a, przywouj ac powstae juz w XIX i w pierw-szej poowie XX wieku publikacje popularne i popularnonaukowe zadaj ace kam takim pogl adom. Publikacje te propagoway postawy s´wietych (gównie s´w. Francisz-ka, s´w. Filipa Nereusza, ale tez innych) wobec zwierz at, wskazuj ac wzór do nas´lado-wania. Jeszcze bardziej niedorzecznos´c´ zarzutów wobec Kos´cioa wykazuj a róznora-kie dziaania podejmowane przezen´ na rzecz ochrony zwierz at. Autor opisuje zarów-no dokonania Kos´cioa powszechnego, jak i Kos´cioa w Polsce w zakresie pietzarów-nowa- pietnowa-nia okrucien´stwa oraz propagowapietnowa-nia was´ciwych postaw.
Drugim waznym elementem ksi azki jest jasne przedstawienie samych zasad, jakie powinny rz adzic´ odniesieniem czowieka do zwierz at. Warto zauwazyc´, ze dotychcza-sowe publikacje, jak juz wspomniano – nieliczne odnosiy sie raczej do kwestii szczegóowych. W ksi azce ks. Smykowskiego czytelnik otrzymuje oprócz nich takze narzedzia do oceny postaw czowieka. Role takich narzedzi peni a was´nie zasady ogólne. Wprawdzie Autor nie pos´wieca im odrebnej czes´ci pracy, kazde jednak zagadnienie szczegóowe zawiera jednoznaczn a ocene moraln a opart a na konkretnej zasadzie. Rozstrzyganie dylematów, formuowanych najczes´ciej przez zwolenników skrajnych stanowisk, dokonuje sie poprzez aplikacje ogólnych zasad moralnych.
Trzecim zagadnieniem, podejmowanym przez Autora, s a szczegóowe kwestie zwi aza-ne z wykorzystywaniem zwierz at przez czowieka. Nalez a do nich m.in.: hodowla zwie-rz at domowych, wykorzystywanie zwierz at do celów edukacyjnych, rozrywkowych i tera-peutycznych (np. prowadzenie ogrodów zoologicznych, organizowanie zawodów sporto-wych i walk z udziaem zwierz at), polowania na zwierzyne dzik a, ubój rytualny oraz wegetarianizm jako jedna z form wrazliwos´ci na los zwierz at.
Autor omawia takze kwestie prawne zwi azane ze stosunkiem czowieka do zwie-rz at oraz z perspektywy teologii moralnej ocenia konkretne przepisy jak tez propo-zycje zmian w tym zakresie, dotycz ace gównie zaostrzenia kar za przestepstwa, których ofiarami s a zwierzeta, zakazu hodowli zwierz at futerkowych oraz wystepu zwierz at w cyrkach i menazeriach objazdowych, a takze ograniczenia mozliwos´ci
143 RECENZJE
prowadzenia uboju rytualnego wy acznie do potrzeb zwi azków wyznaniowych dziaa-j acych na terytorium Polski. Ks. Smykowski analizuje równiez propozycje zmian prawa w zakresie dos´wiadczen´ na zwierzetach, a takze sposób funkcjonowania ko-misji etycznych oraz organizacji zaangazowanych w ochrone zwierz at. Odnosi sie równiez do propozycji zmian w Katechizmie Kos´cioa Katolickiego, zmierzaj acych do mocniejszego podkres´lenia koniecznos´ci was´ciwego traktowania zwierz at.
O ile kwestia eksperymentów na zwierzetach, któr a Autor zajmowa sie w ramach doktoratu, dotyczy stosunkowo w askich grup zawodowych, to traktowanie zwierz at w zwykym kontakcie ma charakter w zasadzie powszechny. W tym sensie ksi azka nie jest adresowana wy acznie do przedstawicieli nauk s´cisych, przyrodniczych, rolniczych oraz nauk medycznych i nauk o zdrowiu, ale do wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób stykaj a sie ze zwierzetami.
Dla tego szeroko pojetego odbiorcy Autor formuuje szereg istotnych wniosków w za-kresie stosunku do zwierz at. Mierzy sie niejednokrotnie z problemem przeozenia doktry-ny na zyciow a praktyke. Przedstawiaj ac rózne stanowiska, jednoznacznie formuuje wa-sne. We wszystkich analizowanych kwestiach ks. Smykowski proponuje wasne stanowi-sko, które jest geboko osadzone w argumentacji biblijnej i znajomos´ci nauk szczegóo-wych. Ksi azka jest wiec owocem zakorzenienia wspóczesnej teologii moralnej w Obja-wieniu oraz otwarcia sie na osi agniecia nauk szczegóowych. Obala ona mity dotycz ace rzekomych chrzes´cijan´skich inspiracji okrucien´stwa wobec zwierz at. Wykazuje, ze do takich wniosków moze prowadzic´ jedynie selektywna lektura Pisma S´wietego.
TOMASZ KAROL MANTYK OFMCap
Instytut Nauk Teologicznych KUL e-mail: tomasz.mantyk@gmail.com DOI: https://doi.org/10.18290/rt.20673-11
POWSZECHNE POWOANIE DO S´WIE TOS´CI
ANDRZEJ DERDZIUK, Dojrzay owoc, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2020, ss. 118.
S´wietos´c´ jest powszechnym powoaniem chrzes´cijan. Te prawde, we wczes´niej-szych wiekach nieraz zapoznan a, przypomnia wydatnie Sobór Watykan´ski II w pi a-tym rozdziale Konstytucji dogmatycznej o Kos´ciele Lumen gentium. „Wszyscy
