Wstęp do typologii metod zarządzania innowacyjno-partycypacyjnego

Pełen tekst

(1)w Krakowie. Bogusz Mikula Arkadiusz Potocki Kat.dra Metod Organizacli I Zanqdzanla. Wstęp do typologii metod zarządzania innowacyjno-. -partycypacyjnego Jednym z. g ł ównyc h. jest dostarczenie. problemów praktyk i i teorii organizacj i i. menedże rom narzędzi,. przy pomocy których. zarządza nia. m ogą prze nie ść. dorobek teorii na grunt praktyki. Moż n a zatem przyjąć, że nauka, jaką jest zanądzani e ..daje wskazówki. jak za po m ocą rozmai tych instrumentów podnos i ć produktywność wszystkich zasobów przed się biorstw a . Ale nade wszystko zarLądzanie liczy . jak m o tywować produktywn ość ludzi i to z wszystkich. których mamy do dyspozycji [B ieniok 1997, s. 6] . "Zarządzanie ma uru c hamia ć w ludziach wyzwania i wszelkie si ly do realizacji nadrzędnych ce lów pnedsię biorstwa" [Bien iok 1997, s. 71. Wla ś nie tymi praktyczn ymi narzędziami są met ody organ izacji i z arządza nia , które s łu szni e Z. Mikołajczy k [1973. s. 8] określa także mianem " management serv ices" . Zatem jeś li jednym z priorytetowych celów zarządzania jest doprowadzenie do tego, aby pracownicy wykazywali nie tylko c h ęć. ale i en tu zjazm do pracy , poprzez uk ształt owa ni e ich postaw. to takim jednym z alternatyw nych sposobów (obok np. metodyki zaproponowanej przez Z. Mi ko ł ajczyk [ 1984]) mo że by ć metodyka k sz t a łt owan ia innowacyjno-partycypacyjnego klimatu organizacyjnego. Rozwój metod organizacj i i zarząd zania charakteryzuje s ię prLechodzeni em swo istego rodzaju ewolucji; od metod ba rdzo ogó lnych , zaw i erających wskazówki postępowania , do metod bardzo szczegó ł owyc h . Metody szczegó ł owe s ą programami postępowania, które stosować m ożna w ręcz automatycznie. Pomię dzy metodami ogólnym i a szczegó ł owym i wys t ęp uj e kilka stopni poś rednich. Z. Martyniak r1996, s. 47-48] wy róż n i ł razem os iem stopni szczegó ł owośc i metod. Stanowią je:.

(2) MikI/fa, Arkadil/sz POfocki. - zasady, - strateg ie ( podej śc ia i metodyki ogólne) , - metody ogólne, - grupy (rodziny) metod szczegółowych , - metodyki szczegó ło we, - metody szczegół owe , - grupy technik. - tec hni ki poszczególne. Przy wskazywaniu metod. które z najd ują zastosowan ie w proces ie tworzenia innowacyj no-partycypacyjnego klimatu organi zacyj nego oraz w praktycznym wykorzystaniu zarząd za nia innowacyjno-partycypacyjnego. pun kte m wyjśc i a będą zasady. Powinny one być pod stawą podejmowania wszelkich dz i a ł ań przez kierownictwo i specjalistów z zakresu organizowania. chcącyc h st osow a ć w pra ktyce zar ządz ani e innowacyj no-partycy pacyjne. Wiele z tych zasad jest obecnie podstawą nowoczesnych metod organi zacj i i za r ząd zania. s poś ród których na czolo wysuwa s i ę lean management, kaizen i reellgineerillg. Przyk ł a dowo. u podstaw leall mwwgement l eży d z i es i ęć zasad pracy w tym system ie. Sta n ow ią je [Martyniak 1998 , s. 23 ]: - praca grupowa. - odpowiedz ialn ość osobista. -. .~ przęże n i e. zwrotne,. - racj a klienta, - priorytet wartośc i dodanej, - standary zacj a. - ciąg l e ul epszanie. - natychmi astowa eliminacja przyczy n b łędów, - przew idywanie , - stopni owe dos konaleni e. Do pow yższyc h zasad należ y dołąc zyć równiez ws kazania dotyczące m yś l enia lu dzi u czes tni czącyc h we wdra ża niu i stosowaniu leal/mal/agement . C h arakt e ry z ują je zasady : prospek t ywności, wraż li wośc i , g l oba ln ośc i , dynam i cz n ośc i i e konomi cz n ości I, W zarządza niu innowacyjno- partycypacyjnym i sto ln ą ro l ę powinny odg rywa ć zasady będące pod s t awą uzyskiwania przez in s tytucję zdo ln ośc i do samoorgani zacji . G. Morgan [1997, s. I lO i nas!.] do takich zasad za li czy ł : - zasadę redundancj i funk cji - stosowani e jej sprzyja uzyskaniu nadm iaru zdoln ości tw orzącyc h pol e manew ru ; - z:l sadę n i ezbę dn ej róż n orodn ośc i - s formuł owa ną przez W. Rossa Ashby m ów i qc ą , że we wnętrzne zróż ni cowanie każdego samosterownego systemu musi h armo ni zować z różnorodnośc i ą i z ł ożono ścią jego otoczenia . Oznacza to, że wszystkie element y danej organi zacji pow inny uwzględ ni ać krytyczne wym iary I Charakterystykę wskazanych zasad. klóre leiq u podstaw systcmu leall /I/(lIIagemem prlcdstawil Z . Manyniak ( 1998, s. 22 i nas!.l ..

(3) do '. melod. otoczenia, z którymi mu szą mieć do czynienia , tak, że by mogły samoorganizować s ię w celu sprostani a wymogom,jakie prawdopodobnie napotkają; - zasadę uczenia się, jak się uczyć - oznaczającą, że w dzia ł aniu należy kierować się doc iekaniami; - zasadę krytycznego minimum specyfikacji - będącą przeciwieństwem biurokrat ycznej zasady mówiącej, że układ organizacji musi być zdefiniowany tak jasno i precyzyj nie,jak to tylko jest możliw e. Jej stosowanie nie oznacza jednak ca łk owitej rezygnacji z zasady określo n ości, mówiącej, że funkcje powinny zos t ać zdefiniowane i podane do wiadomości w formie pisemnej. Uszczegółowieniem zasady pracy grupowej są: - zasada współzależności zad ań , - zasada współzależności wyników. Stanow i ą one podstawę tworzenia zespo łow ośc i. Do powyższego zestawu zasad bezwzględnie należy dolt}czyć zasadę cią g ł ego rozwoju kompetencji pracown ików oraz podstawowe zasady reengi neeringu: analizowanie procesów w przedsiębiorstwie, uwzg l ędnianie i st ni eją cych ograniczeń. wychodzenie od potrzeb kli enta . Podobnie jak zasady współzależ n ości zadań i wyników kores po ndują z zasadą pracy grupowej, tak również szereg innych zasad wiąże się wzajemnie. Przykładem są zasady pros pektywnośc i , w rażliwośc i . g loba lności. dynamiczności i. eko n o mi czności,. które stosowane. ł ącz ni e. z zasad:} uczenia. się,jak się uczyć. i zasadą c iąg łego doskonalenia kompetencji pracowni ków oraz redundancji funkcji obrazują istotę postępowania w zarządzaniu innowacyjno-panycypacyjnym. Tabela I przedstawia przyporząd k owan i e do zakresów partycypacji zasad, które sta nowi ą wskazówki postępowa n ia w ZafZ.:ldzaniu innowacyj no-partycypacyjnym. Wśród nich zna l azł y się również aktualne współcześnie zasady H. Fayola. które s prl)'jaj ą tworl.eniu e fe ktywnościowego klimatu organizacyjncgo: - ladu - wszystkie zasoby powinny być we w ła ściwym mi ejscu i we wła ściwym czasie (zasada ta koresponduje z ruchem 5 S i z wykorzystywanymi w jego ramach zasada mi ), - odpowiedniego trak towania pracowników - ki erownicy powinni odnosić się do podwładnych w sposób sprawiedl iwy i przychylny, - espril de corps - sprzyj ać powstawaniu poczucia przynależności do zes po łu . Główną me t od yką zart: ąd za ni a innowacyjno-partycy pacyj nego jest metodyka kszt a łt owa ni a innowacyjno-partycypacyjnego klimatu organi zacyjnego (KIPKO) (por. f Potoc ki 1996, s. 33-4 l ; Mikuła, Potocki 1997, s. 73- 78]). Jej podstawą jest pod ej śc i c funkcjonalno-wzorc ujące, zawiera specy fikę kroków i faz pos tępowan i a. Oprócz tego wskazuje metocly. które są przydatne w procesie tworzenia organizacyj nych warunków kJimatu innowacji i partycypacj i oraz wy korzystywa ne w procesie zarząd za ni a. Uproszczony madej met odyki KIPKO , przedstawiaj,}cy zakres zastosowani a i wykorzystywane metody. prl.cdstawiono na rys. l ..

(4) MikI/la , Arkadil/sz Potocki. Tabela I . Zasady stosowane w zarz'ldzaniu innowacyjno-partycypacyjnym Kwal ifikacje i rozwój zawodowy. I nnowacyjność. - zasada ciąglego rozwoju kompetencji - zasada redullda neji funkcji - zasada nie-. - zasada ciąg lego ulepszania - zasada natychmiastowej eliminacji pilyczyn blędów - zasada uczenia się. jak się. zbęd nej różno-. rodnoki. uczyć. - zasada pro-. Zespol owość. - zasada pracy grupowej - zasada wsp6lzależności zadań. - zasada wsp6lzależności wy_ ników - zasada delcgowania uprawnień. spektywności. - zasada. wrażli-. - 7.asada odpo-. wości. - zasada racji klienta - zasada wychodzenia od potrzeb klienta - zasada. wiedzialności. -. uwzględn iania ograniczeń. - zasada dyna. micwośc i. - zasada myślenia wiciowa· riantowego - zasada ekono-. -. osobistej zasada przewidywania zasada standa· ryzacji zasada wlaściwego traktowania pracownik ów zasada e~pril de corps. Komunikacja - zasada spm;:żcnia zwrotnego - zasada dostępnok i informacji - zasada selekcji informacji - zasada wiarygod~?ści informacJI - zasada aktualności infom13cji - zasada jedncgo ogólnie dostępnego punktu gromadzenia informacji. System ocen pracowniczych - 7.:Jsada systcmatyczności. - zasada powszec hnokI - zasada jawnok; - zasada akcepmcji - zasada proSloty - zasada kon kretności. - zasada elastyc znośc I. miczności. - zasada priorytetu wal10ści dodanej - zasada ładu - zasada opóźnionej kryt yki - zasada stopnio. wego doskonalenia - 7.asada krytycznego minim um specyfikacji t:r6dlo: opracowanie w ł asne. K sz lałtowa n ie. warunków sprzyj ających stosowaniu zarLąd zania innowacyjno-partycypacyjnego jest nierozerwalnie związane z zapewni eni em pracowni kom odpowiedniego obszaru swobody działania . a więc autonomii. J edn ocześnie praca. jaką wykon ują ludzie nie może na nich wp ł ywać dehuman i zująco. Trud-.

(5) do. metod. W zakresie partycypacji bezpośredniej (funkcjonalnej) W zakresie fomlY panycypacji kwalifikacje pośredniej komunikacja system ocen i rozwój innowacyjność zespolowość i kapi t a łowej zawodowy. Ili. ~.~. ~~ ~~ ~. - mclody. p'lrlycypacji pośrcdrucj.. - metody. partycypacji kapllalowej. z... metody. dok szta łca-. -. zespoły. zadaniowe. rozwiązy- kota jakowania probki.. nia i doskoImienia zawodowcgo. lemów, - me toda - metody marketi ngu heuryStyczwewn~.tr"l~go. zespoły. twórczego. ~. - metoda grup. 3utonomicznych. - metoda. MAPS, - metoda. ASTEX. "-. metoda. obrad.. _ metoda k ształtowa-. nia image. metody ocen efe któw innowacji.. - metody ocen pnedsięWZięĆ.. - metody oce li pracownl -. ków, - metody ocen k adr ki erow-. nicqch. - mctodn .ad". ru perwnal!lego. Rys. I . Uproszczony model zakresów zastosowan ia metodyki KIPKO w 7. wykon:yslywanymi metodami 1;ródło :. p ow ią za niu. opracowanie wlilsnc.. no bowiem s pod z i ewać s i ę po przem ęczo n yc h pracownikac h, o d czuwaj ą cyc h skutk i monotypii łub będącyc h w stanie poslmonolonii , czy w inn ym ni ekorzystnym stanie, obni ż ający m s prawn ość działania , że będą oni wykazywać s ię ini cjatywą , t wor zyć nowe pomysły, angażować się w trakc ie zeb rań przedsta w iając swoje stanowi sko. Dłat eg o też do narzęd z i wspomagający c h tworzenie kJimatu innowacj i i pan.ycypacji należy dołączyć metodyki humani zowania organi zacji pracy. Przyk łady takich metodyk stanowią : - metodyka wprowadzania nowych form organizacji pracy. - metodyka postępowania reorgani zacyj nego ISEOR , - metodyka projektowania zhumanizowanej organi zacji pracy biurowej , - metodyka humanizowania organizacji pracy w sferze zarządzania przeds i ębiorstwem..

(6) MikI/ta. Arkadiusz Potocki. Metcx:ly szczegó łowe, słu żące doskonaleniu kwalifikacji. poziomu innowacyji zes połowości , komunikacji oraz metody i techniki oceny pracowników , które znajdują zastosowanie w zarządzaniu innowacyjno-partycypacyjnym, przedstawiono w tabeli 2. Natom iast tabela 3 zawiera niektóre metody wspomagające k ształtowanie innowacyj no-partycypacyj nego klimatu organizacyj nego przez rozwój kwalifikacji, innowacyjności i zespołowości, doskonalenie komunikacji oraz oceny pracowników. Przedstawionej lypologii dokonano przyjmując jako pod stawowe zakresy zastosowania następujące obszary: kwalifikacje j rozwój zawodowy , innowacyjność, komunikacja, zespo łowo ść, system ocen pracowniczych. Tabela 4 zaw iera metody rozwoju zawodowego wzmacniające innowacyjność, zespo łowość i umi ejętności komunikowania s i ę ludzi. ności. Tabela 2. Podstawowe metody doskonalenia kwalifikacji. innowacyjności i zespołowości, komunikacji oraz metody i techniki oceny pracowników Kwalifikacje i rozwój zawodowy. Zespołowość. I nnowacyjność. - wykłady - mieszana burza - ĆwiC7.cnia mózgów - studia przypad- - indywidualna burza mózgów 'ów - rozmowy na- Philips 66 -635 uczające. - metoda dclficI n s truktaż - odgrywanie ról - seminaria - analogie Gori sympozja dona - Konferencje - algorytm wy- mityngi wy _ nalazku miany do- analiza mońoŚwiadczeń logiczna - macicrl pomy- pnyuczcnie w działaniu słów/odkryć - rotacja perso- Kojarzenie ponelu myslów - rotacja pracy - synektyka - superpozycje - powierLanie - lista kontrolna zadań specjal- kolejnych nych przyblii.eri - samoksztalcenie - inne - coachin g - inne. ". Komunikacja. - grupy autono- zal7.ądz.anie micwe przez komuni- grupy projeklOkację wo - obrady (posiedzenia, zcbra- zespoły produktów nia. odprawy, - zespoly jakości konferencje, - zespoly part yzjazdy, kongrecypujące (np. 'y) grupy ekspre- marketing wewnętrLny sji, grupy postępu) -inne - zespoły samoprzewodzące. -. zarlądzanie. przez partycypację. System ocen pracowniczych - zwykły wpis - rJnking - porównywanie par.lmi - porównywanie ze standardami - zdaneń krytycznych - skale kwalifikacyjnc - 360 stopni - ponfolio personalne - testowe - listy kontrolne - arkusze oceny - inne. - mne. 2ródlo: opracowanie własne _. Wiele ze wskazanych w tabelach 2,3 i 4 metod jest wielofunkcyjnych. Przyjest trening wrażliwości, który słu ży usprawnian iu komunikacji , a t akże. kł ade m.

(7) do. . metod. Tabela 3. Metody ws pomagające ksztaltowanie in nowacyjno-partycypacyj nego klimatu organizacyjnego przez rozwój kwalifikacji, poziomu innowacyjności i zespolowości, doskonalenie komunikacji oraz oceny pracowników Kwalifikacje i rozwój zawodowy -. zarlądzanie. przez kompe tencje - indywidualny bilans kornpe tencji - macierz kompetencji - zastępstwa urlopowe - projekty kooperacyjne - zespoły indywiduaJncgo uczenia sir; - logiczne rozumowanie - inne. I nnowacyjność. - benchmarking - zarlądzanie pmz wyjątki - diagram lshikawy - badanie niezawodności. - analiza wykryw.mia i oceny potencjalnych. Zespołowość. - animacja gru-. pow, -. 7..arlądzanie. przez motywację. - topolllaintenence - inne. niesprawności. (AMDEC) - inne. Komunikacja - GroupWare - Zar7..1dzanie pmn motywację. - analiza wartośc i procesów Informacyjnych - KIWA - AS TEX - KSS - FAOR - reeingineering - inne. System ocen pracowniczych - centrum oceny - zail.ądzanie piLeZ cele - prezcntacje - rozmowy sylUacyjne - inne. :Gród/o: opracowanie własne .. Tabela 4. Metody rozwoju zawodowego i komunikację I nnowacyjność. - warsztaty twór-. ,,,,. _ -. wzmacniające innowacyjność, zespołowość. Komunikacja. Zespołowość. - trening. ""rażli-. wości. krcatywnoSć - trening pracy (s posoby znajdo_ zespoiowej wania idei) - studia przypadmetoda zadań kó"" dodatkowych - wywoływanie wzbogacanie zachowań piLewyższaJących pracy outdoor circept samego siebie twóreza samo- inne ocena inne. trening wrażliwości trening umiejęmości organizacyjnych kinetyka (ćwiczenia niewerbalne) programowanie neuro-lingwistyczne analiza transakcyjna (uświadamianie sobie sWnów ,ja" i ich opis - odgrywanie ról _ moderacja (technika wiwalizacji) - niedyrektywne prowadzenie rozmów (ćwiczenia w stawianiu pytań) - metoda Camegie (przyjmowanie pozytywnych postaw) - inne -. źródło: opracowanie wlasne .. k szt a łt ow aniu zes połowości. Podkreś lić j ednak. trzeba , że tworząc prezentowa ną metod starano s i ę d ok o na ć ich pogrupowani a wedlug podstawowych zakresów zas tosow ań . W tabelach nie umieszczono natomiast metod, które m ożt y po l ogię.

(8) MikI/la, Arkadiusz Potocki. na u znać za kompleksowe , tzn. przez ich zastosowanie dokonuje s i ę zmian we wszystkich czterech obszarach: kwalifikacji, komunikacji, zespoł owośc i i komunikacji . Do takich metod tworzącyc h dobre warunki rozwoju kompetencji, innowacyjno śc i i zespołowości oraz u sp rawniających komunikację zaliczyć m ożna:. - lean management , - kaizen, - kolajakości. - zespoły zadaniowe, - metoda D. Petersena. Uznając metodykę k sz tałtowania innowacyjno-partycypacyjnego klimatu organizacyjnego za punkt wyjścia w prezentowanej typolog ii. należy podkreś l ić , ie narzęd z ie to jest w stadium rozwoj u, po pierwszych próbach wykorzystania jej moiliwo śc i w Pol sce [Miku ł a, Potock i 1997] . Dlatego te ż będzie ona rozbudowana o metody szczegółowe , które m.in. zostały wskazane w przedstawionej typologii.. Lite ratura Bieniok H. [1997I ,Metvdy spmwnego zarządzania. Agencja Wydawnicza Placet. Wal"lizawa. Martyni.tk Z. [19961. Me/ody organizowania procesów pracy. PWE. Warszawa . Martyniak Z.l 1998], Syslf:/11 Utl/l I',.[amlgcme,u, "Organizacja i Kierowanie", nr I . Mikołajczy k Z. [19731. Metody organizowania pracy \II waTlll1kach /!QIVoczcJ'ncgo przemysIli. rWE. Warszawa. Mikolajczyk Z. [19841. Melodyka /lIlmaniwjqc)"ch zmian orgtwizacyj/I )'Ch - doślI'imlcunio frml clIskie • .. Prakseologia", nr I . Morgan G.I I9971. Obrazy organizacji. PWN, Warszawa. Mikula B., Potocki A.[1997]. Melody wrz.ądumia i/lIlowacyj/lO-parlyc)"paC)~IlI!go. Antykwa. Kraków-Kluczbork . Potocki A . [1996 J. Meuxfyka hzta!lOwan;a ;mwwacyjno-parr)'cypacyjnego klin/alll organizacyj/lego • .. Humanizacja Pmcy", nr 3.. An Introduction to the Typology of Innovation.Particlpation Me thods of Management This article begiTls by looking at the theoretical, and above alI. practical significance or organisation and management methods. The authors show that modem management requircs managers 10 apply melhods oriented towards innovation and raising the level or involvcment in management. Le .. panicipution . They brieny outtine mcthods with a geneml significlInce to the most dctaited ones, and put forward a detailed met hodology situuted between those lisled above. It is in Ihis sense Inal the authors present a metnod for shaping the organ isational climate through innovation and participation. A major part or the article is devoted to the scope or such management methods and the princi ples that aid this process..

(9)