Dorota Tymczak
Bifacjalne zabytki krzemienne z miejscowości Sarnaki, pow. łosicki
Do In sty tu tu A rcheologii UM CS w Lublinie zostały dostarczone przez A gnieszkę K uźm icz, stu d en tk ę h i storii Katolickiego U niw ersytetu Lubelskiego, dw a zabytki archeologiczne. Z ostały one znalezione p rz y padkow o w 1997 ro k u w Sarnakach, n a teren ie n ad leś nictwa, 50 m od rzeczki Chybówki i 5 m od ul. 3 M aja. D okładne okoliczności ich pozyskania nie są znane. Po o p raco w an iu zostały zw rócone właścicielce. Nóż sierpowaty - o b ra b ian y bifacjalnie, w obrysie płaszczyznow ym p o d tró jk ą tn y , o k raw ęd ziach - w e w n ętrzn ej lekko w ciętej, zew n ętrzn ej łuk o w o w y p u k łej, p rz ech o d ząc y ch w zbieżny (o d łam an y ) w ie rz chołek, o nasad zie kraw ędziow ej lekko w ypukłej u fo rm o w an ej d w u stro n n y m retu szem d o śro d k o wym. W p rz e k ro ju p o p rzec zn y m jest soczew kow aty. Posiada in te n sy w n e w yśw iecenie u żytkow e w czę ści w ierzchołkow ej, łącznie z płaszczyzną złam ania. Krawędź w e w n ę trz n a została w tó rn ie za retu szo w an a - od w ie rzch o łk a do p o ło w y długości. C e n tra ln e n e gatywy dolnej części k o rp u s u w ykazują d w u stro n n e lekkie zagładzenie, być m oże o d opraw y. O kaz w y k o n an o z k rz e m ie n ia w ołyńskiego o m asie c ie m n o sz a rej szklistej p rzechodzącej w m lecz n o -szarą m atow ą. Z a b y tek w całości p o k ry ty jest ż ó łto -p o m a ra ń cz o w ą „bag ien n ą” paty n ą. Jego w y m ia ry w ynoszą: zach o w a n a d łu g o ść 174 m m , m ak sy m aln a szerokość n asad y 60 m m , śred n ia g ru b o ść 10 m m (ryc. 1).
Grocik trzoneczkowaty - sm ukły trójkątny, p ra w d o p o dobnie z k ró tk im niew ielkim trzoneczkiem (obecnie o dłam anym ) o raz dw om a opuszczonym i skrzydełka m i (jednym u szkodzonym ). W ykonany jest z w ióra załuskanego niem alże bifacjalnie, o retu szu fra g m e n tam i zbliżonym do rynienkow atego. O kaz z k rz e m ienia n ajp raw d o p o d o b n ie j narzutow ego, szklistego jasnoszarego. Jego w y m iary w ynoszą: zachow ana d łu
gość 31 m m , szerokość nasady 11 m, m aksym alna g ru b o ść 3 m m (ryc. 2).
* * *
S ierpow ate noże p o d tró jk ą tn e zn an e są p rzed e w szystkim ze
znalezisk luźnych, zdecydow anie rzadziej z zespołów grobow ych k u ltu ry m ierzanow ickiej i strzyżow skiej. Są charakterystyczne dla o b u tych kultur. R óżnią się jed y n ie u k ształto w an iem w ierzchołka. W edług ty p o logii Jerzego L ibery (2001, s. 53) okaz zaliczono do noży p o d ty p u A (p o d tró jk ątn eg o ). M oże on re p re zentow ać je d n ą z o dm ian: A AII (łukow ow ierzchołko- we), ABII (ostrow ierzchołkow e środkow e) lub ACII (ostrow ierzchołkow e boczne). Ze w zględu na złam a nie w ierzchołka tru d n o jest w skazać k o n k re tn ą jego odm ianę.
N oże o o stry m w ierzchołku (ABII i ACII) c h a ra k terystyczne są dla k u ltu ry strzyżow skiej i n azw ane zo stały ty p em R aciborow ice (J. L ibera 2001, s. 94; B. B ar gieł, J. L ibera 2006, s. 79), n a to m ia st okazy o szerokim w ierzch o łk u (A AII) określono ty p e m M ierzanow ice (J. L ibera 2001, s. 94). O bie fo rm y stan o w ią w yznacz n iki kulturow e.
Zasięg pierw szej z k u ltu r w yznaczają n ekropole i tow arzyszące im osady zg ru p o w an ia głów nie w m ię- dzyrzeczu środkow ego Bugu i g órnego o d cin k a W ie p rza - przede w szystkim n a teren ie K otliny H ru b ie szowskiej oraz w obrębie G rzędy H orodelskiej. N a p ó ł n o cy obecność jej ceram iki stw ierd zo n o w okolicy W ło d aw y (Sobibór, W ólka W ytycka - pow. w łodaw - ski; K. Telepko 1986, s. 2; D. Tym czak 1998, s. 11, ryc. 1: 14). Być m oże ró w n ież z tą je d n o stk ą należy łączyć d o m n ie m a n e stanow isko grobow e w O strów ku, pow. lubartow ski (L. G ajew ski 1972; B. Bargieł 2006, s. 67,
D orota T ym czak
Ryc. 1. Sarnaki, pow. łosicki. Krzemienny nóż sierpowaty. Rys. D. Tymczak. Fig. 1. Sarnaki, Łosice district. Flint sickle-shaped knife. Drawn by D. Tymczak.
Ryc. 2. Sarnaki, pow. łosicki. Grocik krzemienny. Rys. D. Tymczak. Fig. 2. Sarnaki, Łosice district. Flint arrowhead. Drawn by D. Tymczak.
ryc. I ) 1. Lokalizacja sierp a w S arnakach p o za zw artym jej zasięgiem w ydaje się w ykluczać go z tej kultury.
O becność analizow anego „sierpa” w m iejscow ości p o łożonej n a d śro d k o w y m Bugiem , zapew ne należy łączyć z ludnością k u ltu ry m ierzanow ickiej, której stanow iska n o to w an e są w części połu d n io w ej P o d lasia (S. Kadrów, J. M ach n ik 1997, s. 29). Z b ez p o śre d niego sąsiedztw a zn an a jest m .in. osada z m iejscow o ści Słochy A nnopolskie, pow. siem iatycki (Z. Szmit
1929, np. tabl. IX), także zniszczony grób z G rodziska, pow. siem iatycki (J. G łosik, K. Kowalski 1974; J. L ibe ra 2001, s. 80, 147). K olejne znaleziska z tego obszaru w ykazujące cechy „m ierzanow ickie” dotyczą luźno pozyskanych k rzem ien n y ch płoszczy (por. B. Bargieł, J. Libera 2004, s. 57). Ze w zględu na b ra k w ierzchołka tru d n o jest zawęzić chro n o lo g ię analizow anego noża w obrębie k u ltu ry m ierzanow ickiej, bo w iem form y ostrow ierzchołkow e (A BI-III) charakterystyczne są dla fazy klasycznej, n ato m iast szeroko w ierzchołkow e (A A I-III) dla fazy późnej (por. J. Libera 2001, ryc. 39, s. 129-130).
Z decydow anie z m łodszym h o ry zo n tem c h ro n o logicznym należy łączyć bifacjalny grocik. R eprezen tuje on ostrze tró jk ątn e o nasadzie w p o staci dobrze w y odrębnionego krótkiego trzoneczka, co w typologii
J. L ibery (2001, s. 31-33) o d p o w iad a o d m ian ie BBI1. Tego ty p u form y g rocików n a obszarze M azowsza, Polesia i Podlasia sp o ty k an e są najczęściej w k o n tek ście ceram iki k u ltu ry łużyckiej, a ściślej jej g ru p y m a- zow iecko-podlaskiej (tam że, s. 131-132).
1 Spoza tego obszaru bliżej nieokreślone stanow iska „kul tu ry strzyżowskiej (lub m ierzanow ickiej)” w postaci k arto g ra m u sygnalizuje Agnieszka M aślińska-M arcinkow ska (2005, m apa VI) z W ysoczyzny Białostockiej.
Bifacjalne zabytki krzem ienne z m iejscow ości Sarnaki
Literatura
B a r g i e ł Barbara
2006 Kultura strzyżewska w świetle znalezisk grobo wych. W iadom ości Archeologiczne 48, s. 65-99. B a r g i e ł Barbara, L i b e r a Jerzy
2004 Problem przynależności chronologiczno-kulturo- wej bifacjalnych płoszczy i noży sierpowatych na obszarze Polski północno-wschodniej. W: Człowiek a środow isko w epoce brązu i wczesnej epoce że laza u południow o-w schodnich pobrzeży Bałty ku, red. M. J. H offm ann, J. Sobieraj. O lsztyn 2004, s. 55-69. P ruthenia A ntiqua. Studia do Pradzie jów i Wczesnej H istorii Ziem Pruskich 1. G a j e w s k i Leszek
1972 Zabytki ze zniszczonego grobu kurhanowego (?) z miejscowości Ostrówek, pow. Lubartów. W iado m ości A rcheologiczne 37: 2, s. 226-227.
G ł o s i k Jerzy, K o w a l s k i Krzysztof
1974 Katalog materiałów zabytkowych Pogotowia Ar cheologicznego za 1971 r. W iadom ości A rcheolo giczne 39: 1, s. 90-101.
K a d r ó w Sławomir, M a c h n i к Jan
1997 Kultura mierzanowicka. Chronologia, taksonomia i rozwój przestrzenny. Kraków. Prace Komisji A r cheologicznej O ddział w Krakowie / Polska A ka dem ia N auk 29.
L i b e r a Jerzy
2001 Krzemienne fo rm y bifacjalne na terenach Polski i zachodniej Ukrainy (od środkowego neolitu do wczesnej epoki żelaza). Lublin.
M a ś l i ń s k a - M a r c i n k o w s k a Agnieszka
2005 Osadnictwo z neolitu i wczesnej epoki brązu na N izinie Północnopodlaskiej. W: Rybniki - „Krze- m ianka”. Z b adań nad krzem ieniarstw em w Pol sce północno-w schodniej, red. W. Borkowski, M. Zalewski. Warszawa, s. 167-196. Studia nad G ospodarką Surow cam i K rzem iennym i w P ra dziejach 5.
S z m i t Zygm unt
1929 Badania osadnictwa epoki kam iennej na Podlasiu. W iadom ości Archeologiczne 10, s. 36-118. T e l e p k o Krzysztof
1986 Badania wykopaliskowe na stanowisku 1 w Sobi- borze, gm. Włodawa. W: Inform ator o badaniach w w ojew ództw ie chełm skim w 1985 r., red. S. G o łub. C hełm , s. 2-3.
T y m c z a k D orota
1998 Wczesnomezolityczne stanowisko kultury komor nickiej w Wólce Wytyckiej, woj. chełmskie. A rche ologia Polski Środkow ow schodniej 3, s. 9-11.
Bifacial flint relics from Sarnaki, Łosice district
/ s u m m a r y / A sickle-like knife, w ith the plane outline alm ost triangular, made from Volhynia flint represents sub-type A in J. Libéras classification (2001, p. 53); however, because the tip is broken, it is im possible to determ ine its type precisely. Such knives are typical o f bo th the M ierzanow ice an d the Strzyżów cultures. The range o f the latter in the n o rth reaches the vicinity o f W łodawa, it is m ore likely, therefore, th at th e knife represents the M ierzanow ice culture.
A slim trian g u lar tanged p o in t m ade from erratic flint falls into category BBI1 in Libéras classification (2001, pp. 31-33). Such objects are found m ost frequently in th e drainage b a sin o f th e Bug river in the context o f p o tte ry co nnected w ith the Lusatian culture, o r m ore precisely, its M azovia - Podlasie group. M g r D o r o ta T y m c z a k In s ty tu t A r c h e o lo g ii U M C S w L u b lin ie P la c M a rii C u r ie -S k lo d o w s k ie j 4 2 0 - 0 3 1 L u b lin dorotatym czak@ w p.pl
