A C T A U N I V E R S I T A T I S L 'O D Z I E N S 1 S _________________ FOLIA OECONO MICA 8 8 , 1989 ____
Sławomir Szejna*
POMIAR W R A C H U W O W O Ś C I
Stanisław Skrzywan definiuje rachunkowość jako "... ściśle o k r e -ślony system jednostkowej ewidencji gospodarczej", opierający się "na zastosowaniu specyficznych metod postrzegania rzeczywistości w celu ujęcia w pieniądzu stanu I ruchu środków gospodarczych p o -wierzonych jednostkom gospodarującym, jak również przebiegu wyników proc esów gospoda rczych odbywających się w tych jednostkach1 .
Ce Iem n in i e Jszego artykułu jest próba przedstawienia pojęcia związanego z “ujęciem [...] stanu I ruchu środków gospodarczych" albo jego synonimu - “pomiaru" w nauce rachunkowości oraz o d p o w i e -dzi na pytanie, czy ona sama nie jest też nauką o pomiarze?
Czynności pomiarowe posiadają w rachunkowości duże znaczenie. ObwodzI tego pośrednio częste używanie w literaturze słowa "mi e -rzenie". Ekonomiści "mierzą" efekty gospodarcze, stopień płynności środków, koszty I dochody, różnice Ilościowe i Jakościowe elementów bilansu, dochód narodowy i wiele Innych wielkości.
Czy każda taka czynność jest p o m iarem w rzeczywistości czy w u- m o w n y m tego słowa znacženlu? Jaki cel i sens posiadają różnego ro
-dzaju pomiary? Czy pomiar jest czynnością naukowo "prymitywną" czy też może przyczyniać się do tworzenia hipotez I konstrukcji teo-rii? Odpowiedź na te i inne pytania może przycz ynić się z Jednej strony do systematyzacji pojęć rachunkowości, a z drugiej do k o -ordynacji koncepcji pomiaru w ramach nowego aparatu pojęciowego.
Ponie waż tradycyjna literatura tej dyscypliny nie daje prawie wcale wyjaśnień, wskazane jest poszukiwanie odpowiedzi na
posta-M g r , st. asystent w Katedrze Rachunkowość i UL.
wionę i rodzące się pytania ‘,v publikacjach innych nauki w m a t e m a -tyce, teorii ooznanla, psychologii, socjologii, badaniach stosowanych oraz związanej głównie z naukami przyrodniczyml I techniką m e t r o
-logii2 .
Znaczeniem pojęcia pomiaru zajmowali się przez całe wieki filo-zofowie, matematycy, przyrodnicy, ekonomiści, prawnicy. Każda z dziedzin wiedzy próbowała dopasować koncepcję pomiaru do w ł a s -nych potrzeb.
Jednostki miar były Już znane i stosowane w starożytności w (E- gipció w 4241 r. p. n. e. był ustal on y czas trwania roku
kalen-3
darzowego na 365 dni ). Za jednostki mia ry służyły począt ko wo czę-ści ciała ludzkiego lub sprawności człowieka^ (np.i łokieć, stopa, rzut siekierą itp.). W średniowieczu wielu władców ust alało jed no -stki miar na swoich terenach, np.i w Anglii Henryk I ustalił w 1 1 0 1 r. jako obowiązu ją cą wartość łokcia - długość prz ed ra mi en ia własnej r ę k i ’’. Jednak do końca XVIII w. zajmowano się tylko o p i -sem jednostek miar, ich nazwami i podziałem. Po wstanie nowoczesnej nauki o pomiarze związane jest z wprowa d z e n i e m we Francji w końcu XVIII w. systemu metrycznego.
W Pol sc e^ pierwsze zarządzenia dotyczące jednostek miar wydał w 1420 r. W ł a d y s ł a w Jagiełło. W 1818 r. wpr ow adzono w Królestwie P o l -skim sy stem tzw. jednostek n o w o p o I s k i c h , opart yc h częśc io wo na sy-stemie met rycznym, który został prz yjęty dopiero w 1919 r.
W prze ci wi eń stwi e do sposobów dokony wa ni a pomiaru nim samym jako obi e k t e m badań uczeni zajęli się stosunkowo późno. Poważne
pró--
-Me t r ologia obejmuje wszyst ki e teoretyczne i pr ak ty cz ne p r o -blemy związane z pomiarami, niezal eż ni e od rodzaju wielkości m i e -rzonej i dokładności pomiaru. W jej zakres wcho dzą za gadnienia d o -tyczące jednostek miar oraz ich wzorów, pomiarów, narzędzi p o m i a -rowych oraz cech obserwat or ów istotnych przy wykony w a n i u pomiarów. Roz różniana jest m e t r ologia ogólna, zajmująca się wspólnymi p r o b l e -mami wszystkich zagadnień związany ch z pomiarami ; me t r o l o g i a s t oso-wana, odnosząca się do okreś lo ne go rodzaju wielkości m i e rzonej (np. długość, czas itp.) lub obejmują ca pomiary w ok re ślonych d z i e d z i -nach nauki i techniki (np. automatyka, sport, me d y c y n a itp); m e -trologia teoretyczna, zajmująca się teoretycznymi zagadnieniami pomiarów; techni-ka pomiarów oraz metrologia prawna, któ rą zajmuje się u nas Polski Komitet Nornia I i zac j i i Miar. Por. H. S z y m a ń -s k i , Jednostki miar, W arszawa 1956, s. 13.
^ Ibidem, s. 576.
U
W. K u I a, Miary i ludzie, W a rszawa 1970, s. 16 I n. ^ S z y m a ń s k i, Jednostki miar, s. 579.
by spojrzenia na podstawy pomiaru na stąpiły dopier o w ostatnich latach XIX w. Przyczynili się do tego W. v. Helmh ol tz (1895),a p ó ź -niej N. R. Campbell ( 1920, 1926, 1938)7 .
Do rozwoju ogólnej teorii pomiaru przyczynili się ma te matycy, jak K. Weiers tr as s, G. Cantor, G. Peano 1 E: Zermelo, twórcy n o w o -czesnych, Ścisłych m e tod matematycznych, teorii zbiorów I liczb®. Prace Ich, m i m o że należą do innej stery nauki, dają jednak podstawy
I aparat matema t y c z n y dla nauki o pomiarze.
We wszyst ki ch cz yn no śc ia ch pomiarowych, z jakimi każdy ma do czy-nienia, istnieją elementy wspólne. We ws zy st ki ch ma miejsce p o r ó -wn yw an ie tego, co można zmierzyć, nazywane go w metrologii wlelko-
g
ścią (obiekt em pomiaru) a wielkością (obiektem), która służy jako m i a r a 10 (skala, środek pomiaru albo przyr zą d pomiarowy).
Ustalana jest przy tym zależność między wła sn oś ci ą obiektu p o -m i a r u a okreś Ioną wielko śc ią skali. Wyr ażając to w Języku m a t e m a -tyki, po wstaje wzajemn ie jednoznaczne pr zy pó rządkowanie międ z y o- b I e k t e m a miarą.
Wraz z r ozwojem sp oł ec zn ym i g o spodarczym wz rastało za i n t e r e -sowanie ilościowym uję c i e m zachodzących zjawisk. Nauki eko nomiczne zaczęły wyk or zy stywać do św iadczenia Innych dzi edzin jak psychologii
I socjologii. Dla rachunkowości szczególnie interesujący wydaje się
* 11
być kla sy fikacyjny system 5. S. Stevensa , w k t ó r y m pomiar został po dz ie lony we dł ug różnych skal p o d s t a w o w y c h .
S. S. Stevens ze swego punktu wi dzenia określa pomiar jako " k a ż -dy proces za wierający prz yp is yw an ie liczb p r z e d m i o t o m
lub’zdarze-" 12
n i o m stosownie do pewnych reguł . R. U. Ackoff uważa tę def in ic ję za n i e wystarczającą i określa pomiar jako procedurę, "za pomocą k t ó -rej otrzym uj em y symbole dające się użyć do p r zeds t aw I en i a de f I n
Io-7
R. M a t t e s s i c h , Die wissensc h a f t l i c h e n Gr un dl agen des Re ch nu ng sw es en s, Berte ls ma nn Univ e r s i t ä t s v e r l a g Düsseldorf 1976, s. 115.
g
M ały słownik matema ty cz ny , W a rszawa 1967. g
S z y m a ń s k I, Jednostk i miar, s. 14. 10 Ibidem, s. 15.
11
R. L. A c k o f f, Decy zj e optymalne w badaniach stosowanych, W arszawa 1969, s. 241-255.
12
S, S. S t e v e n s, On the Theory of Scales of Measurement, Vol. С I I I (1946), s. 677, cyt. zai A c k o f f, Decyzje opt y m a I n e ...,
13
wanego pojęcia" . Jednocześnie wys tawia poza nawias wsz ys tk ie o p e -racje pomiarowe jako zmieniające się w czasie i zależne od celu d o konywania pomiaru. W tym ujęciu cechą charaktery st yc zn ą pomia ru s t a -ją się raczej własności jego wyniku niż sam sposób ich otrzymania.
Przypi sy wa ni e symboli p rzedmiotom czy zdarzeniom, określane mia-nem numerowania, pozwa la na rozrtSżri i en i e ich < lub ich własności), ułatwia gromadzenie i katalo go wa ni e informacji o nich. P r z y k ł a d e m m oże być na dawanie numer ów bud y n k o m osiedla mieszkani ow eg o. C z y n -ność ta pozwala również na wyod rę bn ie ni e sektorów zab ud ow an yc h czy określając to inaczej - klas. Na da ny numer mo że repr ez en to wa ć kilka własności obiektu.
Przy numero wa ni u może m y posłużyć się literami al fa be tu lub In-nymi oznaczeniami (w myśl definicji R. L. Ackoffa), co uniem ożl iw ia wyko ny wa nie jakichkolwiek operacji ar yt metycznych na liczbach w celu wy ci ąg ni ęc ia wni osków doty cz ąc yc h numerow an yc h wielkości (obiektów lub ich cech).
Ponadto N. R. C a m p b e l l 1^1 w nauce o pomiarze wpro wa dz a r o z r ó ż -nienie mi ędzy pojęciami "liczba" a "numer". Jeżeli m ó w i m y o s k ład-niku aktywów o wartości 1 0 0 0 zł, wówczas kwota ta jest liczbą, po-- nieważ pr ze dstawia "właściwość" (wartość) tego składnika, inaczej mówiąc stosunek mię d z y p o d miotem a o b i e k t e m gosp od arczym. Mów ią c jednak, że symbol 1 0 0 0 wyraża składnik aktywów, wówczas mamy do cz ynienia z numerem, który w swym abstr a k c y j n y m użyciu nie Jest własnością, lecz jej opisem.
N adawa ni e numerów poszc z e g ó I n y m ob i e k t o m pomiaru mo że być
do-* 1C
wolne, dając w ten sposób wynik równy ilości permutacji m o ż l i -wych do utworze ni a z danego zbioru obiektów. Z pu nk tu wi dz en ia n a -ukowej klasyfikacji ma ją znaczenie procesy (schematy), w wyniku za stosowania któ ry ch otr zymujemy zbiór roz łą cz ny ch i ni ep us tych klas. Symbol klas (bez ich porządkowania) sc ha ra kteryzowany przez
symbole tworzy podsta wo wą skalę pomiaru, którą m o ż n a okr eś li ć mia
-Л 6 n e m skali nominalnej
13
A c k o f f, Decyzj ę optymalne..., s. 224.
M a t t e s s I c h , Die wissensc ha ft li che n. .. , s. 116-117. 15
P ermutacją bez po wtórzeń z n ele mentów na zy wamy zbiór s kła-dający się z n eleme nt ów u p orządkowanych i różnych. T. G e s- t e r n k o r n , T. S r ó d k a , Ko mb inatoryka I rachunek p r a w d o -podobieństwa, War sz aw a 1976, s. 32.
16 ^
Samo określe ni e "skala nominalna" mo że być m ało zrozumiałe w ode-rwaniu od całości klasyfik ac ji1 skal pomiaru. Wyższy stopień
upo-17
rządkowania posiada skala porządkująca (topologiczna) . Głów ny m wa-runkie m transformacji topologicznych jest niezmienn oś ć szeregu p o -jedynczych elementów, czego nie spełnia skala nominalna.
Nadawane k l a s o m numery służą nie tylko c e lom opisu, lecz również mają charakter porządkujący. Uszereg ow an ie elementów moż e
przeble-18
gać w różny sposób , zależnie od własności relacji porządkującej. Nie oznacza to równoczesnego określenia równych p rzedziałów k l a -sowych ani podania "absolutnego zera" (klasy zerowej).
Pr z y k ł a d e m mo że być pomiar temperatury wody w zakresie pojęć "zimna", "ciepła", "gorąca". Jeżeli przyjmiemy dla tych określeń gra-nice, jakimi będą punkty topnienia I wrzenia, otrzymamy trzy klasy, posi ad aj ąc e jednak duże rozpiętości temperatur (przedziałów).
K o l e j n y m k r o k i e m w kie runku systematyzacji pomiaru jest u t w o -rzenie klas o równych przedziałach* Mamy tutaj do czyni en ia już z' jednostką m i ary (w przeciwie ńs tw ie do dwóch poprze dn ic h
klasyfl-19
kacji ) w skali, określonej przez R. L. Ackoffa m i a n e m Interwałowej. Jeżeli mo żemy określić naturalną klasę "zerową", jak to ma miejsce np. w skali temperatur Kelwina, wówczas m amy do czynienia
ze skalą ilorazową (relacyjną).
Wymien i o n e typy skal pomiaru ujęte zostały przez S. S. Steven- sa w tab. 1 .
Zapreze nt ow an e rodzaje skal pomiaru wy nikają jedna z drugiej i zawierają w sobie poprzednie.
Każdy pomiar jest p r ocesem abstrakcyjnym, przy k t ó r y m obiektowi pomiaru zostaje przypor zą dk ow an y symbol klasy (wzajemnie j e dno-znaczne przy po rz ąd ko wa ni e mię dz y cechami obiekt u a p r z e d ziałem skali). Jest on przede ws z y s t k i m klasyfikacją.
Weźmy pod uwagę zbiór elementóv/, któr em u prz yp orządkowujemy liczby tworząc klasy. Rys. 1 prz edstawia 13 zb io r ó w l k I a s , kategorii itp.), któr em u pr zy po rządkowane zostały numery. Zbiór główny o p i -sany przez 1 składa się z czterech podzbiorów: 1.0, 1.1, 1.2, 1.3, te zaś zawierają podzbiory: 1.10, 1,11, 1.20, 1.30, 1.31, w których zawarte są podpodzbioryt 1.11.1, 1.31.1, 1.31.2.
1 1 Ib i dem, s . 232. ^ Ibidem, s. 236 i n. 19 Ibidem, s. 239.
T a b e
Kla sy fi ka cj a skal pomiaru
Ska 1 a
Podstawowe operacje e m p 1ryczne
Matematycz na
struktura grupy Typowe przykłady
Nomi na 1 na wyznaczan 1 e równoic 1 grupa permutacyjna x'- f ( X ), przy czym f(x) .oznacza d o w o 1ną funkcję wzajemnie jednoznaczną "numerowanie" p i ł k a -rzy, przyp is yw an ie k l a s o m numerów lub m ode 1 u P o r z ą d k o -wa wyzna cz an 1 e s tosunku w 1ęk szośc 1 1ub mni e J - szośc 1 grupa p r z e k s z t a ł -ceń i a śc i ś 1e mono - tonlcznego x *■ f(x), przy czym f (x ) oznacza dowolną rosnącą funkcję monoton i czną trwałość minerałów, numerac ja ulic, sto- pnie jakości wyrobów^ suche wyniki testów i n te 11genc j i / Interwa- ł owa wy znaczan i e równoic i i nt erw ał ów (przędz 1a- łów) lub różnic grupa p r z e k s z t a ł -ceń la 1 i n 1 owego x * * ax ♦ b a - 0 temperatura, p o ł o ż e -nie, czas (ка 1en- darz) energi a ,"stan-dardowe wyniki" te-stów Intel!genc j i 1 lorazo- wa wy znaczan i e równoic i i i orazów grupa p r z e k s z t a ł -cenia pod ob leństwo- wego
x ** cx с - O
1 i c z e bność, d ł u g o ś ć , gęstość, praca,
prze-działy czasowe
Ź r ó d ł o : S. S. S t e v e n s., Mea su re men t, Psy ch ophysics and Utility, Churchman, Ratoosh 1959, c y t . z a : A c k o f f, Decyzje optymalne..., s. 243.
W m a t e matyce kla sy fi ka cj a tego typu opisana jest jako sys te m p o -zycyjny. W przy kł ad zi e z i l u strowanym przez rys. 1 istnieje u p o r z ą d -kowa ni e typu: 1.0 = 1 , 1 albo 1.31.1 * 1.31.2, jak również występ uj e równa różnica mi ęd zy dwoma klasami tego samego poziom u (tzn. p r z e -działy te są równe): 1.1 - 1.0 = 1.2 - 1.1 = 1.3 - 1.2 albo 1.31,2 - 1.31.1 * 1.00.2 - 1.00.1 itd. Skale te posi ad aj ą n a t uralny punkt zerowy (przy po dz ia le klas dąż ą c y m do n i eskortczoności К Zastoso wa na zos ta ła skala naturalna, za pomocą której możemy prz ed stawić st o-sunek mię d z y zbiorami (podzbiorami ) w dwóch wymiarach. P i erwszy
po-Rys. 1. Przy kł ad ow a struktura zbiorów
zwala na stwierdzenie, że zbiory są równe i "n iezaI eine" oraz w y r a -żenie tego w dowolnej symbolice. Drugi wyraża wzajemne zależności mi ędzy zbiorami, pozwa la ją c jednocześnie na określenie struktury sy-
s t e m u .
Przy jęc ie systemu pozyc yj ne go umożliwia rozpoz nan ie już nd pier-wszy rzut oka poziomu, do którego jest p r z y porządkowany dany zbiór. Tego rodzaju prz ek az ywanie informacji jest koni ec zn e i odgrywa decydu ją cą rolę w wi elu konce pc ja ch pomiarowych.
W pod a n y m pr zy kładzie nie jest możli we zbudowanie ostrej r e -lacji. po rz ąd kującej typu 1 . 0 < 1 . 1 . Daje się jednak stworzyć łań-cuch zależności typu 1 . 1 0 с 1 . 1 (co oznacza, że zbiór 1 . 1 0 jest pod-z biorem pod-zbioru 1 .1 ). Relac ja taka pozwala na w y k o rzystanie skali topologicznej. Tak więc pierwszy wymiar w y k orzystuje tylko skalę n o -minalną, natomiat drugi - porządkującą. K o m b inacja obu typów skal
pozwala na zbudowanie systemu klasyfikacji, które go zawartość in-formacyjna zwiększona jest dzięki zastos ow an iu numerów z w a r t o ś -ciami pozycyjnymi. Takie systemy pom ia ru pozwa la ją na w y o d r ę b n i e -nie danych, po p r z e tworzeniu których otr zy mujemy informacje dla por ow na ń i po dejmowania decyzji.
Rac hunkowość jest systemem, który posł ug uj e się wszystkimi ska-lami pomiaru. Fundament stanowi skala nominalna, na której z b u d o -wane są plany kont. Wyk a z u j ą one cechy roz winiętych sy st em ów p o -mia r u i m o g ą w związku z tym być same przedstawione jako u-
kont oznacza przyjęcie krajowej, a w przyszłości nawet mię dz ynaro-20
dowej standardowej skali i jak to m i ało mie j s c e w ost at ni ch d z i e -sięcioleciach w przypadku jednolitego systemu met rycznego.
P r z y k ł a d e m skali przedziałowej Jest badanie zdolności płatni-21
czej pr z e d s I ę b i o r s t w a . Jeże I i ws k a ź n i k o m płynności (Wp ) p r z y p o -rządkujemy liczby, wówczas utworzymy skalę pomiaru (topologiczną), ma jącą przykładową postać podaną w tab. 2 .
T a b e l a 2 Skala pomia ru płynności środków prz eds ię bi or st wa
Ws ka źn i к Op i s Ska I a 0 < W < 1 P nie wy st ar czająca 1 1 < W < 2 P wy st ar czająca 2 2 < W P n a d m i erna / 3 Ź r ó d ł o ! Oprac ow an ie własne.
Skala interwałowa (przyrostowa) wykorzys ty wa na jest prz ykładowo w rachunku koszt ów planowanych, w k t ó r y m mog ą istnieć różne m o ż l i w o
ści określe ni a " s t a n d a r d u “ . M oże n i m być teoretyczny (idealny I n i e -osiągalny) albo prz ec ię tn y koszt, osiągany przez szereg lat. P o -miar polega ną okr eś le ni u rze cz ywistych wielkości k osztów (roz rz u-conych wokół średniej - .standardu) oraz podaniu wyn i k ó w w nowej skali - kosztów rzeczywistych, stanowiących np. standard dla k o l e j -nego okresu. Moż na to zilustrować jak na rys. 2.
S y s t e m wyceny, stanowiący jądro rachunkowości posługuje się s k a -lą ilorazową. Zilust ro wa ć to m o ż n a najlepiej porównując różne skale wy ce ny majątku trwałego p r zeds iębi or s t w a . Są nimi: cena nabycia (hi-storyczna), cena bieżąca oraz cena odt wo rz en ia (w przyszłości) iden-tycznego w ujęciu r z e czowym majątku.
^ Świadczą o tym dążenia rachunkowości krajów R W P G do s t w o r z e -nia wspó ln yc h pla nó w kont dla wsz ys tk ic h kra jó w socjalistycznych, c z łonków R//PG. Por. W. S. M a c k i e w i c z j u s , Org an iz ac yj a b u c h g a 1 1 i erskogo uczeta w stranach S£W. Finansy i Štatistika, M o s -kwa 1984, s. 68-83.
21 Wsk aź ni k płynności środków jest ilorazem na rastającej sumy a- ktywów do narastającej sumy krótkotermi no wy ch zobowiązań.
kosz tów
Rys, 3. Uży ci e skali Interwałowej przy różnyc h pods ta wa ch wyceny maj ą t k u trwałego
a - wsp ółczynnik spadku cen środków produkcji w wynika postępu n a u k o w o - technic zn eg o w okresie t , któr em u o dpowiadają ceny bieżącej b - przewidy wa ny wsp ółczynnik spšdku cen środkó w produkcji w okresie
t^, tzn. w m o m e n c i e dokon yw an ia wymiany.
W każdej ze skal możliwe jest ok reślenie n a t u r alnego pun kt u zerowego, który jest dla nich wsp ól ny w prz ypadku całkowi ci e u m o r z o -nych środków produkcji. Rysunek 3 ilustruje zależności mią d z y skal
a-mi (przy u p roszczonym założeniu stałej wartoici pien ią dz a m i e r z o -nej jego siłą nabywczą). ,
Prz ed st awiona kl asyfikacja skal pom ia ru sto sowanych w rac h u n -kowości pokazuje Ich "czystą” formę. Chcąc jednak opisać podstawowe
22 1
pojęcie, jakim jest zdarzenie gospodarcze I związane z nim księ go wan ia należy uwzględnić fakt, że jest to proces w i e l o w y m i a r o -wy. Składa się on z trzech, a nawet czterech wymiarów. Zdarzenia go-spodarcze łączą ze sobą dwa obiekty pomiaru, któ re różnią się
wza-2 3
jemnie i muszą być w związku z tym różnie kl asy fi kowane . Z tego wy-nika, że "baza" jednego zdarzenia gosp od ar cz eg o jest dwuwymiarowa, co również jest odzwie rc ie dl on e w podwójnej ewidencji I użyciu tej samej skali nominalnej, mianowicie planu kont. Trz e c i m wym i a r e m jest czas poz walający na ustalenie chrono Iogi I, a tym samym zastosowanie skali topologicznej.
W a ż n y m elementem, chociaż nie wy m i e n i o n y m jednoznacznie w d e -finicji T. Pechego, który możemy przyjąć za czwarty wymiar, Jest określe nie wartoici zdarzenia gospoda rc ze go przy zastosow an iu s k a
-li wartościowej, tzn. ilorazowej. Wyc en ę możn a również interpre to -wać jako przy pi sy wa ni e num e r o m trójwymlaroweJ przestrzeni.
W porówn an iu do innych nauk e k o nomiczno-społecznych rachunkowość 4 24
wcześ ni e zajęła się po m i a r e m pr oc es ów gos po da rczych . Czynności sys tematycznego porządkowania, stopniowania, wielo wy mi ar ow ej k l a s y -fikacji, tу р о Iogizacj I i wyceny stanowią jej ważne zadanie, z w ł a s z -cza przy w s p ó ł c z e s n y m zn ac znym wz ro śc ie zapot rz eb ow an ia na Inform a-cje i jeszcze w iększym ^ z r o ś c i e ilości danych w y magających p r z e -tworzeni a .
Pomiar, jaki jest dokonywany w rachun ko wo ść i , tworzy własną,
indywi-22
Zdar ze ni e gos podarcze jest dowolną zmianą stanu m ajątkowego jakiegokolwiek podmi ot u gospodarującego, która prz yp ad a w ok re śl onym mom e n c i e (dacie). T. P e c h e, Te or etyczne po dstawy rachunkowoś- c i, War sz aw a 1974 .
23
Pr-zykładowo kla sy fi ka cj a rodzajowa i kier un ko wa zdarzeń g o s -podarczych, por. ibidem, s. 34-44.
24
Pie rw sz e wzmianki o zbiorze kont, za sto so wanych w Komunie G e -nueńskiej, po wi ązanych p o d wójnym zapi se m (skala nominalna), p o c h o -dzą z 1340 r. Za ojca księgowości podwójnej uznany jest jednak Luca Pacioli, kt óry w 1494 r. ogłosił swoje opraco wa ni e za wi erające m. in. zasady po dwójnej księgowości. S. S k r z y w a n , Teoretyczne pod stawy rachunkowości, W a rszawa 1971, s. 29-31.
dualny koncepcję, która coraz częściej wy korzystuje metody staty-25
styczne oraz programowani a liniowego .
C e l e m prz ed st aw io ny ch rozważań było zaprezento wa ni e teorii p o -m i aru w rachunkowości. Wydaje iię, że mim o ogra ni cz one go z k o n i e c z -ności ich zakresu widać wyraźnie, iż rachunkowość możn a określić m i a n e m nauki o pomiarze. Pełne udo wodnienie tej tezy wymagałoby
jednak szerszego opracowania.
Sławomir Szejna
MEA SU RE ME NT IN ACCOUNT IN G
The article is ar. attempt at answer in g a question whether a c c o u n -ting is a science about measurement. The traditional literature of this scientific discipline does not provide precise exp lanations in this respect. Thus, it is necessary to seek them in the sources of other disciplines such as ma thematics, theory of knowledge, psycho- logy, met rology and others. There has been presented a brief history of' the science about measure me nt s and measures, inc lu -ding its history in Poland. Mor e attention has been devoted to the con te mp or ar y concept of meas ur em en t as formulated by S. S. Stevens. Scales of measurement used by h i m for psychological stu-dies can find their reference to accounting. They allow to for-malize the des cr ip ti on and classify the perfor me d measurem en ts o f econorr.i с events. This is illustrated by si mp I e ex amp I e s . Oes - pite a restric te d scope of the pre se nt ed analysis, it leads to a co nc lu si on that accounting may be called the science about m e a -surement .
? 5
Por. m. in. A. J a r u g o w a, W. M a l e , К. S a w i -c k i , Ra ch un ek kosztów, Wa rs za wa 1982; A. J a r u g o w a, J. S k o w r o ń s k i , Ra chunek koszt ów w systemie informacyjnym przedsięb io rs tw a, W arszawa 1982.
