P o la c y w R u m u n ii m ó w ią o s o b ie , w yb ór, o p ra co w a n ie tek stu , p rzyp isy
i w stęp A nna M am ulska, P ań stw ow a W y ż sz a S z k o ła Z a w o d o w a w L e sz n ie ,
L u b lin -L e sz n o 2 0 0 0 , ss. 4 3 8 , ilustracje.
W Ju b ile u sz o w y m R oku 2000, w S erii B: M a te ria ły i d o k u m e n ty , ja k o tom X III
B ib lio te k i P o lo n ii In sty tu tu B ad ań n ad P o lo n ią i D u sz p a ste rstw e m P o lo n ijn y m K U L
u k az ała się p u b lik a c ja P o la c y w R u m u n ii m ó w ią o so b ie . K sią ż k a p o w sta ła p rzy
w sp ó łu d z iale P ań stw o w ej W y ższej S zk o ły Z aw o d o w e j w L e sz n ie . P u b lik a c ja w c a
ło ści p o św ię c o n a św ia d ec tw o m P o lak ó w ży jąc y ch w R u m u n ii, z o s ta ła o p a trz o n a
W p ro w a d ze n iem kard . H en ry k a G u lb in o w ic z a , S ło w em w stę p n y m W ie sła w a O s iń s k ie
go - R e k to ra P ań stw o w ej W y ższej S zk o ły Z aw o d o w e j w L e sz n ie , P rze d m o w ą n a p is a
n ą p rzez ks. E d w a rd a W a le w a n d ra - D y re k to ra In sty tu tu P o lo n ijn e g o K U L o raz
W stępem A nny M a m u lsk ie j - in ic ja to rk i tego tom u. A. M a m u lsk a p rz e d sta w ia k ró tk ą
g en ezę k siążk i p o w sta łej d zięki p rze p ro w a d z o n y m p rz e z n ią w y w ia d o m o ra z z g ro m a
d zonym re la c jo m i in fo rm ac jo m z e b ran y m w śró d P o lo n ii ru m u ń sk ie j, w cz asie je j
trz y le tn ie g o p o b y tu w tym k raju . O m aw ia n y tu tom z a w ie ra w sp o m n ie n ia d w u d z ie stu
o sób - P o lak ó w , k tó rzy na p rz e strz e n i d w u stu o sta tn ic h la t, ży ją c w d ia sp o rz e , byli
p o d d aw an i z a m ie rz o n em u p ro ce so w i w y n a ra d a w ia n ia (p o c z ą tk o w o g e rm a n iz a c ji, a n a
stępnie ru m u n iz a c ji) i ateiz a c ji, a m im o to z a c h o w a li w ia rę c h rz e ś c ija ń s k ą i fu n d a
m entalne sk ła d n ik i k u ltu ry , ję z y k a i tra d y c ji p o lsk ie j. C z y te ln ik z n a jd z ie tu in te re
sujące św ia d e c tw a cz ęsto je d y n y c h ży ją c y c h je sz c z e św ia d k ó w w y d a rz e ń , c e lo w o
p rze m ilc za n e b ą d ź p ro g ra m o w o ru g o w a n e p rz e z k o m u n istó w z d o k u m e n tó w h is to
ry czn y ch . Z tej też p rzy c zy n y p u b lik a c ja m o że p re te n d o w a ć n ie m al do ran g i d o k u
m entu h isto ry c z n e g o . Jak stw ie rd z a a u to rk a W stę p u : „w c z a sie p rac re d a k c y jn y c h
fa k to g ra fia nie z o s ta ła w żad n y m p rz y p a d k u z m ie n io n a ” . D o k o n a n o je d y n ie zm ian
w zap isie le k sy k a ln y m i sk ła d n io w y m te k stó w św ia d ec tw . U d e rz a ją c ą c e c h ą tych
tekstów je s t u m iło w a n ie praw d y h isto ry c z n e j i a u te n ty c z n y p a trio ty z m au to ró w .
K sz ta łt o p o w ia d a n ia , u m o ż liw ia ją c y p e łn ie jsz e i sw o b o d n ie jsz e p re z e n to w a n ie m y śli,
został n ad a n y św ia d ec tw o m Z o fii i J ó z e fa P a ra n ia k ó w (M o w a p o ls k a to n a sz n a jw ię k
szy sk a rb ), Ja d w ig i M ik lo sz e w sk ie j i B o g d a n a P o lip c iu c a (R o d zin n a o p o w ie ść ), T a
deu sza P iro ż y ń sk ie g o (P o m ię d zy d o b re m a złe m g ra n ic ę w y zn a cza lu d zk ie su m ie n ie ),
ks. Ja c k a S trz e le c k ie g o {„ D aj m i p e łn ić w olę T w oją, P a n ie ”) o ra z K a z im ie rz a Z ie
lonki (W cien iu krzyża ). R e la cja sp is a n a o so b iśc ie p rz e z T a d e u s z a D u b ic k ie g o -
h isto ry k a i znaw cy te m aty k i sto su n k ó w p o lsk o -ru m u ń sk ic h , p t.: B u k o w iń s k o -r u m u ń
skie w ą tki ro d zin n e, w y d atn ie po d n o si w alo r n in ie jsz e g o to m u . A . M a m u lsk a w z b o g a
ciła k sią żk ę w resu m e , no tę o a u to ra c h , in d ek s o só b o ra z w y k az ilu s tra c ji. N ależy
p o d k re ślić , że p ra c a je s t b o g ato ilu s tro w a n a p o n a d 40 z d ję c ia m i. T e k sty w sp o m n ie ń
o p atrz o n o p rz y p isa m i h isto ry c z n o -g e o g ra fic z n y m i d o ty c z ą c y m i R u m u n ii, P o lsk i i P o
lonii ru m u ń sk ie j, k tó re p rzy n a jm n ie j w c z ę śc i m o g ą p o m ó c c z y te ln ik o w i w k o ja rz e
niu n a jw a ż n ie jsz y c h faktów .
W p u b lik a c ji m o ż n a d o p a trz y ć się p e w n y c h b rak ó w , a w śró d nich c h o ć b y d u ża
zd a w k o w o ść w iad o m o ści o au to rach w sp o m n ie ń , m ie sz c z ą c y c h się n a je d n e j stro n ie.
W ydaje się, iż b o g a tsz e i u p o rz ą d k o w a n e c h ro n o lo g ic z n ie n a jw a ż n ie jsz e fak ty z ich
ży c ia w b a rd z ie j ro zb u d o w a n y c h b io g ra m a c h m o g ły b y p rz y c z y n ić się d o le p sz e g o
zro z u m ie n ia o so b isty c h św ia d ec tw , z n a tu ry n a c e c h o w a n y c h su b ie k ty w iz m e m , b r a
kiem śc isło śc i h isto ry c z n e j i cz ęsty m p rz y w ią z y w a n ie m u w ag i do sz c z e g ó łó w cz ę sto
ze sz k o d ą d la syntezy.
P o d su m o w u jąc n ależy w y ra z ić rad o ść z fa k tu , iż w Ju b ile u sz o w y m R o k u 2 0 0 0
P o lo n ia ru m u ń sk a i cz y te ln ic y w P o lsc e d o c z e k a li się tego ro d z a ju p u b lik a c ji.
K s. Ire n e u sz K o r ze n io w sk i
A la S. S a k a ł o u s k a j a , K a lw a r y ja , W yd . K a sc io l s w .sw . S y m o n a
i A lie n y , M ińsk 1997, ss. 168.
M iasto nad S w isło c z ą , nie ta k d aw n o je sz c z e n az y w a n e M iń s k ie m L ite w sk im ,
a także M iń sk iem , M ie n sk ie m lu b , d la w y ra ź n ie jsz e g o d o o k re śle n ia , M iń sk ie m B ia
ło ru sk im , o d b ie ra n e je s t w p o to c z n e j św ia d o m o śc i ja k o sto lic a p o sts o w ie c k ie j re p u
b liki d ążącej do ja k n ajsz y b sz e j in te g ra c ji z M o sk w ą . O lo sa ch M iń sk a ja k o z n a c z n e
go m ia sta W ie lk ie g o K się stw a L ite w sk ie g o czy sie d z ib y w o je w ó d z tw a d aw n e j R z e
c z y p o sp o lite j, a w ięc P o lsk i p rz e d ro z b io ro w e j, m ało k to p o z a sp e c ja lista m i-h is to -
ry k am i w ie. O tym zaś, iż b y ło to m ia sto , w k tó ry m n au k i w g im n a z ju m , b ę d ą c y m
k o n ty n u a c ją k o le g iu m je z u ic k ie g o , z d o b y w a li m ię d zy innym i: T a d e u sz K o rz o n , E u
stachy T y sz k ie w ic z , A lek sa n d e r Je lsk i, B e n e d y k t D y b o w sk i, M a ria n Z d z ie c h o w sk i,
M a ria n M a sso n iu s, T o m a sz Z an , M e lc h io r W a ń k o w ic z , F e rd y n a n d R u s z c z y c , a ta k że
p rze d sta w ic ie le ro d ó w H u tte n -C z a p sk ic h , P ró sz y ń sk ic h , C h o d ź k ó w , C z a rn o c k ic h ,
p o za b ad a cz am i nie w ie n ie m al nikt. Z M iń s k a w y w o d z ą się ró w n ie ż tak znane
p o sta cie, ja k S tan isław M o n iu sz k o , Je rz y G ie d ro y ć , A le k s a n d e r G ie y s z to r i S e rg iu sz
P ia se c k i3.
G dy po II ro z b io rz e P o lsk i M iń sk p rz y p a d ł p ra w o sła w n e j R o sji, m ia sto lic z y ło
d w an a ście k o śc io łó w rz y m sk o k a to lic k ic h , p ięć g re c k o k a to lic k ic h (u n ic k ic h ) i ty lk o
je d e n k la sz to r p raw o sła w n y . Ó w siln ie ła c iń s k i, a za te m , w k re so w y c h w a ru n k a c h ,
p o lski c h a ra k te r M iń sk a pod za b o re m z m ie n ił się d ia m e tra ln ie . R e p re sje p o p o w s ta n io
w e, k o n fisk a ta i p rze k a z a n ie C erk w i p ra w o sła w n e j w ię k sz o śc i św ią ty ń k a to lic k ic h ,
k a sa ta w y zn a n ia u n ic k ieg o , lik w id a c ja p o lsk ie g o sz k o ln ic tw a , k o n fisk a ta z n a cz n ej
ilo ści p o lsk ich m a jątk ó w z ie m ia ń sk ic h , w re sz c ie z a k a z p u b lic z n e g o u ż y w a n ia ję z y k a
p o lsk ieg o z a ta rły z e w n ętrzn e p rz e ja w y p o lsk o ś c i m ia sta , w k tó ry m m im o to p re z y
d en tam i sam o rz ąd u byli p rz e d sta w ic ie le sp o łe c z n o śc i p o lsk ie j. W d z isie jsz y m M iń sk u
n ie w iele w sk az u je na je g o n ie m al m ile n ijn ą p rz e sz ło ś ć . Z a c h o w a n e do d ziś m a te ria l
3 J. I w a s z к i e w i с z, M iń s k , „C o to j e s t P o ls k a ? " W yd aw n ictw o z es z y to w e pod redakcją prof. Henryka M os'cickiego, z. X IV , W arszaw a [1920]; Z. J. W i n n i с к i, S zk ice p o ls k o -b ia ło r u s k ie , W roclaw 1998, s. 132-146; t e n ż e, W M iń sk u L ite w s k im m ie ś c ie d a w n e j R ze c z y p o sp o lite j, W roclaw 2000.
