6. OCENA STANU ŚRODOWISKA

(1)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 207

6. OCENA STANU ŚRODOWISKA

6.1. ZAŁOśENIA OCENY

Pierwszym etapem oceny była delimitacja i charakterystyka jednostek przyrodniczo- krajobrazowych, które nastepnie stanowiły podstawowe pola oceny.

Ogółem wyznaczono 316 jednostek przyrodniczo-krajobrazowych, według kryteriów podanych we wstępie (patrz Rozdział 1). KaŜda jednostka została scharakteryzowana odrębnie. Zestaw informacji, charakteryzujących poszczególne jednostki jest zróŜnicowany, w zaleŜności od typu uŜytkowania terenu, do jakiego jednostka została zakwalifikowana.

Zakres charakterystyki przedstawia się następująco:

Lasy:

Ukształtowanie terenu

Rodzaje gleb Występowanie wód i mokradeł

Tereny cenne dla bytowania zwierząt

Formy ochrony przyrody

UŜytki rolne

Sposób uŜytkowania

Pokrycie terenu

Rodzaje gleb

Występowanie wód i

mokradeł

Tereny wód

Sposób uŜytkowania zbiornika

Obudowa biologiczna zbiornika

Tereny poeksploatacyjne

Pokrycie terenu

Udział powierzchni biologicznie czynnej

Rodzaje gleb

Występowanie wód i mokradeł

Tereny komunikacji

Udział powierzchni biologicznie czynnej Formy ochrony przyrody

Tereny zabudowy

Występowanie wód i mokradeł

Tereny cenne dla występowania zwierząt

(2)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 208 Tereny zieleni

Ukształto- wanie terenu

Rodzaje gleb Występowanie wód i mokradeł

Tereny cenne dla

występowania zwierząt

Szczegółową charakterystykę jednostek przedstawiono w załączniku 6, gdzie poszczególnym uwzględnianym cechom przypisano następujący zakres:

Ukształtowanie terenu - płaski

- słabo nachylony - średnio nachylony - silnie nachylony Rodzaje gleb

- mineralne - organiczne - urbanoziemy

Występowanie wód i mokradeł - wody powierzchniowe - mokradła

- brak

Tereny cenne dla bytowania zwierząt - tak

- nie

Sposób uŜytkowania terenów rolnych - w uprawie

- odłogowane i ugorowane Sposób uŜytkowania zbiornika

- rekreacyjny, - osadnik - nieuŜytkowany

Obudowa biologiczna zbiorników:

- występuje - brak

Udział powierzchni biologicznie czynnej - 0-25%

- 25-50%

- 50-75%

- 75-100%

(3)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 209 Pokrycie terenów zabudowy i komunikacji

- zabudowa niska wolnostojąca

- zabudowa niska szeregowa i/lub bliźniacza - zabudowa wysoka wolnostojąca

- zabudowa wysoka kwartałowa - nawierzchnie utwardzone

Sposób uŜytkowania terenów zabudowy - tereny zabudowy mieszkaniowej - tereny zabudowy usługowej

- tereny zabudowy mieszkaniowo-usługowej - tereny zabudowy produkcyjno-usługowej - tereny obronności i bezpieczeństwa państwa - tereny komunikacji

Formy ochrony przyrody - park krajobrazowy

- obszar chronionego krajobrazu - pomnik przyrody

- rezerwat przyrody

- zespół przyrodniczo-krajobrazowy - uŜytek ekologiczny

- brak

Ocenę środowiska przyrodniczego przeprowadzono w nawiązaniu do postawionych celów. Skupiono się głównie na jakości Ŝycia oraz zachowaniu zasobów przyrodniczych i krajobrazowych miasta. Z tego względu za zasadnicze dla określenia uwarunkowań rozwoju uznano następujące oceny:

• jakości i zagroŜeń środowiska przyrodniczego oraz moŜliwości ich eliminacji - uwzględniono tu ocenę podatności na zanieczyszczenia wód podziemnych, wód powierzchniowych i powietrza atmosferycznego;

• warunków decydujących o jakości Ŝycia mieszkańców wynikających ze stanu i zagroŜeń środowiska przyrodniczego - w podziel na ocenę jakości Ŝycia na terenach zabudowanych i niezabudowanych;

• stanu ochrony i uŜytkowania zasobów przyrodniczych

• stanu zachowania walorów krajobrazowych i zmian zachodzących w krajobrazie.

(4)

6.2. OCENA JAKOŚCI I ZAGROśEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ORAZ MOśLIWOŚCI ICH ELIMINACJI

Metoda oceny: ocena poprzedzona została syntezą informacji przeprowadzoną w układzie: presja – stan – reakcja, rekomendowanym przez oecd oraz un commissionon sustainable development.

Przedmiotem oceny PRESJI były źródła zagroŜeń i zanieczyszczeń. Tu równieŜ odniesiono się do ich przestrzennego rozkładu.

Przedmiotem oceny STANU był poziom zanieczyszczeń poszczególnych elementów środowiska, badany i rejestrowany w ramach monitoringu środowiska przyrodniczego lub odrębnie prowadzonych badań. We wszystkich przypadkach, w których było to moŜliwe, odniesiono się do informacji o przestrzennym rozkładzie analizowanych zanieczyszczeń.

Przedmiotem oceny REAKCJI były – w zasadzie – działania i decyzje podejmowane w celu likwidacji lub ograniczenia uciąŜliwości źródeł oraz w celu likwidacji/minimalizacji skutków zanieczyszczeń. Przyjęto, Ŝe podstawowym dokumentem informującym o tych działaniach i decyzjach jest program ochrony środowiska (tu: Opis Stanu środowiska Miasta Kielce (czerwiec 2011), wraz z planami ochrony).

W przypadkach, kiedy z uwagi na brak odpowiednich informacji nie moŜna było przeprowadzić oceny, pomijano ten jej segment. Uznać to jednocześnie naleŜy za wskazówkę, dotyczącą potrzeby uzupełnienia stanu wiedzy. Przy ocenie stanu, w odniesieniu do wód podziemnych przyjęto, Ŝe analizowana tu będzie podatność na zanieczyszczenia, a nie stan zanieczyszczenia wód podziemnych (brak danych).

Z uwagi na charakter zanieczyszczeń lub/i zagroŜeń oraz zakres posiadanych informacji, niektórych ocen nie udało się przeprowadzić w odniesieniu do jednostek przyrodniczo-krajobrazowych.

Ocenę PRESJI przeprowadzono dokonując analizy jej istotności:

1. istotna – kilka źródeł zanieczyszczeń o znaczącym, udokumentowanym oddziaływaniu,

2. średnia – pojedyncze źródła zanieczyszczeń, oddziaływanie niewielkie lub potencjalne,

3. nieistotna – brak źródeł zanieczyszczeń.

W ocenie STANU przyjęto, Ŝe stan ten jest właściwy, jeśli nie zostały przekroczone normy (standardy) określone w regulacjach prawnych (kryterium oceny). Jedynie w

(5)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 211 przypadku stanu wód podziemnych, z uwagi na specyfikę tego elementu środowiska), przyjęto inne załoŜenie – zamiast stanu oceniano podatność na zanieczyszczenia.

Oceny REAKCJI dokonano na podstawie analizy podjętych działań inwestycyjnych lub planistycznych, przyjmując:

1. reakcja właściwa – problem dobrze rozpoznany, podjęte działania (rozpoczęto wdraŜanie działań minimalizujących niekorzystne oddziaływanie)

2. reakcja dostateczna – problem dostrzeŜony, działania zaplanowane 3. brak reakcji – problem dostrzeŜony, ale brak stanowiska, jak go rozwiązać ZANIECZYSZCZENIA WÓD PODZIEMNYCH (załącznik 6.1¹, 6.2¹ oraz ryc. 6.2.1 i 6.2.2)

PRESJA:

Ocenę presji przeprowadzono według następującej zasady kwalifikacji jednostek:

Ocena presji Kryteria

Istotna Kilka ognisk zanieczyszczeń na obszarze jednostki Średnia Pojedyncze ogniska zanieczyszczeń na obszarze jednostki Nieistotna Brak ognisk zanieczyszczeń na obszarze jednostki

Za potencjalną presję uwaŜa się takŜe drogi i kolej, którymi przewoŜone są w cysternach substancje niebezpieczne dla środowiska – rejon ujęcia Kielce-Bialogon (droga i linia kolejowa Warszawa-Kielce-Kraków).

STAN:

Z charakterystyki wód podziemnych wynika, Ŝe o zanieczyszczeniu wód podziemnych, a ściślej mówiąc o potencjalnym zagroŜeniu zanieczyszczeniami, wnioskuje się na podstawie specyficznych uwarunkowań hydrogeologicznych, występujących na obszarze miasta. Na podstawie analizy tych uwarunkowań wskazane zostały Obszary NajwyŜszej Ochrony i Obszary Wysokiej Ochrony (patrz: rozdział 3.4). W związku z tym, ocenę stanu wód podziemnych, a precyzyjnie – podatności na zanieczyszczenie przeprowadzono² według następującej zasady kwalifikacji jednostek:

1 Załącznik zawiera oceny dla kaŜdej z jednostek

(6)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 212 ryc 6.2.1

(7)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 213 ryc. 6.2.2.

(8)

Ocena stanu Kryteria oceny

DuŜa podatność PołoŜenie w obrębie ONO Średnia podatność PołoŜenie w obrębie OWO

Brak podatności PołoŜenie poza obszarami ochrony

REAKCJA:

Program ochrony środowiska zawiera ustalenia o bardzo ogólnym charakterze. Odnosi się przede wszystkim do ochrony zasobów – raczej w sensie ich wielkości oraz ich racjonalnego wykorzystania:

Cel generalny:

Ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami oraz zaspokojenie zapotrzebowania na wodę ludności i gospodarki z uwzględnieniem zasad zrównowaŜonego rozwoju

Cele strategiczne:

• Zwiększenie skuteczności ochrony zasobów wód podziemnych zwłaszcza GZWP przed ich ilościową i jakościową degradacją na skutek nadmiernej eksploatacji oraz przenikania do warstw wodonośnych zanieczyszczeń z powierzchni ziemi.

• Zwiększenie roli edukacji ekologicznej

• Skuteczne egzekwowanie przepisów przez jednostki organizacyjne miasta odpowiedzialne za ochronę środowiska

W kwestii działań na rzecz poprawy jakości Plan wodny przewiduje zadania:

• Budowę nowych ujęć wody wraz z siecią wodociągową (Doprowadzenie dla potrzeb Kielc wód kopalnianych pochodzących z obszaru zasobów wód podziemnych Gałęzie Bolechowice Borków z uwzględnieniem oddziaływania górniczego ZPW Trzuskawica)

• Rozgraniczanie wody pitnej i wody do instalacji przemysłowych oraz stosowanie zamkniętych obiegów wody

• Kontynuację budowy systemu kanalizacji sanitarnej, obejmującej swym zasięgiem wszystkich mieszkańców miasta, wymiana i modernizacja istniejących sieci wodno – kanalizacyjnych oraz kontynuacja rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków w Sitkówce - Nowiny

• Monitorowanie stanu wód podziemnych w rejonie ujęcia białogońskiego

• Wykorzystanie zasobów wodnych gmin sąsiednich: Zagnańsk i Suków, Sitkówka Nowiny, Morawica

(9)

• Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem stref pośrednich ujęć (ograniczenie zabudowy w rejonie ujęć - szczególnie lokalizacji przemysłu i usług)

• Opracowanie i zatwierdzenie dokumentacji dla GZWP 418 (Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznej dla zbiornika GZWP 418)

• Prowadzenie i aktualizacja ognisk zanieczyszczeń środowiska gruntowo – wodnego (W ramach niniejszego opracowania przeprowadzono kolejną aktualizację ognisk zanieczyszczeń w oparciu o materiały przekazane przez Zleceniodawcę)

Reakcję, zgodnie z przyjętymi kryteriami, uznać naleŜy za właściwą, choć oczywiście nie oznacza to, Ŝe problem został całkowicie opanowany.

ZANIECZYSZCZENIA WÓD POWIERZCHNIOWYCH PRESJA:

Za główne źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych (płynących) uznane zostały wody opadowe, zrzucane okresowo systemem kanalizacji burzowej, a takŜe w sposób nielegalny ścieki komunalne i przemysłowe.

STAN:

Szczegółowe kartowanie ekohydrologiczne cieków płynących w granicach Kielc w latach 2010-2011 (Ciupa i in. 2010, 2011) wykazało duŜe zanieczyszczenie ich koryt i den dolin. Odcinki kilku z nich stanowią w zasadzie „otwarte kanały ściekowe” (np.

Chodczy, Zofiówki, Zagórki, Bukowca). DuŜe koncentracje związków biogennych w wodach analizowanych cieków były przyczyną m.in. zakwitów glonów (np. w Zalewie Kieleckim), a takŜe nadmiernego wzrostu roślinności wodnej w ich korytach i w strefie przybrzeŜnej (Czerwik-Marcinkowska 2008). Badania fizyko-chemiczne wód wykonane w strefie plaŜy i przystani Zalewu Kieleckiego w styczniu 2011 r., wykazały tu przekroczenia kilku wskaźników m.in. paciorkowców kałowych (enterokoków) i bakterii z grupy Coli, w tym typu kałowego.

W 2010 w Kielcach lub w bezpośrednim ich sąsiedztwie wyodrębniono 4 JCW po przekroje pomiarowo-kontrolne: Chodcza – Zastawie (JCW Chodcza – PLRW20006216452; stan ekologiczny umiarkowany; stan chemiczny – nie badany), Silnica – Białogon (JCW Silnica PLRW20006216488; stan ekologiczny – nie badany;

stan chemiczny – dobry), Sufraganiec – Podgórze (JCW Sufraganiec PLRW200062164869; stan ekologiczny i chemiczny – nie badany), Bobrza – Radkowice (JCW Bobrza od Ciemnicy do ujścia PLRW200082164899; stan i potencjał ekologiczny umiarkowany; stan chemiczny – dobry) (Ciupa i in. 2011b).

(10)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 216 REAKCJA:

W Planie Wodnym przygotowanym do Programu Ochrony Środowiska 2010 zwraca się uwagę na następujące cele strategiczne::

• Uporządkowanie gospodarki wodami opadowymi i ochrona wód powierzchniowych

• Skuteczne egzekwowanie przepisów przez jednostki organizacyjne miasta odpowiedzialne za ochronę środowiska

• Zwiększenie roli edukacji ekologicznej ZADANIA:

• Budowa nowych czyszczalni wód deszczowych

• Stworzenie programu rozbudowy i modernizacji sieci wod. – kan.

• Budowę kanalizacji deszczowej wraz ze zbiornikami retencyjnymi i oczyszczalniami wód opadowych oraz wymiana i modernizacja istniejącej sieci kanalizacji

deszczowej (zadanie takie jak budowa i rozbudowa kanalizacji deszczowej – są integralnymi częściami inwestycji drogowych oraz rewitalizacyjnych zabudowy miejskiej)

• Rozbudowa systemu kanalizacji deszczowej ze szczególnym uwzględnieniem terenów nowo zabudowanych

• Kontynuacja budowy systemu kanalizacji sanitarnej, obejmującej swym zasięgiem wszystkich mieszkańców miasta, wymiana i modernizacja istniejących sieci wodno – kanalizacyjnych oraz kontynuacja rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków w Sitkówce - Nowiny

• Zaprojektowanie i wdroŜenie systemu monitoringu sieci kanalizacji deszczowej (Ekspertyza w zakresie oceny stanu, zagroŜeń i ochrony środowiska wód

płynących w niekontrolowanej zlewni cieku Chodcza na tle katastrów w granicach miasta Kielce)

• Podnoszenie świadomości społecznej, dotyczącej konieczności racjonalnego wykorzystania zasobów wodnych i odpowiedniego gospodarowania ściekami

• Ograniczanie spływu powierzchniowego - zwiększanie powierzchni biologicznie czynnej poprzez wprowadzanie opłat za korzystanie z miejskiej kanalizacji deszczowej

• Prowadzenie i aktualizacja ognisk zanieczyszczeń środowiska gruntowo – wodnego

• ochrony środowiska wód płynących w niekontrolowanej zlewni cieku Chodcza na tle katastrów w granicach miasta Kielce)

Reakcję, zgodnie z przyjętymi kryteriami, uznać naleŜy za właściwą.

(11)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 217 ZANIECZYSZCZENIA GLEB

PRESJA:

Na terenie miasta występują ogniska punktowe i wielkoprzestrzenne obszary związane z zanieczyszczeniem gleb produktami ropopochodnymi – tereny stacji paliw i baz magazynowych oraz tereny poeksploatacyjne związane z dawną działalnością górniczą.

STAN:

Dotychczasowe badania stanu zanieczyszczenia gleb uznano za niepełne i wykazujące brak spójności (patrz: charakterystyka gleb). Dane z 1995 roku wskazują na podwyŜszone zawartości metali cięŜkich na terenie miasta. Z badań przeprowadzonych w 2006 r. wynika, Ŝe koncentracja metali w powierzchniowej warstwie gleb Kielc mieści się w granicach zawartości dopuszczalnych. Niewielkie i lokalne przekroczenia zawartości Zn (maksymalnie do 297 mg/kg) i Pb (maksymalnie do 144 mg/kg) stwierdzono wzdłuŜ tras komunikacyjnych. Badania gleboznawcze przeprowadzone w 2007r. potwierdzają niewielki, lokalny wzrost zawartości ołowiu i cynku. Zawartości radionuklidów naturalnych uranu, toru i potasu nie odbiegają od wartości stwierdzanych na terenie Polski i nie stwarzają Ŝadnego zagroŜenia radiologicznego. Mimo lokalnie występujących podwyŜszonych stęŜeń radonu nie ma podstaw prawnych do wyznaczenia takich obszarów jako zanieczyszczonych.

REAKCJA:

Cele strategiczne zawarte w Planie ochrony przyrody i krajobrazu do Planu Ochrony Środowiska 2010 przewiduje się w zakresie ochrony gleb następujące zadania:

• Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych zgodnie z decyzjami

• Prowadzenie rejestru terenów zdegradowanych

• Inwentaryzację powierzchni gruntów uszczelnionych i analizę moŜliwości ich wymiany na grunty przepuszczalne lub częściowo przepuszczalne

• Reglamentacja zuŜycia soli w akcjach zimowego utrzymania dróg i edukacja mieszkańców w moŜliwościach stosowania innych środków (przedsięwzięcie Badania wpływu substancji stosowanych do odladzania jezdni tj. chlorku wapnia, chlorku magnezu i chlorku sodu na drzewa rosnące wzdłuŜ wybranych ulic miasta Kielce)

Zaplanowane przedsięwzięcia w zakresie ochrony gleb dotyczą tylko zakresu ostatniego z wymienionych zadań

(12)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 218 ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZE ATMOSFERYCZNEGO (załącznik 6.1,6.2 oraz ryc. 6.2.3, 6.2.4, 6.2.5, 6.2.6)

PRESJA:

Na terenie miasta znajdują się liczne źródła zanieczyszczeń powietrza, część z nich, to tzw. niskie emitory, stanowiące największe zagroŜenie w skali lokalnej. Ocena presji została przeprowadzona według następującej zasady kwalifikacji jednostek:

Ocena presji Kryteria oceny

Istotna Liczne źródła emisji niskiej

Średnia Pojedyncze źródła emisji niskiej Nieistotna Brak źródeł emisji niskiej

STAN:

Ostatnia całościowa analiza rozkładu zanieczyszczeń została prowadzona w 2010 r. , w ramach sporządzania Programu ochrony powietrza dla stref województwa świętokrzyskiego 2011 Na podstawie tej analizy przeprowadzono ocenę stanu według następującej zasady kwalifikacji jednostek:

Ocena stanu Kryteria oceny

Niewłaściwy Przekroczenie obowiązujących standardów jakości Właściwy Brak przekroczenia obowiązujących standardów jakości

REAKCJA:

Na podstawie Planu ochrony atmosfery i klimatu miasta z 2010 roku oraz Programu ochrony powietrza dla województwa Świętokrzyskiego 2011.

Cel Generalny: Stworzenie warunków do zapewnienia mieszkańcom Kielc zdrowego klimatu i przyjemnego otoczenia

• Przywrócenie standardów jakości powietrza

• DąŜenie do zapewnienia zrównowaŜonego wykorzystania energii w budownictwie

Kształtowanie zdrowego i przyjemnego otoczenia w przestrzeni publicznej

(13)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 219 ryc. 6.2.3

(14)

(15)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 221 Cele strategiczne:

• Uporządkowanie i "odświeŜenie" struktury miejskiej w centralnych częściach miasta.

• Wykonanie, zgodnie z „Projektem załoŜeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla miasta Kielce” modernizacji miejskiej sieci ciepłowniczej oraz jej rozbudowa;

• Inwentaryzacja źródeł zanieczyszczeń – w tym emisji niskiej i prowadzenie oceny ich wpływu na stan klimatu miasta

• Redukcja zanieczyszczeń komunikacyjnych (zadanie: W związku ze znacznym udziałem emisji komunikacyjnej (liniowej) w koncentracjach pyłu PM10:

aktywna działalność władz wojewódzkich i miejskich w sprawie budowy obwodnic i autostrad;)

• Termomodernizacja budynków w celu zmniejszenia zuŜycia energii cieplnej,

Cele te wskazują na potrzebę pełniejszego rozpoznania stanu higieny atmosfery.

Jednak, zgodnie z zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła, Program koncentruje się na eliminowaniu źródeł zanieczyszczeń. Podobny zakres działań rekomenduje, opracowany w 2011 r. Program ochrony powietrza dla stref województwa świętokrzyskiego ³. W programie tym za priorytetowe uznano likwidację źródeł tzw.

„niskiej emisji”, szczególnie poprzez modernizację sieci ciepłowniczej oraz termomodernizacji budynków. Ze względu na ponadnormatywne stęŜenia benzo(a)piranu, plan ochrony atmosfery i klimatu miasta oprócz budowy obwodnic czy reorganizacji struktury komunikacyjnej wewnątrz miasta, powinien w zadaniach Planu wyraźniej zwrócić uwagę na ograniczenie emisji spalin pojazdów poruszających się w ramach miasta, z moŜliwością ograniczania dostępu dla pojazdów współcześnie nie spełniających norm emisji spalin. Takim zapisem w Programie jest promowanie rozwoju rozwiązań w zakresie komunikacji zbiorowej i ograniczania komunikacji indywidualnej. Reakcję, zgodnie z przyjętymi kryteriami, uznać naleŜy za dostateczną.

ZAGROśENIA PRZEKROCZENIAMI NORM HAŁASU (załacznik 6.1, 6.2, ryc. 6.2.5) PRESJA:

Źródłem zagroŜenia ponadnormatywnym hałasem jest przede wszystkim transport drogowy i kolejowy oraz w niewielkim stopniu zakłady przemysłowe (Fabryka ŁoŜysk Tocznych NSK, Zakład Produkcji Świec Zapłonowych „Iskra” zakłady pracujące w porze nocnej: piekarnie, zakłady poligraficzne) oraz duŜe centra handlowe ( „Galeria Echo”, „REAL”i inne).

STAN:

3 Opracowanie to wykonało: ATMOTERM S.A.

(16)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 222 Od 2012 roku miasto posiada kompletną mapę akustyczną⁴ (emisja, imisja, przekroczenia, wraŜliwość hałasowa obszarów). Na tej podstawie moŜliwa jest pełna identyfikacja obszarów zagroŜonych ponadnormatywnym hałasem, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku

występuje Przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu nie występuje Brak przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu REAKCJA:

Z chwilą wykonywania aktualizacji niniejszego opracowania nie istnieje Program Ochrony przed Hałasem, którego wykonanie planuje się w najbliŜszym czasie. Część informacji na temat celów i zadań związanych z ochroną przed hałasem zostały zawarte w Planie ochrony atmosfery i klimatu miasta z 2010 roku, gdzie wskazuje się następujące cele:

• Ograniczenie emitowanego hałasu komunikacyjnego róŜnego rodzaju metodami i sposobami, a w tym wyciszające nawierzchnie ,realizacja barier dźwiękochłonnych (ekrany, zieleń osłonowa, zabudowa osłonowa itp.) do poziomu obowiązujących standardów uwzględniające zasadność i moŜliwość zlokalizowania w otoczeniu źródeł hałasu ekranów akustycznych.

• DąŜenie do przywrócenia i utrzymania standardów jakości klimatu akustycznego

• Ograniczenie uciąŜliwości akustycznej w trakcie odbywających się masowych imprez rozrywkowych w Kielcach.

Z chwilą wykonywania aktualizacji niniejszego opracowania nie istnieje Program Ochrony przed Hałasem, którego wykonanie planuje się w najbliŜszym czasie. Ze względu na zmianę rozporządzenia w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 roku (Dz.U. z 2012 poz. 1109 z dnia 8 października 2012 r.), stan rozpoznania zagroŜenia i moŜliwości jego eliminacji przy uŜyciu instrumentów znajdujących się w posiadaniu Władz Miasta, naleŜy uznać za niewystarczający. Po wykonaniu aktualizacji mapy akustycznej, następnym etapem powinno być opracowanie programu ochrony środowiska przed hałasem dla Kielc. Mapa 6.2.5. prezentuje stan zagroŜenia przekroczeniami norm hałasu według istniejącej mapy przekroczeń norm hałasu (EKKOM 2012), wykonanej według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U.

Nr 120, poz. 826), a zatem będzie wymagała weryfikacji po aktualizacji map akustycznych dla Kielc.

4Opracowanie to wykonało: EKKOM Sp. z o.o.

(17)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 223 6.2.5

(18)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 224 POTENCJALNE LINIOWE ZAGROśENIA PROMIENIOWANIEM

ELEKTROMAGNETYCZNYM (załacznik 6.1, 6.2, ryc. 6.2.6) PRESJA:

Ze względu na potrzebę przesyłu energii elektrycznej na większe odległości, w wytwarzanym przez te linie paśmie częstotliwości największe oddziaływanie występuje od napowietrznych sieci energetycznych. Prawo ochrony środowiska w art. 121 określiło zasady ochrony przed polami elektromagnetycznymi, ponadto art. 123 ww.

ustawy zobowiązuje WIOŚ do prowadzenia okresowych badań pól elektromagnetycznych w środowisku oraz rejestru zawierającego informację o terenach, na których stwierdzono przekroczenia. Wartości dopuszczalne promieniowania elektromagnetycznego są podane w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. (Dz. U. 192, poz. 1883) w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów kontroli dotrzymania tych poziomów. Obecność linii energetycznych moŜna traktować jako potencjalne źródło zagroŜenia promieniowaniem elektromagnetycznym, o ile respektowane są zapisy dotyczące odległości wskazanych w Zarządzeniu Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 28 stycznia 1985 r. w sprawie szczególnych wytycznych projektowania i eksploatacji urządzeń elektromagnetycznych (M.P. nr 3, poz. 24 z 1985 r.). Przeprowadzone w latach 2009-2011 pomiary⁵ nie wykazały, aby w miejscach dostępnych dla ludności wystąpiły przekroczenia poziomów dopuszczalnych promieniowania elektromagentycznego. TakŜe w rejestrze prowadzonym na podstawie kontroli i wykonanych pomiarów (takŜe przez zarządzających instalacjami) przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska nie stwierdza się obszarów, na których występują przekroczenia.

STAN

Miasto Kielce w energię elektryczną zasilane jest z dwóch Głównych Punktów Zasilania (GPZ). Stacja GPZ Piaski 220/110kV zlokalizowana jest w północnej części miasta, natomiast druga stacja GPZ Radkowice 220/110kV znajduje się poza granicami miasta w miejscowości Radkowice. W tym paśmie częstotliwości największe oddziaływanie występuje od napowietrznych sieci energetycznych. W Kielcach nie planuje się budowy nowych linii napowietrznych wysokiego napięcia oprócz linii 220kV łączącą stację GPZ Piaski ze stacją GPZ Radkowice. Szczegółowe dane na temat sieci energetycznej znajdują się w dokumencie „ZałoŜenia do planu zaopatrzenia w

5Wyniki pomiarów PEM za rok 2011, 2010 i 2009 wykonanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach

(19)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 225 ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Kielce” , które zostało z aktualizowane uchwałą Rady Miasta Nr XVI/341/2011.

występuje występują potencjalne liniowe zagroŜenia elektromagnetyczne nie występuje brak potencjalnych liniowych zagroŜeń elektromagnetycznych

REAKCJA:

Nie stosuje się szczególnych działań zmierzających do rozwiązania obecności potencjalnych liniowych zagroŜeń elektromagnetycznych. Brak zapisów na ten temat w planie ochrony atmosfery i klimatu miasta jest podyktowane brakiem uciąŜliwości sieci wysokiego napięcia o ile właściwie jest prowadzony nadzór nad wydawanymi decyzjami o lokalizacji zabudowy względem takich obiektów oraz prowadzony jest nadzór nad poprawnością działania sieci energetycznych przez administratorów. Mimo nie wykazywania Ŝadnych dodatkowych działań w planach dotyczących ochrony środowiska przed promieniowaniem elektromagnetycznym, warto uwzględnić w przyszłości brak występowania znaczących zagroŜeń dla środowiska w przypadku prowadzenia kabli wysokiego napięcia pod powierzchnią gruntu.

PODSUMOWANIE:

Podsumowując, przeprowadzone oceny cząstkowe, naleŜy stwierdzić, Ŝe stan zanieczyszczeń poszczególnych elementów środowiska jest rozpoznany wyrywkowo (np zanieczyszczenia na podstawie bioindykacji, zagadnienie promieniotwórczości, występowanie ognisk zanieczyszczeń). Wyraźnie ujawnia się brak odpowiednio zaprojektowanego, konsekwentnie prowadzonego monitoringu. Utrudnia to śledzenie tendencji (część danych jest nieporównywalna) oraz określenie przestrzennego zasięgu występowania zagroŜeń. Lepiej rozpoznana jest presja, choć Władze Miasta w ograniczonym stopniu mogą oddziaływać na likwidację zanieczyszczeń u źródła, poniewaŜ większość kompetencji w tym zakresie znajduje się w gestii Marszałka Województwa oraz Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Za istotny postęp względem stanu z 2009 roku naleŜy uznać opracowanie mapy akustycznej miasta z moŜliwością jej wykorzystania do wykonania Programu Ochrony Przed Hałasem oraz wykonanie niezaleŜnych ekspertyz w zakresie zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego.

(20)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 226 6.2.6

(21)

6.3 OCENA WARUNKÓW DECYDUJĄCYCH O JAKOŚCI śYCIA

MIESZKAŃCÓW, WYNIKAJĄCYCH ZE STANU I ZAGROśEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Metoda oceny: ocena zostanie przeprowadzona odrębnie: (1) dla terenów zabudowy mieszkaniowej i terenów usług publicznych oraz (2) dla terenów niezabudowanych, charakteryzujących się tzw. potencjałem osadniczym tj. np. niezalesionych. Podział ten wynika z konieczności uwzględnienia nieco innego zestawu kryteriów. Przy przeprowadzeniu oceny wykorzystane zostaną wyniki oceny jakości środowiska.

OCENA JAKOŚCI śYCIA NA TERENACH ZABUDOWY MIESZKANIOWEJ I TERENACH USŁUG PUBLICZNYCH (Załącznik 6 oraz ryc. 6.3.1)

Ocenę przeprowadzono według następującej zasady kwalifikacji jednostek:

Ocena Kryteria

Stan gwarantujący bardzo dobrą jakość Ŝycia

Brak przekroczenia norm zanieczyszczeń

Ponad 50 % udziału terenów biologicznie czynnych

Brak ekspozycji na klęski Ŝywiołowe w tym zagroŜenie powodzią Stan gwarantujący względnie dobrą

jakość Ŝycia

Brak przekroczenia norm zanieczyszczeń 25 % - 50% udziału terenów biologicznie czynnych

Brak ekspozycji na klęski Ŝywiołowe w tym zagroŜenie powodzią Stan wymagający aktywnych działań

na rzecz poprawy jakości Ŝycia

PoniŜej 25 % udziału terenów biologicznie czynnych i / lub

Ekspozycja na klęski Ŝywiołowe w tym zagroŜenie powodzią

Przeprowadzona ocena uprawnia do stwierdzenia, Ŝe na terenach istniejącej zabudowy, zwłaszcza w centralnej części miasta przewaŜają jednostki przyrodniczo- krajobrazowe ocenione jako niekorzystne z punktu widzenia jakości Ŝycia mieszkańców. Czynnikiem decydującym jest tu ekspozycja na klęski Ŝywiołowe, która w Kielcach dotyczy głownie zagroŜenia powodzią, a takŜe niski udział terenów biologicznie czynnych oraz występowanie zanieczyszczenia powietrza, zwłaszcza w postaci pyłu zawieszonego (PM10).

(22)

ryc. 6.3.1

(23)

OCENA JAKOŚCI śYCIA DLA TERENÓW NIEZABUDOWANYCH, CHARAKTERYZUJĄCYCH SIĘ TZW. POTENCJAŁEM OSADNICZYM (Załącznik 6.1, 6.2, ryc. i 6.3.2)

Ocenę przeprowadzono według następującej zasady kwalifikacji jednostek:

Ocena Kryteria

Obszar, na którym moŜliwe jest zapewnienie bardzo dobrej jakości Ŝycia

Topoklimat uznany za bardzo korzystny i korzystny.

Brak przekroczenia norm zanieczyszczeń Brak ekspozycji na klęski Ŝywiołowe Obszar, na którym moŜliwe jest

zapewnienie względnie dobrej jakości Ŝycia

Topoklimat uznany za korzystny i przeciętny.

Brak przekroczenia norm zanieczyszczeń Brak ekspozycji na klęski Ŝywiołowe Obszar, na którym naleŜy ograniczyć

sytuowanie zabudowy mieszkaniowej i usług publicznych

Topoklimat uznany za niekorzystny w tym przekroczenia norm zanieczyszczeń oraz ze względu na moŜliwość stagnowania chłodnego powietrza)

i / lub

Ekspozycja na klęski Ŝywiołowe

Na podstawie przeprowadzonej oceny moŜna stwierdzić, Ŝe najkorzystniejsze – z punktu widzenia jakości Ŝycia – warunki do zabudowy występują we wschodniej części miasta (rejon Dąbrowy, Nowego Folwarku, Ostrogórki, Bukówki i Domaszowic - z wyjątkiem doliny Lubrzanki). PrzewaŜają tu jednostki przyrodniczo-krajobrazowe, w obrębie których moŜna zapewnić bardzo korzystne i korzystne warunki Ŝycia dla przyszłych mieszkańców.

W części zachodniej przewaŜają jednostki o warunkach niekorzystnych. Jest to związane z ich połoŜeniem w dolinach Bobrzy i Silnicy, a takŜe w rejonie Dalni i Grabiny Pojawiają się tu jednak takŜe jednostki (rejon Niewachlowa I, Pietraszek i Zalesia) ocenione jako bardzo korzystne i korzystne

Część południowa miasta charakteryzuje się w przewadze występowaniem jednostek ocenionych jako bardzo dobre i dobre dla tworzenia właściwych warunków Ŝycia (rejon Posłowic i Dymin).

(24)

(25)

6.4 OCENA STANU OCHRONY I UśYTKOWANIA ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH

Metoda oceny: ocenę tą przeprowadzono w podziale na zasoby przyrodnicze, które mają charakter dziedzictwa przyrodniczego i w związku z tym powinny być skutecznie chronione oraz zasoby, które stanowią podstawę rozwoju funkcji gospodarczych lub / i są niezbędne dla zaspokojenia potrzeb człowieka i w związku z tym powinny być racjonalnie uŜytkowane.

OCENA STANU OCHRONY ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH (Załącznik 6.1, 6.2 oraz ryc. 6.4.1)

Zasoby przyrodnicze niewykorzystywane przez człowieka do celów gospodarczych zostały zanalizowane w nawiązaniu do pojęcia walorów przyrodniczych.

Termin walory przyrodnicze odnosi się do cech środowiska abiotycznego i /lub biotycznego, które posiadają znaczenie dla społeczeństwa, ale nie wiąŜą się z bezpośrednią eksploatacją gospodarczą tych elementów. Zwykle walory przyrodnicze są lub powinny być chronione ze względów: naukowych, dydaktycznych oraz uwagi na to, Ŝe stanowią element dziedzictwa przyrodniczego (kraju, regionu, miasta).

Do podstawowych zasobów „nieuŜytkowych” - walorów środowiska przyrodniczego obszaru objętego opracowaniem naleŜą:

• obszary chronione – park krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu, rezerwat, uŜytek ekologiczny;

• obszary występowania cennych zbiorowisk roślinnych;

• obszary występowania cennych siedlisk ze względu na występowanie dziko Ŝyjącej fauny;

• obszary występowania gruntów organicznych sprzyjających procesowi retencji.

Dla obszarów objętych ochroną prawną podstawowym kryterium oceny stanu ochrony tych walorów jest stopień zgodności zasad ochrony - w tym wynikającej z formalnego statusu obszaru, chronionego przepisami Ustawy o ochronie przyrody 2004 - z obecnym sposobem uŜytkowania i zagospodarowania obszaru. MoŜna zatem określić następujące sytuacje:

• wspomniane wyŜej zasoby zostały juŜ objęte ochroną prawną, a formę i sposób zagospodarowania i uŜytkowania obszaru moŜna uznać za właściwy z punktu widzenia charakteru chronionych walorów,

(26)

(27)

• zasoby zostały objęte ochroną prawną, ale pojawiają się symptomy jej niewłaściwego zagospodarowania i uŜytkowania obszaru (nie zgodnego z zasadami ochrony),

Wśród pozostałych obszarów - nie objętych ochroną prawną moŜna wyróŜnić takie, gdzie walory przyrodnicze w przedstawionym zakresie będą występowały oraz tereny pozbawione walorów przyrodniczych o większym znaczeniu.

Ocenę ochrony walorów przyrodniczych przeprowadzono według następującej zasady kwalifikacji jednostek:

Ocena Kryteria

ochrona właściwa

ochrona prawna obszarowa: park krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty przyrody - zasady zagospodarowania i uŜytkowania terenu są zgodne z wymogami ochrony przyrody

ochrona nieskuteczna

ochrona prawna obszarowa: park krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty przyrody - zasady zagospodarowania i uŜytkowania terenu są niezgodne z wymogami ochrony przyrody, a zasoby ulegają przekształceniom (np. fizjonomia krajobrazu, rzeźba terenu)

brak ochrony brak ochrony prawnej, ale na terenie jednostek występują istotne walory przyrodnicze wpływające na ograniczenia w zagospodarowaniu

nie dotyczy tereny pozbawione walorów środowiska, nie objęte ochroną prawną

Jednostki nie objęte przeprowadzaną tu oceną nie posiadają udokumentowanych walorów przyrodniczych. Stanowią zatem zasób uŜytkowy – do zagospodarowania, bez konieczności uwzględniania dodatkowych ograniczeń związanych z ochroną przyrody.

Nie znaczy to oczywiście, Ŝe nie wystąpią tu inne ograniczenia i uwarunkowania zagospodarowania tego zasobu.

W wyniku przeprowadzonej oceny stwierdzono, Ŝe nas pewnych fragmentach ochrona ta jest nieskuteczna, dotyczy to jednostek połoŜonych w zachodniej części miasta – są to: A7, A22, A24, A38, A 36, A66a, A87, A96, A97, A102, A121, A124, A125, w części środkowej: BB8, B9, B23, B32, B33, B69, B86, oraz we wschodniej części Kielc: C4, C26, C27, C66, C68. Występują tu negatywne zjawiska przyczyniające się do pogorszenia warunków środowiska oraz sposób uŜytkowania niezgodny z zakazami i nakazami właściwymi dla tych form ochrony. Dotyczy to przede wszystkim występowania nielegalnych torów crosowych i innych form uŜytkowania przyczyniających się rozwoju do procesów erozyjnych i degradacji pokrycia terenu, wkraczania nowo powstającej zabudowy zwykle zbyt blisko cieków (poniŜej strefy 100m w odległości od koryta).

Jednostki cenne ze względu na walory przyrodnicze, a nie objęte jeszcze ochroną (brak ochrony) obejmują tereny cenne dla dziko Ŝyjącej fauny oraz obszar występowania rzadkich gatunków roślin i/lub zbiorowisk roślinnych związany z obecnością cennych

(28)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 234 siedlisk przyrodniczych (w nawiązaniu do Dyrektywy Siedliskowej). Jest to jednak tylko fragment jednostki B16 (w części zachodniej) oraz B79, B83, B84 i B105.

OCENA UśYTKOWANIA ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH (załącznik 6.1, 6.2 oraz ryc. 6.4.2)

Metoda oceny: ocena uŜytkowania zasobów przyrodniczych związana jest z koncepcją potencjału krajobrazu, a zatem zasobów słuŜących zaspokojeniu potrzeb człowieka.

Wśród metod oceny potencjałów krajobrazowych najczęściej wykorzystywane są (Kistowski, 1997 za Haase i Przewoźniakiem): potencjał produktywności biotycznej, potencjał wodny, potencjał samooczyszczania, potencjał regulacji biotycznej (samoregulacyjno- odpornościowy), surowcowy, potencjał rozwoju systemu osadniczego, potencjał rekreacyjny (ruchu turystycznego).

W ocenie uŜytkowania zasobów przyrodniczych Kielc nie wszystkie z w/w potencjałów były traktowane równowaŜnie, a cześć z nich była przedmiotem innych ocen.

Ocena potencjału produktywności biotycznej (rolniczej), jak równieŜ surowcowego dla obszaru miejskiego nie mają większego znaczenia, gdyŜ dla tych form zagospodarowania nie upatruje się rozwoju w granicach miasta.

Potencjał samooczyszczania oraz regulacji biotycznej uwzględniono w analizie funkcjonowania przyrodniczego, a docelowo w systemie przyrodniczym miasta.

Natomiast potencjał wodny odnosi się do zasobów wód podziemnych i wydajności źródeł – omówiony został w rozdziale odnoszącym się do hydrogeologii, a takŜe przy ocenie zagroŜeń środowiskowych.

Potencjał rozwoju systemu osadniczego został uwzględniony w ocenie jakości Ŝycia, a takŜe w ocenie końcowej wskazującej przydatność określonych jednostek do pełnienia róŜnych funkcji w tym zabudowy mieszkaniowej, usługowej etc.

W związku z powyŜszym, w niniejszej ocenie uŜytkowania zasobów przyrodniczych, skupiono się na ocenie potencjału turystycznego i rekreacyjnego. Celem tej oceny było wskazanie, które spośród terenów jeszcze niezurbanizowanych cechują się istotnymi walorami przyrodniczymi przydatnymi do róŜnych form rekreacji i turystyki.

Skupiono się na terenach otwartych i walorach przyrodniczych z tego względu, Ŝe wraz z rozwojem obszarów zurbanizowanych, w granicach miasta, drastycznie

(29)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 235 zmniejsza się udział tego rodzaju obszarów, a w konsekwencji dostępność do róŜnych form wypoczynku na wolnym powietrzu.

Wśród kryteriów oceny uŜytkowania tego potencjału w pierwszym etapie wskazano jednostki cechujące się potencjałem rekreacyjnym w układzie hierarchicznym.

Wskazano obszary:

• o najwyŜszych walorach do rekreacji i turystyki – o znaczeniu krajowym oraz regionalnym, za które przyjęto na terenie miasta unikalne walory geologiczne obserwowane w kamieniołomach a takŜe rozległe obszary poeksploatacyjne ukazujące historię górnictwa na terenie miasta;

• o wysokich walorach rekreacyjnych – o znaczeniu ponadlokalnym - ogólnomiejskim, za które przyjęto obszary parków, zbiorników wodnych wykorzystywanych rekreacyjnie, kompleksów leśnych, oraz tereny pokryte trwałą pokrywą roślinną z urozmaiconą rzeźbą terenu, jednak tylko w przypadku gdy stanowiły one fragment większego kompleksu leśnego lub ekosystemów murawowych. Dotyczyło to obszarów istotnych do rekreacji w skali całego miasta;

• o wysokich walorach rekreacyjnych - o znaczeniu miejscowym, za które przyjęto pozostałe obszary leśne (na terenach o nie urozmaiconej rzeźbie terenu) oraz pokryte trwałą pokrywą roślinną w tym zieleńce, ogrody działkowe i zbiorniki wodne, a ponadto doliny niewielkich cieków z zadrzewieniami – istotą wskazania tej kategorii było uwzględnienie obszarów istotnych dla rekreacji w skali miejscowej, waŜnych z punktu widzenia wypoczynku codziennego mieszkańców poszczególnych części Kielc.

• tereny niskich walorach rekreacyjnych

Druga część oceny polegała na wskazaniu, które z terenów wykazujących potencjał rekreacyjny są obecnie wykorzystywane. PoniewaŜ na uŜytkowanie zasobu rekreacyjnego wpływa jego dostępność, ten czynnik równieŜ został uwzględniony w ocenie. Za generalnie dobry dostęp przyjęto sytuacje, gdy w jednostkach o wysokich walorach rekreacyjnych i turystycznych występują szlaki turystyczne i/lub trasy spacerowe, a ich stan nie ogranicza dostępu dla ludzi niepełnosprawnych i o ograniczonej sprawności np. osób starszych, małych dzieci etc. Ograniczenie dostępu wskazano gdy wynikało to z (1) cech środowiska przyrodniczego – np. silnie nachylone stoki, podmokłości lub (2) cech pozaprzyrodniczych, np. do ogrodów działkowych dostęp jest limitowany dla wybranych grup uŜytkowników tych ogródków.

(30)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 236 Jak wspomniano, występowanie szlaków turystycznych nie jest równoznaczne z dostępem dla wszystkich grup uŜytkowników. W Kielcach szlaki turystyczne to szlaki górskie, część z nich jest trudna, a na niektórych odcinkach niemoŜliwa do pokonania dla osób o ograniczonej sprawności, obecnie szlaki te nie posiadają elementów infrastruktury likwidującej tego typu ograniczenia. Dlatego jednostki takie mimo wysokiego potencjału turystyczno-rekreacyjnego zakwalifikowano do grupy terenów uŜytkowanych z ograniczeniami. Ograniczenia wynikające z cech przyrodniczych mogą takŜe powodować dostęp limitowany dla wszystkich grup uŜytkowników, np.

takimi terenami są mokradła nie dostosowane do ich rekreacyjnego wykorzystania (brak kładek, pomostów).

W efekcie wskazano wśród obszarów ze wskazanymi zasobami turystyczno – rekreacyjnymi:

tereny uŜytkowane turystyczno –rekreacyjnie z dostępem bez ograniczeń – dostępne dla wszystkich mieszkańców oraz odwiedzających z infrastrukturą wypoczynkową zapewniającą swobodne przemieszczanie się róŜnych grup uŜytkowników z uwagi na wiek i stan zdrowia;

tereny uŜytkowane turystyczno – rekreacyjnie z ograniczeniami dostępu - głównie barierami fizycznymi dla odwiedzających (m.in. zbyt strome ścieŜki, zbyt podmokłe tereny bez odpowiednich pomostów, ogrody działkowe o ograniczonym dostępie) Ocenę uŜytkowania zasobów dla turystyki i rekreacji przeprowadzono według następującej zasady kwalifikacji jednostek:

Ocena Kryteria

Zasoby rekreacyjne uŜytkowane Zasoby o znaczeniu

krajowym i regionalnym

Zasoby o znaczeniu ogólnomiejskim

Zasoby o znaczeniu miejscowym Zasoby

rekreacyjne uŜytkowane bez ograniczeń

nielimitowany dostęp wynikający z warunków środowiska

nielimitowany dostęp wynikający z warunków środowiska lub/i przynaleŜności do organizacji (PZD) Zasoby

rekreacyjne uŜytkowane z ograniczeniami

limitowany dostęp wynikający z warunków środowiska (silnie nachylone zbocza, tereny podmokłe)

limitowany dostęp wynikającym z warunków środowiska (silnie nachylone zbocza, tereny podmokłe)

Zasoby rekreacyjne nieuŜytkowane Zasoby

rekreacyjne nieuŜytkowane potencjalnie z dostępem bez ograniczeń

nielimitowany dostęp wynikający z warunków środowiska

(31)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 237 Zasoby

rekreacyjne nieuŜytkowane potencjalnie z ograniczeniami

limitowany dostęp wynikający z warunków środowiska (silnie nachylone zbocza, tereny podmokłe)

Na podstawie przeprowadzonej oceny wskazano tereny posiadające zasoby rekreacyjne uŜytkowane obecnie bez ograniczeń tj. ogólno dostępne jak równieŜ pozbawione większych barier fizjograficznych. NaleŜą do nich obszary leśne u podnóŜy Pasma Posłowickiego i Dymińskiego, a takŜe tereny otwarte w dolinie Silnicy, Bobrzy i Sufragańca oraz tereny zieleni miejskiej. Do grupy tej włączono takŜe rejon Kadzielni oraz parku w sąsiedztwie Karczówki, które mimo barier wynikających z cech ukształtowania terenu są obecnie odpowiednio zagospodarowane, a bariery zniwelowane.

Do zasobów rekreacyjnych uŜytkowanych z ograniczeniami zaliczono obszary cenne ze względu na potencjał rekreacyjny, jednak z limitowanym dostępem co wynika z przynaleŜności do Polskiego Związku Działkowców lub barier fizjograficznych (silnie nachylone stoki, podmokłości, brak tras spacerowych, szlaków, dróg). O ile pierwsze ograniczenie ma charakter trwały, o tyle druga grupa obejmuje elementy środowiska, których negatywne uwarunkowania do rozwoju rekreacji mogą zostać zniwelowane poprzez odpowiednie zagospodarowanie. Tereny te obejmują rozległe obszary na południu i południowym – wschodzie miasta począwszy od Pasma Posłowickiego, Dymińskiego i Zgórskiego (silnie i średnio nachylone stoki), fragmenty doliny Bobrzy z Sufragańcem (tereny podmokłe), ale takŜe tereny urządzone, które mogą stanowić źródło zagroŜeń dla rekreantów - dotyczy to m.in. Karczówki – z licznymi nie oznaczonymi zagłębieniami poeksploatacyjnymi.

(32)

(33)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 239 Wśród zasobów rekreacyjnych nieuŜytkowanych wskazano obszary o znacznym potencjale do wypoczynku na wolnym powietrzu. Włączono tu lasy obecnie pozbawione infrastruktury turystycznej, jak równieŜ szereg terenów otwartych ze znacznym udziałem trwałej pokrywy roślinnej. Szczególnie istotne są te z nich połoŜone w obrębie zabudowy miejskiej, gdyŜ stanowią obszary o największych walorach wypoczynkowych – dotyczy to w duŜym stopniu dolin niewielkich cieków na terenie miasta nie dostosowanych infrastrukturalnie do wypoczynku.

Przeprowadzona ocena wskazała równieŜ te zasoby rekreacyjne i turystyczne o wysokich walorach istotnych w skali miasta, które obecnie nie są wykorzystywane.

(34)

6.5 OCENA STANU ZACHOWANIA WALORÓW KRAJOBRAZOWYCH I ZMIAN ZACHODZĄCYCH W KRAJOBRAZIE

(

Załącznik 6.1, 6.2 oraz ryc. 6.5.1) Walory krajobrazowe, zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 2004 r., rozumiane są jako wartości ekologiczne, estetyczne lub kulturowe obszaru oraz związana z nimi rzeźba terenu, twory i składniki przyrody, ukształtowane przez siły przyrody lub działalność człowieka. Walory krajobrazowe stanowią o toŜsamości przyrodniczej i kulturowej danego obszaru. NaleŜy podkreślić, Ŝe kaŜdy typ krajobrazu charakteryzuje się właściwymi sobie walorami krajobrazowymi. Walory te, zgodnie z w/w definicją, są pochodną występujących na terenie warunków naturalnych oraz działalności ludzkiej związanej z wykorzystywaniem środowiska przyrodniczego dla róŜnych potrzeb. Celem oceny nie jest wartościowanie walorów krajobrazowych na terenie Kielc, ale określenie stopnia zachowania tych walorów oraz określenie jakości i kierunków zmian zachodzących w krajobrazie.

Metoda oceny: ocena została przeprowadzona na podstawie analizy zmian w krajobrazie miasta, której przedmiotem było określenie zmian jakie zaszły przede wszystkim w pokryciu, jak i układzie przestrzennym poszczególnych elementów zagospodarowania tworzących krajobraz miejski, jakie zachodziły w II połowie XX wieku i w I połowie XXI wieku. Dodatkowo w ocenie zmian zachodzących w krajobrazie posłuŜono się analizą ekspozycji widokowej. Analiza ta umoŜliwiła wskazanie tych terenów, które są najbardziej eksponowane w krajobrazie miasta, a co za tym idzie zakres zmian, a zwłaszcza tych negatywnych, ma największy zasięg oddziaływania.

Ocenę przeprowadzono w wyróŜnionych jednostkach przyrodniczo-krajobrazowych.

Podstawowym kryterium dla określenia stanu zachowania walorów krajobrazowych był stopień przekształcenia pokrycia terenów. JeŜeli sposób pokrycia nie został zmieniony lub zmieniony został w niewielkim stopniu uznano, Ŝe walory krajobrazowe zostały zachowane. Dodatkowo dla jednostek przyrodniczo-krajobrazowych nie pokrytych trwałą roślinnością wysoką o zachowanych walorach krajobrazowych, wskazano stopień jej ekspozycji w krajobrazie miasta.

Pozostałe tereny zakwalifikowano do grupy terenów o zmienionych (nie zachowanych) walorach krajobrazowych. Zmiany te, ze względu na swój charakter mogły mieć trojaki charakter: pozytywny, negatywny lub neutralny. O sposobie kwalifikowania jednostek do poszczególnych kategorii decydował stopień ingerencji zagospodarowania w istniejące walory krajobrazowe. Za tereny, na których nastąpiła poprawa walorów

(35)

(36)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 242 krajobrazowych uznano te jednostki przyrodniczo-krajobrazowe, w których pojawiły się nowe elementy zagospodarowania wzbogacające krajobraz miejski. Za tereny, na których nastąpiły zmiany o charakterze neutralnym uznano te, których walory krajobrazowe uległy przekształceniom, ale intensywność i charakter tych zmian nie zaburzają krajobrazu miejskiego. Za tereny, na których nastąpiło pogorszenie walorów krajobrazowych uznano te, na których forma pokrycia i zagospodarowania uległa znacznym przekształceniom, a skala i układ zabudowy nie nawiązuje do wykształconej historycznie tkanki miejskiej. Ze względu na ekspozycję krajobrazową obszarów, na których nastąpiło pogorszenie walorów krajobrazowych, podzielono je dodatkowo na dwie grupy: tereny o lokalnym zasięgu oddziaływania oraz tereny eksponowane oddziałujące na inne tereny miejskie.

Szczegółową klasyfikację terenów o róŜnym stanie zachowania walorów krajobrazowych oraz zmianach zachodzących w krajobrazie, ilustruje poniŜsza tabela.

Ocena Kwalifikacja jednostek

Walory zachowane Tereny o zachowanym pokryciu i zagospodarowaniu głównie lasy i tereny uŜytków rolnych a takŜe tereny o niewielkich przekształceniach pokrycia i mało intensywnym charakterze zmian związanych np. ze zwiększeniem udziału zadrzewień i zakrzewień śródpolnych w wyniku zaniechania uŜytkowania rolniczego, ugorowanie i odłogowanie gruntów, uzupełnienie zabudowy przy zachowaniu układu przestrzennego oraz formy i gabarytów budynków

Walory zachowane terenów

eksponowanych pokrytych roślinnością niską

Tereny pokryte trwałą roślinnością niską eksponowane w krajobrazie z największej liczby punktów widokowych, a takŜe eksponowane z punktów widokowych istotnych dla percepcji krajobrazu miejskiego ( stare miasto, Karczówka, trasy turystyczne, tereny rekreacyjne)

Walory

przekształcone w sposób pozytywny

Tereny zbiorników wodnych, tereny rekreacyjne

Walory

przekształcone w sposób neutralny

Tereny zabudowy podmiejskiej i miejskiej o skali i formie zabudowy nie zaburzającej krajobrazu miejskiego, tereny infrastruktury społecznej, tereny dolesień, tereny nieuŜytków w sąsiedztwie zabudowy, które utraciły cechy krajobrazu rolniczego

Walory

przekształcone w sposób negatywny

Tereny zabudowy mieszkaniowej głównie wielorodzinnej i produkcyjno-usługowej o skali i formie zabudowy kontrastowej względem historycznie ukształtowanego krajobrazu miejskiego i/lub terenów otwartych

Walory

przekształcone w sposób negatywny, eksponowane w krajobrazie

Tereny zabudowy mieszkaniowej głównie wielorodzinnej i produkcyjno-usługowej o skali i formie zabudowy kontrastowej względem historycznie ukształtowanego krajobrazu miejskiego i/lub terenów otwartych, eksponowane w krajobrazie z największej liczby punktów widokowych a takŜe eksponowane z punktów widokowych, istotnych dla percepcji krajobrazu miejskiego ( stare miasto, Karczówka, trasy turystyczne, tereny rekreacyjne)

Na podstawie przeprowadzonej oceny moŜna stwierdzić, Ŝe tereny o zachowanych walorach krajobrazowych dominują w południowej i zachodniej części miasta są to przede wszystkim tereny rozległych kompleksów leśnych porastających Pasmo Dymińskie i Pasmo Posłowickie oraz tereny dolin rzecznych. Tereny o zachowanych

(37)

S G G W K a t e d r a A r c h i t e k t u r y K r a j o b r a z u 243 walorach krajobrazowych to takŜe tereny najcenniejsze pod względem kulturowym takie jak zespół staromiejski, Karczówka czy Białogon.

Tereny o walorach przekształconych w sposób pozytywny o przede wszystkim tereny parków miejskich a takŜe tereny Zalewu Kieleckiego i Zalewu Mójcza.

Tereny o walorach przekształconych w sposób negatywny dominują w północnej części miasta są to tereny zabudowy mieszkaniowej głównie wielorodzinnej i produkcyjno-usługowej o skali i formie zabudowy kontrastowej względem historycznie ukształtowanego krajobrazu miejskiego i/lub terenów otwartych.

(38)

7. FUNKCJONOWANIE ŚRODOWISKA I SYSTEM PRZYRODNICZY MIASTA

Analiza funkcjonowania środowiska przyrodniczego obejmuje wymianę materii, energii i informacji w środowisku. Wymiana ta odbywa się w sposób uporządkowany zgodnie z określonymi trasami związanymi z ośrodkami takimi jak: powierzchnia ziemi, powietrze, woda, włączone są w tę wymianę takŜe organizmy Ŝywe. Celem określenia funkcjonowania środowiska przyrodniczego jest ukazanie dynamiki poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego. Specyfiką określenia tej dynamiki na terenie miasta jest przekształcenie wielu procesów, co wynika z działalność człowieka. Nie wszystkie procesy będą decydujące dla zachowania warunków środowiska korzystnych dla Ŝycia człowieka, a jednocześnie dla zachowania równowagi w środowisku przyrodniczym. Kluczową kwestią jest zatem wskazanie tych procesów przyrodniczych, które decydują o wymianie materii, energii i informacji genetycznej na obszarze miasta oraz pozwalają na zachowanie optymalnych warunków Ŝycia.

Do procesów określających funkcjonowanie środowiska przyrodniczego w mieście zgodnie z powyŜszymi załoŜeniami naleŜą: denudacja⁶, obieg wody, wymiana powietrza oraz migracja organizmów. Charakterystyka tych procesów określa funkcjonowanie środowiska rozpatrywane na czterech zasadniczych płaszczyznach jako: funkcjonowanie morfodynamiczne, klimatyczne, hydrologiczne i biologiczne.

Podobne załoŜenie przyjęto, określając funkcjonowanie środowiska przyrodniczego Kielc, gdzie wskazano procesy przyrodnicze kształtujące warunki Ŝycia w mieście.

W pierwszym etapie scharakteryzowano procesy przyrodnicze, a następnie wskazano te procesy, które wpływają na niwelowanie zjawisk negatywnych właściwych dla środowiska miejskiego, uznając je za procesy szczególnie istotne dla funkcjonowania przyrodniczego Kielc. Są to:

• ograniczenie procesu denudacji i zmniejszenie intensywności procesów erozji oraz akumulacji;

• zasilanie wód podziemnych i zachowanie procesu retencji w celu ograniczenia nadmiernego procesu odpływu sztucznego;

• wymiana powietrza, szczególnie waŜna w terenach o zwartej zabudowie (zwłaszcza wymiana pionowa), gdzie wymiana pozioma powietrza jest utrudniona;

• regeneracja powietrza;

6Denudacja – zespół czynników prowadzących do wyrównania powierzchni terenu, zwykle obejmują erozję i powierzchniowe ruchy masowe

(39)

• wzrost udziału terenów biologicznie czynnych, co przyczynia się do zachowania i poprawy róŜnorodności biologicznej w mieście, a takŜe pośrednio wpływa na inne procesy przyrodnicze gdyŜ proporcje terenów pokrytych trwałą roślinnością względem terenów zabudowanych przyczyniają się do zachowania bądź utraty wielu istotnych dla warunków Ŝycia w mieście procesów przyrodniczych, m.in.

wspomnianej pionowej wymiany powietrza lub zwiększenia / zmniejszenia intercepcji⁷, a w miejscami takŜe zasilania wód podziemnych i ograniczenia odpływu sztucznego.

7.1. FUNKCJONOWANIE MORFODYNAMICZNE

Charakterystyka funkcjonowania morfodynamicznego obejmuje wskazanie tych rzeźbotwórczych procesów przyrodniczych, które mogą stanowić istotne ograniczenia dla aktywności człowieka takich jak tereny osuwiskowe w ramach obszarów zagroŜonych ruchami masowymi. Teren Kielc charakteryzuje duŜa zmienność ukształtowania terenu, a tym samym znaczne urozmaicenie procesów rzeźbotwórczych. Dla Kielc znaczące są procesy związane z działalnością wody płynącej po stoku (spłukiwanie rozproszone lub skoncentrowane), które wynikają z nachylenia stoków, a przyczyniające się w miejscach nieutrwalonych szatą roślinną do wzrostu intensywności przebiegu procesów denudacyjnych. Proces ten jest szczególnie dotkliwy na gruntach podatnych na rozwój tych procesów, takich jak lessy, gdzie ponadto mogą występować procesy sufozyjne, jak równieŜ te tereny o nachyleniu powyŜej 5⁰, które pokryte są zabudową. W takich sytuacjach zachodzące procesy denudacji – zwłaszcza spłukiwanie powierzchniowe – mogą powodować degradację podłoŜa w wyŜszych partiach stoków oraz przyczyniać się do akumulacji materiału u ich podnóŜy. W terenach zabudowanych będzie to skutkowało m.in.

zasypywaniem studzienek kanalizacyjnych. Drugą grupą procesów rzeźbotwórczych wpływających na środowisko przyrodnicze Kielc są te występujące w dnach dolin rzecznych, gdzie intensywnie zachodzą procesy erozji i akumulacji rzecznej.

W celu przedstawienia funkcjonowania morfodynamicznego wskazano dla Kielc:

• tereny z dominacją spłukiwania rozproszonego i linijnego oraz sufozją, lokalnie ograniczonymi ze względu na trwałą pokrywę roślinności niskiej, które obejmują tereny uŜytków rolnych uŜytkowanych i nieuŜytkowanych na stokach słabo (2-10˚) i

7 Intercepcja obejmuje proces zatrzymania wody przez szatę roślinną lub na innych elementach pokrycia terenu (dachy budynków, drogi).