Stanisław Mędala
Biblia i informatyka
Collectanea Theologica 56/3, 173-180
C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 56(1986) fa se . I I I
BIBLIA I INFORMATYKA
W d n ia c h 2— 4 w r z e ś n ia 1985 r. w L o u v a in - la - N e u v e o d b y ło się p ie rw s z e m ię d z y n a ro d o w e k o lo k w iu m n t. B ib lia i in f o r m a ty k a , z o rg a n iz o w a n e p rz e z A sso c ia tio n I n t e r n a t io n a le B ib le e t I n f o r m a tiq u e . O rg a n iz a c ja ta p o w s ta ła w 1982 r. n a te r e n ie B elg ii z sie d z ib ą w o p a c tw ie b e n e d y k ty ń s k im w M a r e d - so u s, żeb y stw o rz y ć p ła s z c z y z n ę k o n ta k tó w , w y m ia n y i w s p ó łp r a c y m ię d z y n a ro d o w e j w s to s o w a n iu o sią g n ię ć in f o r m a ty k i w b ib lis ty c e . P r o g r a m k o lo k w iu m z o s ta ł p rz y g o to w a n y n a s p o tk a n iu 24-oso b o w eg o z e s p o łu w d n iu 24 s ie r p n ia 1984 r. w L e u v e n . C h o d z iło w te d y o z e b ra n ie in f o r m a c ji n a te m a t d a n y c h z ró ż n y c h o ś r o d k ó w k o m p u te r y z a c ji i o p ro g r a m o w a ń d o ty c z ą c y c h B ib lii o ra z o u s ta le n ie te m a ty k i k o lo k w iu m .
1. T e m a ty k a k o lo k w iu m w L o u v a in -la -N 'e u v c
W k o lo k w iu m u c z e s tn ic z y ło około s tu in f o rm a ty k ó w i b ib lis tó w z k i l k u n a s tu k r a jó w . Z P o ls k i o p ró c z s p r a w o z d a w c y b r a ł u d z ia ł k s. doc. d r h a b . J e rzy C h m i e l i k s. d r J e r z y W o ź n i a k . C e le m k o lo k w iu m b y ło w y k o r z y s ta n ia d o ty c h c z a s o w y c h d o ś w ia d c z e ń i w y n ik ó w b a d a ń r ó ż n y c h o śro d k ó w o ra z s y s te m ó w k o m p u te ry z a c ji d a n y c h b ib lijn y c h , żeb y u s ta lić m ię d z y n a ro d o w y p r o g r a m z a p is u o ry g in a ln e g o te k s t u P is m a Ś w ię te g o w k o m p u te rz e . R e fe r a ty , w y s tą p ie n ia i d y s k u s je d o ty c z y ły tr z e c h p ro b le m ó w : u z g o d n ie n ia fo r m y k o d o w a n ia te k s tó w b ib lijn y c h , sp o so b ó w w y k o rz y s ta n ia z a k o d o w a n y c h i n f o r m a c ji (b a n k u d a n y c h b ib lijn y c h ) o ra z p o tr z e b y o p ra c o w a n ia m e to d o lo g ii b a d a ń b ib lijn y c h za p o m o c ą k o m p u te r a . f J e ś li ch o d zi o fo rm ę k o d o w a n ia te k s tó w b ib lijn y c h p ro b le m p o le g a n a ty m , że do k o m p u te r a n ie w y s ta r c z y w p ro w a d z ić z n a k ó w g ra fic z n y c h , a le tr z e b a ta k ż e w p ro w a d z ić in f o r m a c je fu n k c jo n a ln e d o ty c z ą c e te k s tu b ib lijn e g o , j a k in f o r m a c je d o ty c z ą c e części m o w y , fo r m g ra m a ty c z n y c h , f u n k c ji słó w w z d a n iu itp . Z a k o d o w a n ie s a m y c h d a n y c h g ra f ic z n y c h n ie p o z w a la b o w iem n a p r z e p r o w a d z a n ie z a p o m o c ą k o m p u te r a a n a liz m o rfo lo g ic z n y c h , s y n ta k - ty c z n y c h , s ta ty s ty c z n y c h itp . D ru g i p ro b le m p o le g a n a s p o s o b a c h w y k o r z y s ta n ia z a k o d o w a n y c h d a n y c h , z w ła sz c z a w k r y t y c e te k s tu a l n e j, a n a liz a c h lite r a c k ic h , o p ra c o w a n y c h s ło w n ik ó w b ib lijn y c h , k o n k o rd a n c ji, n o w eg o ty p u g r a m a ty k itp ., m a ją c n a u w a d z e te c h n ic z n e m o ż liw o śc i d z ia ła ń n a k o m p u te rz e T rz e c i w re sz c ie p ro b le m p o le g a n a u s ta le n iu je d n o lite j m e to d o lo g ii o p ro g r a m o w a ń i e k s p lo a ta c ji p ro g r a m ó w . P r z y o p ro g r a m o w a n iu te k s tu b i b lijn e g o tr z e b a m ieć n a u w a d z e je d n o z n a c z n o ść in f o r m a c ji o ra z ic h o b ie k ty w n ą s p r a w d z a ln o ś ć . C h o d zi g łó w n ie o to , że b y w y s tr z e g a ć się in f o rm a c ji sp o za te k s tu , g d y m a to b y ć o p ro g r a m o w a n ie B ib lii. I s tn ie je ta k ż e k o n ie c z n ość u je d n o lic e n ia i z in te g ro w a n ia ję z y k a in f o r m a ty k i z ję z y k ie m w y p r a c o w a n y m w b ib lis ty c e . R e f e r a ty i w y s tą p ie n ia s k u p ia ły się w o k ó ł n a s tę p u ją c y c h z a g a d n ie ń : ź ró d ła , ró ż n o ro d n o ś ć te k s tó w i p o d e jś ć , s p e c y f ik a te k s tu h e b ra js k ie g o B ib lii, „n o w a filo lo g ia ” b ib l ij n a o ra z m ię d z y n a ro d o w a w s p ó łp r a c a w b ib lis ty c e k o rz y s ta ją c e j z o sią g n ię ć in f o r m a ty k i.
A oto ty t u ły w a ż n ie js z y c h r e f e r a tó w i w y s tą p ie ń : Y. C h i a r a m e l l a !G re n o b le , F r a n c ja ) , L in fo r m a tiq u e d e d e m a in e t le te x t e ( I n f o r m a ty k a j u t r a a te k s t); G. E. W e i l ( V ille u rb a n n e , F r a n c ja ) , M a sso ra h , M a sso rè te s
174
k s . S T A N I S Ł A W M Ę D A L A C M e t o r d in a te u r s (M a so ra , m a s o re c i i k o m p u te r y ) ; J . L u s t (L eu v en ), T h e C o m p u te r a n d th e H y p o th e tic T ra n s la to r s o f E z e k ie l (K o m p u te r i h ip o te ty czn i tłu m a c z e E z e c h ie la ); J . C o o k (S te lle n b o sc h , R P A ), T h e d e v e lo p m e n t o f a S y r ia c C o n c o rd a n c e (P o s tę p w o p ra c o w a n iu k o n k o r d a n c ji s y r y js k ie j); С. C o c h r a n e (S h e rb ro o k e , K a n a d a ), T r a v a u x d e B ib le e t in fo r m a tiq u e e n c o u rs à S h e r b r o o k e , Q u é b e c (P ra c e n a d B ib lią i in f o r m a t y k a w to k u w S h e rb r o o k e ); G. W . K o w a l s k i (P ary ż), N o u v e lle s a n a ly s e s e t n o u v e a u x fo n c tio n n e m e n ts d u t e x t e d a n s u n e n v ir o n n e m e n t in fo r m a tis é (N ow e a n a liz y i n o w e f u n k c jo n o w a n ia te k s tu w s k o m p u te ry z o w a n y m o to c z e n iu ); C. P e l l i s t r a n d i (P a ry ż ), P r é s e n ta tio n d e M E D IU M : b a se de d o n n é e s su r le m a n u s c r it m é d ié v a l ( P r e z e n ta c ja M E D IU M : b a n k d a n y c h d o ty c z ą c y c h ś re d n io w ie c z n e g o m a n u s k r y p tu ) ; F . I. A n d e r s e n (S t. L u c ia , A u s tr a lia ) i A. D. F o r b e s (P a lo A lto , C A , U SA ), A M a c h in e -R e a d a b le H e b re w D ic tio n n a r y . A P ro g re ss R e p o r t (S ło w n ik h e b r a js k i z a k o d o w a n y w k o m p u te rz e . S p ra w o z d a n ie z p o s tę p u p ra c ) ; E . T a l s t r a (A m s te rd a m ), Are H ie r a r c h ic a lly S tr u c tu r e d D a ta B a se o f B ib lic a l H e b r e w T e x ts . T h e R e la tio n s h ip B e tw e e n G r a m m a r a n d E n c o d in g (H ie ra rc h ic z n ie u ło ż o n y b a n k d a n y c h b ib lijn e g o te k s tu h e b ra js k ie g o . R e la c ja m ię d z y g r a m a ty k ą a k o d o w a n ie m ); R. W o n n e b e r g e r (H a m b u rg ), Ü b e r le g u n g e n z u e in e r N e u a u s g a b e d e r B ib lia S tu ttg a r te n s ia (D e lib e ra c je n a d n o w y m w y d a n ie m BS); C. H a r d - m e i e r (B ielefeld , R F N ), E le k tr o n is c h e D a te n v e r a r b e itu n g a ls I n s tr u m e n t d er A n a ly s e v o n h e b r ä is c h e n T e x t e n d e s A lt e n T e s ta m e n ts (E le k tro n ic z n e p r z e tw a r z a n ie d a n y c h ja k o n a rz ę d z ie a n a liz y h e b r a js k ie g o te k s t u S T ); W. T. C l a a s s e n (S te lle n b o sc h , R P A ), D a ta B a se S tr u c tu r e fo r a n i n t e r a c tiv e M ic r o -C o m p u te r S y s t e m f o r th e S tu d y o f B ib lic a l H e b r e w ( S t r u k tu r a b a n k u d a n y c h d la in te r a k ty w n e g o s y s te m u m ik ro k o m p u te ro w e g o d la s tu d io w a n ia h e b r a ik i b ib lijn e j) ; J . A b e r c r o m b i e (P h ila d e lp h ia , U SA ), P r o g r a m s fo r W o r k w it h th e S e p tu a g in t D a ta f r o m C A T S S ( P r o g r a m do p ra c y z d a n y m i S e p tu a g in ty z C A T S S ); J . P . L o u w ( P r e to ria , R P A ), T h e P ro
b le m o f „ M e a n in g ” in D ic tio n a rie s (P r o b le m „ z n a c z e n ia ” w s ło w n ik a c h );
H. S c h w e i z e r (T ü b in g e n , R F N ), E le k tr o n is c h e D a te n v e r a r b e itu n g u n d
T e x tin te r p r e ta t io n (E le k tro n ic z n e p rz e tw a r z a n ie d a n y c h a i n t e r p r e ta c ja te k -
s tu ); W. B a d e r (T ü b in g e n ), S ta t is ti k im M e th o d e n d r e is c h r itt: S y n t a x —
S e m a n tic — P r a g m a tik ( S ta ty s ty k a w tr z y s to p n io w e j m e to d z ie : s y n ta k s a —
s e m a n ty k a — p r a g m a ty k a ) ; J . P . B e n z é c r i (P a ry ż ), E la b o r a tio n s ta ti
s tiq u e d es d o n n é e s s u r o r d in a te u r ; a p p lic a tio n à l a n a ly s e d es te x t e s ; c o n tr i b u tio n s a tte n d u e s d l’é tu d e d e la B ib le (O p ra c o w a n ie s ta ty s ty c z n e d a n y c h n a
k o m p u te rz e ; z a s to s o w a n ie do a n a liz y te k s tó w ; sp o d z ie w a n e p rz y c z y n k i do s tu d iu m B ib lii); L. K. L o i m a r a n t a (T u rk u , F in la n d ia ) , M a r k ’s I n s e r e n
da, a K e y to th e E a r ly H is to r y o f th e S y n o p tic G o sp e l’s T e x t (I n s e re n d a
M a r k a ja k o k lu c z do w c z e s n e j h is to r ii te k s tu E w a n g e lii sy n o p ty c z n y c h ); C. T. F a h n e r (O tte rlo , H o la n d ia ), B e tw e e n T e x t a n d T r a n s la tio n : C o m p u
te r iz in g C o d in g o f th e G r e e k N .T . T e x t w i t h R e s p e c t to T r a n s la tio n P u r p o ses (M iędzy te k s te m a p rz e k ła d e m : k o m p u te ro w e k o d o w a n ie te k s tu g re c k ie g o
N T z m y ś lą o w y k o r z y s ta n iu do p rz e k ła d u ); J . G. H e i n t z (S tra s b u rg ), S tr a té g ie e t p e r s p e c tiv e s de r e c h e r c h e d o c u m e n ta ir e in fo r m a tis é e e n e x é g è s e (S tra te g ia i p e r s p e k ty w a b a d a ń d o k u m e n ta c ji in f o rm a ty c z n e j w egzegezie). O d rę b n ą g ru p ę te m a ty c z n ą s ta n o w iły c z te ry w y s tą p ie n ia in f o r m a ty k ó w i b ib lis tó w z o ś ro d k a w M a re d s o u s n a te m a t w s p ó łp ra c y m ię d z y n a ro d o w e j i p r o je k tó w p ro p o n o w a n y c h p rz e z te n o ś ro d e k . G. S e r v a i s p o d a ł u z u p e łn ie n ie b ib lio g r a fii d o ty c z ą c e j z a s to s o w a n ia in f o r m a ty k i w b ib lis ty c e <C o m
p lé m e n t à la b ib lio g ra p h ie : B ib le e t I n f o r m a tiq u e ) г; J . L o n g t o n o m a w ia ł
1 C h o d zi o u z u p e łn ie n ie b ib lio g r a fii o p ra c o w a n e j p rz e z C. V a n h o v e - - R o m a n i k w b ro s z u rz e in f o r m a c y jn e j p t. C e n tre : I n f o r m a tiq u e e t B ib le, M a re d s o u s 1981, s. 87— 155. B ib lio g ra f ia ta o b e jm u je k s ią ż k i i a r t y k u ły z l a t
B I B L I A I I N F O R M A T Y K A
k o d o w a n ie p is m n ie ła c iń s k ic h (.Codage d e s é c r itu r e s n o n - la tin e s ); J . В а - j а г d w s k a z a ł n a 22 o ś r o d k i in f o rm a ty c z n e g o p r z e t w a r z a n ia d a n y c h b ib l ij n y c h (R é p e rto ire a n a ly tiq u e d e s C e n tr e s d e tr a it e m e n t in fo r m a tis é d e t e x t e
b ib liq u e ); R . F . P o s w i c k w y g ło s ił p ro g r a m o w y r e f e r a t n t. L e u n o u v e l o rd re m o n d ia l d e la r e c h e r c h e b ib liq u e (N ow y u k ła d ś w ia to w y b a d a ń b ib lijn y c h )* .
W s e s ja c h p a r a l e ln y c h o m a w ia n o k o d o w a n ie r ę k o p is ó w (e k ip y i s t a n r e a liz a c ji), sp e c y fic z n e p r o b le m y ję z y k ó w o r ie n ta ln y c h o ra z s t a n b ie ż ą c y p r o g r a m u o ś r o d k a C e n tr e d e D o c u m e n ta tio n s u r le s m a n u s c r it s d e l a B ib le w M o n tp e llie r, k tó r y p rz y g o to w u je b a n k d a n y c h d o ty c z ą c y c h rę k o p is ó w b i b lijn y c h . R ó w n o c z e śn ie p r e z e n to w a n o n a jn o w s z e m o d e le m ik ro k o m p u te r ó w w ra z z p r o g r a m a m i („ M ik ra h ” z N o w eg o J o r k u , z a k o d o w a n ą k o n k o r d a n c ję s y r y js k ą z o ś r o d k a w S te lle n b o s c h w R P A , S e p tu a g in ta z F ila d e lf ii w U S A i „ M ik ro b ib lia ” w M a re d so u s). P o d s u m o w a n ie p r o b le m a ty k i k o lo k w iu m z a w a r ł w sw o im re f e r a c ie p ro f. E . Τ ο ν z J e r o z o lim y n t. A N e w G e n e r a tio n o f B ib lic a l R e se a rc h (N o w a g e n e r a c ja b a d a ń b ib lijn y c h ). R e f e r e n t w s k a z a ł is tn ie ją c e b a n k i d a n y c h b ib lijn y c h i m o ż liw o śc i ic h p rz e tw a r z a n ia , n ie o g ra n ic z o n e m o ż liw o śc i a n a liz za p o m o c ą k o m p u te r a , d z ie d z in y s tu d ió w b ib lijn y c h , w k tó r y c h m o ż n a p ro w a d z ić a n a liz y za p o m o c ą k o m p u te ra , p r z y k ła d y p o s łu g iw a n ia się b a n k a m i d a n y c h do s t u d iu m te k s tu i ję z y k a B ib lii, p o s tu lo w a ł w y k s z ta ł c e n ie n o w e g o p o k o le n ia u c z o n y c h i b a d a c z y , k tó r z y b ę d ą się p o s łu g iw a li k o m p u te r a m i do a n a liz b ib lijn y c h , o m a w ia ł m o żliw o ści i w a r u n k i w s p ó łp r a c y m ię d z y b ib lis ta m i i o ś r o d k a m i in f o rm a ty c z n y m i o ra z w s k a z a ł k o n k r e tn e m o ż liw o śc i z a o p a trz e n ia się w g o to w e p ro g r a m y do m ik r o k o m p u te r ó w n a d y s k ie tk a c h i ta ś m a c h m a g n e ty c z n y c h w c e n tr u m k o m p u te r y z a c ji B ib lii h e b r a j s k ie j i S e p tu a g in ty w O k sfo rd z ie .
2. W ażn iejsze ośrod k i k o m p u tery za cji B ib lii
Z a s to s o w a n ie in f o r m a ty k i d o b a d a ń te k s tu b ib lijn e g o s ta n o w i te c h n ic z n e p o s z e rz e n ie zd o ln o ści in te le k t u a ln y c h c z ło w ie k a p o d w z g lę d e m sz y b k o śc i, p o je m n o ś c i i z a s to s o w a n ia w s f e rz e p a m ię c i, r o z u m o w a n ia i k o m u n ik a c ji. N o w o c z e sn e k o m p u te r y są z d o ln e do z a r e je s tr o w a n ia n a je d n e j d y s k ie tc e o k o ło m ilio n a z n a k ó w , a n a p a k ie c ie d y sk ó w m ilia r d y z n a k ó w . N a g ro m a d z o n e d a n e p o z o s ta ją n ie z m ie n n e i m o ż n a je w r ó ż n o r o d n y sp o só b p rz e tw a r z a ć , w y k o rz y s ty w a ć n a m ie js c u o ra z p rz e k a z y w a ć n a ró ż n e o d le g ło śc i z a p o ś r e d n ic tw e m sie c i te le fo n ic z n e j lu b s p e c ja ln y c h łą c z y te le k o m u n ik a c y jn y c h . P r z e s y ła n ie te k s t u c a łe j B ib lii (około 6 m ilio n ó w z n a k ó w ) z p a m ię c i d y s k o w e j i jeg o z a p is n a d y s k ie tc e lu b ta ś m ie m a g n e ty c z n e j d o k o n u je s ię z sz y b k o ś c ią ś w ia t ła (m oże tr w a ć o d k il k u s e k u n d do k il k u n a s t u m in u t), a z a p is u B ib lii n a d r u k a r c e m o ż n a d o k o n a ć w c ią g u k il k u g o d z in (np. d r u k a r k a la s e r o w a t y p u X E R O X 5700 w c ią g u m in u ty m o że d ru k o w a ć 43 s tr o n y t e k s t u ) 3.
1960— 1980 p o d z ie lo n e n a 19 z a g a d n ie ń : s ta n z a g a d n ie n ia , s tu d iu m rę k o p is ó w , k r y t y k a te k s tu (rę k o p isó w ), d a to w a n ie , a u to r s tw o i je d n o ś ć te k s tu , a n a liz a m o rfo lo g ic z n a , s tu d ia s e m a n ty c z n e , a n a liz a s y n ta k ty c z n a , a n a liz a tr e ś c i, a n a liz a s ty lis ty c z n a , a n a liz a m a te m a ty c z n a , w y d a n ia , k o n k o r d a n c ję , le k s y k o g r a fia i le m m a ty z a c ja , in f o r m a ty k a i lin g w is ty k a , in f o r m a ty k a i li t e r a t u r a , m e to d o lo g ia , ź ró d ła b ib lio g ra fic z n e . W k a ż d y m p u n k c ie w y d z ie lo n o l i te r a t u r ę d o ty c z ą c ą p ra k ty c z n e g o z a s to s o w a n ia do B ib lii i d z ie d z in p o k r e w n y c h o ra z li te r a t u r ę d o ty c z ą c ą z a g a d n ie ń te o r e ty c z n y c h .
2 R e f e r a t s ta n o w ił a d a p ta c ję o p u b lik o w a n e g o w c z e ś n ie j a r t y k u ł u p t.
A l’o cca sio n d u P r e m ie r C o llo q u e I n te r n a tio n a l „ B ibie e t I n fo r m a tiq u e " : L ’U n iv e r s ité b ib liq u e de l’a n 2000, I n t e r f a c e 16 (1985) 1— 3.
3 O m o ż liw o śc ia c h te c h n ic z n y c h w sp ó łc z e sn e g o s p r z ę tu k o m p u te ro w e g o pisz F . P o s w i c k , a rt. c y t., 1. W ję z y k u p o ls k im w ia d o m o ś c i n a t e n t e m a t
! 76 k s . S T A N I S Ł A W M Ę D A L A CM
D o k o d o w a n ia n a k o m p u te r z e s to s u je się d uże li te r y a lf a b e tu ła c iń s k ie g o o ra z in n e z n a k i u m o w n e . D o r e p r e z e n ta c ji ró ż n y c h z n a k ó w do k o d o w a n ia B ib lii s to s u je się d w a k o d y : A S C II (A m e ric a n S t a n d a r d C ode fo r I n f o r m a tio n I n te rc h a n g e ) z a w ie r a ją c y 128 z n a k ó w i E B C D IC , w ła ś c iw y d la firm y IB M . o b e jm u ją c y 256 p o z y c j i4. K o m p u te r o w e za p isy te k s tó w b ib lijn y c h n a s tr ę c z a ją je d n a k tr u d n o ś c i d la b ib lis tó w , g d y ż w y m a g a ją u c z e n ia s ię n o w eg o a lf a b e tu i w ła śc iw o ś c i ję z y k a a n g ie lsk ie g o , do k tó r e g o k o m p u te r y te c h n ic z n ie z o sta ły d o s to so w a n e . A le d z is ia j są ju ż m a s z y n y , k tó r e za p o ś r e d n ic tw e m is tn ie ją c y c h k o d ó w m o g ą p ro d u k o w a ć te k s ty w d o w o ln y m p iś m ie i w d o w o l n y m ję z y k u . O p ra c o w a n o ju ż ró ż n e s y s te m y do k o d o w a n ia w ła ś c iw o ś c i p is m a h e b ra js k ie g o (te k s t sp ó łg ło sk o w y , te k s t ze z n a k a m i s a m o g ło s k o w y m i i a k c e n ta m i), g re c k ie g o , s y r y js k ie g o itp ., a ta k ż e do k o d o w a n ia w ła ś c iw o ś c i ję z y k ó w b ib lijn y c h . R e f e r a ty i w y s tą p ie n ia n a k o lo k w iu m w L o u v a in - la - N e u v e d a ły w g lą d w lic z n e d o ś w ia d c z e n ia o ra z p o k a z a ły p rz e g lą d p r o je k tó w d o ty c z ą c y c h s t o s o w a n ia in f o r m a ty k i do k o d o w a n ia te k s tó w b ib lijn y c h . D la p r z y k ła d u p o d a je m y w a ż n ie js z e in f o r m a c je o k ilk u o ś r o d k a c h k o m p u te r y z a c ji B ib lii n a p o d s ta w ie r e l a c ji J . B a j a r d a z o ś r o d k a w M a re d so u s. O ś ro d e k te n o p r a c o w ał r e p e r to r i u m 22 o ś ro d k ó w k o m p u te r y z a c ji B ib lii (u d o s tę p n io n o w y d r u k k o m p u te ro w y p o d d a tą 05.08.1985), w k tó r y m p o d a n o n a z w ę d a n e g o o ś r o d k a (a k ro n im , a d re s , n u m e r te le fo n u , oso b a o d p o w ia d a ją c a za z b ió r, o d n o ś n a b i b lio g ra fia , d o stę p do d a n y c h , o g ó ln a c h a r a k te r y s t y k a z b io r u i o p ro g r a m o w a n ia ), opis o ś r o d k a (n a z w a , tr e ś ć b ib lijn a , s t a n b ie ż ą c y , ję z y k , źró d ło , e le m e n ty a n a liz y d o s tę p n e w z b io rz e , p o je m n o ść p a m ię c i, k o d , z a p is d o s tę p n y n a p a p ie r z e , ta ś m ie m a g n e ty c z n e j, d y s k ie tc e , e k ra n ie , w te le k o m u n ik a c ji) o ra z opis o p ro g r a m o w a n ia (n a z w a , p rz e tw a r z a n ie , ję z y k p r o g r a m o w a n ia , k o n ie c z n y s p rz ę t, k o n ie c z n a p o je m n o ś ć p a m ię c i, w y k o n a n ie i o d n o ś n e z b io ry ). P o n ie w a ż m a te r ia ły z k o lo k w iu m z o s ta n ą w n a jb liż s z y m c z a sie o p u b lik o w a n e , d la te g o o g ra n ic z a m y się do p o d a n ia n a jc ie k a w s z y c h o ś ro d k ó w i w y b o r u c h a r a k t e r y sty c z n y c h d a n y c h .
a) O ś ro d e k w o p a c tw ie b e n e d y k ty ń s k im w M a re d s o u s p o d n a z w ą „ C e n tr e : B ib le e t I n f o r m a t iq u e ” s k ła d a się z k ilk u n a s to o s o b o w e j e k ip y i n f o r m a ty k ó w , b ib lis tó w , filo lo g ó w i te c h n ik ó w z c a łe j B elgii, k t ó r ą k ie r u je b r. F. P o s w i c k O SB . E k ip a p r a c u j e n a ró ż n y c h k o m p u te r a c h : d la p r z e tw a rz a n ia w sa d o w e g o n a sp rz ę c ie IB M — 4381 (z d r u k a r k ą la s e r o w ą IB M — 3300), d la p r z e tw a r z a n ia b e z p o ś re d n ie g o n a sp rz ę c ie IB M — S e rie s 1 i e k r a n e m g ra f ic z n y m T E K T R O N IX 4025, a ta k ż e n a sp rz ę c ie f ir m y A P P L E I le . O śro d e k w M a re d s o u s m a c h a r a k t e r u słu g o w y d la w y d a w c ó w , in s ty t u c ji n a u k o w y c h i in d y w id u a ln y c h u c z o n y c h , m a ją c h a sło D E B O R A (D o c u m e n ta tio n e t E tu d e s B ib liq u e s p a r O r d in a te u r s e t R é s e a u x A u to m a tis é s ), k tó r e p rz y w o łu je n a m y ś l h e b r a js k ie sło w o o z n a c z a ją c e pszczołę, s ta n o w ią c e ró w n o c z e ś n ie im ię p r o r o k in i i b o h a te r k i w p o c z ą tk o w e j h is to rii n a r o d u w y b ra n e g o . C e le m o ś ro d k a je s t ro z w ó j b a n k u d a n y c h b ib lijn y c h (p o ró w n y w a n ie B ib lii w ró ż n y c h ję z y k a c h , w y tw a r z a n ie s p e c ja lis ty c z n y c h n a rz ę d z i p r a c y n a u k o w e j i e n c y k lo p ed ii b ib lijn y c h ) o ra z s tw o r z e n ie w E u ro p ie k o o p e ra c y jn e g o s y s te m u m ięd zy b ib lio te k a m i s p e c ja liz u ją c y m i się w g ro m a d z e n iu k s ią ż e k o te m a ty c e r e l i
m o ż n a z n a le ź ć w c z a so p iśm ie „ I n f o r m a t y k a ” o ra z w p u b lik a c ja c h w y d a w a n y c h p rz e z P a ń s tw o w e W y d a w n ic tw o E k o n o m ic z n e w s e r ii I n f o r m a ty k a w p r a k ty c e . 4 P o ję c ia z in f o r m a ty k i w ję z y k u p o ls k im m o ż n a z n a le ź ć w : M a ły s ło w nik. c y b e r n e ty c z n y , p o d re d . M . K e m p i s t y , W a rs z a w a 1973; M . L u b a ń - s к i , W p r o w a d z e n ie do i n f o r m a ty k i, W a rs z a w a 1979; S ło w n ik te r m in o lo g ic z
n y .in fo r m a c ji n a u k o w e j, W ro c ła w 1979 i w p u b lik a c ja c h w y m ie n io n y c h
g ijn e j. O śro d e k te n p u b lik u je b iu le ty n „ I n t e r f a c e ” (a n g ie lsk ie sło w o o z n a c z a ją c e w in f o rm a ty c e „ łą c z e ”, „ s p rz ę g ”).
O ś ro d e k w M a re d s o u s d y s p o n u je o b e c n ie z a p is e m w k o m p u te r z e B ib lii h e b r a js k ie j (te k s t m a s o re c k i), a r a m e js k ic h te k s tó w b ib lijn y c h , h e b ra js k ie g o te k s tu K się g i S y ra c h a , E w a n g e lii w ję z y k u a r a b s k im , te k s t u s y r y js k ie g o B iblii, g re c k ie g o te k s tu S e p tu a g in ty i N ow ego T e s ta m e n tu , ła c iń s k ie j W u l- g a ty , p r z e k ła d u a n g ie lsk ie g o , tr z e c h p rz e k ła d ó w f r a n c u s k ic h c a łe g o P is m a Ś w ię te g o o ra z z a p is e m w a r ia n t ó w do te k s tu S e p tu a g in ty i W u lg a ty . W c h a r a k t e r z e n a rz ę d z i do b a d a ń le k s y k o g ra fic z n y c h i li te r a c k ic h B ib lii o ś ro d e k d y s p o n u je te k s te m c ią g ły m w ję z y k a c h o ry g in a ln y c h i tłu m a c z e n ia c h , u k ła d e m p io n o w y m p o sz c z e g ó ln y c h słó w , w y k a z e m h a s e ł i f o r m b ib lijn y c h , k o n - k o r d a n c ja m i, w y d r u k a m i ró ż n y c h w e r s j i te k s tu b ib lijn e g o z e s ta w ia n e g o obok sie b ie , w y k a z a m i c z ę sto tliw o śc i w y s tę p o w a n ia ró ż n y c h słó w , a ta k ż e s ło w n i k ie m p o ję ć b ib lijn y c h .
M a te ria ły te m o ż n a u z y s k a ć n a p a p ie r z e za p o ś r e d n ic tw e m d r u k a r k i (p ism e m o ry g in a ln y m lu b w tr a n s k r y p c ji) , za p o ś r e d n ic tw e m łą c z y l u b n a d y s k ie tk a c h . E le k tro n ic z n e w y d a n ie E w a n g e lii w ję z y k u f r a n c u s k im (B ibie de J é r u s a le m ) o c z te re c h m o d u ła c h (m o d u ł do b a d a n ia i u k ła d a n ia te k s tu w ie rs z a m i, m o d u ł z h a s ła m i, m o d u ł z w ia d o m o ś c ia m i e n c y k lo p e d y c z n y m i i m o d u ł z in f o r m a c ja m i s ta ty s ty c z n y m i) o ś ro d e k o f e r u je n a 11 d y s k ie tk a c h 0 ś r e d n ic y 5 -c a lo w e j.
b ) W A m s te rd a m ie p o d k ie r u n k ie m p ro f. E. T a l s t r y d z ia ła o ś ro d e k W e rk g ro e p I n f o r m a tic a n a w y d z ia le te o lo g ic z n y m V rije U n iv e r s ite it. O ś ro d e k d y s p o n u je z a p is e m sp ó łg ło sk o w e g o te k s tu h e b ra js k ie g o S T o ra z p ro w a d z i k i l k a in n y c h p r o g r a m ó w z b ib lis ty k i, ja k m o rfo lo g ic z n e k o d o w a n ie S T , m o r fo lo g iczn e k o d o w a n ie N T. M a te r ia ły m o ż n a u z y s k a ć w fo r m ie w y d r u k ó w n a p a p ie rz e , n a d y s k ie tk a c h , ta ś m a c h m a g n e ty c z n y c h i z a p o ś r e d n ic tw e m sie c i te le k o m u n ik a c y jn y c h . c) N a u n iw e rs y te c ie w M o n a s te rz e fu n k c jo n u je I n s ti t u t f ü r N e u te s ta - m e n tlic h e T e x tfo r s c h u n g , k tó r y z a jm u je się s ta ty s ty k ą słó w w p o sz c z e g ó ln y c h p is m a c h N T. O śro d e k o p u b lik o w a ł w 1980 r . C o m p u te r - K o n k o r d a n z z u m N o
v u m T e s ta m e n tu m G raece.
d) N a u n iw e rs y te c ie im . J e a n M o u lin w V ille u r b a n n e (F r a n c ja ) z n a jd u je się C e n tr e d ’A n a ly s e e t d e T r a it e m e n t A u to m a tiq u e d e la B ib le e t des T r a d itio n s E c r ite s p o d k ie r u n k ie m p r o f . G . E. W e i l a . O ś ro d e k d y s p o n u je k o m p u te ro w y m z a p is e m t e k s t u h e b ra js k ie g o z n a js ta r s z y c h k o d e k s ó w h e b r a js k ic h . Z a p is te n p o z w a la n a w y k o n y w a n ie ró ż n y c h p r o g r a m ó w d o ty c z ą c y c h a u to m a ty c z n e j a n a liz y m o rfo lo g ic z n e j te k s tu h e b ra js k ie g o .
e) N a s z e ro k ą s k a lę s to s u je się k o m p u te r y d o b a d a ń b ib lijn y c h w k ilk u o ś r o d k a c h S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h . N a u n iw e rs y te c ie s ta n o w y m P e n s y lw a n ii w F ila d e lf ii z n a jd u j e się C o m p u te r A s s is te d T ools f o r S e p tu a g in t S tu d ie s . W p r o g r a m ie o ś r o d k a je s t k o d o w a n ie te k s tu g re c k ie g o S e p tu a g in ty , w a r i a n tó w S e p tu a g in ty , p a ra le ln e g o te k s tu m a s o re c k ie g o S T w p iś m ie o ry g in a ln y m
1 w t r a n s k r y p c j i o ra z p rz e k ła d ó w S T w 35 ję z y k a c h .
W N e w J e r s e y f u n k c jo n u je M ik r a h C o m p u te r R e s e a rc h S y s te m , k tó r y z a jm u je się a n a liz ą s ta ty s ty c z n ą B ib lii h e b r a j s k ie j i a n g ie ls k ie g o p r z e k ła d u B iblii. D o p a m ię c i c e n tr a ln e j m a ją d o s tę p u ż y tk o w n ic y k o m p u t e r a o s o b is te go. M a te r ia ły m o ż n a o tr z y m a ć n a m o n ito r z e e k ra n o w y m lu b n a w y d r u k a c h n a p a p ie rz e .
B a rd z o b o g a ty p r o g r a m p o s ia d a o ś ro d e k T h e C o m p u te r B ib le w W o o ste r (O hio) p ro w a d z o n y p rz e z B ib lic a l R e s e a rc h A sso c ia te s, In c . Z a p o m o c ą k o m p u te r a o śro d e k o p ra c o w u je a n a liz y p o sz c z e g ó ln y c h części B ib lii i p u b li k u je je ja k o m a t e r i a ł do d a ls z y c h b a d a ń b ib lijn y c h . O d 1971 r . do 1984 r . o p u b lik o w a n o 27 to m ó w p o d r ó ż n y m i ty tu ła m i, n o s z ą c y m i t y t u ł s e r ii: Th.e
C o m p u te r B ib ie . P u b lik a c je z a w ie r a ją w y k a z słó w , w y ra ż e ń , ró ż n e p a r t ie
12 — C ollectanea T heologica
te k s tu w tr a n s k r y p c j i, k o n k o r d a n c je c h a r a k te r y s ty c z n y c h p o ję ć w r a z z k o n te k s te m i w y k re s y il u s tr u ją c e c z ę sto tliw o ść w y s tę p o w a n ia e le m e n tó w ję z y k o w y c h w o k re ś lo n y c h te k s ta c h b ib lijn y c h .
3. P e r s p e k ty w y b a d a ń b ib lijn y c h za p o m o c ą k o m p u te r a
K o lo k w iu m w L o u v a in - la - N e u v e sk u p iło u w a g ę g łó w n ie n a te k ś c ie b i b lijn y m , a le is tn ie je p o le d z ia ła n ia z a z ę b ia ją c e się z in n y m i d z ie d z in a m i w ie dzy, z w ła sz c z a w z a k re s ie k a ta lo g o w a n ia k s ią ż e k i o p ra c o w y w a n ia b ib lio g r a fii z a p o m o c ą k o m p u te r a . S y s te m a ty c z n e o m ó w ie n ie ró ż n y c h f o r m d z ia ła ln o ś c i w b ib lis ty c e z a p o m o c ą k o m p u te r a p o d a ł w sw y m r e f e r a c ie F . P o s w i с k, d y r e k to r o ś r o d k a w M a re d s o u s , i E . Τ ο ν z Je ro z o lim y , w sp ó ło d p o w ie d z ia ln y z a p r a c e o ś ro d k a n a u n iw e r s y te c ie s ta n o w y m w F ila d e lf ii.
a) B ib lio g ra fia
D z isia j z a c ie ra się g r a n ic a m ię d z y b ib lio g r a fią a k a ta lo g o g r a f ią , k tó r a w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h z o s ta ła ju ż b a rd z o ro z w in ię ta p rz y u ż y c iu k o m p u te r a . T a k n p . O n lin e C o m p u te r L ib r a r y C e n te r w D u b lin (O hio) z g ro m a d ził w c e n tr a ln y m k a ta lo g u d a n e z o k o ło 4 ty s ię c y b ib lio te k (p o n a d 11 m ilio n ó w p o z y c ji) i św ia d c z y u s łu g i b ib lio te c z n e z a p o m o c ą k o m p u te r a (z a m a w ia n ie k s ią ż e k , k a ta lo g o w a n ie , p r o d u k c ja k a r t o te k b ib lio te c z n y c h , o p ra c o w y w a n ie b ib lio g r a fii, p rz e k a z y w a n ie d a n y c h z b a n k u in f o rm a c ji) .
O ś ro d e k w M a re d s o u s z a p o m o c ą k o m p u te r a o p ra c o w u je b ib lio g ra fię s p e c ja lis ty c z n ą (o fe ru je m ik ro fisz e ) o ra z z a jm u je się k a ta lo g o w a n ie m b ib lio te k o te m a ty c e r e lig ijn e j w E u ro p ie . Z m ie rz a on do u tw o r z e n ia c e n tr a ln e g o k a ta lo g u z b ib lis ty k i i d z ie d z in p o k re w n y c h , k tó r y z a w ie ra łb y b a n k d a n y c h w y p ra c o w y w a n y c h w ró ż n y c h o ś r o d k a c h u ję ty c h w b e z p o ś r e d n i s y s te m in fo rm a ty c z n y . b) B a d a n ie rę k o p is ó w b ib lijn y c h K a ta lo g o w a n ie rę k o p is ó w b ib lijn y c h s ta n o w i w y s p e c ja liz o w a n ą d z ie d z in ę k a ta lo g o g ra f ii. K o m p u te r p o z w a la n a s w o b o d n e p o ró w n y w a n ie r ó ż n y c h e le m e n tó w o p is u rę k o p is ó w i w y s z u k iw a n ie łą c z n o śc i m ię d z y m e m b r a d is je c ta . C e n tr u m w M a re d s o u s p o c z y n iło ju ż p e w n e p ró b y k a ta lo g o w a n ia rę k o p is ó w g re c k ic h S e p tu a g in ty . N a w ię k s z ą s k a lę rę k o p is a m i b ib lijn y m i z a jm u je się o ś ro d e k n a u n iw e rs y te c ie w M o n tp e llie r p o d d y r e k c ją C .-B . A m p h o u x 5. I n f o r m a t y k a d a je sz e rsz e m o ż liw o śc i r e k o n s tr u k c j i b r a k u ją c y c h z n a k ó w w s t a r o ż y tn y c h rę k o p is a c h , a z w ła sz c z a u s t a la n i a z a le ż n o śc i m ię d z y p o sz c z e g ó ln y m i k o d e k s a m i. O c z e k u je s ię w p ro w a d z e n ia te c h n ik i o p ty c z n e g o k o d o w a n ia te k s tu w k o m p u te rz e , k tó r y p o zw o li p o ró w n y w a ć i s p r a w d z a ć c h a r a k t e r p is m a w p o sz c z e g ó ln y c h k o d e k s a c h . c) K r y ty k a te k s tu U s ta le n ie p o c h o d z e n ia je d n e g o k o d e k s u od d ru g ie g o w y k r a c z a p o z a g r a n ice k o d y k o lo g ii, a w k ra c z a w d zie d z in ę k r y t y k i te k s tu b ib lijn e g o * . W te j d z ie d z in ie s p e c ja liz u je się o ś ro d e k n a u n iw e rs y te c ie s ta n o w y m w F ila d e lfii,
w S tr a s b u r g u i częścio w o w M a re d s o u s . 5 P o r. n p . C .-B . A m p h o u x , N o te s u r le c la s s e m e n t d e s m a n u s c r its g re c s d e 1 J e a n , R e v u e d ’H is to ir e e t de P h ilo s o p h ie R e lig ie u se 61 (1981) 125— 135; t e n ż e , Q u e lq u e s té m o in s g re c s d e s fo r m e s te x t u e ll e s les p lu s a n c ie n n e s d e l ’E p îtr e d e J a c q u e s: le g r o u p e 2138, N e w T e s ta m e n t S tu d ie s 28 (1981— 82) 91— 115. * N a t e n te m a t p o r. n p . V. A . D e a r i n g, P r in c ip le s a n d P r a c tic e o f T e x tu a l A n a ly s is , B e rk e le y 1974; В. F i s c h e r , C o m p u te r a n d d e r T e x t des N e u e n T e s ta m e n ts , w : S tu d ia e v a n g e lic a V I, w y d . E. A . L i v i n g s t o n e , B e rlin 1973, 109— 121. 2 7 g k s . S T A N I S Ł A W M Ę D A L A C M
B I B L I A I I N F O R M A T Y K A
179
d) D a ta c ja , a u te n ty c z n o ś ć i je d n o ś ć te k s tu P o n ie w a ż do p a m ię c i k o m p u te r a m o ż n a w p ro w a d z a ć d a n e te k s to w e i s p o za te k s tu (np. z in s k ry p c ji), e le k tro n ic z n e z e s ta w ia n ie w sz e lk ie g o r o d z a ju d a n y c h p o z w a la u c z o n y m s ta w ia ć i w e ry fik o w a ć ró ż n e h ip o te z y . T a k n p . J . L u s t (L e u v e n ) w s w o im re f e r a c ie , w o p a rc iu o a n a liz y za p o m o cą k o m p u te r a , w y s u n ą ł h ip o te z ę , że k ilk u tłu m a c z y b ra ło u d z ia ł w p rz e k ła d z ie K sięg i E z e c h ie la n a ję z y k g re c k i; A. T. R a d d a y p o c z y n ił p ró b y b a d a ń a u to r s tw a w K się d z e Iz a ja s z a , Z a c h a r ia s z a i w P ię c io k s ię g u 7; J . P . B e n - z é c r i d a ł do w g lą d u w y d r u k z k o m p u te r a w s k a z u ją c y n a ró ż n e w a r s tw y ję z y k o w e w K się d z e Iz a ja s z a i w E w a n g e lii św . J a n a . e) A n a liz a m o rfo lo g ic z n a A u to m a ty c z n a a n a liz a m o rfo lo g ic z n a o tw ie r a d ro g ę do ro z w o ju n o w e j g r a m a ty k i i n o w y c h f o r m w a r to ś c io w a n ia ję z y k ó w s t a r o ż y t n y c h 8. Do te g o r o d z a ju p r o g r a m ó w k o n ie c z n e są g r a m a ty k i g e n e r a ty w n e z a ró w n o ję z y k a h e b ra js k ie g o , ja k ró w n ie ż ję z y k a g re c k ie g o . f) A n a liz a s e m a n ty c z n a , s y n ta k ty c z n a , s ty lis ty c z n a , s t r u k t u r a l n a i tr e ś c io w a te k s tu P o ró w n y w a n ie u ż y c ia słó w i je d n o s te k in f o r m a c y jn y c h w ro z w o ju h i s to ry c z n y m a lb o p o ró w n y w a n ie je d n o s te k in f o r m a c y jn y c h w r ó ż n y c h w e r s ja c h i p r z e k ła d a c h p o z w a la n a p e łn ie js z e p o z n a n ie tr e ś c i te k s t u b i b l ijn e g o 9. P ro b le m e m a n a liz y s y n ta k ty c z n e j te k s tu b ib lijn e g o z a jm u je s ię o ś ro d e k w A m s te r d a m ie 10 i w T y b in d z e . W U S A n a s ta n o w y m u n iw e r s y te c ie w A n n A rb o r (M ich ig an ) a n a liz u je się ró ż n e u k ła d y li te r a c k ie i o p r a c o w u je się k o n - k o r d a n c je w i z u a l n e J1.g) A n a liz a s ta ty s ty c z n a i m a te m a ty c z n a
D o ty c h c z a s n a jw ię c e j z ro b io n o z a p o m o c ą k o m p u te r ó w w d z ie d z in ie a n a liz y s ta ty s ty c z n e j i m a te m a ty c z n e j P is m a Ś w ię te g o . O p u b lik o w a n o ró ż n e z e s ta w y i w y k r e s y il u s t r u ją c e ilo ść i c z ę sto tliw o ść w y s tę p o w a n ia p o szczeg ó l n y c h słó w w ró ż n y c h p a r t i a c h P is m a Ś w ię te g o , p r o p o r c je m ię d z y p o szcze g ó ln y m i sło w a m i itp . W a n a liz ie s ta ty s ty c z n e j P is m a Ś w ię te g o s p e c ja liz u je się e k ip a p ro f . К . A l a n d a w M o n a s te rz e . W n a s z y m k r a j u a n a liz ą m a te m a ty c z n ą L is tu do H e b r a jc z y k ó w z a jm u je się k s. T . J e l o n e k z K r a k o w a.12 P o s łu g u ją c się s t a ty s t y k ą s ło w n ic tw a N T o p ra c o w a n ą p r z e z M o r g e n - th a l e r a o p ra c o w a ł o n p r o g r a m a n a liz m a te m a ty c z n y c h N o w eg o T e s ta m e n tu z a p o m o c ą k o m p u te r a (p r o g ra m z r e f e r o w a ł n a k o lo k w iu m ks. J . C h m i e l ) .
7 P o r. n p . Y. T. R a d d a y, T w o C o m p u te r iz e d S ta tis tic a l- L in g u is tic T e s ts C o n c e r n in g th e U n ity o f Is a ia h , J o u r n a l o f B ib lic a l L i t e r a t u r e 89(1970)
319—324.
8 P o r. n p . J . D. P r i c e , A n A lg o r i th m fo r A n a ly s in g H e b r e w W o r d s, C o m p u te r S tu d ie s in th e H u m a n itie s a n d V e rb a l B e h a v io u r 2 (1969) 137— 165.
9 M e to d ę b a d a ń lite r a c k ic h p o d a je J . R . A b e r c r o m b i e , C o m p u te r
P r o g r a m s fo r L ite r a r y A n a ly s is , P h ila d e lp h ia 1984 (d o łączo n a je s t d y s k ie tk a
do k o m p u t e r a o so b iste g o f ir m y IB M ).
10 N p. F . P o s t m a , E. T a l s t r a , M. V a r v e n n e , E x o d u s . M a te ria ls
in A u to m a tic T e x t P ro c e ss in g I— II, A m s te r d a m 1983.
11 P o r. H . V. D. P a r u n a k, P r o le g o m e n a to P ic to ria l C o n c o rd a n c e s, C o m p u te rs a n d H u m a n itie s 15 (1981) 15— 36.
12 N a te n te m a t p o r. T . J e l o n e k , L in g w i s ty k a m a te m a ty c z n a ja k o n a
r z ę d z ie b a d a n ia P is m a Ś w ię te g o , R B L 32 (1979) 56— 57.
h) P o m o ce b ib lijn e
P o s łu g u ją c się k o m p u te r e m n a jł a tw ie j o p ra c o w a ć k o n k o r d a n c ję 13, z e s ta w y słó w i w y ra ż e ń , z e s ta w y b ib lio g ra fic z n e , k a r to te k i itp . T o, c z e m u d o ty c h c z a s u c z o n y p o ś w ię c a ł n ie r a z c a łe ży cie, lu b to, co c a ła g r u p a u c z o n y c h r o b iła p rz e z k ilk a la t, o b e c n ie z a p o m o cą k o m p u te r a m o ż n a w y p r o d u k o w a ć w c ią g u k ilk u m in u t. M a ją c z a k o d o w a n y o k re ś lo n y z b ió r te k s tó w , m o ż n a w je g o r a m a c h ro b ić n a jr ó ż n o r o d n ie js z e k o m b in a c je . R ó w n o c z e ś n ie m o ż n a s ta w ia ć p y ta n ia o d n o śn ie d o r e la c ji m ię d z y ty m z b io re m a in n y m z b io re m 14, W te n sp o só b in f o r m a ty k a m o że p rz y c z y n ić się do d y n a m ic z n e g o ro z w o ju p e w n y c h d z ia łó w b ib lis ty k i i do p o w s ta n ia n o w y c h g a łę z i w ie d z y b ib lijn e j. i) P u b lik a c je e le k tro n ic z n e D o c a ło śc i u rz ą d z e ń k o m p u te r o w y c h n a le ż y m o n ito r e k r a n o w y i d o łącz o n a1 d o n ie g o w o ln a d r u k a r k a , z a p o m o c ą k tó r e j m o ż n a z d u ż ą s z y b k o ś c ią o tr z y m y w a ć in f o r m a c je n a p a p ie r z e . T e n s a m te k s t z a k o d o w a n y w k o m p u te r z e d a się p r z e r a b ia ć n a ró ż n e sp o so b y . N a z a m ó w ie n ie k li e n ta m o ż n a r o b ić ró ż n e k o m b in a c je (np. je d n ą k s ię g ę b ib lijn ą lu b je d e n ro z d z ia ł w ję z y k u h e b r a js k im , g re c k im , w tłu m a c z e n ia c h ).
P u b lik a c je e le k tro n ic z n e w ś c isły m z n a c z e n iu to tr a n s m i s j a z b a n k u d a n y c h b ib lijn y c h za p o ś r e d n ic tw e m sie c i te le k o m u n ik a c y jn y c h lu b p rz e k a z n a d y s k ie tk a c h lu b ta ś m a c h m a g n e ty c z n y c h . D y s p o n u ją c m i k r o k o m p u te r e m m o ż n a k u p o w a ć g o to w e p r o g r a m y b ib lijn e i w y k o rz y s ty w a ć j e do s w o ic h b a d a ń . f j) P r o je k t m ię d z y n a ro d o w e g o b e z p o śre d n ie g o s y s te m u in f o r m a c ji b ib lijn e j W S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h is tn ie ją ju ż s y s te m y w s a d o w e o z d a ln y m d o s tę p ie o ra z b e z p o ś re d n ie s y s te m y d la k il k u u ż y tk o w n ik ó w z z e sp o łó w n a u k o w o -b a d a w c z y c h lu b d la osób in d y w id u a ln y c h d y s p o n u ją c y c h k o m p u te r e m o so b isty m . J e d e n k o m p u te r m o że b y ć ró w n o c z e śn ie w y k o r z y s ty w a n y p rz e z ró ż n y c h u ż y tk o w n ik ó w . N o w o c z e sn y s p r z ę t d a je b o w ie m m o ż liw o ść w ie lu in t e r a k c j i z ró ż n y c h k o ń c ó w e k . N a p rz y s z ło ść p r z e w id u je się p o łą c z e n ie ze so b ą ró ż n y c h o ś ro d k ó w k o m p u te r y z a c ji B ib lii m a ją c y c h w ła s n e p ro g r a m y , k o o r d y n a c ję p ro g r a m ó w o ra z d o s tę p do c e n tr a ln e g o b a n k u in f o r m a c ji b ib lijn e j z ja k ie g o k o lw ie k p u n k t u n a św ie c ie p rz e z in d y w id u a ln y c h u c z o n y c h . K a ż d y b ib lis ta , d y s p o n u ją c n o w o c z e sn y m m ik r o k o m p u te r e m b ę d z ie m ia ł m o żliw o ść ś le d z e n ia n a b ieżą co p o s tę p u b a d a ń n a c a ły m św iecie, k o r z y s ta n ia z m ię d z y n a ro d o w e g o b a n k u i n f o r m a c ji o ra z d a w a n ia sw o je g o w k ła d u do te g o b a n k u z p r a w e m w ła sn o ś c i. W szelk ieg o r o d z a ju p rz y c z y n k i b ę d ą n a ty c h m ia s t w p ro w a d z a n e do d y sp o z y c ji b ib lis tó w n a c a ły m św ie c ie . N a g ro m a d z o n e d a n e m o ż n a b ę d z ie w y k o rz y s ty w a ć ta k ż e d la celó w d y d a k ty c z n y c h i d u s z p a s te r s k ic h.15 2g Q k s . S T A N I S Ł A W M Ę D A I . A C M 13 P o r. F . P o s w i c k , C o n c o rd a n c e s e t d ic tio n a r ie s b ib liq u e s r é c e n ts , I n t e r f a c e 3 (1981) 4. 14 O ś ro d e k n a u n iw e rs y te c ie w S tr a s b u r g u p rz y g o to w u je e le k tr o n ic z n ą d o k u m e n ta c ję d a n y c h te k s to w y c h z w y k o p a lis k a rc h e o lo g ic z n y c h n a B lisk im W sch o d zie (E b la, M a ri, N u zi, U g a r it, E l-A m a r n a , N in iw a , Q u m r a n itp .), k t ó r a o b e jm ie około 500 ty s ię c y te k s tó w (in s k ry p c ji). P o r. z te j s e r ii I n d e x d o
c u m e n ta ir e d e s te x t e s d e M a ri, t. 1: L is te /C o d a g e d e s t e x t e s . I n d e x d es o u v r a g e s de r é fé r e n c e , w y d . J . G. H e i n t z, p rz y w s p ó łp r a c y A . M a r x
i L . M i 11 o t, w s e r ii: A r c h iv e s R o y a le s de M a ri, t. X V I1/1, P a r i s 1975. 15 S z e rz e j n a t e n t e m a t p is z e F . P o s w i c k , L ’U n iv e r s ité b ib liq u e de
