Prof. dr hab. inż. K azim ierz C zopek
A kadem ia G órniczo - H utnicza im. Stanisław a Staszica W ydział G órnictw a i G eoinżynierii
R E C E N Z J A
pracy doktorskiej m gr inż. E w eliny W łodarczyk - K om endy p.t. „Identyfikacja n iem aterialnych czynników kreujących w artość przedsiębiorstw a górniczego i określenie działań ukierunkow anych na jej w zro st”
1.F orm alna charakterystyka pracy
Praca doktorska m gr inż. E w eliny W łodarczyk - K om endy zaw iera 230 stron m aszynopisu, przy czym :
- rozdziały m erytoryczne zam ieszczono na 186 stronach,
- pozostałe 44 strony to spisy rysunków , w ykresów , tabel, bibliografii i załączników .
O ceniając form alnie recen zo w an ą pracę należy uznać, że została zredagow ana w praw idłow y sposób, nie stw ierdzono istotnych usterek w jej przygotow aniu redakcyjnym . C hronologia poruszanej w pracy tem atyki oddaje zam ierzenia D oktorantki aby całość stanow iła kolejne segm enty od przeglądu literatury n a tytułow y tem at, poprzez p ro p o n o w an ą m etodykę badaw czą, elem enty aplikacji zastosow anej m etodyki oraz w nioski w ynikające z pracy.
Z form alnego punktu w idzenia recenzow ana praca je s t dobrze poparta faktograficznie, bow iem D oktorantka posłużyła się 32 rysunkam i, 16 w ykresam i, dodatkow y m ateriał zaw arła w 47 tabelach. Z daniem recenzenta z treści pracy nie w ynika p otrzeba nazyw ania jednej części graficznej rysunkam i a innej rysunkam i. N ie je s t to w ada, niem niej jed n a k niepotrzebnie utrudnia system atyczność w tym że m ateriale faktograficznym . Tym bardziej, że praca doktorska jak o całość je s t obszerna, w zw iązku z czym rodzi się pytanie czy m ateriału faktograficznego nie m ożna było przedstaw ić bardziej zw ięźle. U w aga ta je s t o tyle istotna, że D oktorantka w części m erytorycznej aż 84 strony przedstaw ia ja k o „P rzegląd literatury dotyczącej pracy” .
Z zam ieszczonego spisu literatury w ynika, że D oktorantka korzystała z 133 pozycji, z czego 78 to m onografie, 39 artykuły, 9 akty praw ne, pozostałe 7 to strony internetow e.
D o m in u jącą tem aty k ą w zam ieszczonym spisie je s t problem w artości i w yceny przedsiębiorstw a, w m niejszym stopniu w artości niem aterialnych, a zw łaszcza kapitału intelektualnego w przedsiębiorstw ie. T em atyka literatury pokryw a się zatem z p ro b lem aty k ą z aw a rtą w tytule pracy doktorskiej a D oktorantka w sposób praw idłow y cytuje odpow iednie pozycje. W m niejszym stopniu w ykorzystała D oktorantka tem atykę ściśle zw iąz an ą z górnictw em , niem niej je d n a k m ożna uznać jej ilość i tem atykę za w y starczającą przy rozw ijaniu tem atyki pracy. Praw ie 30% pozycji
2
m onograficznych i artykułów to literatura zagraniczna, w w iększości w języ k u angielskim .
Z daniem recenzenta korzystniej byłoby zam ieścić tezę pracy ja k rów nież przyjęty w niej cel w osobnym punkcie, z w yszczególnieniem ich w spisie treści, natom iast D oktorantka um ieściła je w nienum erow anym w stępie.
D użo m iejsca pośw ięciła D oktorantka uściśleniu w ykorzystanych w pracy doktorskiej takich pojęć ja k przedsiębiorstw o, firm a, w artość, w artość przedsiębiorstw a, w artość firm y, czynniki m aterialne i niem aterialne. W w iększości s ą to korzystne i popraw ne określenia, niem niej je d n a k zd arzają się rów nież stw ierdzenia błędne. N a przykład na stronie 15 D oktorantka pisze : „Przedsiębiorstw o to jed n o stk a gospodarcza tj. jed n o stk a w yodrębniona praw nie, organizacyjnie i ekonom icznie prow adząca działalność gospodarczą. P rzedsiębiorstw o posiada sam odzielność ek o n o m iczn ą a także m oże posiadać osobow ość praw ną. F irm a natom iast w ujęciu praw nym to nazw a podm iotu gospodarczego ujętego w K odeksie C yw ilnym ” .
T ym czasem w cytow anym przez D oktorantkę K odeksie C yw ilnym w a rt.5 5 1 napisano: „P rzedsiębiorstw o je s t zespołem składników niem aterialnych i m aterialnych przeznaczonym do prow adzenia działalności gospodarczej. O bejm uje ono w szczególności :
1) oznaczenie indyw idualizujące przedsiębiorstw o lub je g o w yodrębnione części(nazw a przedsiębiorstw a);
2) w łasność nieruchom ości lub ruchom ości, w tym urządzeń, m ateriałów , tow arów i w yrobów oraz inne praw a rzeczow e do ruchom ości i n ierucho m ości;
3) praw a w ynikające z um ów najm u i dzierżaw y nieruchom ości lub ruchom ości w ynikające z innych stosunków praw nych;
4) w ierzytelności, praw a z papierów w artościow ych i środki pieniężne; 5) koncesje, licencje i zezw olenia;
6) patenty i inne praw a w łasności przem ysłow ej; 7) m ajątkow e praw a autorskie;
8) tajem nice przedsiębiorstw a;
9) księgi i dokum enty zw iązane z prow adzeniem działalności gospodarczej” . W chw ili obecnej nie m a rów nież praw nego pojęcia „podm iot gospodarczy” , natom iast w edług K odeksu C yw ilnego obow iązuje pojęcie „przedsiębiorca” określony w art. 4 3 'ja k o : „P rzed sięb io rcą je s t osoba fizyczna, praw na i jed n o stk a organizacyjna, o której m ow a w a rt.3 3 1, prow adząca w e w łasnym im ieniu działalność g o sp o d arczą lub zaw odow ą” .
-■)
W art.43" ,& 1 napisano n a to m ia s t: "P rzedsiębiorca działa pod fir m ą” . K odeks C yw ilny w yjaśnia dalej ja k pow inna być tw orzona firm a (czyli nazw a przedsiębiorcy), osoby fizycznej, osoby praw nej, oddziału.
N ie m ożna zgodzić się rów nież ze stw ierdzeniem n a stronie 4 i 5: „C zynniki m aterialne tw o rzą tak z w a n ą w artość k sięg o w ą przedsiębiorstw a.
N atom iast niem aterialne czynniki-nieuw zględnione w spraw ozdaniach finansow ych nie tw o rz ą w artości księgow ej lecz stan o w ią elem ent w artości firm y” . C ytow ana bow iem przez D oktorantkę ustaw a o rachunkow ości, w bilansie przedsiębiorstw a w yróżnia aktyw a trw ałe i obrotow e.
W śród aktyw ów trw ałych w ym ienia w punkcie I. W artości niem aterialne i praw ne, w tym :
1.K oszty zakończonych prac rozw ojow ych 2 .W artość firm y
3 .Inne w artości niem aterialne i praw ne
4 .Zaliczki na w artości niem aterialne i praw ne.
2. O cena przyjętej m etodologii i uw agi m erytoryczne
D oktorantka pisze w e w stępie, że najbardziej syntetycznym m iernikiem przedsiębiorstw a je s t je g o w artość. K oresponduje to stw ierdzenie z ogólnie akceptow alnym poglądem , że najw ażniejszym celem działalności gospodarczej je s t w zrost w artości rynkow ej przedsiębiorstw a. N a w artość przedsiębiorstw a m a je d n a k w pływ w iele czynników , m aterialnych i niem aterialnych. W edług D oktorantki czynniki niem aterialne coraz w yraźniej w p ły w ają na w artość przedsiębiorstw a. P otw ierdza to D oktorantka przykładam i zam ieszczonym i w cytow anej literaturze, ale przede w szystkim w łasnym i obliczeniam i przeprow adzonym i na przykładzie G K LW B ogdanka S.A. oraz G K K G H M P olska M iedź S.A., w których ich w artości rynkow e znacznie p rzew y ższają w artości księgow e.
U w zględniając ten fakt, D oktorantka sform ułow ała tezę sw ojej Pracy D oktorskiej w sposób następujący: „Z identyfikow anie niem aterialnych czynników w pływ ających na w artość przedsiębiorstw górniczych oraz w ykorzystanie m odelu pom iaru, zarządzania i raportow ania kapitału intelektualnego pozw oli na zastosow anie takich strategii zarządzania w artością, które u m o żliw ią przedsiębiorstw u górniczem u uzyskanie w yższej w artości rynkow ej” .
W kontekście tak postaw ionej tezy, D oktorantka założyła osiągnąć dw a cele, cel naukow y i utylitarny. Cel naukow y określiła następująco:
„Identyfikacja i w yznaczenie niem aterialnych czynników tw orzących w artość a także ich znaczenie z uw zględnieniem specyfiki branży g órniczej” .
Jako cel utylitarny przyjęła : „Z budow anie m odelu pom iaru, zarządzania i raportow ania kapitału intelektualnego dla przedsiębiorstw górniczych na podstaw ie w yznaczonych czynników . A także w ykorzystanie w yników pom iaru do budow ania strategii zarządzania w arto ścią przedsiębiorstw a górniczego tj. takiego kształtow ania niem aterialnych czynników aby uzyskać m ożliw ie n ajw ięk szą w artość przedsiębiorstw a” .
P o staw io n ą tezę pracy ja k rów nież sform ułow ane cele do o siągnięcia należy uznać za w łaściw e w aspekcie dom inującego i w tytule i w samej pracy problem u niem aterialnych czynników kreujących w artość przedsiębiorstw a górniczego.
D oktorantka realizow ała sw o ją pracę dw uetapow o w edług algorytm u przedstaw ionego na rys. 1 .W pierw szym etapie zdefiniow ała używ ane w pracy pojęcia, opisała stosow ane w chw ili obecnej m etody w yceny przedsiębiorstw , zidentyfikow ała czynniki niem aterialne w pływ ające na w artość przedsiębiorstw a, w reszcie podała m etody w yceny czynników niem aterialnych, nazyw anych dalej kapitałem intelektualnym . D rugi etap to w łasna koncepcja D oktorantki o zastosow aniu w łaściw ej m etody badaw czej do udow odnienia postaw ionej tezy pracy ja k rów nież osiągnięcia założonych celów. Z przeprow adzonej przez D oktorantkę dyskusji na tem at dużej liczby czynników niem aterialnych, przyjęła ostatecznie ich podział na trzy grupy; kapitał zew nętrzny nazyw any rów nież kapitałem klientów , kapitał ludzki, kapitał organizacyjny, tw orzących łącznie tak zw any kapitał intelektualny. L iczącym się w kładem D oktorantki w tym zakresie je s t charakterystyka tegoż kapitału, uw zględniająca specyfikę w ęgla kam iennego. Przykładow o w przypadku kapitału zew nętrznego zalicza otoczenie naturalne i lokalizację zakładu górniczego, m ających w pływ na koszty w ydobycia i w efekcie na rentow ność. Podkreśla rów nież w agę w pływ u górnictw a na środow isko naturalne, czynników tw orzących rynek pracy ja k otoczenie dem ograficzne i kultura, konieczność edukacji w łasnych pracow ników w tym zakresie. Z a podstaw ow y czynnik uznaje klienta, którego satysfakcja pozw ala na w zrost w artości przedsiębiorstw a lub też jej spadek.
D rugi elem ent kapitału intelektualnego przedsiębiorstw a górniczego określa jak o : „Sum a w iedzy, dośw iadczeń i um iejętności poszczególnych pracow ników zatrudnionych w organizacji do spraw nego w ykonyw ania zadań. A także ich zdolność do innow acji oraz um iejętność w nioskow ania i podejm ow ania decyzji” . D odaje przy tym , że elem ent ten w ym aga w łaściw ej oceny pracow ników ja k rów nież w łaściw ego sposobu ich m otyw ow ania.
W obszarze kapitału organizacyjnego za najw ażniejszy czynnik uw aża D oktorantka strategię, k tó rą w edług w ykorzystanej literatury precyzuje ja k o : „O kreślenie długotrw ałych celów i zadań przedsiębiorstw a, w ybór kierunków działań oraz alokacji zasobów niezbędnych do realizacji tych celów ” . P odaje rów nież, że m ożna ustalać w pływ realizacji przyjętej strategii na w yniki przedsiębiorstw a w edług zrów now ażonej karty w yników K apłana i N ortona oceniając takie czynniki ja k finanse, klienci, nauka i w zrost, w ew nętrzne procesy.
W ażnym rozw inięciem pow yższych rozw ażań ogólnych je s t sprecyzow anie przez D oktorantkę m etod pom iaru kapitału intelektualnego, często o charakterze niem aterialnym lub trudno m ierzalnym . W ykorzystuje
5
w tym celu dokonany przez K. E. S veiby’ego podział tych m etod na cztery grupy, w zależności od przyjętego kryterium :
1.O parte o kapitalizację rynkow ą-określają różnicę m iędzy w arto ścią k sięg o w ą przedsiębiorstw a a jej ry n k o w ą kapitalizacją. Do m etod tych zalicza się w skaźnik M V /B V oraz „Q ” Tobina.
2.O parte o zw rot na aktyw ach- zalicza się do nich takie m etody jak : CIV , K CE, V A IC ™ .
3.B ezpośredniego pom iaru kapitału intelektualnego-pozw alają na szacow anie w artości aktyw ów niem aterialnych przez identyfikację poszczególnych składow ych KI. Po ich zidentyfikow aniu m o g ą być oceniane oddzielnie lub przy w ykorzystaniu zagregow anego w skaźnika-do m etod tych zalicza się takie ja k IC, IV A , T V C , IVM .
4 .O parte na karcie w yników -do m etod tych zalicza się z ró w n o w ażo n ą kartę w yników , N aw ig ato r Skanii, IC -R ating.
K o n sek w en cją tych rozw ażań je s t przykład utylitarnego ich w yko- przystania na przykładzie dw u górniczych spółek giełdow ych, czyli GK LW B ogdanka SA oraz K G H M P olska M iedź S.A. Przyjęła w tym celu w ybrane przez siebie trzy m etody badaw cze ; w skaźnik M V /B V , w skaźnik „Q ” T obina, w skaźnik V A IC 1M.
W łasna koncepcja D oktorantki polegała rów nież na tym , że przyjęła iż w łaściw a identyfikacja czynników kapitału intelektualnego przedsiębiorstw a górniczego w ym aga ustalenia ich decyzyjności i sterow alności. W przyjętej procedurze badaw czej w ykorzystała D oktorantka badania ankietow e w śród specjalistów zajm ujących się tem aty k ą w artości przedsiębiorstw a górniczego. U zyskane w yniki badań pozw oliły jej opracow ać m odel pom iaru zarządzania i raportow ania w artości intelektualnej przedsiębiorstw a górniczego, a ten z kolei do opracow ania strategii zarządzania w arto ścią przedsiębiorstw a górniczego. C iekaw ym m ateriałem badań w łasnych D oktorantki je s t ustalenie stopnia w ażności w ybranych 25 czynników kapitału intelektualnego i ich w pływ u na w artość przedsiębiorstw a oraz określenie stopnia decyzyjności w ybranych czynników . Przyjęła w tym celu trzy kryteria oceny punktow ej, m ianow icie: zakres sam ych kryteriów w raz z doborem ich w ag na ocenę, zakres skali oceny, sposób agregacji przyjętych w ag. W ykorzystała w tym celu 45 kryteriów przypisanych w ym ienionym w cześniej trzem grupom kapitału intelektualnego, po 15 dla każdej z nich. W ynikiem tych prac je s t podana w tabeli 41 lista 13 najw ażniejszych czynników kreujących w artość przedsiębiorstw a górniczego, od podejścia do pracy i m otyw acji ,do m arki.
Istotnym w nioskiem w podsum ow aniu sw oich w yników podaje D oktorantka ocenę p u n k to w ą w artości intelektualnej idealnego przedsiębiorstw a górniczego - 324 punkty, natom iast dla przykładow ego przedsiębiorstw a liczba punktów w yniosła 205.D oktorantka w nioskuje, że przedsiębiorstw o przykładow e nie w pełni w ykorzystuje sw oje czynniki niem aterialne.
6
Po przestudiow aniu pracy doktorskiej m gr inż. E w eliny W łodarczyk-K om endy nasuw a się kilka uw ag o charakterze ogólnym i szczegółow ym .
D o pierw szych z nich zaliczam , m oim zdaniem , dyskusyjne przyjęcie problem u optym alizacji w artości przedsiębiorstw a górniczego, którem u pośw ięciła osobny punkt 7 pracy. Stw ierdzono ju ż w cześniej, że głów nym celem przedsiębiorstw a je s t m aksym alizacja jeg o w artości rynkow ej. D oktorantka w ym ienia ten fakt rów nież w tezie pracy. P ra w d ą jest, że D oktorantka om aw iając przegląd literatury podaje przykład optym alizacji w artości przedsiębiorstw a ale w zależności od satysfakcji klientów , czyli w zależności od jednej z czterech grup czynników niem aterialnych. T reść całego punktu 7 nie dotyczy jed n ak w spom nianej optym alizacji w artości przedsiębiorstw a.
Z daniem recenzenta końcow y punkt pracy,czyli zakończenie i w nioski końcow e s ą zbyt ogólnikow e,bez w yraźnego w ypunktow ania osiągniętych efektów czy potw ierdzonej tezy.
W punkcie 2 przeprow adziła D oktorantka syntetyczny opis stoso w anych aktualnie m etod w yceny przedsiębiorstw a. W obec tego m ożna byłoby sądzić,że słusznie stw ierdzony fakt w pływ u w artości niem aterialnych na w ar tość przedsiębiorstw a pow inien być uw zględniony w którejś z opisanych m e- tod.Jak zdaniem D oktorantki m ożna byłoby to zrobić.W iążę się to z faktem ,że podstaw ow ym m ateriałem w arsztatow ym D oktorantki s ą w yniki badań ankietow ych,z których staw ia popraw ne w n io sk i.S ą to jed n a k w yniki i w nioski m ające charakter co praw da w ym ierny,bo liczbow y,ale nie precyzuje D oktorantka ja k te w yniki skorelow ać z w arto ścią p rzedsiębiorstw a,w yrażoną pieniężnie.
W spom niano ju ż w uw agach form alnych o błędnym sform ułow aniu D oktorantki,że tylko czynniki m aterialne tw o rz ą w artość k się g o w ą przedsiębiorstw a. Jest to rów nież istotna uw aga m erytoryczna głów nie dlatego,że zasadniczym w ątkiem recenzow anej Pracy D oktorskiej są czynniki niem aterialne.T ym czasem D oktorantka w obszernym opisie używ anych pojęć pom inęła istotne dla kopalni czynniki niem aterialne,figurujące w bilansie,a zatem tw orzące w artość k sięg o w ą kopalni.K lasycznym tego przykładem je s t koncesja czy mniej przypisane do górnictw a know -how .
W ostatnich latach m am y do czynienia z w yraźnym św iatow ym kryzysem gospodarczym ,w ynikiem którego dochodzi do spadku w artości w ielu spółek giełdow ych,głow nie za p rzy czy n ą czynników niem aterialnych.C zy fakt ten m oże być oceniany poprzez badania analizow ane w Pracy D oktorskiej.
3.Podsum ow anie i w niosek końcow y
Przy stw ierdzeniu czy Praca D oktorska m gr inż.E w eliny W łodar- czyk-K om endy stanow i oryginalne rozw iązanie problem u naukow ego należy uw zględnić,zdaniem recenzenta, dw a najw ażniejsze czynniki.P o pierw sze fakt, że D oktorantka rozw aża w swojej pracy praktycznie nie uw zględniane w stosow nych m etodach w yceny przedsiębiorstw czynniki niem aterialne.Przeprow adza bardzo w n ik liw ą analizę licznej grupy czynników niem aterialnych i ich potencjalny w pływ na w artość przedsiębiorstw a a także m etody pom iaru tych czynników .W idocznym zatem w kładem D oktorantki w ro zw ażan ą problem atykę je s t przede w szystkim w ykazanie m ożliw ości i potrze by uw zględnienia czynników niem aterialnych w ocenie w artości przedsiębior stwa. Jej w kład to także w prow adzenie w łasnej koncepcji identyfikacji czynni ków niem aterialnych poprzez opracow anie i przeprow adzenie eksperckich ba dań ankietow ych.W w yniku tychże badań przedstaw iła D oktorantka w łasny m odel pom iaru i zarządzania czynnikam i kreującym i w artość przedsiębiorstw a a w konsekw encji m ożliw ość opracow ania strategii zarządzania w arto ścią przedsiębiorstw a.N ależy także podkreślić um iejętność D oktorantki aplikacji rozw ażań teoretycznych do praktyki przedsiębiorstw a czego najlepszym przykładem je s t porów nanie w artości intelektualnej przedsiębiorstw a m odelow ego z przedsiębiorstw em rzeczyw istym ,w skazującym na duże rezerw y w ykorzystania przez przedsiębiorstw o rzeczyw iste czynników niem aterialnych do zw iększenia swojej w artości.
W ym ieniona aplikacja prezentow anej w pracy m etody pokazuje rów nocześnie,że D oktorantka całość sw oich rozw ażań oparła na danych górnic tw a podziem nego,w w iększości górnictw a w ęgla kam iennego,w niew ielkim stopniu górnictw a rud m iedzi.W obrębie samej m etody badaw czej w ykorzystała D oktorantka badania ankietow e przeprow adzone w śród ekspertów ściśle zw ią zanych z górnictw em .D otyczy to treści całego rozdziału 7 pracy,w którym w y dzieliła 45 kryteriów ocenianych w przem yśle w ęgla kam iennego.W zw iązku z pow yższym uw ażam ,że recenzow ana praca ściśle naw iązuje do dyscypliny górnictw o i geologia inżynierska a D oktorantka sw obodnie porusza się w ram ach tejże dyscypliny.
B iorąc zatem pod uw agę aspekt naukow y pracy,w ym ieniony w cześniej w kład w łasny D oktorantki w poruszany problem badaw czy,także m ożliw ości aplikacji m etody w w arunkach przem ysłu górniczego uw ażam ,że zgodnie z obow iązującym i uregulow aniam i praw nym i dotyczącym i tytułu i stopni naukow ych recenzow ana praca m gr inż.E w eliny W łodarczyk-K om endy spełnia w ym agania ustaw ow e staw iane pracom doktorskim i m oże być p rzed m iotem publicznej obrony.
P.T .R adzie W ydziału G órnictw a i G eologii Politechniki Śląskiej w G liw icach przedkładam zatem w niosek o dopuszczenie m gr inż.E w eliny W łodarczyk-K om endy do publicznej rozpraw y doktorskiej.
