Biblioteka szkolna w realizacji programu reformy oświaty

(1)

Włodzimierz Goriszowski, Piotr

Kowolik

Biblioteka szkolna w realizacji

programu reformy oświaty

Nauczyciel i Szkoła 1-2 (22-23), 222-236

2004

(2)

Biblioteka szkolna w realizacji programu

reformy oświaty

W prowadzenie

Przeobrażenie biblioteki szkolnej w now oczesne centrum inform acyjne je s t za daniem osób w niej pracujących. D obrze zaprojektow ana i prow adzona biblioteka realizuje zadania edukacyjno-w ychow aw cze, szczególnie w zakresie przygotow a nia m łodego pokolenia do życia w społeczeństw ie inform acyjnym . Służy też na uczycielow i, w spierając go w zasadniczej pracy dydaktycznej, ja k rów nież w spo m agając w realizacji program u indyw idualnego i w ew nątrzszkolnego doskonale nia.'

B iblioteka szkolna dostarcza inform acji i pom ysłów - podstaw ow ych dla zado w alającego funkcjonow ania w e w spółczesnym społeczeństw ie, w którym coraz w iększe znaczenie m a inform acja i w iedza.

G łów nym zadaniem bibliotekarza szkolnego je s t w spieranie realizacji m isji i ce lów szkoły (łącznie z proceduram i ew aluacyjnym i), ja k rów nież rozw ijanie i w dra żanie tych, które dotyczą biblioteki szkolnej.2

N ow oczesna szkoła, to szkoła d a ją c a w y k ształcen ie o tw a rte na całe życie wychowanka. Szkoła, która potrafi przygotow ać ucznia do sprostania w yzw aniom w spółczesności, cechującej się szybkim rozw ojem nauki i techniki. Pow inna um o tyw ow ać go do kształcenia się ustaw icznego i w yposażyć w odpow iednie kom pe tencje sam okształceniow e. W spółczesny, m łody człow iek m usi chcieć i potrafić ciągle doskonalić się zaw odow o, a w razie potrzeby przekw alifikow ać się.

Szkoła wobec ogrom nego rozrostu w iedzy i informacji, nie m oże ich w szystkich przekazać uczniom . Zatem now oczesne w ykształcenie polega na tym , aby um ieć d o trzeć do odpow iedniego ź ró d ła w iedzy, gdy sta je m y p rz e d ro zw iązan iem jak ie g o ś p ro b le m u . E ncyklopedyczna erudycja nie m a racji bytu. N ajw ażniej sze je st kształcenie um iejętności rozw iązyw ania problem ów i sam odzielnego zdo byw ania wiedzy, potrzebnej w ich rozw iązyw aniu. Tradycyjne nauczanie

zastępo-W łodzimierz Goriszowski, Piotr Kowolik

1 M inisterstwo Edukacji N arodow ej o bibliotekach. Warszawa 2000, s. 3. 2 Biblioteki szkolne. W ytyczne 1FLA/UNESCO. Warszawa 2003, s. 25.

(3)

W łodzim ierz Goriszowski, Piotr Kowolik - Biblioteka szkolna w realizacji

223

w ane je s t n a u c z a n ie m g e n e ra ty w n y m , zbliżającym proces uczenia się do bada nia naukow ego, w trakcie którego uczeń sam porządkuje w iedzę. Szuka odpow ie dzi na pytania dro g ą obserwacji i w ykorzystyw ania odpow iednich źródeł inform a cji. M usi nastąpić przejście od szkoły pam ięci do szkoły rozw oju. R ew olucja na ukow o - techniczna spow odow ała, że w iedza zdobyta w szkole, naw et w szkole w yższej, przestała w ystarczać na całe życie w obec szybkich zm ian w ym agają cych dużej m obilności zaw odow ej. W tym m iejscu należy przytoczyć cytow aną w ielokrotnie myśl Jana Trzynalow skiego: „D ziś z w iedząm ożna żyć rok, dw a lata - pięć lat, z m etodą zdobyw ania w iedzy - całe życie” .3 G łów nym celem do jak ieg o dąży szkoła now oczesna je st w szechstronny rozwój ucznia i budzenie w nim cie kaw ości poznaw czych. D latego też w program ach zreform ow anej szkoły duży nacisk kładzie się na e d u k a c ję sam o k ształcen io w ą (w tym czytelniczą i m e dialną).

O becność problematyki sam okształceniow ej istotna je st dla nauczycieli bibliote karzy, a najw ażniejsze je s t to, że zobow iązany będzie uw zględnić j ą nauczyciel każdego, przedm iotu (bloku przedm iotow ego). Skoro zasadniczy schem at progra m u edukacji sam okształceniow ej obejm uje:

1. poszukiwanie i w ybór źródeł informacji;

2. w ykorzystanie odpow iednio dobranych źródeł informacji;

3. utrwalenie zdobytych informacji;

w zrasta znaczenie bibliotek ja k o głów nych instytucji udostępniających w łaśnie te źródła inform acji. K onieczne je s t przekształcenie biblioteki tradycyjnej w cen trum dydaktyczne - grom adzące i udostępniające w szelkiego typu dokum enty, p i śm iennicze i niepiśm iennicze, przydatne w nauczaniu i wychowaniu. Biblioteki sta w ać się b ę d ą m e d io te k a m i, w których na rów ni z książkam i i czasopism am i funkcjonow ać b ęd ą kasety w ideo, płyty, nagrania m agnetofonow e, foliogramy, mapy, program y kom puterow e oraz przekazy m ultim edialne na C D -R O M -ach. Źródła tradycyjne i m ultim edialne (technika używ ania różnych środków kom uni kacji: tekst, grafika, dźw ięk, anim acja,, w ideo w jednym system ie kom puterow ym ) b ęd ą się w zajem nie uzupełniać.

Efekty nowej koncepcji edukacji w szkole zależeć b ędą w znacznym stopniu od ujęcia jej przez dyrekcję szkoły, grono pedagogiczne i bibliotekę w spójny system . Zm iany w ym agają, aby biblioteka aktyw nie uczestniczyła w życiu szkoły i była terenem tw órczych działań nauczycieli różnych przedmiotów. W tedy zostanie osią gnięty głów ny cel - rzetelne przygotow anie i um otyw ow anie uczniów do sa

m okształcenia i kształcenia ustaw icznego.

3 J. A n d rz e je w s k a , E d u k a c ja sa m o k sz ta łc e n io w a p ro g ra m e m c a łe j s zk o ły . „N o w e w S z k o le ” 1997/98, n r 8.

(4)

224

Nauczyciel i Szkoła 1-2 2 0 04

B ibliotekarz pow inien daw ać podstaw y teoretycznej w iedzy z zakresu edukacji czytelniczej i inform acyjnej, zw łaszcza w korzystaniu z bibliotecznych źródeł i na rzędzi informacji. Najlepiej, żeby zajęcia odbyw ały się na początku roku szkolnego i były zaplanow ane, a w ięc um ieszczone w planie nauczania, w puli godzin do dyspozycji dyrektora szkoły. O bow iązek ugruntow ania w iadom ości i um iejętność ich praktycznego w ykorzystania m usi spoczyw ać na w szystkich nauczycielach. N ależy w spólnie uśw iadom ić sobie, że sam nauczyciel i podręcznik, nie m o g ą być jedynym źródłem wiedzy.

D latego też szczegółow e treści z zakresu użytkow ania inform acji um ieszczone w program ach nauczania dla poszczególnych klas pow inny być skorelow ane z program em edukacji czytelniczej i medialnej. Jeżeli, np. bibliotekarz zaznajom ił w danej klasie, ja k korzystać z katalogu rzeczow ego, ja k sporządzać opisy biblio graficzne, czy tem atyczne zestaw ienia bibliograficzne, to w iedza ta przekształci się w um iejętność, gdy uczeń sam w yszuka książki na określony tem at, lub opracu j e bibliografię załącznikow ą do konkretnych zajęć z historii, biologii, czy języka

polskiego. Bibliotekarz będzie przygotowyw ał nauczycielom przedm iotowcom m a teriały źródłow e na lekcje i pom agał w przeprow adzaniu tem atycznych lekcji bi bliotecznych. Pow inien uczestniczyć w szkoleniu inform atycznym nauczycieli i w spółpracow ać w organizow aniu zajęć z w ykorzystaniem książki, czasopism a i m ediów w e w szystkich form ach procesu dydaktyczno - w ychow aw czego.

J. A ndrzejew ska form ułuje m yśl, która pow inna stać się d ew izą w spółczesnej edukacji: „Bez porządnej biblioteki w porządnej nowoczesnej szkole porządnie uczyć się nie da” .4 Porządna biblioteka, to biblioteka now oczesna i zasobna.

Oddziaływanie nauczyciela bibliotekarza motywujące

uczniów do pracy intelektualnej

M otyw acja to pojęcie niełatw e do zdefiniow ania. N ie da się obserw ow ać m oty w acji, gdyż pow staje ona w ew nątrz człow ieka. Stanow i je d n ą z w ażniejszych sił ukierunkow ujących działania ludzkie. Jest to proces regulacji psychologicznych nadający energię zachow aniu człow ieka i ukierunkow ujący ją . N . Sillany w Słow 

niku psychologii podaje następującą definicję: „M otyw acja, ogół czynników dy

nam icznych, m ających decydujący w pływ na p o stęp o w an iejed n o stk i... zachow a nie zależy od zm ian zachodzących w ew nątrz organizm u ... oraz od zew nętrznych bodźców działających na m ózg” .5 U podstaw naszego postępow ania leży cały splot czynników fizjologicznych, intelektualnych, emocjonalnych i społecznych

wza-4 J. A ndrzejewska, Biblioteki szkolne, publiczne i pedagogiczne w zreformowanym system ie oświaty.

„Poradnik B ibliotekarza” 1999, nr 1.

(5)

225

jem n ie na siebie oddziaływ ujących, dlatego m oże m ieć charakter św iadom y lub nieświadomy.

Psychologowie studiujący ludzkie zachowanie zaproponow ali wiele odm ien nych teorii m otywacji.

N iegdyś Z. Freud sugerował, że do określonego zachow ania jed n o stk ę mo- tyw u jąp ew n e podstaw ow e biologiczne popędy i instynkty. N auczyciel m iał pom agać w kontrolow aniu i ukierunkow yw aniu tych popędów.

B ehaw ioryści, np. B.F. Skinner uw ażali, że człow iek rozpoczyna życie z m en taln o ścią ty p u biała karta, na k tó rą stopniow o zap isu ją się dośw iad czenia i zdarzenia. Zgodnie z tą te o rią z a głów ne czynniki motywujące uważa się bodźce zew nętrzne i stany popędow e pow odujące w zrost w ew nętrzne go napięcia. O rganizm dążąc do redukcji napięcia inicjuje zachow anie. M otyw acje i uczenie się m ożna kontrolow ać poprzez w pływ anie na zacho w anie, stosując nagrody i bodźce takie jak : punkty, w yróżnienie, stopnie. W psychoanalizie i kierunkach pokrew nych decydującą rolę w dynam izo w aniu ludzkiego zachow ania przypisuje się nieuśw iadom ionym im pulsom (na skutek działania m echanizm ów obronnych) i konfliktom wewnętrznym . W ostatnim ćw ierćw ieczu pojaw iły się now e tendencje, tzw. podejście p o znaw cze, które przyw iązuje w agę do aktyw nej roli ucznia i uw aża, że każda w iedza je s t w ied zą osobistą. W tym znaczeniu m ów i się o m otyw acyjnych funkcjach system u w artości przyjętego przez jed n o stk ę lub hierarchii jej potrzeb. Z w raca się uw agę na znaczenie em ocjonalnego w sparcia ze stro ny osób w ażnych i znaczących (rodzice, nauczyciele) poprzez np. okazy w anie troski, szacunku, dodaw anie odw agi czy okazyw anie uznania za osią gnięcia.

Przedstaw ione pokrótce teorie m otyw acji k ła d ą nacisk na to, że jed n o stk a myśli o sobie i sw ojej zdolności do nauki. W ażną spraw ą je st, by człow iek nauczył się rozum ieć i kontrolow ać w łasne m yśli i nastaw ienia. G dy osiągnie ten stan, może w ydostać się spod w pływ u negatyw nych poglądów na tem at w łasnych m ożliw o ści, czy strachu przed porażką. „M otyw acja to w rodzona naturalna zdolność do uczenia się w aktyw ny sposób: pow inna być raczej w yw ołana czy ujaw niona niż ustanaw iana” .6

W rozm aitych dziedzinach ludzkiej aktyw ności rozw ijająsię różne rodzaje moty w acji. W sferze aktyw ności zadaniow ej i pracy tw órczej istotną rolę odgryw a

m otywacja do osiągnięć - chęć podjęcia działania i w spółzaw odnictw a w celu

dośw iadczenia sukcesu i odczucia, iż zyska się kom petencje. Zachodzi potrzeba osiągania sukcesów i unikania niepow odzeń. Tzw., m otywacja w ew nętrzna - za chodzi w ów czas, gdy ludzie podejm ują działania ze w zględu na osobistą satysfak

(6)

226

cję lub przyjemność. Jest to gotow ość (do niezależnego od oczekiwanych zew nętrz nych w zm ocnień) angażow ania się w jak ieś działanie oraz dążenie do rozw oju w łasnych spraw ności i kom petencji.

W zakresie kontaktów z innymi ludźm i ro zw ijająsię różnorodne m otyw acje słu żące podtrzym yw aniu w ięzi z innym i, w zajem nej pomocy, regulow aniu interakcji społecznych i działaniu w w arunkach konfliktu interesów. M o ty w acja afiliacy jn a - chęć podjęcia działania w celu dośw iadczenia przyjaźni i bliskich zw iązków z innym i (aprobaty konform izm u - postaw a podporządkow ania się norm om panu jącym np., w grupie rów ieśniczej). M o ty w acja w ład zy - chęć podjęcia działania w celu uzyskania kontroli nad innym i i w pływ u na przebieg zdarzeń. M o ty w a c ja p ro sp o łe c z n a , np. altruistyczna - dążenie do podjęcia działania w celu bezintere sow nego pom agania innym ; czy kooperacyjna - polegająca na w spółpracy z ko rzyścią dla innych i dla siebie.

M otyw acja do nauki je s t naturalną skłonnością w szystkich uczniów , gdy są oni w d o b ry m stan ie d u c h a i z n a jd u ją się w otoczeniu w sp ierający m uczenie się. R. Arend w książce Uczymy się nauczać stwierdza, że charakteryzuje się ono:

- ogólnym klim atem życzliw ości, w którym uczniow ie m ająpozytyw ny stosunek

do siebie, sw oich partnerów i klasy ja k o grupy;

- strukturam i i procesam i, które zaspakajają potrzeby uczniów i spraw iają, że uczniow ie w ytrw ale zajm u jąsię zadaniam i dydaktycznym i;

- opanow aniem przez uczniów um iejętności społecznych, niezbędnych aby spro stać poznaw czym i społecznym oczekiw aniom otoczenia.7

Z adaniem nauczyciela i w yzw aniem dla niego je s t dotarcie do każdego ucznia i znalezienie sposobu w yelim inow ania szkodliw ych m yśli, uczuć oraz zachow ań i dojście do „... w rodzonego, zdro w eg o jąd ram o ty w acji”8 A m erykański psycholog A.L. M cG innis uw aża, że sztuka m otyw acji polega na w ydobyciu z ludzi tego, co w nich najlepsze, ale żeby to osiągnąć „.. trzeba ich traktow ać pozytyw nie i za chęcająco, koncentrow ać się na ich zaletach oraz brać pod uw agę ich potrzeby i pragnienia” .9

W spółczesne podejście do edukacji głów ną odpow iedzialność za uczenie się nakłada na ucznia. U czenie się n ie je s t biernym procesem uzależnionym od tego, ja k nauczyciel przedstaw ia, porządkuje i przekazuje uczniom inform acje, a uczeń n ie je st gąbką w chłaniającą te przekazy. U czenie się je s t traktow ane ja k o aktyw ny nakierow any na cel proces, w trakcie którego uczeń zm ienia i m odyfikuje otrzy m aną inform ację w edług w łasnych potrzeb. Szkoła stw arza w arunki dla rozw oju i sam okształcenia. Uczeń, aby rozw iązać problem potrzebuje inform acji i skorzy

7 R. A rends, Uczym y się nauczać. Warszawa 1994, s. 122.

8 13.M cCombs, J. Pope, Uczeń trudny: ja k skłonić g o do nauki. Warszawa 1997, s. 21. 9 A .L. M cG innis, Sztuka m otyw acji. W arszawa 1992, s, 45.

(7)

227

sta z różnych źródeł, aby je zdobyć. I tu je s t w ażna rola zarów no nauczyciela ja k i bibliotekarza, który m a nieść pom oc uczniom w dotarciu do wiedzy, m a doradzać i pom agać w porządkow aniu informacji. O kreśla się go m ianem fa cylita to ra - w szechstronne doradzanie i kierow anie, które nie zakłada przejęcia głównej odpo w iedzialności za w ynik; dosłow nie oznacza „ułatw ianie” .

B ibliotekarz m oże tw orzyć w spierający klim at poprzez okazyw anie każdem u

czytelnikow i szczerego zainteresow ania i troski. Praca nauczycieli na lekcji

nastaw iona je s t na całą klasę i oddziaływ anie „rów nym frontem ”, bibliotekarz ma w iększe możliwości indywidualizacji oddziaływania pedagogicznego.

W ystępuje w relacji nie nauczyciel - uczeń, ale jak o partner ucznia. Biblioteka m a być m iejscem bezpiecznym , uczeń nie je st tu oceniany, nie w ystępuje też ryw a lizacja tak ja k w klasie. U czeń m oże się odprężyć, w yciszyć, porozm aw iać o sw o ich problem ach. Jest w ażny skoro przyszedł do biblioteki. B ibliotekarz m a dla nie go czas, prace techniczne m o g ą poczekać. Stara się dotrzeć do zainteresow ań ucznia. Indyw idualne doradztw o je st bardzo ważne, ale nie m oże być natrętne. Nie m ożna czytelnikow i niczego siłą narzucać, ani lekcew ażyć literatury, k tó rąp refe- ruje. T rzeba uszanow ać jeg o sam odzielność czytelniczą.

Jeżeli jed n ak czuje się niepew nie, bo np. przyszedł po raz pierwszy, lub nie był dw a m iesiące, nie m ożna krytykow ać go. Trzeba docenić, że w końcu odczuł tak ą potrzebę. Poczucie braku bezpieczeństw a, obycia w bibliotece w pływ a na niską sam oocenę ucznia i złe zachow anie. M oże to okazyw ać się na w iele sposobów. Czasam i w yrazem zagrożenia je s t zachow anie agresyw ne, a niekiedy bierność i w ycofanie się. D latego roztropny bibliotekarz, nie będzie brał takiego zachow a nia do siebie. N ie będzie obrażał się i w yśm iew ał z niedośw iadczonego ucznia, który nie potrafi poradzić sobie w bibliotece. Będzie starał się tw orzyć pozytyw ny klim at em ocjonalnego w sparcia, w którym uczeń je s t szanowany.

B ibliotekarz w inien być m enedżerem sw ojej placów ki, dbać o jej w izerunek w szkole i zabiegać o najlepsze w arunki rozw oju. B iblioteka m usi być coraz bar dziej ekspansyw na, nie m oże biernie czekać na czytelnika. M usi być pracow nią now oczesną i dobrze zaopatrzoną, aby m ogła inspirow ać uczniów do pracy inte lektualnej. Stosunki m iędzyludzkie oraz relacje m iędzy m yśleniem a uczu

ciam i m ogą w pływ ać na m otyw acje do uczenia się.

Jeżeli uczeń m yśli: „biblioteka szkolna - pew nie znow u nic nie w ypożyczę, to strata czasu” , to dośw iadczy różnych uczuć na skali od apatii i znudzenia po niepo kój i frustrację. Jeżeli jed n ak uzna, że „biblioteka szkolna je s t interesująca, warto tam pójść” , w ów czas dośw iadczy on uczuć na skali od podniecenia i zaciekaw ie nia aż po zainteresow anie i przyw iązanie. Będziem y m otyw ow ali ucznia do pracy, jeżeli będziem y budzili w łaśnie takie zainteresowanie, zręcznie reklamowali biblio tekę na forum szkoły, uaktualniali jej zbiory i unow ocześniali form y pracy.

(8)

228

Nauczyciel i Szkota 1-2 2 0 04

nych każdem u uczniow i informacji. D latego skom puteryzow ana biblioteka pow in na być norm ą w now oczesnej szkole. A utom atyczne system y w yszukiw aw cze pozw olą dotrzeć szybko do potrzebnych m ateriałów , a połączenie z Internetem poszerzy pole poszukiw ań.

B ibliotekarz będzie pełnił rolę doradcy w św iecie inform acji. Będzie inspirow ał i w zbudzał chęć do ja k najpełniejszego poznania interesującego zagadnienia. Z drugiej strony będzie pom agał w w ytw arzaniu um iejętności selekcjonow ania, oceniania, jak ie inform acje i ile ich m ożna pozyskać, gdy pracuje się nad konkret nym zagadnieniem czy projektem . Kłopotem przecież m oże stać się nadm iar infor m acji, um ożliw iający jej opracow anie i przysw ojenie. B ibliotekarz pom oże w oce nie w artości m ateriałów i będzie czuw ał, aby nie były to inform acje szkodliw e i nieodpow iednie. Z adaniem naszym je s t kształtow anie naw yku korzystania z bi blioteki szkolnej równolegle z bibliotekąpubliczną i innymi placówkami upowszech niania kultury (m uzea, archiwa). M usim y czuw ać, aby szkoły nie opuszczała m ło dzież bierna intelektualnie i nie potrafiąca uczestniczyć w życiu kulturalnym i spo łecznym.

W czasach, w których ceni się w ykształcenie i kw alifikacje oraz um iejętność zaprezentow ania w łasnej osoby m usim y m otyw ow ać w ychow anków do ciągłego rozw oju i kształcenia ustaw icznego. W obliczu w yzw ań zw iązanych z przem iana mi i ew olucją pracy, m łodzi ludzie sam i dążyć b ęd ą do poznaw ania i zdobyw ania um iejętności, bo to pozw oli im osiągnąć sukces zaw odow y - karierę i sukces eko nom iczny - wysokie zarobki.

Każdy pedagog będzie czuw ał i w spierał naturalnązdolność i skłonność jed n o st ki do uczenia się i pozytyw nego rozw oju. Będzie inspirow ał do osiągania sukce sów, rozw oju zainteresow ań i działań zw iązanych z , j a ” , czyli obrazem w łasnej osoby. N ajw ażniejsze z nich, to d ążen ie do p o d trz y m y w a n ia lu b p o d w y ższan ia poczucia w łasn ej w a rto śc i, tożsam ości o ra z w pływ u na bieg w y d a rz e ń (p o czucia w olności d z ia ła n ia i k o n tro li n a d rzeczyw istością).

M etodyka badań

Badania ankietow e przeprow adzono w 2004 roku na terenie w ojew ództw a ślą skiego i św iętokrzyskiego w śród uczniów klas pierw szych liceów ogólnokształcą cych. K w estionariusz składał się z 14 pytań. Pytania dotyczyły:

um iejętności z zakresu edukacji czytelniczej i inform acyjnej; sposobu uzyskiw ania inform acji o książkach przez czytelników ;

ustalenia typu literatury, po którą uczniowie przychodzą do biblioteki najczęściej; zmian, jakie uczniow ie w prow adziliby w bibliotece szkolnej.

(9)

229

1. Pytanie dotyczące popraw ności rozpoznaw ania dokum entów bibliotecznych O gół czytelników popraw nie klasyfikuje podstaw ow e dokum enty biblioteczne i tak 100% badanych przydzieliło książkę, broszurę i czasopism o do dokum entów piśm ienniczych, natom iast film, płyty analogowe i CD do dokum entów niepiśmien- niczych. Problem mieli uczniow ie z mapami oraz nutami i 55,8% przydzieliło mapy ja k i nuty do pierw szej grupy. Sądzim y, że należy tłum aczyć taki stan rzeczy, sto sunkow o rzadkim kontaktem z tego rodzaju dokum entam i. D latego tylko podsta w ow e dokum enty zostały popraw nie zaszeregow ane.

2. Co składa się na w arsztat inform acyjny biblioteki?

ABD księgozbiór podręczny, kartoteka, katalogi 1190 69,19%

D tylko katalogi 90 5,23%

A C D bez kartoteki 180 10,47%

B C D bez ksigozbioru podrcznego 240 13,95%

A D tylko katalogi i księgozbiór podręczny 10 0,58%

С tylko przypisy 10 0,58%

R A ZEM : 1720 100%

Jak w ynika z pow yższych danych 69,19% uczniów popraw nie identyfikuje poszczególne elem enty w arsztatu inform acyjnego biblioteki, zaliczając do niego katalogi: alfabetyczny i rzeczowy, księgozbiór podręczny i kartotekę zagadnieniową. 3. K atalog biblioteczny je s t spisem książek:

A na określony temat 150 8,72%

В wydanych w języku polskim -

-С znajdujących się w bibliotece 1570 92,28%

D przydatnych do nauki -

-R A ZEM : 1720 100%

Rozumienie przeznaczenia katalogu bibliotecznego jasne je s t dla 92,28% uczniów, tylko 150 osób (8,72% ) m yli pojęcie katalogu bibliotecznego z katalogiem rzeczo wym.

4. K atalog alfabetyczny to spis książek uporządkow anych w edług:

A treści książek i nazwisk autorów 300 17,44%

В tytułów książek i nazwisk redaktorów 240 13,95%

С nazw wydawnictw i tytułów książek 30 1,74%

D nazwisk autorów i tytułów prac zbiorowych 1150 66,87%

(10)

230

A nalizując odpow iedzi, m ożem y zauw ażyć, że 66,87% popraw nie rozum ie spo sób porządkow ania kart w katalogu alfabetycznym i przez to, posługiw anie się katalogiem dla tej grupy uczniów nie spraw ia żadnej trudności.

5. P oszukiw anie książek na tem at roślin ułatw i Ci:

A katalog alfabetyczny 120 6,98%

В czasopisma 60 3,48%

С katalog rzeczowy 1490 86,63%

D podręcznik szkolny 50 2,91%

R A Z EM : 1720 100%

U m iejętność w ybrania katalogu, który ułatw i poszukiw anie inform acji na okre ślony tem at posiada 86,63% ankietow anych. N iew ielka część uczniów 6,98% , książek na tem at roślin żm udnie poszukiw ałaby w katalogu alfabetycznym , jeszcze m niejszy odsetek 3,48% w skazuje n a czasopism a. R ów nież pojedynczy uczniow ie 2,91% w ym ieniąjąpodręcznik szkolny, zapew ne tylko na nim o p ie ra ją sw o ją w ie - dzę i nie m ająp o trzeb y pogłębiania w iadom ości.

6. K sięgozbiór podręczny zaw iera:

A literaturę piękną 20 1,16%

В encyklopedie, słowniki, informatory ogólne 1600 93,03%

С książki popularnonaukowe 100 5,81%

D literaturę fantastyczną -

-RA ZEM : 1720 100%

R ozpoznaw anie księgozbioru podręcznego w ypadło popraw nie w 93% . Trzeba przyznać, że m łodzież korzysta z tych zbiorów często i bardzo spraw nie, poszuku ją c konkretnych i szybkich inform acji. Tylko 5,81% myli i zalicza do księgozbioru podręcznego książki popularnonaukow e, a 20 osób (1,16% ) uw aża, że stanow i go literatura piękna. N ależy tylko czuw ać, aby czytelnicy korzystali z tych zbiorów na m iejscu lub w klasopracow niach, a nie zabierali ich do domu.

7. W kartotece zagadnieniow ej odnajdziesz:

A tytuły czasopism 180 10,47%

В spis ilustracji 10 0,58%

С opisy artykułów z czasop ism 570 33,14%

D opisy książek 960 55,81%

(11)

231

Tylko 33,14% badanych poprawnie zastosowuje kartotekę zagadnieniow ądo poszu kiwania artykułów z czasopism. Dla większości jednak je st to, źródło informacji nie znane. Uczniowie rzadko poszukują informacji w czasopismach, nauczyciele sporadycz nie na nie wskazują. Ponadto w bibliotece gromadzi się mało tytułów czasopism nauko wych i popularnonaukowych w związku z sytuacjąfinansową szkoły. Użytkownicy, na wet zachęcani przez bibliotekarzy do poszukiwań w czasopismach, w olą zabierać do domu wydawnictwa książkowe, nie mąjązwycząju pracować z czasopismem w czytelni. 8. Poszukiw anie inform acji w książce popularnonaukow ej ułatw ią Ci:

A indeksy 1460 84,89%

В numeracja stron 110 6,39%

С bibliografia załącznikowa 40 2,32%

D wykaz skrótów 110 6,39%

R AZEM : 1720 100%

U m iejętność szybkiego w yszukiw ania inform acji w książce popularnonaukow ej posiada 84,89% uczniów. N ależy w nioskow ać, że potrafią pracow ać z piśm ien nictw em niebeletrystycznym i posiadająum iejętność czytania selektyw nego i w y biórczego; łatw o docierają do potrzebnych haseł i treści.

9. K tóre informacje są niezbędne do ustalenia, czy książka znajduje się w bibliotece?

A tytuł książki, wydawca, rok wydania 20 1,16%

В nazwisko autora, tytuł książki, rok wydania 1500 87,21% С nazwisko redaktora, miejsce i rok wydania 20 1,16%

D treść książki, kolor, okładki 180 10,47%

RA ZEM : 1720 100%

Z najom ość elem entów niezbędnych do zidentyfikow ania książki popraw na je s t w 87,21 %. Pojedyncze osoby m yląpojęcia istotne do identyfikacji książki, a 10,47% za cechy najw ażniejsze przyjm uje treść i kolor okładki. Jest to w idoczne w prakty ce bibliotekarskiej, kiedy to uczniow ie ch cą w ypożyczyć np., dużą ekologię lub pom arańczow ąbiologię ze ślimakiem .

10. W którym typie w ydaw nictw a znajdziesz najnow sze (aktualne) inform acje?

A książki popularnonaukowe 240 13,96%

В encyklopedie i słowniki 220 12,80%

С czasopisma fachowe 910 52,90%

D roczniki i kalendarze 350 20,34%

(12)

232

Nauczyciel i Szkota 1-2 2004

Inform acji najnow szych 52,90% ankietow anych poszukuje w czasopism ach fa chowych. Z naczna grupa m łodzieży (20,34% ) w skazuje na roczniki i kalendarze; ( 1280%) na encyklopedie i słowniki oraz ( 13,96%) na książki popularnonaukow e. Ten stan rzeczy zw iązany z m ałą ilo ścią tytułów czasopism prenum erow anych przez biblioteki; potrzeba zapoznaw ania się z aktualnościami naukow ym i prezento w anym i w czasopism ach fachow ych w chodzi w trw ały naw yk dopiero w okresie pracy zaw odowej.

11. Jak będziesz czytał książkę W. W harton’a „P tasiek”?

A kartkowanie tekstu 80 4,65%

В czytanie wybiórcze 110 6,39%

С studiowanie tekstu 300 17,44%0

D czytanie relaksowe 1230 71,52%

RA ZEM : 1720 100%

W iększość respondentów 71,52% trafnie rozpoznaje książki W harton'a jak o lite raturę beletrystyczną i stw ierdza, że będzie sięgało po n ią dla rozryw ki i relaksu.

12. Skąd czerpiesz inform acje na tem at pozycji, które w arto przeczytać?

A katalogi biblioteczne 220 12,79%

В informacje od kolegów 540 31,39

С prasa i telewizja 380 22.10%

D informacje ustne bibliotekarza 230 13,37%

Wszystkie odpowiedzi 350 20,35%

R A ZEM : 1720 100%

N ajbardziej popularnym w śród m łodzieży sposobem inform acji o książkach ich zdaniem ciekaw ych i w artych przeczytania, s ą inform acje od kolegów - 3 1,39%. D rugim źródłem są inform acje o now ościach w ydaw niczych zam ieszczane w pra sie i telewizji - 22,10% . 13,37% w skazuje na inform acje uzyskiw ane od biblioteka rza, a niew iele m niej, 12,79% w ym ienia katalogi biblioteczne. D la ponad 20% an kietow anych w szystkie źródła inform acji sąjed n ak o w o przydatne.

13. C zego poszukujesz w bibliotece szkolnej? (uszereguj w edług w ażności) lektura obow iązkow a do ję z y k a polskiego - 1 m iejsce (50,6% ) książki z interesującej dziedziny w iedzy - III m iejsce (37,2% ) przyjem na i relaksująca lektura - IV m iejsce (36,o% ) szybka, konkretna inform acja - II m iejsce (41,3% ).

(13)

233

Z analizy pow yższej w ynika, że na pierw szym m iejscu w edług hierarchii w ażno ści, uczniow ie w ypożyczają z biblioteki szkolnej lekturę obow iązkow ą do języ k a polskiego, poniew aż obow iązani są ją p rz e c z y ta ć , a nie p osiadająjej w dom ow ych księgozbiorach. N a drugim m iejscu sięgająnajczęściej po encyklopedie, słowniki i inform atory w celu uzyskania konkretnych, szybkich inform acji. Trzecie miejsce zajm ująksiążki z interesującej ucznia dziedziny, co związane je st z osobistym i zain teresow aniam i, przygotow yw aniem do lekcji, konkursów i olimpiad. N atom iast li teratura relaksująca schodzi na dalszy plan. M łodzież n ie m a czasu na czytanie w zw iązku z przeładow anym i program am i nauczania, preferow ane w spółcześnie sposoby spędzania w olnego czasu to: telewizja, kom puter, sport i spotkania tow a rzyskie. Tylko pojedyncze osoby spośród badanych nie przychodzą do biblioteki po lekturę - 1,2%; interesującą książkę - 3,5% ; lekturę relaksującą - 4,o% ; szybką inform ację - 5,2%.

Podsum ow ując tę część ankiety, należy stwierdzić, że uczniow ie są przygotow a ni do sam odzielnego poruszania się w św iecie inform acji. Trzeba podkreślić, że m łodzież posiada w iedzę teo rety czn ąz zakresu edukacji czytelniczej i inform acyj nej. N ie zaw sze jed n ak chce posługiw ać się tradycyjnym i m etodam i poszukiw ania potrzebnych m ateriałów , uw ażając, że są bardzo czasochłonne. Woli otrzym yw ać inform acje od bibliotekarza i chętnie chciałaby korzystać z kom puterow ego syste mu w yszukiw aw czo - inform acyjnego.

N a końcu ankiety zam ieszczono pytanie otw arte z p ro śb ą o w ypow iedź, ja k ie zmiany chcieliby uczniow ie wprowadzić w bibliotece. Chcielibyśm y poznać ogólną opinię m łodzieży na tem at funkcjonow ania biblioteki, przydatności jej zbiorów dla potrzeb użytkow ników ; poznać ja k w idząpracę bibliotekarzy. W szystko po to, aby w oparciu o konkretne w ypow iedzi dążyć do zm ian i do doskonalenia usług biblio tecznych oraz um ocnienia pozycji biblioteki w społeczności szkolnej.

Pytanie okazało się cennym źródłem inform acji. O dpow iedzi nie udzieliło tylko 70% osób, 4% ogółu ankietowanych. Pozostali w ypow iedzieli się w sposób zupeł nie dow olny. Były to zarów no w ypow iedzi krótkie, dotyczące jed n eg o problem u, jak i dłuższe, obejm ujące w iele spraw zw iązanych z funkcjonow aniem biblioteki. Uczniowie podeszli z aprobatą do tego pytania i w rezultacie pow stał sw oisty „kon cert życzeń” .

W odniesieniu do księgozbioru biblioteki, respondenci postulowali poszerzenie go o nowości w ydaw nicze. B iblioteka pow inna szybko nabyw ać w księgarniach now e pozycje i inform ow ać czytelników o tych św ieżo w ydanych i głośnych książkach (400 w ypow iedzi). K sięgozbiór w ym aga aktualizacji pod kątem zainteresow ań czytelniczych.

M łodzież w idziałaby więcej poezji, szczególnie w spółczesnej, książek o kom pu terach, ekologii, problematyce młodzieżowej, subkulturach, narkomanii, AIDS, ksią żek z zakresu parapsychologii i magii.

(14)

234

Nauczyciel i Szkota 1-2 20 04

U czniow ie dom agają się w iększej ilości książek sensacyjnych, horrorów i fanta styki. Z w racają uw agę, na konieczność zakupu aktualnych pozycji naukow ych i popularnonaukowych, potrzebnych im w codziennym uczniow skim życiu.

Jeżeli w bibliotece nie będzie przybyw ało najbardziej poszukiw anych książek, trudno będzie pozyskiw ać m łodych czytelników.

A nkietow ani p o stu lu jąo w ięk sząliczb ę egzem plarzy lektur szkolnych (260 w y powiedzi). W ypowiedź jednej z osób brzmi: denerw uję się, kiedy nie ma potrzebnej lektury. M ają zastrzeżenia do stanu technicznego książek. Z w racają uw agę, że książki są zniszczone, brakuje im stron lub elem entów istotnych dla uczniów jak , np. w stęp. Ilustruje to je d n a z w ypow iedzi: kupujem y porządne książki, bo dużo je s t starych ja k świat. C zytelnicy chcą m ieć do czynienia z książkam i ładnym i, starannie w ydanym i, na dobrym papierze. N ie chcą brać do ręki starych, zniszczo nych, gazetow ych w ydań sprzed lat. N aw et, jeżeli je s t to m erytorycznie atrakcyj na propozycja.

Uczniowie chcieliby prenum eraty większej ilości czasopism, nie tylko fachowych, ale rów nież m łodzieżow ych (120 w ypow iedzi). N ie zaw sze m o g ą pozw olić sobie na kupno interesujących periodyków i chcieliby m ieć je dostępne w szkolnej czy telni, w czasie „okienek” lub po lekcjach.

Dużym osiągnięciem biblioteki je s t przejście w klasach pierw szych i drugich z tradycyjnego sposobu w ypożyczania książek na system kom puterow y. Ten spo sób w ypożyczania preferują w szyscy uczniow ie, uw ażają, że kom puteryzacja uatrakcyjniła bibliotekę szkolną. Jednak chcieliby sam i m ieć m ożliw ość poszuki w ania informacji poprzez kom puter (270 w ypowiedzi), co znacznie skróciłoby czas oczekiw ania na książki, szczególnie w okresach dużego nasilenia ruchu. Starania o przynajm niej jed en kom puter dla potrzeb użytkow ników , to zadanie „num er j e den” dla bibliotekarzy w najbliższym okresie.

K om putery z podłączeniem do Internetu, gdzie m ożna szybko i spraw nie pozy skać różnorodne inform acje, to m arzenie w ielu m łodych czytelników (380 w ypo wiedzi).

W śród postulow anych zm ian uczniow ie często w ym ieniali w olny dostęp do p ó łek, który określali m ianem sam oobsługi (350 w ypowiedzi). O brazująto następują ce w ypow iedzi: chcę poszperać, aż coś przyciągnie m o ją uw agę; w ielu ludzi nie w ypożycza, bo nie w ie co chce przeczytać i w stydzi się tego; chciałabym szukać sama, obejrzeć, przekartkow ać... N iem niej jednak, w m iarę m ożliw ości trzeba po zw alać przynajmniej pojedynczym osobom na sw obodny dostęp do regałów biblio tecznych.

Zw iększenie lokalu biblioteki i atrakcyjny wystrój, to w ypow iedź 110 osób, cho ciaż biblioteki dysponująm agazynam i, w ypożyczalnią! czytelnią. Zastrzeżenia do czytelni w yraziło 120 osób.

(15)

235

siąc), m ożliw ość w ypożyczaniajednorazow o w iększej ilości książek (więcej niż 5 pozycji), w ypożyczania książek z księgozbioru podręcznego, m ożliw ości w ypoży czania bez okazyw ania identyfikatora.

Sugerowali potrzebę rozbudow ywania szkolnej wideoteki i grom adzenia płyt CD z m ożliw ością odtw arzania ich na odpow iednim sprzęcie w czytelni.

Z otrzym anych w ypow iedzi wynika, że respondenci nie m ają zastrzeżeń do kom petencji i życzliw ości nauczycieli - bibliotekarzy. O czekują pom ocy od biblioteka rza i porady. C enią sobie, kiedy otrzym ująpotrzebne książki "od ręki" i nie są odsy łani do katalogów bibliotecznych (120 w ypow iedzi). Lubią, kiedy doradzam y im czy w arto przeczytać daną książkę, kiedy w zam ian w ypożyczonej pozycji, propo nujem y inne z tej sam ej dziedziny (90 osób). U czniow ie w y pow iadają się w ten sposób: m iłe sło w o i uśm iech cza sa m i za m ia st ksią żki dostają w bibliotece;

lubią, j a k p a n ie bibliotekarki m nie zagadują. Cieszy, że uczniow ie w ypow ia

dając się o bibliotece, często m ów ią „nasza” .

Jeśli zdarzyły się krytyczne opinie, były to pojedyncze przypadki (30 w ypow ie dzi), będące praw dopodobnie skutkiem indyw idualnych przykrych doświadczeń.

Taka je s t ocena biblioteki na dzień dzisiejszy, dokonana przez czytelników. O czy w iście zdajem y sobie spraw ę, że do w szystkich danych statystycznych trzeba pod chodzić z p ew n ą dozą ostrożności, lecz z drugiej strony nie m am y pow odu wątpić w praw dziw ość w ypow iedzi. Wiele uzyskanych popraw nych odpow iedzi z zakre su edukacji czytelniczej i inform acyjnej, cieszy bibliotekarzy, gdyż oznacza, że ich praca przyniosła rezultaty. Słabsze w yniki sugerują, na co należy kłaść w iększy nacisk.

Zm ieniająca się rzeczyw istość pow oduje, że w ym agania w obec biblioteki rosną i b ę d ą rosnąć. O d tego, czy i w jak im stopniu biblioteka przekształci się w now o czesną placów kę, w centrum dydaktyczne, zależeć będzie jej prestiż w środowisku szkolnym . „U cząca się m łodzież zacznie w ym uszać na bibliotekarzach zm iany w zakresie organizacji pracy i upraw niania usług...”

G łów ne w nioski nasuw ające się z analizy:

konieczność system atycznego finansow ania zakupu now ych w ydaw nictw i innych dokum entów;

skom puteryzow ana b ib lio tek ajak o doskonały w arsztat edukacji sam okształ ceniowej uczniów i nauczycieli;

aktyw ny udział biblioteki w procesie dydaktycznym i w ychow aw czym szkoły; stała troska i zainteresow anie każdym czytelnikiem .

Biblioteki pow inny pom agać uczniom w utrw alaniu i rozszerzaniu w iadom ości nabytych na lekcji, w rozw ijaniu zainteresow ań i uzdolnień, w e w zbogacaniu zna jom ości języ k a ojczystego, w w yrobieniu wrażliw ości na praw dę i piękno zaw arte w treści książki oraz na estetyczną formę, w jakiej ta treść je s t podana.

(16)

236

Nauczyciel i Szkoła 1-2 20 04

S u m m a ry

The stu d y co n sists o f th re e p arts: in tro d u cto ry c h a p te r on the in flu en ce o f th e lib rarian te ach er, motivating students to intellectual work and own research methodology. The studies w ere carried out in the area o f the Silesian and Świętokrzyskie Voievodship in 2004, on the population o f 17, 290 first grade secondary school students. The questionnaire referred to: inform ation in the range o f reading and infor mative education, ways o f obtaining information on books by readers, changes that the student w ould like to introduce in the school library. The study ends with conlusons inferred from the analysis o f the gathered m aterial.