Majątek trwały w zapleczu budownictwa

Pełen tekst

(1)Leszek Kallwwski Katedra EkonomikI. Nieruchomości. I Procesu InwestycYlnego. Majątek trwały w zapleczu. budownictwa 1.. Wstęp. Koniec dekady lat dziewięćdziesiątych skłania do oceny skutków dokonutransformacji ustrojowo-gospodarczej także w budownictwie. Wiele nowych zjawisk w ekonomice, organizacji i technologii pozwala na wysunięcie hipotezy, że w tym okresie dokonały się w budownictwie głębokie przekształce nia. W niniejszym studium skoncentrowano się na sferze majątkowej, w której należało się spodziewać szczególnie spektakularnych zmian. Podstawowym źródłem informacji były publikowane dane statystyczne, niestety niezbyt obszerne i w dodatku dotknięte zmianą systemu ewidencji (z KGN na EKD) w połowie analizowanego okresu, a także denominacją waluty, zmianami inflacyjnymi oraz ograniczeniem oficjalnej sprawozdawczości statystycznej. Z tych więc powodów należy pogodzić się z ograniczoną wartością poznawczą prezentowanego materiału.. jącej się. 2. Gospodarcze. tło działalności. budowlanel. Podstawą działałności gospodarczej jest produkt krajowy brutto, którego rozmiary determinują wszelką działalność rozwojową, sam zaś zależy od aktywnej roli poszczególnych działów gospodarki narodowej, m.in. także budownictWa. Rozmiary PKB w ewidencyjnych cenach bieżących dla lat transformacji 1990-1999 przedstawiono w tabeli l. W tym okresie PKB wzrastał w tempie ok. 9%, stawiając jednak Polskę - w warunkach porównywalnych - na dalekim miejscu pośród rozwiniętych krajów europejskich W 1996 l'. Polska osiągała na l mieszkm\ca 6693 USD według parytetu siły nabywczej. Szczupłość PKB wyznaczała więc rozmiary możliwych do zrealizowania nakładów inwestycyjnych i skalę działalności budowlano-montażowej..

(2) I. Leszek KafkolVski. Tabela I . Budowniclwo a PKB Produkl krajowy bnollo Rok 1990 199 1 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. Ud z iał. og ó łem. nkumulacja. (w mld zl). (w%). budownictwft w tworleniu PKO (w%). 59 82 115 156 210 306,3 385,4 469,4 -560,0 -650,0. 25,6 19,9 15,2 15,6 15,9 19,8 22,0 24,7 -25 ,0 -26,0. 9,2 10,2 7,7 6,5 5,7 6,4 6,5 7,0 - 7 :; - 8,0. Źród ło: Roczniki Statystyczne GUS.. W całym okresie transformacji udział akumulacji wah ał się w granicach 15- 25%, Za granicą udział akumulacji w tym czasie w ynosił od 14 ,6% w Buł garii do 28 % w Czechach. Rozmiary PKB były kształtowane m.in. przez budownictwo, którego udział w nim wahał się w granicach 5,7-10%. Za granicą w tym czasie budownictwo partycypowało w wytwarzaniu PKB od 3,9% w NOI'wegii do 8,2% w Hiszpanii. Tabela 2. Nakłady inwestycyjne na Polska ogółem Rok. % na. mlu zl. dział. budownictwo. 1990 199 1 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. ,S 16,9 20,2 24 ,7 33,8 47,1 65,6 89,7 110,0 125,0 Ił. sferę. budowlmlij. Nakłady. ogólem (w mln zl). 4,3 4,0 4,7 4,1 4,5 4,6 5,8 6,1 -6,0 ~6,O. Źródlo: Roczniki SlalySlyezlle GUS.. -500 682 955 1024 ISSO 2157 3845 5550 6600 7500. inwestycyjne roboty. d zia ł. budownictwo. (w %). inwestycje budowlane sektora publicznego (w%). 42,8 51,3 39,0 30,0 -50,0 67,0 70,0 71,0 -70,0 -68,0. 88 64 41 36 -60 60 54 48 -46 -45. bUlJowlano~. ·montażowc.

(3) Majątek. I. trwaly w zapleczu budownictwa. Z wartości akumulacji wynika wolumen dysponowanych corocznie nakładów inwestycyjnych. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 2,4-6% krajowych nakładów inwestycyjnych kierowanych było na potrzeby budownictwa, z przeznaczeniem na reprodukcję prostą i rozszerzoną dysponowanego potencjału budowlanego. Za granicą część krajowych nakładów przeznaczanych na budownictwo waha się od 0,6% w Wielkiej Brytanii do 6,1 % w Portugalii. Dysponując kwotami ok. 6 mld zł rocznie na cele inwestycyjne w budownictwie, wznoszono obiekty zaplecza produkcyjno-usługowego w proporcji 60-70% ogółu nakładów, resztę przeznaczając na zakup maszyn, urządzel1 i środków transportowych. Wobec zmniejszającej się w tym czasie produkcji budowlanej i postępującego rozproszenia przedsiębiorstw budowlanych należało spodziewać się wzrostu wydatkowania nakładów inwestycyjnych na zakup maszyn, a nie na budowę stacjonarnego zaplecza. Zjawisko to w pewnym stopniu tłumaczy wysoki udział w wydatkowanych nakładach inwestycyjnych dużych przedsiębiorstw sektora publicznego, mogących pozwolić sobie na dalsze inwestowanie w budynki i budowle swojego zaplecza. O nierównomierności inwestowania w budownictwie świadczy struktura przestrzenna nakładów inwestycyjnych. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 3, w największych 5 obszarach gospodarczych kraju lokowano 41 % ogólu nakładów i 50% nakładów inwestycyjnych na budownictwo. Pozostałe 44 województwa musiały zadowolić się 58% nakładów ogółem oraz 50% nakładów na budownictwo. Porównanie danych z 1990 l'. dowodzi utrzymywania się w długim okresie przewagi kilku wybranych ośrodków. Tabela 3. Struktura przestrzenna nakładów inwestycyjnych w 1997 r. (podział kraju na 49 województw) Polska og6Jcm. Naklady. inwestycyjne Województwo. mld zł. % w budo·. dział. wnictwic. budownictwo. Udział województwa w inwestycjach budowlanych. (w %). (w mld zl). 199O. 1997. 15.99 9,41 4,48 4.12 3.20. 10.2 5,4 4,7 5.3 6,2. 1.64 0.51 0.21 0,22 0,20. 8,8 10,4 4,1 3.0 11.9. 29.5 9.2 3.8 3,8 3,6. wojcwód7.twa. 53,24. 5,2. 2,77. 58,2. 50,0. Polska razem. 90,44. 6.1. 5,55. 100.0. 100.0. Warszawskie. Katowickie Poznmiskic Gdańskie. Krakowskie Pozostałe. Żródło:. 44. opracowanie JOM Kraków,.

(4) I. Leszek Kafkowski. W tabeli 4 i na rys. I przedstawiono symulację wielkości nakładów inwestycyjnych z 1997 r. rozmieszczonych na terenie nowych 16 województw. Wyróż niają się tu następujące województwa: mazowieckie 22,9%, śląskie 12,0%, dolnośląskie 8,2 %, wielkopolskie 8,2%, małopolskie 7,8 %, obejmujące łącznie 59,1 % inwestycji, czyli w pozostałych II województwach średni udział inwestycji kształtował się na poziomie 2-5%. Tradycyjne więc "zagłębia budowlane" utrzymają się w dalszym ciągu.. 15,D7 14.43. 1,82. lubuskie. 2,56. warmillsko~nUlzurskie. znchodniopolUorskic. liIIil. II. kujaw1iko-. II. -pomorskie. podlaskie. 2,2. 17,65. wielkopolskie. mazowieckie. 13,98. Rys. 1. Nakłady inwestycyjne - symulacja dla nowych 16 województw wedlug stanu na koniec 1997 r. (w mld zł) Źródło: opracowanie 10M Kraków..

(5) Majątek trwały. I. w zapleczu budownictwa. Tabela 4. Struktura przestrzenna nakładów inwestycyjnych w 1997 r. (symulacja dla ukladu 16 nowych województw) Nakłady. Województwo Dolnośl'lskic. inwestycyjne ogółem. mldzl. % w budo-. wnictwie. Naklady inwestycyjne. % udziału. w budownictwie. województwa. (w mld. zł). Warmil1sko-mazurskic Wielkopolskie Zachodniopomorskie. 7,35 3,86 3,98 1,82 4,68 7,07 20,68 3,18 3,42 2,02 5,07 10,88 1,79 2,56 7,65 4,43. 4,5 4,9 5,5 8,2 4,3 6,4 9,2 1,9 5,0 6,4 5,1 5,4 8,4 5,1 5,6 4,3. 0,33 0,19 0,22 0,15 0,20 0,45 1,90 0,06 0,17 0,13 0,26 0,59 0,15 0,13 0,43 0,19. 8,2 4,3 4,4 2,0 5,2 7,8 22,9 3,5 3,8 2,2 5,6 12,0 1,9 2,8 8,5 4,9. Polska razem. 90,44. 6,1. 5,55. 100,0. Kujawsko-pomorskie Lubelskie. Lubuskic Łódzkie. Malopolskie. Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Ślqskie Świętokrzyskie. Źródło:. 3.. opracowanie 10M Kraków,. Majątkowe wyposażenie. sfery budowlanej. Dostępny uklad sprawozdat\ statystycznych umożliwia zbadanie majątko wego wyposażenia naszego budownictwa jedynie w ujęciu wartościowym, przy czym w ogóle nie jest wykazywany areal gruntów będących w posiadaniu firm budowlanych. Wartość majątku trwałego budownictwa w ukladzie mniej więcej porównywalnym' przedstawiono w tabeli 5, Odsetek krajowego zasobu majątkowego, funkcjonującego w dziale "budownictwo" ,jest stosunkowo niewielki: od początkowo 2,7% do 1,3% przewidywanego na koniec dekady. Dowodzi to specyfiki budownictwa jako działalności ciqgle jeszcze wysoce pracochłonnej, lecz o niewielkiej majątkochłonności,. I. Prezentowane wartości. mogą. nie oddawać precyzyjnie stanów posiadania w poszczególnych. latach, m.in, ze wzgh;du na zmieniające si~ zasady ewidencji majlltku przed~iębiol'stw różnej wielkości, waloryzacji slanów majqtkowych i denominacji walutowej,.

(6) I. Leszek Kafkowski. Tabela 5. Majątek. trwały. w budownictwie. Polska ogółem Rok mldzl 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. -330,0 331,6 344,1 366,1 421,4 893,1 1086.5 1158,7 -1240,0 -1350,0. Majtltck trwały w budowniclwie. % w budo-. ogółem. wnictwic. (w mld zl). 2,7 2,5 2.3 1,9 1,8 1,0 1,0 1,2 1,3 1,3. 8,5 8,3 8,0 7,1 7,4 8,8 10,8 14,5 -16,0 -18,0. budynki i budowle. w sektorze publicznym. (w %). (w %). 41,8 45,9 48,4 48,4 53,8 50,4 45,1 50,3 -50,0 -50,0. 85,7 77,9 69,2 63,5 64,5 56,0 47,4 36,0 -30,0 -30,0. Źródło: opracowanie IGM Kraków.. Wołumen majątku trwałego, mierzony w cenach bieżących, ale często waloryzowanych, zwiększył się w budownictwie w okresie dekady łat 90. blisko dwukrotnie, podczas gdy krajowy zasób maj'ltkowy zwiększył się blisko czterokrotnie. Dostępne dane informują o wysokim udziale nieruchomości w zasobie majątkowym budownictwa. W całym badanym okresie udział ten wahał się od 41 % do 53% budynków i budowli, resztę stanowiły maszyny i urządzenia oraz - dość liczne - środki transportowe. Proporcje te dowodzą istnienia dużego, stacjonarnego zapłecza produkcyjno-usługowego przedsiębiorstw budowlanych, głównie sektora publicznego: pm\stwowych i komunalnych. Sektor ten wprawdzie zmniejszył swój udział w minionym dziesięcioleciu, niemniej cią gle absorbuje ok. 1/3 całego wolumenu środków trwałych polskiego budownictwa. Zużycie majątku trwałego budownictwa kształtuje się ostatnio na poziomie 41,4% (średnio w kraju 49%), w tym budynki i budowle 24,9% (kraj 42,7%), maszyny i urządzenia 58,9%, zaś środki transportowe 56,8% (kraj odpowiednio 63,6% i 61 %). Działalność budowlana prowadzona jest w każdym województwie i wszę dzie tam ulokowana jest pewna wartość majątku trwałego. Nie rozkłada się ona jednak w każdym regionie równomiernie. Na podstawie danych zawartych w tabelach 6 i 7 oraz rys. 2 można wyłonić kiłka ośrodków wyraźnej koncentracji potencjalu budowłanego, mierzonego wartością maj'ltku trwalego..

(7) Mająlek Irwa/y. I. w zap/ecm bl/downiclwa. 100. 80 60 40 20. o 1990 199 1 1992 1993. IIJ. środ k i transportowe. D. 1994 1995. 1996. maszyny i urządzenia. 1997 1998 1999 [EJ budynki i budowle. Rys. 2. Struktu ra m.j ąt ku trwalego w budownictwie Żródl o:. Roczniki St:IlySlycznc GUS.. 90 ,0 80 ,0. 77,8. 70 ,0 60,0 50,0. "". 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0. -f 1990 1991 1992 1993 1994 1995. 1996 1997 1998 1999. Rys. 3. Udz inl mnj'ltkutrwalego budowniclwa w seklarze pu blicznym Źródło: Roczniki Slnl.ystyczllc GUS..

(8) I. Leszek Kafkowski majątku trwałego. Tabela 6. Rozmieszczenie. w budownictwie w 1996 r.. Polska ogółem Województwo. Katowickie Warszawskie. Gdmlskic Poznmlskie Krakowskie. Maj11tck trwały. %. udziału. %w bl1dow~ nictwie. w budownictwie. 135,5 105,9 43,7 43,6 36,4. 1,1 1,4 1,0 1,3 1,6. 1,49 1,52 0,43 0,57 0,59. 13,9 14,1 3,9 5,3 5,5. 721,4. 0,8. 6,16. 57,3. 1086,5. 1,0. 10,76. 100,0. mldzl. (w mld. zł). województwa. Pozostałe. 44 województwu. Polska razem. Zródło: Roczniki Statystyczne GUS.. Tabela 7. Rozmieszczenie majątku trwałego w budownictwie w 1997 r. (symulacja według nowych 16 województw) Polska ogółem. Województwo Dolnośhjskie. Kujawsko-pomorskie. Lubelskie Lubuskic Łódzkie Małopolskie. Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie. Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie. Warmilisko-muzurskie Wielkopolskie Zacllodniopomorskic. Polska razem Źródło: opracowanie własne.. mldzl. %. w budow~ nictwic. 88,60 53,90 65,50 24,10 72,50 99,20 180,20 38,50 48,99 31,70 63,91 154,30 31,28 39,38 98,74 67,86. 1,3 0,6 0,8 0,9 0,6 2,2 1,6 0,6 1,0 1,4 1,0 1,1 1,4 0,8 3,2 1,2. 1158,66. 1,2. Mnj'ltck trwały w budownictwie (w mld zl). %. udziału. województwa. 0,5 0,2 0,4 2,1 2,5 0,2 0,5 0,4 0,6 1,6 0,4 0,3 3,1 0,7. 7,6 4,6 5,6 2,1 6,3 8,6 15,6 3,3 4,2 2,7 5,5 13,3 2,7 3,4 8,6 5,9. 14,5. 100,0. 1,1 0,3.

(9) Mają/ek "waly II'. I. zapiecz" budoll'nic/wa. 139,4. 167,9. warmińsko· mazurskie. znc hodn ia po Illorsk ie. II. 31,7. podlaskie 180,2. 1124,1 lubnskie. 198,7. mRzowieckie. wielkopolskie. 165,5 ~więtokrzyskic. 148,9. Rys. 4. Rozmieszczenie majątku trwalego brutto - symulacja dla nowych 16 województw wedlug stanu na koniec 1997 r. (w mld 7.1) Żródlo: opracowanie IGM Kraków,. PonHd 1/4 wolumenu majątku trwałego funkcjonuje w dawnych województW:lch: kutowickim i warszawskim (łącznie 27,9%), w województwie śląskim i mazowieckim udział ten wynosi 28,9%. Województwa: gdm\skie, poznm\skie i krakowskie (obecne województwa pomorskie, wielkopolskie i małopolskie) kumulują łącznie dalszych 22,7% środków trwalych budownictwa. Tak więc w 5 spośnid 1G nowych województw ulokowanych jest 51 % majątkowego wyposażenia budownictwa. Odpowiada to poziomowi ogólnej aktywności inwestycyjnej tych obszarów. Potenejal budowlany mierzony wartością produkcji budowlanej w cenach biezących wzrastal systematycznie w całym okresie transformacji (ponad 9-krotnie). Liczony w cenach stalych (1990 r.) wykazal jednak wzrost produk-.

(10) I. Leszek Kafkowski. cji tylko 2,2 razy. Ujawniony przez porównanie obu tych wielkości tzw. nawis inflacyjny wyraził się w 1999 l'. kwotą ponad 50 mld zł i bardzo zniekształcił badane relacje ekonomiczne budownictwa w całym okresie transformacji. Tabela 8.. Potencjał. budowlany Zatrudnienie tys. osób). Polska ogółem. Rok. oddanie do użytku wartość. (w mld. 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. (w. zł)'. 6,7 7,5 8,2 8,9 9,1 9,3 9,9 11,4 13,0 15,0. 101 86 79 69 69 61 56 60 -64 -68. 106 97 94 74 67 59 52 62 -66. -72. (w m'). w podmiotach. budynki kubatura (w tys. szt.) (w mln m3). Oddana kubatura. ogólem. systemu zlccenio-. najcden budynek. na jednego. zatrudnionego. \Vego. 1242,7 1116,3 1066,2 860,8 853,0 827,4 868,7 947,5 1000,0 1030,0. -890,0 803,3 753,4 634,0 642,9 642,5 645,3 682,0 -700,0 740,0. 1050 1127 1191 1068 970 973 934 1019 -1030 -1060. 119 120 125 117 104 92 81 97 94 97. a W cenach stałych 1990 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych. Słabą dynamikę polskiego budownictwa potwierdza zestawienie oddanej kubatury (tabela 8), Pomimo że objętość 1 statystycznego obiektu kubaturowego kształtowała się w całym okresie podobnie, to jednak w przeliczeniu na 1 zatrudnionego co roku się zmniejsza, Nie musi to dowodzić systematycznego zmniejszania się produkcji budowlanej w okresie całego dziesięciolecia, gdyż w tym czasie wykonywano również wicIe budowlanych prac niekubaturowych (il1żynieryjnych, liniowych, remontowych i in.). Podstawowym elementem potencjału budowlanego jest zatrudnienie, W badanym okresie uległo ono wydatnemu zmniejszeniu. Ponad 70% ogólnego stanu zatrudnienia stanowią pracownicy podmiotów realizujących zadania w systemie zleceniowym. Do nich więc należy odnieść zarówno rozmiary produkcji budowlanej, jak i wartość majątku trwałego, stanowiącego techniczne uzbrojenie pracy na budowach. Rolę majątkowego wyposażenia działalności produkcyjnej najlepiej i syntetycznie opisują relacje produkcja - zat1'lldnienie - majątek trwały (P : Z: M), W odniesieniu do sfery budowlanej relacje te przedstawiono w tabeli 9 oraz na rys. 5-8..

(11) Majątek. trwaly. 11'. I. zapleczu budownictwa majątek. Tabela 9. Relacje produkcja - zatrudnienie ZallUdnienic w systemie budowlana zleceniowym Produkcja. Rok. (w mld zl). 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Źródło:. (w tys. osób). 6,7 7,5 8,2 8,9 9,1 9,3 9,7 11,4 -13,0 -15,0. -890,0 803,3 753,4 634,0 642,9 642,5 645,3 682,1 -700,0 -740,0. trwaly w budownictwie Relacje. Majątek trwały. P:Z. (w mld zl). M:P. (w tys. zl) (w. -8,5 8,3 8,0 7,1 7,4 8,8 10,8 14,5 -16,0 -18,0. 7,5 9,3 10,9 14,0 14,2 14,5 15,0 16,7 18,6 20,2. zl/zł). M:Z. P:Z. (w tys. zl) (w zllzl). 1,27 1,10 0,97 0,79 0,81 0,94 0,89 1,27 1,23 1,20. 9,6 10,3 10,6 11,2 11,5 13,7 15,0 21,2 22,9 24,3. 0,79 0,90 1,03 1,25 1,22 1,05 0,89 0,79 0,81 0,83. Roczniki Statystyczne GUS, wyliczenia własne relacji.. W okresie transformacji inwestycyjny koszt stanowiska pracy - czyli relacja wzrastał szybciej, niż zwiększała się wydajność pracy (relacja P: Z). W rezultacie majątkochlonność produkcji budowlanej (relacja M : Pl zwięk szyła się w minionym dziesięcioleciu ok. 20%. Do 1996 l'. zaznaczyła się wyraźnie silna zależność wzrostu wydajności pracy od czynników pozamająt kowych, których wpływ jednak znacznie zmniejszył się w okresie późniejszym.. M: Z -. 30,0. '". ;,J ~. ~. 20,0. o. ~. P<. N oń. 1--------- - __. o. • •- - _ .. '7 . ---. 2( ,2 "t 1.,7.....-' 1.,0..--""'-.... _ .. ..... , .... ........... _ _ _o. _. •. •. • ". ..... 15,0. .. . __ . . . . . . ..... ... . . ...1 ,0......1 ,O ....... 15 . :.. 10,0. -·7 5,_"9J~3--":.:r_ _-l __··I___ - - . " - ' - ' --'-,,- .." . , - - -. I(~. C. ...... 5,0 0,0 1990. 1991. 1992 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. Rys. 5. Relacja produkcja - zatrudnienie w budownictwie (P: Z) Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 9.. 1998. 1999.

(12) I. Leszek Kalkowski. 1,50 1,25 :--- f--- - - - - --J------- --- f-.. - - - - ----1,00 N. 0,75. N. _.. ° ___----c--I- ~ ~_~:. I 3 I, 0, ~ V 0, 4 O 9 " ...--- -...--.. .. ----. -'·'-0- 9' --0; 1--··' ..----., --...--... _0__. o. ........--.----. -...-..-.--. 0,50. ----- --1---------------1------- ..-. 0,25 0,00. 1990 199 1 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. Rys . 6.. Mnjątkochlonność. produ kcji budowlancj (M : Pl. Żródl o: opracowanie własne na podstawie labcli 9.. 30,0. - -1--- - - - --. -------2-9--..2·.l--. ----.---- --- --------------.. ·-... -~ :t--7. .--- --- --. ;~lt._. ._-. 25,0 1-- - -. .l:l '2 ~. o u. l! Q,. N. vi. 20,0 15,0. I ,3. 10,0 -. --.~. ,5. ,6. :;.---. I ,2. 7 '7, -~:k,d=:f=::::tI---- I---. 2,:::.-.F-. ---- - -·--+--1---. 1:;>. 5,0. - - - - - - - - - -- .--- - . - _ _. o. - - - - . - - . - .-. -. 0,0 -/--1-- + --+--1-- - / - - 1 - - + -- + -- + --1---1. 1990 199 1 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. Rys. 7. Techniczne uzbrojenie pracy w budowniclwie (M : Z) Żr6d ło: opracowanie własne na podstawie tabeli 9..

(13) iVu,IIa/eKtfwaly w. 'li' ~. o. zapleczu budmvnictwa. 20,0. ~. ~. N " o.,. 15,0 10,0 5,0 6,0. 8,0. 10,0 12,0 14,0 16,0 18,0 20,0 22,0 24,0 26,0 28,0 30,0. M: Z (w tys. zl). Rys. 8. Zależność wydajności (P: Z) od technicznego uzbrojenia pracy (M: Z) w budownictwie w latach 1990-1999 Zródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 9.. 4. Kierunki zmian zasobów. malątkowych. budownictwa. Przeprowadzona analiza dekady działań budownictwa w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem roli majątku trwałego w rozwoju tego budownictwa, pozwolila na stwierdzenie następujqcych zjawisk: - umiarkowany wzrost produkcji budowlanej wyrażający się indeksem 223 za okres dziesięciolecia 1990-1999. Wzrost ten liczony wedlu g bieżących cen ewidencyjnych wyniósłby 970%, zawierając np. w docelowym 1999 r. nawis inflacyjny wyrażający się kwotą ok. 50 mld zł; - wydatne zmniejszenie stanu zatrudnienia, zwłaszcza pracowników realizujących zadania systemem zleceniowym (o 1/3 w stosunku do stanu wyjścio wego w 1990 r.); - istotną zmianę profilu produkcji idącą w kierunku zwiększenia udziału robót remontowo-modernizacyjnych, zmniejszenie rozmiarów robót kubaturowych na rzecz zwiększenia budownictwa inżynieryjnego; - znaczne zmiany w stosowanych technologiach budowlanych: odejście od konstrukcji wielkoplytowych na rzecz tradycyjnych z drobnowymiarowych elementów ceramicznych, przy zastosowaniu wielu asortymentów materiałów instalacyjnych i wykollczeniowych pochodzących z importu; - ożywienie działalności inwestycyjno-budowlanej jedynie w kilku regionach kraju;.

(14) Tabela 9. Struktury rodzajowe produkcji budowlanej (w %) W. Rok. 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. ogółem. budowli. Produkcja budowlana. ogólne. produkcyjno-. i mieszkaniowe. -usługowe. 54 61 65 67. 24 20 19 17. 21 18 16 16. -. -. -. -. -. -. -. Źródlo: Roczniki Statystyczne GUS.. specjali. styczne. -. ogółem. przygotowanie. terenu 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100. 1,9 1,4 1,3 0,8 0,8 0,6 0 ,7 0,5 0,3 0 ,4. roboty. wznoszenie budowli. instalacje. 74,7 7 1,8 71,9 68,5 69,5 68,9 68,3 70,6 70,3 71)). 19,6 21 ,9 22,3 23,6 24,3 24,2 24,3 23,7 24,0 23,0. wykoń-. Wynajem sprzętu. czeniowe. 3,5 4,4 4,8 6,8 5,0 5,7 6,2 4,6 5,0. 5,0. 0,3 0,3 0,2 0,3 0,4 0,6 0 ,6 0,6 0,7 0,6. ,.... B ~. ~. §'. ~.

(15) Majątek trwały. I. w zapleczu budownictwa. - głębokie zmiany w sferze własności gruntów i przedsiębiorstw, przedsię biorczości wielu prywatnych wykonawców, opanowanie i zmniejszenie inflacji, zdenominowanie waluty, zmiany w jakości i zakresie informacji z dziedziny inwestycji i budownictwa. Systematyczny wzrost produktu krajowego brutto pozwoli! na zwiększenie strumienia nakładów inwestycyjnych na gospodarkę narodową, w tym także na budownictwo, co pozwoliło na umiarkowany wzrost i odnowę majątku w tej sferze. Budowlany zasób majątkowy w tym okresie cechował się niewielkimi wahaniami jego struktury technicznej, widocznymi na rys. 2. Udział budynków i budowli dowodzi dysponowania sporym zapleczem stacjonarnym, skoro pochłania ono połowę całego zasobu majątkowego. Udział maszyn i urządzeJ\ oscyluje wokół 1/3 wartości majątku. Znaczący, bo ok. 20%,jest udział własnych środków transportowych. Taki zasób majątkowy wykorzystany jest przez realne struktury produkcyjne, przedstawione w tabeli 9. Według poprzedniej Klasyfikacji Gospodarki Narodowej do 1993 r. znana była podmiotowa struktura produkcji budowlanej z podziałem na budownictwo mieszkaniowe i ogólne, budownictwo produkcyjno-usługowe oraz specjalistyczne. Od 1994 r. obowiązujący nowy podział według Europejskiej Klasyfikacji Działalności wyodrębnia w układzie przedmiotowym: przygotowanie. Tabela 10. Hipoteza produkcji w zapleczu budownictwa Produkcja budowlana (w %)a podstawowa. Rok. ogółem. 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999. a 1990 r. -. 100 100 100 100 100. 100 100 100 100 100. produkcja. pomocnicza produkcja. budowlana. przemysłowa. 70,6 74,2 73,6 81,3 84,0 85,0 87,0 88,0 90,0 90,0. 18,5 15,2 14,8 10,5 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 5,0. ogółem przedsiębiorstwa, ł 991-1992. 1993 r. - w. przedsiębiorstwach powyżej. Wynajem usługi. produkcyjne. - w przedsiębiorstwach. 10,9 10,6 11,6 8,2 7,0 7,0 6,0 6,0 5,0 5,0 powyżej. sprzętu. blldowlanc~o. (w mln zl). 18,7 32,6 32,1 60,3 95,1 156,4 191,0 262,5 -340,0 -400,0. 50 zatrudnionych,. 20 zatrudnionych, 1994- ł 999 - szacunki. przcdsh;biorstw ogółem. b Dla lat 1990-1993 jw, na podstawie Roczników Statystycznych GUS, Żrócllo: Roczniki Statystyczne GUS O!'(lZ oszacowania własne.. własne. dla.

(16) I. Leszek Kafkowski. terenu, wznoszenie konstrukcji budowlanych (liczące 80% wolumenu produkcji budowlanej), instalacje i roboty wykończeniowe. Osobnym rodzajem działal ności jest wynajem sprzętu budowlanego. Nie jest znane w sprawozdawczości statystycznej przyporządkowanie do wymienionych rodzajów działalności odpowiedniej części zasobu majątkowego. Również tylko do 1993 l'. możliwe było śledzenie pomocniczej produkcji przemysłowej i usług produkcyjnych,jako klasycznej działalności zapleczowej . Wychodząc z danych z lat 1990-1993 przeprowadzono w tabeli 10 symulację prawdopodobnych proporcji świadczeI\ zaplecza do kO\\ca badanej dekady. Uprawnione wydaje się przypuszczenie o malejącej roli zaplecza produkcyjno-usługowego, które z kOl\cem lat dziewięćdziesiątych nie przekroczy zapewne 10% udziału w produkcji budowlanej. Funkcjonowanie zaplecza było przedmiotem badaJ\ naukowych w okresie ostatnich 45 lat, a nawet przedmiotem specjalnego spisu zaplecza przeprowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny w 1974 r.' Rozwój (i upadek) zaplecza budownictwa w świetle badał\ historycznych przedstawiają wskaźniki w tabeli 11. Tabela 11. Proporcje zaplecza do produkcji podstawowej \V latach 1955-1999. buclowlauo-montażowej. Stosunek do produkcji podstawowej budowlano-montażowej. Produkcja podstawowa Rok. (w%). budowlano-montażowa. (w%). pomocnicza. produkcja 1955 1965 1975 1985 1990 1993 1999. 100 100 100 100 100 100 100. przemysłowa. 7,5 14,0 21,2 23,6 26,3 12,9 -6.0. usługi. produkcyjne 9,4 15,2 22,5 19,8 15,4 10,0 -8,0. Żródło:. L. Kalkowski, Zaplecze produkcyjllo-budowlane. Wyd. 10MB, Warszawa 1969 (dla lat 1955 i 1965), Roczniki Statystyczne GUS (dla lat 1975, 1985, 1990 i 1993) oraz szacunki wlasne dla 1999 r.. Najbardziej dynamiczny rozwój zaplecza przypadał na lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte, tj. na okres dużej skali budownictwa w Polsce, przy panujących wtedy poważnych zakłóceniach kooperacyjnych i zaopatrzeniowych budownictwa. Dążenie do dyspozycyjności w zakresie dostaw konstrukcji i materiałów legło u podstaw decyzji o szerokim rozwijaniu własnej pomocniczej produkcji. 2. M. Grzcjdziak, Spis zaplecza p/'Odllkcyjllo-I/slugowego przedsięhiorstw IJllllowlano-IIIOJltaStatystyczne" 1974, nr 5.. żowych, "Wiadomości.

(17) Majątek. lI'waly w zapleczu budownictwa. I. przemysłowej i własnych usług sprzętowych, transportowych, magazynowych, a także socjalno-bytowych (hotele pracownicze, stołówki, domy wczasowe i in.). Wraz z zapoczątkowaniem gospodarki rynkowej, wobec łatwości zaopatrywania się przedsiębiorstw i dużej oferty usług zewnętrznych, powstały warunki do ograniczenia zakresu komórek zaplecza produkcyjnego i usługowego i pod-. dania ich kryterium rachunku ekonomicznego. Wywiady przeprowadzone na ten temat w trzech dużych spółkach akcyjnych w Krakowie (Budopol, Budostall i Chemobudowa) potwierdziły istnienie w nich obiektów zaplecza produkcyjno-usługowego w rozmiarach znacznie mniejszych w stosunku do stanu z początku lat 90. Wszędzie pracują one na własnym rozrachunku, sprzedają większą część swojej produkcji i usług na zewnątrz firmy macierzystej, tej zaś sprzedają w trybie przetargowym. Poszczególne budowy badanych przedsię biorstw nie mają obowiązku korzystania z własnego zaplecza firmy. O wyborze dostawcy wyrobów lub usług decyduje korzystniejsza oferta obca lub własnego zaplecza. W zapleczu tych firm ulokowany jest cały zasób majątku trwałego w proporcji M: P od 0,05 do 0,17, udział budynków i budowli waha się w granicach 30-60%. W zapleczu pracuje 5-10% całej załogi. Produkcję pomocniczą stanowi wytwarzanie betonu i wyrobów prefabrykowanych oraz konstrukcji stalowych. Główną część zaplecza stanowi sprzęt i środki transportowe. We wszystkich badanych firmach zrezygnowano z zaplecza socjalnego, magazynowego, sprzedano liczne, zbędne działki gruntu. Nabywcami upłynnianego majątku nie byli pracownicy, lecz inwestorzy innych branż bądź gminy. Głównym uzasadnieniem zatrzymania opisanej części zaplecza jest opłacal ność tej działalności dla przedsiębiorstwa. Ograniczenie zakresu zaplecza spowodowało rezygnację z dawnych stanowisk - zastępcy do spraw zaplecza. Zmiany zasobów majątkowych w kierunku ograniczenia majątku trwałego w zapleczu budownictwa powodowane są następującymi przesłankami: - od początku okresu transfonnacji żywiołowo rozwinęła się sieć usług zewnętrznych dla przedsiębiorstw budowlanych: dostawy materiałów, wyrobów, wypożyczanie sprzętu i środków transportowych; - znacznie rozproszyła się sieć prywatnych przedsiębiorstw budowlanych; niewiełkie ich rozmiary ograniczają celowość i możliwość tworzenia własnego zaplecza; - powstał odmienny model świadczeil socjalnych. Zbędne stało się utrzymywanie własnych hoteli, stołówek, pensjonatów i mieszkail zakładowych. Obiekty te zostały szybko skomercjalizowane i w większości sprzedane; - wstrzymanie się od zdobycia zbędnych obiektów zaplecza (budynków i działek) powodowane było możliwością ich łatwego wynajmowania innym pozabudowlanym jednostkom gospodarczym ze znacznym zyskiem dla właści ciela; - zasób majątkowy budownictwa ulcgał statystycznemu zmniejszeniu przez podporzEjdkowanie dotychczasowych niektórych jednostek innym działom i sek-.

(18) 106. .,. 100. "97. 101 • '. ... 86 ". 80. '. .. 60. '" E. 40. 70. 60 ,. 79. ME. -= ,. ."-"". 65,0. 94. 74. 72. 69 ------. ___ _ . ..e __ _ 69. 0... .-.. .... -- 61. ___ ---- .- 68 64. 67. 890 ". 50 40. -...... CI_.... •. 803. §:.. '-- o. 653 "- 634. ''0---. 642 ---0-' -. 21,7. ~. "". -o- .- .. 642. 30. -...o __ --o.. o. 645. 64'-'_ . 600 0--. ._0 610 -.Q. 16,oLi08,o. 20. O. I. '-yn/' 1990. I ..I ...t I' T"r 1--"I ..,. 101901 I. p030 I ITI 3. PO6Om ·' 3 l '. 1991. 1994. 1995. 1997. 1998. 1999. oddana kubatura w m3. I •. 1992. 10 .,.~. D. średnia. oddane budynki w tys.. kubatura 1 budynku oddanego do użytku. •. 1996. 3. .•.-. I. produkcja budowlano-montażowa w systemie zleceniowym (ceny bieżące w mld zł) O zatrudnienie w tys. osób .. majątek trwały budownictwa w mld zł O- produkcja budowlano-montażowa w systemie zleceniowym (ceny stale) w mld zl o. •. 1993. 20. ~I3.o-M"i5.o. ~'Tnl ~"'''' ~--" I. N. '"E. O. t--. ~. ",.,. >:. ">;: C>. ;;: Rys_ 9. 10 lat transfomacji polsldego budownictwa (1990--1999) Roczniki Statystyczne GUS oraz obliczenia własne.. źródlo:. ~.

(19) Majątek. trwaly w zapleczu budownictwa. I. cjom gospodarki narodowej (np. wytwórnie do działu produkcji przemysłowej, biura projektowe do sekcji K: obsługa nieruchomości, wynajem i prowadzenie innych interesów). Dalsze umiarkowane zwiększenie zasobów majątkowych budownictwa powodowane będzie następującymi przesłankami: - zużywaniem się obiektów zaplecza - zwłaszcza maszyn, urządzeń i środ ków transportowych, wymagających zastąpienia nowymi obiektami; - zapewnieniem większego wzrostu wydajności pracy i sprostania konkurencji drogą nowych zakupów sprzętu i zwiększania technicznego uzbrojenia pracy; - zmianą maszyn i urządzell w związku z przechodzeniem na nowe technologie; - wzrostem transportochłonności budownictwa, w którym taniej będzie posługiwać się własnym taborem; - tendencją do zatrzymania, a nawet rozwijania rentownego zaplecza, - tendencją łączenia się firm budowlanych i tworzenia większych podmiotów dla sprostania zamówieniom większych budowli. Proces ten będzie wymagać powiększenia zasobu majątkowego. Główne tendencje w rozwoju budownictwa w okresie transfonnacji przedstawia wykres na rys. 9. Fixed Assets In the Construction Indusfry Productlon and Service Base. This article is a primary saurce study -using a large stalistical data base - on productioll : elllploymelll: asset relalionships in the construction sector. The author looks at the processes shaping construction during the tcn years af systemie transformation in Poland. After presenting the absolute values P : E : A the author foclIses on the relationships that exist betwecn these values, i.e., P : E (work produclivity), A : E (technical stock in the workplace and its relationship with wark productivity), and A : P (asset-consumption rate), These relationships - in aecordance with the author's thesis - detennine the dimensions and growth Tates of the production and service base in the constlUctlon secto!', This production and service base - in the 19705 it was greatly expanded due to shortages in the economy - naturally. dccreased during the transformation period, reducee! to essential equipmcnt and transport facilities, The author eoneludes his article with a preliminary prognosis of the trends which should shape the Polish cOllstruction sector in the near future. The sector, togethel' wilh its su ppl Ybase, will be affccted by alleast five faetars which will reduce assel volume and by six. faetars which will gradually il1crease stoek. in proportion to the growth rale in conslruelion and asscmbly arden;. The author presents a composite diagram shawillg the trend s in factors ar production and their mutual relatiollships over the past ten years..

(20)