Prace oryginalne
alina Wrzyszcz-Kowalczyk, Katarzyna Herman,
Katarzyna Jankowska, Monika Dębska-Mysiak
Ocena kliniczna płukanki Dentofresh Junior
®dla dzieci powyżej 6. roku życia
The Clinical Estimation of Dentofresh Junior
®Mouthwash
for Children Above 6 Years of Age
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej akademii Medycznej we Wrocławiu
Streszczenie
Wprowadzenie. W utrzymaniu prawidłowej higieny jamy ustnej pomocniczą rolę pełnią płukanki o działaniu
przeciwpróchnicowym, przeciwzapalnym lub dezynfekującym.
Cel pracy. ocena kliniczna płukanki Dentofresh Junior®.
Materiał i metody. W badaniu wzięło udział 49 osób w wieku 7–12 lat, którym zlecono płukanie jamy ustnej dwa
razy dziennie przez okres dwóch tygodni preparatem Dentofresh Junior. Badanie kliniczne i laboratoryjne przepro-wadzono dwukrotnie: przed rozpoczęciem stosowania preparatu oraz po dwóch tygodniach jego stosowania (bada-nie i i ii). W (bada-niestymulowanej śli(bada-nie mieszanej określono zmiany poziomów jonów fluorkowych oraz Streptococcus
mutans i Lactobacillus acidophilus. W badaniu klinicznym uwzględniono stan higieny jamy ustnej (wskaźniki aPi,
Di-oHi) i dziąseł (wskaźniki gi, mSBi).
Wyniki. W badaniu ii stwierdzono istotny (p < 0,001) wzrost stężenia jonów fluorkowych (średnia wartość
F– = 0,29 ppm (SD = 0,24); w badaniu i F– = 0,17 ppm (SD = 0,13). nastąpiła poprawa stanu higieny jamy ustnej
oraz stanu dziąseł. Zmniejszyły się istotnie średnie wartości wskaźnika osadu Di-oHi z 0,44 (SD = 0,42) w bada-niu i do 0,14 (SD = 0,18) w badabada-niu ii (p < 0,0001), aproksymalnego wskaźnika płytki z 37,1% (SD = 30,25) do 21,85% (SD = 19,07) (p < 0,0001), wskaźnika dziąsłowego gi z 0,08 (SD = 0,20) do 0,02 (SD = 0,06) (p < 0,005), a nieznacznie zmodyfikowanego wskaźnika krwawienia z kieszonki dziąsłowej mSBi z 0,08 (SD = 0,03) do 0,06 (SD = 0,16) (p > 0,05). odsetek dzieci z wysokim mianem bakterii próchnicotwórczych w ślinie zmniejszył się po dwóch tygodniach stosowania płukanki. W badaniu ii Streptococcus mutans ≥ 105 cFU/ml stwierdzono u 18,4%
dzieci, w badaniu i u 32,7% (p < 0,005), Lactobacillus acidophilus ≥ 105 cFU/ml odpowiednio u 34,7 i 42,9%
(róż-nica nieistotna statystycznie).
Wnioski. Płukanka Dentofresh Junior jest skutecznym produktem pomocnym w utrzymaniu dobrego zdrowia
jamy ustnej (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 1, 40–46).
Słowa kluczowe: dzieci, płukanka do jamy ustnej, profilaktyka.
Abstract
Backgroud. in the maintenance of proper oral cavity conditions supporting role is played by mouthwashes with
anti-carious, anti-inflammatory and desinfecting action.
Objectives. The aim of the study was the evaluation of Dentofresh Junior® mouthwash.
Material and Methods. 49 children 7–12 year old both sex were enrolled in a study. They used Dentofresh Junior
mouthwash twice a day for two weeks. clinical examination comprised of two oral cavity evaluations: before and after using of Dentofresh Junior mouthwash. They were performed in two weeks intervals (study i, ii). The levels of fluoride ions, Streptococcus mutans and Lactobacillus acidophilus were marked in a non stimulated mixed saliva. The state of oral hygiene (aPi, Di-oHi index) and parodontium (gi, mSBi index) was evaluated.
Results. The concencration of fluoride ions increased significant (p < 0.001) after two weeks (mean value of
F– = 0.29 ppm (SD = 0.24); in the pre-eliminary study F– = 0.17 ppm (SD = 0.13). The state of oral hygiene and
paro-dontium improved. in study ii the mean value of Di-oHi = 0.14 (SD = 0.18) (in study i Di-oHi = 0.44 (SD = 0.42); p < 0.0001), aPi = 21.85% (SD = 19.07) (in study i aPi = 37.1% (SD = 30.25); p < 0.0001), gi = 0.02 (SD = 0.06) (in study i gi = 0.08 (SD = 0.20); p < 0.005), mSBi = 0.06 (SD = 0.16) (in study i mSBi = 0.08 (SD = 0.03) p > 0.05). The levels of cariogenic bacteria in saliva decreased after two weeks of using of moouthwash. in the study ii, the
Dent. Med. Probl. 2012, 49, 1, 40–47
W utrzymaniu prawidłowej higieny jamy ust-nej, oprócz oczyszczania zębów za pomocą szczotki i pasty do zębów, wspomagającą i znaczącą rolę peł-nią płukanki do jamy ustnej o kompleksowym lub ukierunkowanym oddziaływaniu przeciwpróchni-cowym, przeciwzapalnym lub desensytyzującym.
Płyn do płukania jamy ustnej Dentofresh Ju-nior® firmy Phytopharm przeznaczony dla dzieci
powyżej 6. r.ż. jest produktem o działaniu zapobie-gawczym. Systematyczne stosowanie płukanki, co najmniej dwa razy dziennie po szczotkowaniu zę-bów, wywiera podwójne działanie profilaktyczno-lecznicze na twarde tkanki zębów i dziąsła. Płu-kanka w swoim składzie zawiera kompozycję na-turalnych olejków ziołowych – eukaliptusowego, miętowego, tymiankowego i szałwiowego, mają-cych działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryj-nie oraz fluorek sodu (0,05%) i ksylitol. Szałwia le-karska (Salvia officinalis) jest jednym z najbardziej wszechstronnych leków roślinnych; hamuje wzrost drobnoustrojów gram-dodatnich, nieco słabiej gram-ujemnych i wykazuje właściwości przeciw-zapalne, a dzięki zawartości garbników wzmac-nia także ścianki włośniczek i drobnych naczyń zmniejszając krwawienie. olejek mięty pieprzowej
(Mentha piperita), którego głównym aktywnym
składnikiem jest mentol, działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i odkażająco. Pozostałe olejki – eukaliptusowy i tymiankowy – spowalniają odkładanie się płytki nazębnej i wraz z pozostałymi składnikami ziołowymi wpływa-ją na utrzymuwpływa-jące się po zastosowaniu płukanki uczucie świeżości w jamie ustnej [1, 2].
Zawarte w płukance fluorek sodu i ksylitol warunkują działanie kariostatyczne. Fluorek so-du w środowisku jamy ustnej łatwo ulega dyso-cjacji, uwalniając aktywne jony fluorkowe (Fˉ), które działają miejscowo w kierunku zachowania równowagi demineralizacyjno-reminineralizacyj-nej i wpływają na powstawanie odporniejszego na rozpuszczanie kwasów fluorohydroksyapatytu lub fluoroapatytu [3, 4]. Stałe miejscowe dostarczanie jonów fluorkowych na niskim poziomie do środo-wiska jamy ustnej jest obecnie uważane za pod-stawowe działanie w zapobieganiu rozwoju zmian próchnicowych [5].
Ksylitol (pentitol, alkohol pięciowęglowy) ma słodki smak, nie jest metabolizowany przez bakte-rie do kwasów, zmniejsza tworzenie płytki i
adhe-rencję bakterii, a zatem działa przeciwbakteryjnie, ogranicza demineralizację szkliwa, redukując pro-dukcję kwasów przez bakterie i wywiera bezpośred-nie działabezpośred-nie na bakterie Streptococcus mutans [6].
Zgodnie z obecnymi poglądami, płukanki za-wierające alkohol zwiększają ryzyko rozwoju ra-ka gardła [7]. należy podkreślić, że skład płura-kan- płukan-ki Dentofresh Junior nie jest oparty na alkoholu, co nie tylko eliminuje takie ryzyko, ale i umożli-wia jej zastosowanie u dzieci.
celem pracy jest ocena kliniczna płukanki Dentofresh Junior dla dzieci powyżej 6. r.ż.
Materiał i metody
Badaniem (badanie i) objęto 49 osób powyżej 6. r.ż., w wieku 7–12 lat. Uczestniczących w oce-nie, po uzyskaniu zgody rodziców i dzieci, pod-dano badaniu kwestionariuszowemu, klinicznemu badaniu stomatologicznemu i laboratoryjnemu.
od rodziców/opiekunów badanych zebrano informacje dotyczące nawyków dietetyczno-higie-nicznych. Zachowania higieniczne były określa-ne na podstawie odpowiedzi na pytania dotyczące częstości oczyszczania zębów, rodzaju używanej pasty, twardości szczotki, częstości jej wymiany i stosowania dodatkowych środków do higieny ja-my ustnej. nawyki dietetyczne natomiast ocenio-no, uzyskując odpowiedzi na pytania dotyczące częstości spożywania posiłków, ich składu, konsy-stencji oraz ilości spożywania słodyczy.
Badanie kliniczne jamy ustnej przeprowadzo-no za pomocą lusterka i zgłębnika w oświetleniu sztucznym w warunkach gabinetu stomatologicz-nego. Dane odnotowano na specjalnie przygoto-wanej karcie badania. Stan uzębienia w aspekcie próchnicy oceniano zgodnie z kryteriami ŚoZ, obliczając wskaźniki PUW/Z i puw/z, a stan higie-ny jamy ustnej określano na podstawie wskaźnika osadu Di-oHi-S (wartości wskaźnika osadu kate-goryzuje się wg skali: dobry 0–1, dostateczny 1–2 i zły 2–3). oceniono także klinicznie stan dziąseł, stosując wskaźnik dziąsłowy gi wg löe i Silnessa, którego wartości w przedziale 0,1–1,0 wskazują na łagodne zapalenie dziąseł, 1,1–2,0 na umiarkowa-ne zapalenie dziąseł, a 2,1–3,0 na nasiloumiarkowa-ne zapale-nie dziąseł oraz zmodyfikowany wskaźnik krwa-wienia z kieszonki dziąsłowej mSBi [8].
level of Streptococcus mutans ≥ 105 cFU/ml was observed in 18.4% of children, in study i – in 32.7% (p < 0.005),
Lactobacillus acidophilus ≥ 105 cFU/ml in 34.7% and 42.9% respectively (the difference was not statistically
signifi-cant).
Conclussion. The Dentofresh Junior mouthwash is an effective product that can help to maintain oral health (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 1, 40–46).
Badanie laboratoryjne polegało na pobra-niu od każdego badanego próbki niestymulowa-nej śliny mieszaniestymulowa-nej w ilości ok. 3 ml, odwirowaniu jej przez 15 min przy 3900 obr./min i oznaczeniu w uzyskanym supernatancie poziomu jonów flu-orkowych za pomocą jonowoselektywnej elektro-dy orion 9603 połączonej z mikrokomputerem cPi-551. Jednocześnie przed rozpoczęciem bada-nia określono stężenie bakterii Streptococcus
mu-tans i Lactobacillus acidophilus w ślinie, stosując
test SM i lB crT bacteria.
rodzice/opiekunowie uzyskali informacje od-nośnie do profilaktyki choroby próchnicowej i zo-stali zobowiązani do nadzorowania oczyszcza-nia zębów przez dzieci oraz stosowaoczyszcza-nia płukanki Dentofresh Junior przez dwa tygodnie według za-leceń producenta(badani płukali jamę ustną dwa razy dziennie po szczotkowaniu zębów 10 ml nie-rozcieńczonej płukanki przez 30 s).
Drugi etap badania (badanie ii) następował po dwóch tygodniach. Uczestnicy oceny wypeł-nili kwestionariusz dotyczący subiektywnej oceny płukanki po jej zastosowaniu. Ze względu na wiek badanych podczas wypełniania ankiet nieodzow-na była pomoc ich opiekunów.
W badaniu ii oznaczono ponownie wskaźni-ki: Di-oHi-S, gi, mSBi. Powtórzono badanie la-boratoryjne oceniające stężenie jonów fluorko-wych oraz stężenie kolonii bakterii Streptococcus
mutans i Lactobacillus w ślinie.
Uzyskane wyniki zostały poddane analizie statystycznej za pomocą testu t-Studenta dla prób zależnych i testu χ2. Hipotezy weryfikowano na
poziomie istotności p < 0,05.
Wyniki
Dane uzyskane za pomocą kwestionariuszy pozwalają ocenić nawyki higieniczne badanych. Przeważająca część badanych (71,6%) deklarowała oczyszczanie zębów co najmniej dwa razy dzien-nie po posiłku. Ponad połowa badanych (62,5%)
oczyszczała zęby przez 1–3 min. Wszyscy badani podali, że nie stosowali dotychczas żadnych do-datkowych środków do pielęgnacji jamy ustnej, tj. nici stomatologicznych czy płukanek stomatolo-gicznych.
Większość ankietowanych podała, że co pół roku zgłaszała się do gabinetu stomatologicznego w celu kontroli stanu uzębienia.
W odniesieniu do zwyczajów żywieniowych badanie wykazało, że prawie wszystkie dzieci spo-żywają słodycze i przekąski węglowodanowe wię-cej niż jeden raz dziennie. Te złe nawyki są w pew-nej mierze równoważone przez podobne preferen-cje dotyczące spożywania owoców i warzyw.
Subiektywna ocena płukanki Dentofresh Ju-nior zarówno przez dzieci, jak i ich rodziców jest pozytywna (tab. 1). Szczególnie wysoko ocenio-no jej właściwości smakowe i zapachowe (73,5%). Zwrócono uwagę na długi czas odczuwania świe-żości w jamie ustnej po zastosowaniu płukan-ki, utrzymujący się aż do 1 godz. po płukaniu (63,3%).
Prawie wszyscy badani (91,8%) pozytywnie ocenili zieloną barwę płukanki. rodzice zauważy-li ponadto większą motywację dzieci do systema-tycznego oczyszczania jamy ustnej połączonego z jej płukaniem. Większość respondentów (89,8%) zadeklarowała dalsze stosowanie płukanki Dento-fresh Junior, jak również chęć polecenia jej innym. W badanej grupie stwierdzono średnio 1,63 zęba stałego (PUW/Z) i 2,84 zębów mlecz-nych (puw/z) dotkniętych procesem próchnico-wym. Po zastosowaniu płukanki Dentofresh Ju-nior zostały zaobserwowane zmiany w stężeniu jonów fluorkowych w ślinie (ryc. 1). W badaniu ii w porównaniu z badaniem i wykazano istotny (p < 0,001) wzrost stężenia jonów fluorkowych (0,29 ppm F– vs 0,17 ppm F–). nastąpiła również
istotna poprawa stanu higieny jamy ustnej oraz stanu dziąseł. W badaniu i wartość aproksymalne-go wskaźnika płytki wynosiła 37,1% (SD = 30,25), a w porównaniu z badaniem ii zmniejszyła się do 21,85% (SD = 19,07) (p < 0,0001) (ryc. 2).
Tabela 1. Subiektywna ocena płukanki Dentofresh Junior Table 1. Subjective evaluation of Dentofresh Junior mouthwash
Bardzo zły
(Very bad) (Bad)Zły nieprzyjemny (Unpleasant) Przeciętny (average) (good)Dobry Bardzo dobry (Very good) n/n % n/n % n/n % n/n % n/n % n/n % Smak (Taste) 0 0 1/49 2,0 2/49 4,1 4/49 8,2 6/49 12,2 36/49 73,5 Barwa (colour) 0 0 0 0 1/49 2,0 1/49 2,0 2/49 4,1 45/49 91,8 Uczucie świeżości (Freshness) 0 0 0 0 2/49 4,1 3/49 6,1 13/49 26,5 31/49 63,3
Zmniejszyły się istotnie średnie warto-ści wskaźnika osadu Di-oHi z 0,44 (SD = 0,42) w badaniu i do 0,14 (SD = 0,18) w badaniu ii (p < 0,0001), a wartość wskaźnika dziąsłowego gi z 0,08 (SD = 0,20) do 0,02 (SD = 0,06) (p < 0,005). Wykazano nieznaczne obniżenie wartości zmodyfikowanego wskaźnika krwawienia z kie-szonki dziąsłowej mSBi z 0,08 (SD = 0,03) w ba-daniu i do 0,06 (SD = 0,16) (p > 0,05) w baba-daniu ii (ryc. 3).
na podstawie zastosowanego testu bakterio-logicznego crT bacteria identyfikującego bak-terie SM i lB stwierdzono w badaniu i wysokie miano kolonii Streptococcus mutans ≥ 105 cFU/ml
u 32,7% dzieci, po zakończeniu obserwacji u 18,4% (p < 0,005), a liczbę utworzonych kolonii bakterii
Lactobacillus acidophilus ≥ 105 cFU/ml
zaobser-wowano odpowiednio u 42,9% i 34,7% badanych (różnica nieistotna statystycznie) (ryc. 4).
Omówienie
Stan zdrowia jamy ustnej dzieci w Polsce w porównaniu z krajami europy Zachodniej jest niezadowalający i dotyczy to nie tylko dynami-ki próchnicy zębów i przedwczesnej utraty uzę-bienia, ale także występowania chorób przyzębia. Za jedną z przyczyn takiej sytuacji należy uznać brak odpowiednich schematów higienicznych dla określonych grup wiekowych [9, 10]. Taki stan po-twierdziły również badania iwanickiej-grzegorek et al. [11], wykazujące u młodzieży niewystarczają-cą wiedzę na temat wykonywania codziennych za-biegów higienicznych. Większość badanych dzieci w czasie wykonywania szczotkowania zębów nie zwracała uwagi na zawartość fluoru w paście do
Ryc. 1. Wartości średnie stężenia jonów fluorkowych
w ślinie w badaniu i i ii
Fig. 1. Mean levels of fluoride ions in saliva in study
i and ii
Ryc. 2. Wartości średnie wskaźnika aPi w badaniu i
i ii
Fig. 2. Mean values of aPi in study i and ii 0,17 (SD = 0,13) 0,29 (SD = 0,24) 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 ppm badanie I
study I badanie IIstudy II
p < 0,001 37,81 (SD = 30,25) 21,85 (SD = 19,07) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 % badanie I
study I badanie IIstudy II
p < 0,0001
Ryc. 3. Wartości średnie wskaźników Di-oHi, gi
i mSBi w badaniu i i ii
Fig. 3. Mean values of Di-oHi, gi and mSBi in study
i and ii Ryc. 4. odsetek dzieci z poziomem bakterii próch-nicotwórczych ≥ 105 cFU/ml w badaniu i i ii
Fig. 4. Percentage of children with levels of cariogenic
bacteria ≥ 105 cFU/ml in study i and ii 0,44 (SD = 0,42) 0,14 (SD = 0,18) 0,08 (SD = 0,20) 0,02 (SD = 0,06) 0,08 (SD = 0,03) 0,06 (SD = 0,16) 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 0,45 DI-OHI GI mSBI badanie I
study I badanie IIstudy II
p < 0,000 p < 0,005 32,7 18,4 42,9 34,7 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 S. mutans L. acidophilus badanie I
study I badanie IIstudy II
p < 0,005 %
zębów i czas szczotkowania oraz nie stosowała do-datkowych środków do pielęgnacji jamy ustnej.
W badaniach własnych wykazano istotną poprawę higieny jamy ustnej zębów już po 2 ty-godniach systematycznego stosowania płukan-ki Dentofresh Junior. Zwracają uwagę obniżone wartości wskaźników chorób przyzębia: wskaź-nika dziąsłowego i zmodyfikowanego wskaźwskaź-nika krwawienia z kieszonki dziąsłowej, co jest uwa-runkowane działaniem zawartych w płukance składników selektywnie hamujących rozwój bak-terii powodujących stany zapalne dziąseł. Bada-nia Blinkhorna [12] potwierdziły korzyści płyną-ce z długotrwałego stosowania płukanki do jamy ustnej jako uzupełnienia szczotkowania zębów w zapobieganiu chorobom dziąseł.
U osób z aktywną próchnicą stwierdza się istot-nie wyższe stężeistot-nie bakterii Streptococcus mutans i Lactobacillus acidophilus w ślinie w porówna-niu z osobami bez czynnych ognisk próchnico-wych [13].
Przeprowadzone badanie mikrobiologiczne dotyczące oceny stężenia bakterii Streptococcus
mutans i Lactobacillus acidophilus w ślinie
po-twierdziło właściwości antyseptyczne ocenianej płukanki. Ksylitol przez spowolnienie metaboli-zmu bakterii próchnicotwórczych bezpośrednio ogranicza ich przyrost. Bakterie usiłują przetwo-rzyć go w procesie fosforylacji i defosforylacji, zu-żywając przy tym energię, dzięki czemu
zmniej-sza się ich liczba i kwasowość płytki [14]. istnieją również badania wykazujące, że dzięki jego wła-ściwościom organoleptycznym powoduje zwięk-szone wydzielanie śliny, dzięki czemu hamuje dy-namikę tworzenia biofilmu. Zauważono wybiór-czy wpływ ksylitolu na enzymy śliny, tj. zwiększa aktywność laktoperoksydazy, a zmniejsza amyla-zy ślinowej, pramyla-zycamyla-zyniając się do obniżenia hydro-lizy cukrów [15, 16].
W badaniu wykazano istotny statystycznie wzrost stężenia jonów fluorkowych w ślinie po 2 tygodniach stosowania płukanki Dentofresh Ju-nior. Zawarte w płukance jony fluorkowe chronią tkankę zębów przed atakiem kwasów, zwłaszcza w obszarach trudno dostępnych dla szczoteczki, dlatego powinna być szczególnie zalecana dla dzie-ci niemających dużej zręcznośdzie-ci w posługiwaniu się szczoteczką i leczonych ortodontycznie [17].
Badanie skuteczności klinicznej płukanki wy-kazało pozytywną jej ocenę. Szczególnie docenio-no jej właściwości zapewniające utrzymanie świe-żego oddechu, przyjemny smak, wygodne opako-wanie z dozownikiem i łatwość samodzielnego stosowania przez badane dzieci.
W podsumowaniu oceny płukanki Dentofresh Junior należy podkreślić jej skuteczność w zapo-bieganiu chorobom dziąseł i rozwojowi choro-by próchnicowej, co jest przesłanką do stosowa-nia płukastosowa-nia w celu wspomagastosowa-nia codziennego szczotkowania jamy ustnej.
Podziękowanie. autorzy dziękują firmie Phytopharm Klęka S.a. za zakup elektrody służącej do oznaczenia stężenia
jonów fluorkowych w ślinie oraz dostarczenie płukanek Dentofresh Junior w liczbie odpowiedniej do przeprowadzenia badań.
Piśmiennictwo
[1] Szumny D., Szypuła e., Szydłowski M., chlebda e., Skrzypiec-Spring a., Szumny a.: Herbat drugs used in respiratory system diseases. Dent. Med. Probl. 2007, 44, 507–515 [in Polish].
[2] Pannuti c.M., De Matos J.P., ranoya P.n., De Jesus a.M, lotufo r.F., romito g.a.: clinical effect of a herbal dentifrice on the control of plaque and gingivitis. a double-blind study. Pesqui odontol. Bras. 2003, 17, 314–318. [3] iracki J.: Badanie przyswajania fluoru pochodzącego z past do zębów przez szkliwo w warunkach zmian pH in
vi-tro. examining of the assimilation of fluoride in toothpaste by the enamel in conditions of the pH changes in vivi-tro.
czas. Stomatol. 1999, 52, 423–430 [in Polish].
[4] Kaczmarek U.: The cariostatic mechanisms of fluoride. czas. Stomatol. 2005, 58, 404–413 [in Polish]. [5] Kaczmarek U.: Bacterial aspekt of deciduous teeth caries. Dent. Med. Probl. 2004, 41, 509–514 [in Polish]. [6] Beiswanger B.B., Boneta a.F., Man M.S., Katz B.P., Proskin H.M., Stookey g.K.: The effect of chewing
sug-ar-free gum after meals on clinical caries incidence. J. am. Dent. assoc. 1998, 129, 1623–1626.
[7] Mccullough M.J., Farah c.S.: The role of alcohol in oral carcinogenesis with particular reference to alcohol-containing mouthwashes. aust. Dent. J. 2008, 53, 4, 302–305.
[8] oral Haelth Surveys. Basic Methods. World Health organisation, 1997, geneva, 4 eth ed.
[9] Małkiewicz K., Kępa-Prokopienko J., Jodkowska e.: caries frequency and intensity in 6-to 12-year-old chil-dren in mazowieckie province. nowa Stomatol. 2006, 1, 11–14 [in Polish].
[10] rybarczyk-Townsend e., Hilt a., lubowiedzka B., Wochna-Sobańska M.: Dental state of 6-year-old chil-dren in the region of Łódź for the lear 2008. nowa Stomatol. 2010, 15, 1, 9–14 [in Polish].
[11] iwanicka-grzegorek e., Michalik J., Zapalska K.: The level of knowledge abort caries and its prevention among Junior high schools pupils. nowa Stomatol. 2010, 15, 1, 3–8 [in Polish].
[12] Blinkhorn a.: is there a role for triclosan/copolymer toothpaste in the management of periodontal disease? Br. Dent. J. 2009, 207, 117–126.
[13] Starczewska M., emerich K.: Dental prophylaxis in children. nowa Pediatr. 2010, 1, 28–31 [in Polish]. [14] radziejewski P., radziejewska M.: Sugar substitutes in caries prevention. Stomatol. Współ. 2006, 13, 4, 43–48
[in Polish].
[15] assev S., Walter S.M., rolla g.: Xylitol fermentation by human dental plaque. eur. J. oral. Sci. 1996, 104, 359–362. [16] Surdacka a., Stopa J.: The effect of xylitol toothpaste on the oral cavity environment. J. Prev. Med. 2005, 13, 98–107. [17] gereth K., Borysewicz-lewicka M.: efficiency of Dentosept mouthinse in the treatment of gingivitis in
intel-lectually disabled patients. Dent. Forum 2009, 37, 45–49 [in Polish].
Adres do korespondencji:
alina Wrzyszcz-Kowalczyk Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej aM ul. Krakowska 26 50-425 Wrocław tel.: +48 71 784 03 62 faks: +48 71 344 29 81 e-mai: alina.wrzyszcz.kowalczyk@gmail.com Praca wpłynęła do redakcji: 16.01.2012 r. Po recenzji: 21.02.2012 r.
Zaakceptowano do druku: 28.02.2012 r. received: 16.01.2012
revised: 21.02.2012 accepted: 28.02.2012
