do namysłu, interpretacji. Praca ta jednak jest pewnego rodzaju receptą na to, jak do-brze pracować, nie narażając na szkody za-równo siebie (pedagoga, wychowawcy), jak i podopiecznego.
Mimo mankamentów – które subiek-tywnie stwierdziłam – pragnę podkreślić, iż książka Roberta Opory jest znacząca dla teorii pedagogiki resocjalizacyjnej. Dotyczy istotnych kwestii, a przede wszystkim waż-nej grupy społeczważ-nej – nie tylko zaburzo-nych, ale jednocześnie nieletnich. Pamiętać jednak należy, że mimo wszystko, mimo krzywd, jakie wyrządzili innym – jedni kra-dli i nadużywali środków odurzających, in-ni gwałcili i zabijali – są to DZIECI. Tylko dorosły może pomóc im zrozumieć siebie i otaczający ich świat, a pamiętajmy, że i my sami mamy często z tym problem. Karygod-na jest ignorancja pozwalająca Karygod-na to, by dzieci te były jak „niczyje psy, […] które nie merdają ogonem, […] zdają się być nieme i wyzbyte jakichkolwiek uczuć”3.
Może warto nie rozdrabniać się i nie do-ciekać wciąż dlaczego, nie oceniać spraw-ców czynów karalny, tylko, jak Robert Opo-ra, skupić się na tym, jak im pomóc, co zro-bić, aby zachowania antyspołeczne prze-kształcić w prospołeczne.
Polecam tę książkę przede wszystkim początkującym praktykom, bo, mimo wie-dzy, warto skorzystać z doświadczenia in-nych. Książka stanowi zachętę do badań na tym polu i myślę, że warto je podjąć, nie tyl-ko ze względu na wartość nautyl-kową, ale po
3 U. Kozioł, op.cit., s. 18.
to, by dowiedzieć się, za pomocą jakich od-działywań rzeczywiście kształtujemy ludzką tożsamość…
Agnieszka Kinas-Zalewska
Anna Godlewska: Sprawozdanie z
między-narodowej konferencji naukowej „Artete-rapia w naukach humanistycznych i me-dycznych”
Współcześni teoretycy twierdzą, że sztuka daje szansę na zachowanie prawdziwego człowieczeństwa. Nie dziwi więc fakt, że te-rapeuci, psycholodzy, pedagodzy oraz ani-matorzy żywo interesują się rodzajami arte-terapii. Mimo to nadal brakuje pogłębio-nych badań empiryczpogłębio-nych, dających odpo-wiedź na pytanie dotyczące wpływu sztuki
na obszary życia emocjonalnego, intelek-tualnego i społecznego człowieka. Ponadto
jak dotąd nie ukazały się kompleksowe opracowania dotyczące metod, technik, ce-lów i funkcji arteterapii. W publikacjach dotyczących arteterapii panuje prawdziwy chaos, głównie z powodu kruchości pod-staw naukowych, na których opiera się ten rodzaj oddziaływania. Przyczynia się to do tego, że terapia przez sztukę traktowana jest często z przymrużeniem oka. Mając jednak na uwadze poprawę lub zachowanie zdro-wia człowieka, należy przyznać, że zagad-nienie to jest warte analiz teoretycznych i praktycznych.
Podjęcie dyskusji na ten temat zaowoco-wało zorganizowaniem międzynarodowej konferencji naukowej „Arteterapia w na-ukach humanistycznych i medycznych” –
grudzień 2010 r. – przez Uniwersytet Wroc-ławski, Państwową Wyższą Szkołę Zawodo-wą im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu we współpracy z European Consortium for Arts Th erapies Education, Stowarzyszeniem Ar-teterapeutów Polskich „Kajros” oraz Stowa-rzyszeniem Muzykoterapeutów Polskich.
Zamysłem organizatorów była konfron-tacja stanowisk badawczych reprezentowa-nych przez przedstawicieli nauk humani-stycznych, takich jak: pedagogika, psycho-logia, kulturoznawstwo, socjologia w odróż-nieniu od stanowisk zajmowanych przez przedstawicieli nauk medycznych. Zainicjo-wanie dialogu na ten temat stało się wyra-zem dążenia do prowadzenia studiów i ba-dań naukowych z arteterapii według stan-dardów europejskich. Obrady były tym żywsze, gdyż poruszane w kontekście mię-dzynarodowym.
Udział sztuki w procesie terapeutycz-nym jest zależny przede wszystkim od kon-kretnej osoby. Trzeba bowiem wiedzieć, czy dane „narzędzie” jest odpowiednie. Tym sa-mym kluczowy jest dobór odpowiednich zajęć dla danej osoby. Dlatego rozważania podjęte w trakcie konferencji dotyczyły róż-nych rodzajów arteterapii. Większość prele-gentów podkreślała, iż terapia przez twór-czość jest pojęciem obejmującym różne sposoby wykorzystania sztuki w leczeniu. Nie ograniczali się więc tylko do pojmowa-nia arteterapii jako terapii przez plastykę (plastykoterapii).
Otwierając konferencję Prorektor PWSZ doc. dr Barbara Piątkowska oddała się wspomnieniu o dr Irenie Boreckiej, jej wkładzie w tworzenie profesjonalnego
warsztatu biblioterapeuty. Merytorycznego wprowadzenia do obrad dokonała prof. dr hab. Wita Szulc, która od 2004 roku repre-zentuje Polskę w ECArTE (Europejskie Konsorcjum Edukacji w Arteterapii). Przy tej okazji zwróciła uwagę słuchaczy na rolę owej organizacji w zrzeszaniu uniwersyte-tów europejskich, na których wykładane są różne rodzaje terapii przez sztukę.
Czy obrady podczas sesji plenarnej oraz sesji problemowych potwierdzają zasadność sformułowanego podczas otwarcia konfe-rencji spostrzeżenia, że sztuka i twórczość pozwala nam wzbić się ponad codzienność? Czy rzeczywiście istnieje potrzeba organi-zowania spotkań międzynarodowych z udziałem przedstawicieli wielu krajów? Słuchając wystąpień reprezentantów róż-nych dyscyplin naukowych, znalazłam po-twierdzenie dla obu powyższych zapytań.
Konferencja miała niewątpliwie kame-ralny charakter. Wśród uczestników domi-nowali profesorowie i doktorzy habilitowa-ni, co przełożyło się na jakość wystąpień, ale niestety w znacznej mierze onieśmieliło młodych dyskutantów.
Sesję plenarną rozpoczęła Ilse Wolfram wykładem „Muzykoterapia jako profesja zdrowotna w Europie”. Oryginalnym gło-sem w dyskusji było rozróżnienie terminów medycyna muzyczna i muzykoterapia oraz przybliżenie głównych cech muzykoterapii jako profesji zdrowotnej. Niezwykle istotne dla uznania muzykoterapii jako profesji zdrowotnej jest stworzenie odpowiedniego systemu kształcenia akademickiego. Jednak czy powinien on być taki sam dla wszyst-kich krajów europejswszyst-kich? Otóż nie,
powi-nien uwzględniać dotychczasowy rozwój muzykoterapii w danym regionie.
Kolejny wykład plenarny „Muzykotera-pia we Włoszech. Muzykotera„Muzykotera-pia i psychia-tria” wygłosił Stefano Navone. Szerokie sfor-mułowanie tytułu referatu znalazło swoje odzwierciedlenie w bogactwie zaprezento-wanych w nim treści. Sposoby pracy muzy-koterapeuty z pacjentem psychiatrycznym oraz cele owego działania zostały uzupeł-nione o wideoprezentację. Prelegent udo-wodnił tym samym, że ma nie tylko wiedzę, ale i dystans do niej oraz poczucie humoru. Muzykoterapia ma egzystencjalne znacze-nie znacze-nie tylko dla ludzi chorych psychiczznacze-nie, lecz również dla osób zdrowych. Doznania emocjonalne wywołane przy odbiorze czy tworzeniu muzyki powodują określone re-akcje całego organizmu, w sferze fi zycznej wywołują zmiany w funkcjonowaniu wege-tatywnego układu nerwowego, w sferze psy-chicznej wpływają na reakcje pobudzania i hamowania, tym też tłumaczy się moc tego rodzaju oddziaływania.
Uzdrawiającą siłę poezjoterapii, która opiera się na mówieniu, na zmysłach, meta-forach, żywej figuratywnej mowie, która łączy konkretne momenty bytu z odwieczną wiedzą egzystencjalną, przedstawiła Jurate Sucylaite w referacie „Poezjoterapia jako narzędzie empowermentu pacjentów w sta-nie depresji i chorych na schizofrenię”. Po-ezjoterapia jest nastawiona nie na usuwanie objawów chorobowych, ale na pomoc danej osobie w odnalezieniu sensu życia. Wpro-wadza jednostkę w proces samowychowa-nia i stymuluje postawy twórcze. Wpływa na system wartości, kształtuje pożądane
posta-wy, uwrażliwia, dostarcza nowych doświad-czeń, wyznacza nową jakość życia, gospoda-ruje wolny czas „wartościową treścią”.
Wystąpienie Wity Szulc, zamykające część plenarną obrad, było historyczno-kul-turowym głosem w dyskusji wokół artetera-pii skonfrontowanej z koncepcją kulturote-rapii. W świetle omawianego problemu pro-fesor poruszyła kwestię kulturoterapii w pe-dagogice czasu wolnego, pojęcie jakości życia w założeniach kulturoterapii oraz rolę arte-terapii w świecie postmodernistycznym. Po-strzegając człowieka jako istotę złożoną, przyznaję jednakową wartość każdej z płasz-czyzn, w której funkcjonuje, stąd uważam, że w procesie terapeutycznym podstawowego znaczenia nabiera fakt objęcia usprawnia-niem każdej ze sfer życia jednostki. Oznacza to, iż szczególnie wskazaną i optymalną sy-tuacją byłoby rozwijanie się danej osoby na wielu jej płaszczyznach i poziomach. Takie spojrzenie na człowieka nieodzownie wiąże się z pojęciem podmiotowości oraz jakości życia, poruszonym przez profesor.
Obrady sesji I otworzyły słowa Pawła Cylulko „…muzykoterapeuta nie musi być pedagogiem, psychologiem, animatorem musi być muzykoterapeutą…”, będące wstę-pem do referatu „Wkład Stowarzyszenia Muzykoterapeutów Polskich nad projektem ustawy o zawodzie muzykoterapeuty”. Rys historyczny rozwoju teorii muzykoterapii przedstawiony w pierwszej części wykładu został rozwinięty o pogłębione refl eksje na temat profesji muzykoterapeuty. Prezenta-cja projektu ustawy o zawodzie muzykote-rapeuty stała się uzupełnieniem niniejszego dyskursu. Co powinna zawierać niniejsza
ustawa? Jaką wiedzę, jakie umiejętności po-winien posiadać muzykoterapeuta? Jakimi zasadami etycznymi powinien się kierować? Czy jesteśmy w stanie odpowiedzieć na te pytania, skoro nie mamy rozwiniętego sys-temu kształcenia do tej profesji?
Sekretarz konferencji Mirosława Fur-manowska w referacie „Warsztaty artetera-pii w środowisku akademickim” szukała odpowiedzi na pytanie dotyczące metodyki nauczania twórczej terapii. Program warsz-tatów arteterapii dla studentów pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego, który przed-stawiła, uwzględniał podstawowe zasady pracy terapeutycznej, wyznaczał również kryteria mierzenia efektywności procesu arteterapeutycznego. Terapia w takiej for-mie przyczynia się do ujawnienia tłumio-nych emocji, pomaga w rozładowaniu nie-korzystnych dla zdrowia napięć i frustracji. Dodatkowym atutem jest satysfakcja i ra-dość, jaką daje, tym samym wzbogacając życie jej uczestników.
Odpowiedzi na pytanie: Czy muzykote-rapia jest niezależną dyscypliną naukową, włączoną między nauki społeczne, stosowa-ne, indukcyjne?, szukała Joanna Gładyszew-ska-Cylulko w wykładzie „Muzykoterapia jako dyscyplina naukowa – perspektywa in-terdyscyplinarna”. Silna potrzeba ugruntowa-nia własnej istoty i wartości przez muzykote-rapię wyrażająca się w wymodze zbudowania jasnego systemu pojęciowego oraz opraco-wania metod zbierania i ewaluacji danych została podjęta w ramach owego wywodu.
Dialog nad muzykoterapią pomiędzy, poprzez i poza różnymi dyscyplinami pod-jęła Ewa Klimas-Kuchtowa w referacie
„Mu-zyka w placówkach służby zdrowia i jej wpływ na grających muzyków”. Projekt, któ-rego ideę przybliżyła, miał przede wszyst-kim charakter szkoleniowy – chodziło o kształtowanie umiejętności pracy w wa-runkach szpitalnych, z użyciem różnorod-nych instrumentów przy wykorzystaniu międzynarodowego repertuaru.
Podejście do procesu terapeutycznego uwzględniające człowieka jako podmiot badań, a zatem jednostkę świadomą i auto-nomiczną przedstawiła Agnieszka Szmajda w wykładzie „Doświadczanie muzyki w muzykoterapii. Zmierzanie ku fenome-nologii”. Bazując na fi lozofi cznych podsta-wach fenomenologii Edmunda Husserla, stwierdziła, że opis kliniczny jest zbyt po-wierzchowny, wskazując tym samym na potrzebę wnikliwego obserwowania bada-nych zjawisk, słuchania pacjentów oraz wczuwania się w ich sytuację. Niniejsze po-dejście daje możliwość uchwycenia wyjąt-kowość, jednostkowość i niepowtarzalność każdej sytuacji badawczej.
Z dużym zainteresowaniem przyjęty zo-stał wykład Klaudii Kukiełczyńskiej-Kraw-czyk „Programowanie muzyki do terapii zaburzeń nerwicowych”, który otworzył II sesję konferencji. Wskazując na lecznicze właściwości muzykoterapii, przybliżyła pro-gram muzyczny, w którym uwzględniła techniki relaksacyjne, projekcyjno-wyobra-żeniowe oraz muzykę o charakterze aktywi-zującym. Za punkt wyjścia do realizacji owego projektu uznała uwzględnienie celu terapeutycznego oraz indywidualnych pre-ferencji klienta przy doborze muzyki do zajęć z zakresu muzykoterapii.
W referacie „Warsztatowe działania pla-styczne z osobami niepełnosprawnymi umysłowo – projekt INSIDE” Iwona Bugaj-ska-Bigos wskazała szereg korzyści płyną-cych z wykorzystania działań plastycznych. Atrakcyjnym ubogaceniem wykładu była prezentacja zdjęć z realizacji projektu INSI-DE, gdzie podstawowym celem aktywności artystycznej była praca z przeżyciami oraz ujawnienie tłumionych emocji.
Potrzebę ekspresji za pomocą sztuki przez osoby doświadczające autyzmu ukaza-ła Magdalena Raczek w wykukaza-ładzie „Dziaukaza-łania ceramiczne z osobami autystycznymi”. Pre-zentując szereg dobrodziejstw uczestnictwa w zajęciach pracowni ceramiki Pałacu Mło-dzieży w Nowym Sączu, podkreśliła potrzebę działania na rzecz wyrównywania szans oraz włączenia osób niepełnosprawnych w zwy-kłe formy życia osobistego i społecznego.
Łącząc w wystąpieniu „Kształtowanie kompetencji poznawczych i psychospołecz-nych za pomocą dramy” perspektywę prak-tyka i analizę teoretyczną Danuta Micha-łowska wskazała na atrakcyjność i efektyw-ność wykorzystania dramy jako metody al-ternatywnej wobec tradycyjnej w obszarze edukacji etycznej i fi lozofi cznej. Odreago-wanie tłumionych emocji i uczuć nie jest jedynym celem dramy. Prowadzi ona do zmiany zachowania w kierunku lepszego przystosowania, pozwala częściowo stać się osobą, którą chciałoby się być. Dzięki czemu jednostka ludzka może przyjąć nową, bo-gatszą tożsamość. Tym samym może służyć jako sposób nauczania etyki.
Interesujące ujęcie relacji między pielę-gniarką a pacjentem zawarła w wystąpieniu „Arteterapia w opiece paliatywnej” Anna Borowska. Opisując charakter opieki palia-tywnej w Norwegii, zwróciła uwagę na lecz-nicze właściwości arteterapii, której zasad-niczym zadaniem zdaniem mówczyni jest dostarczenie dobrych chwil w ostatnim eta-pie życia.
Arteterapia jako metoda leczenia ma szerokie zastosowanie. Wykorzystuje się ją w pracy z ludźmi chorymi psychicznie, upo-śledzonymi umysłowo oraz w terapii osób starszych i przewlekle chorych. Powszechne staje się także stosowanie twórczej terapii w środowisku pozamedycznym. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne, ośrodki zaj-mujące się resocjalizacją i wychowaniem jednostek niedostosowanych społecznie oraz zwykłe placówki oświatowe stały się miejscem wykorzystania różnego rodzaju form wyrazu artystycznego. Niebezpod-stawne zatem jest organizowanie spotkań, w trakcie których swoje spojrzenie na arte-terapię mogę zaprezentować przedstawicie-le różnych dyscyplin.
Wałbrzyska konferencja stała się dosko-nałą sposobnością do wymiany zdań na te-mat arteterapii. Bogactwo oraz różnorodność podejmowanych tematów stanowią dowód zasadności organizacji niniejszego spotkania. Dzięki sprawnej organizacji i wysokiemu po-ziomowi konferencji podjęte przedsięwzięcie przyniosło oczekiwane rezultaty, o czym świadczą opinie wielu uczestników.
