A O T A U Ы I V в a 3 I T A T I a l o d z i e n s i s POLIA LITTKRARIA 2 1 , 1986
I я M B M o a i A K
RltSZARD LIGACZ ( 1 9 0 3 -1 9 8 2 )
Do l io z n e j grupy germ anlatów polafcloh, wywodzących s ię * ziem i ś l ą s k i e j , nalefty t a k t« Ryszard L lg a c z . U ro d z ił al«* on 3 IV 1903 r . w Kuźni R a c ib o rs k ie j Jako syn R o berta i F r a n c is z k i H ild e b ra n d . Był synem " ś lą s k ie g o zasobnego ch ło p a , k tó ry spo łec zn y in dy gen at zdobyt w ykształceniem ; stu d io w ał f i l o l o g i ę i f i l o z o f i ę na u n iw e rsy te ta c h w łoskich (m. i n . * d r . O rabelskim )« g d z ie w Lom bardii z e tk n ą ł a ię z grupą emigrantów p o ls k ic h , p ie lę g n u ją c y c h m ickiew iczow ską tr a d y - o j ę . Pod ic h wpływem uśw iadom ił so b ie ewój p o l s k i rodowód 1 powró-c i ł do R apowró-cibo rza świadomy swej p o ls k ie j naro do w o śpowró-ci. B ył w ie lpowró-ce aktywny w la ta c h w alk i o polakośó Ś lą s k a , u tray ay w ał p rz y ja z n e kon-t a k kon-t y z d r . Roskon-tkiea»} bywał u n io h w domu K o rfan ty , к в . B randy«, Seyda, P rąd zyń eki i w ie lu w ybitnych przywódców narodowego odrodze-n i a . W la ta c h o b ecodrodze-n o ści odrodze-na Ś lą sk u M ię d z y so ju sz odrodze-n ic z ej K o m isji Rzą- d z ą o e j, o jc ie o L igaćza b y ł tłum aczem , Jako 4e znakom lole z n a ł Język w ło sk i Za t ę zdecydowaną d z ia ła ln o ś ć p o lsk ą władze p ru sk ie u d z i e l ił y mu zakazu wykonywania zawodu, t o znaozy w ykładania w r a -cib o rsk im gimnazjum f . . « I " 1.
Ryszard Ligaoz wychowywał s ię w p o l s k i e j, p a tr i o ty c z n e j r o d z i-n ie ś l ą e k i e j , z w łasi-nego d o św iad czei-nia p ozi-n ał s to a u i-n k i p o la k o -i-n le - m leokle w tym re g io n ie k r a j u . Było mu t o pomocne w p r z y s z ł o ś c i, kied y z a j ą ł e ię badaniem k u ltu r a ln y c h powinowactw na Ś lą s k u , a zw łaszcza związkami naukowymi Ś lą s k a z M acierzą.
Edukację ewą ro z p o c z ą ł R yszard L lg acz u cz ęsz cz aJąo do gimnazjum s ta ro k la sy c a n e g o w R a cib o rzu , mającego w program ie ła o in ę , g re k ę , f r a n c u s k i, a n g ie ls k i, h e b r a js k i 1 nadobowiązkowy w ło s k i, k tó re
1 S . W i l c z e k , R yszard L lg a c z , "Poglądy“ 1979, n r 10, s . I I .
ukończył w 1921 r . Ja k odnotował sam R yszard L ig a c z , "zam iłow anie i gruntowne stu dium ty c h Języków zawdzięczam memu o j c u [ . . . ] . MoJo i n -term ezzo a n a la z ło u pust w I I I P ow staniu Ś lą sk im , zaś po a m n e s tii d l a powatańeów, studiow ałem g e rm a n lsty k ą , a n g li s ty k ą , k la s y k ą , f i -l o z o f ią i h i s t o r i ą n a u n iw e rsy te ta c h we W rocławiu, H e id e lb e rg u , G ö ttIn g en i K rakow ief. . . ] " 2 .
¥ roku 1935, z d a ją c egzamin państwowy, ur.yekał Ryszard Ł iga cz u p raw n ien ia do n a u c z an ia w g itm s z ja o h . W s z k o ln ic tw ie p racow ał od rok u 1925, początkowo w l ą d z i e pod W rzećnią, a n a s tę p n ie w Chorzo-wie i w K atow icach,
T y tu ł naukowy d o k to ra f i l o z o f i i w z a k re s ie f i l o l o g i i germań-s k i e j i k la germań-s y c z n e j u z y sk a ł L lg acz na U n iw e rsy tec ie J a g ie llo ń s k im w roku 1939 na p o d staw ie rozprawy "Аеаорь E in f l u s s a u f d ie d e u tsc h e L i t e r a t u r d e s 16. J a h rh u n d e r ts " , n a p is a n e j pod k ieru n k iem p r o f . A. K leczkow skiego. W śc lu ły m k o n ta k c ie p o w s ta w a ł t a k i e R yszard Ligaoz z niem ieckim g e rm a n is tą p r o f . Р . Merkerem.
Jego rozpraw a d o k to ro k a , opublikow ana nakładem własnym w B e r l i -n ie w 1945 r . s t o i -na p o g ra -n ic zu f i l o l o g i i germ u/taklój i k la s y c z -n e j , co j e s t zgod-ne z k ieru -n k ie ai za sa d -n ic ze g o w y k s z ta łc e -n ia . Jak p ib z e Ryszard L lg a cz w przedmowie do swej p ra c y , " [ . . . ] a u f den h e u tz u tu g e v e rg e s se n e n , aus d e r g e b i ld e t e n G e s e ll s c h a f t v e rb a n n te n Apolog, b e so n d ers d e s 16. J a h rh u n d e r ts , w i l l ic h mein Augenmerk r ic h t e ü und den E in f lu ß Aesops ln d i e s e r Abhandlung t r o t z des Be- wuiîtaeino t i e f g r e i f e n d e r G egensätze zw ischen d e u ts c h e r und d e r an-t i k e n В l i d urigaan-t rad i an-t io n daraan-t; e i l e n . E ine Versenkung in d ie L i an-t e r a - tu rfo r s o h u n g h a t d i e Gr M e und d i s s c h ö p fe r is c h e K ra ft d e r g r i e -c h is -c h e n F ab e l a l a e in e gro-'ie L e is tu n g und a l s e in e n b le ib e n d e n K aßstab w e i te r e r D ichtung m it k l a r e r B estim m th eit w ieder i n d a s Be-w u ß tse in gehoben.
Der Zweck d i e s e r Abhandlung l i e g t n i c h t d a r i n , d ie G en ea lo g ie d e r de u tsc he ii F ab el zu b e s c h re ib e n und s i e b i s zu i h r e n f r ü h e s te n Ahnen im f e rn e n O rie n t und Süden zu v e r f o l g e n , so n d ern n u r d a r i n , d&n Rinfluj} A es o p isch e r F a b e ld ic h tu n g m i t t e l s v e rs c h ie d e n e r i n den K b eto re n ac h u le a e n tsta n d e n e n V ersio n en a u f d ie d e u ts c h e L i t e r a t u r
2
dee 16. J a h r h u n d e r t e b e i g ew issen S c h r i f t s t e l l e r n und D ic h te m 3
f e s t z u s t e i le n " .
Równolegle в p ra c ą naukową pracow ał Ryszard L ig ac z ja k z o s ta ł o t o wspomniane powyfcej w g im naz jach ś l ą a k i o h . Z o s t a ł a re s z to w a -ny w l i s t o p a d z i e 1939 r . , a n a s tę p n i e p rz e w ie z io n y do D achau, póź-n i e j do H auth ausepóź-n-O uaepóź-n. Zw olpóź-niopóź-ny z o s t a ł z obozu w l i s t o p a d z i e
1940 r . , n a s tę p n ie p r z e d o s t a je э Ц do Krakowa, g d z ie po wyzdrowien i u od d wyzdrowien ia 1 I 1,942 r . a i do w yzw olewyzdrowienia praco w ał w t a j wyzdrowien y » wyzdrowien au cza -n i u , uoząo ję z y k a -n ie m ie c k ie g o , a n g ie l s k ie g o , ł a c i n y i h i s t o r i i . P o zo staw ał wówczas w s ta ły m k o n ta k c ie a p r o f . p r o f .s R. Dyboakim, A. Kleczkowskim , S , Hammerem, T . S in k ą i I n . W tym w ła ś n ie o ü r e e ie p o w sta ły jego utwory " S o lilo q iu m " , " R e fl e k s je obozowoa" o ra z w ie r-s z e "Car-strum d o l o r ie * .
W l a t a c h 1945-1949 Rystsard L igaoz ponownie po dejm uje p rac ę w s z k o ln ic tw ie śre d n im Chorzowa i K atow ic, w o k r e s ie 1948-1953 j e s t kiero w n ikiem f i l o l o g i i g erm a ń sk iej n a K a to lic k im U n iw e rsy te o ie Lu-b e ls k im . M o n o g ra fista t e j p la có w k i, A n drzej K o łaczko w sk i, p is z e m.
i n . t "D r L igaoz Jako ś lą z a k in te r e s o w a ł s i ę s z c z e g ó ln ie p ie a ra a ra i ś l ą s k im i , z w ła sz cz a z d a w n ie jsz y ch czasów* im te& p o św ię ca ł wykłady m ono graficzne i z naczną c z ęść wykładów в h i s t o r i i l i t e r a t u r y . Rów-n ie ż w iększość p r a c m a g is te r s k ic h p is a Rów-n y c h pod Jego k ieru n k iem o d n o s iła s ię do p i s a r z y ś l ą s k i c h , zw ła sz cz a ś re d n io w ie c z n y c h . W ielką z a s łu g ą d r a L ig a c s a b y ło w ie lo k r o tn e zw ię k sz e n ie zasobów b i b l i o -t e k i s e m in a ry jn e j p rz e z w yszukanie i sp row ad zen ie sn a o z n e j l i c z b y k siąfcek , g łó w nie ze z b io r n i c p on iem ie ck ich "'* ,
W ro k u 1953 Ryszard L iga cz ro zp o czy n a p ra c ę n a f i l o l o g i i g e r - m ańek iej U n iw e rsy te tu W rocław skiego. R ównolegle b y ł od ro k u 1953 k ierow n ik iem Studiu® Języków Obcych p rz y Wyższej S z k o le Ekonomicz-n e j w K atow icach.
Na o k re s p ra c y w U n iw e rs y te c ie Wrooławskim p rz y p a d a ją l a t a n a j -i n te n s y w n -ie js z e j p-iracy naukowej R y szard a L -ig a c z a , p row ad zi on wyk ła d y i s e m in a ria m a g i s te r s wyk ie zarówno г z a wyk re s u h i s t o r i i l i t e r a t u -ry n ie m i e c k i e j , ja k i językoznaw stw a g e rm ań sk ieg o . W U n iw e rsy te c ie Wrocławskim p r a c u je R yszard L igaoz do 1970 r . , w g r o n ie jeg o kolegów
^ R. L i g a o z , Aesopa E i n f l u s s a u f d i e d e u ts c h e L i t e r a t u r d e s 16. J a h r h u n d e r ts , B e r l i n 1945, s . 9 .
4 A . K o ł a c z k o w s k i , D z ie je g e rm a n is ty k i n a K a to lic k im U n iw e rs y te c ie L ub elsk im , "R o cz n ik i H um anistyczne" 1968, t . XVI, z . 4 , s . 29.
l a mémorisa
u n iw e rsy te c k ic h widzimy ou i n , Ja n a P ip re k a , Z d zisław a Ż y g u lsk ieg o , M iećayeław a Urbanów iaza, M ariana S z y ro c k ie g o '. Z a in te re so w a n ia nau-kowa R yszarda L ig acza do sko nale ko resp o n du ją я głównym kierunkiem badawczy® w ro cław skiej p lac ó w k i, jakim b y ła e k s p lo r a c ja l i t e r a t u r y n iem ieckieg o b aro k u . Dorobek naukowy L igacza t o p rz ed e wazyet k ia rozpraw y z za k re su l i t e r a t u r y n ie m ie c k ie j XVI i XVII w ., n ie rz ad k o o c h a ra k te rz e kom paratyetycznym , n a jw a żn ieJeż ą p o z y cją J e a t t u t a j rozpraw a h a b i li ta c y jn a z roku 1962 "Fremde B in flU ase a u f d as K unst- drama d e r s c h le a ia c h e n T ra g ik e r im 17. J a h rh u n d e rt“ ^ , a ta k ż e a r t y -k u ły , ja -k "Dramat ś lą s -k i c h e z-k ó ł l i t e r a c -k i c h XVII w ie-ku", "Powieźć barokow a XVII wieku w JSiemczech" czy "Prawda h is to r y c z n a w w ie r-
azach M artin a O p itza na cześó s z la c h ty p o l s k i e j" .
Wain« m lejece zajm ują w o a ło k e z ta ło ie Jego dorobku p ra c e doku-m entujące więź S lą ak a в M acie rz ą. Do pierw ezyoh p u b lik a c ji z t a j te m a ty k i n a l e i a ł a k e ią ż k a "Czym J e e t Ś lą s k d l a P o ls k i" , wydrukowana w Chorzowie w 1939 r . w o f ic y n ie wydawniozej S ik o ry , k t ó r e j jed nak-i e c a ły nakład z n nak-ia z o z y ło g e s ta p o ^ . W la t a o h a z e ś ć d z ie c ią ty o h po-w s ta ły lic z n e rozprapo-wy z te g o z a k re su , Jak n p , "U czeni Ś lą sk a Opol- ek ieg o na U n iw ersy tec ie J a g ie llo ń s k im w XV wieku" czy "Łączność n a u k i Ś lą s k a O polskiego z P o le k ą " . R yszard Ł ig acz p r a g n ą ł, aby p ra -ce Jego sta n o w iły dowód, , i ż "Ś ląza cy w o g ó le , a s z c z e g ó ln ie ze Ś lą sk a O polskiego, p o ło ż y li n ie p o s p o l it e z a s łu g i d l a P o ls k i pod względem k u ltu ra ln y m , państwowym i naukowym. Mimo o d łą c z e n ia Ś lą sk a od M acierzy, mimo s iln y c h n iem ie ck o -cze sk ic h wpływów lu d ś l ą s k i i jeg o u c ze n i p o z o s ta li z P o lek ą w łą c z n o ś c i k u l tu r a l n e j i p o lit y c z -n e j , p ośw ięca ją c j e j swe s i ł y , wiedzę i dośw iadcze-nie"® .
P rz e z w iele l a t będąo pedagogiem w s z k o ln ic tw ie śred nim i wyższym, Ryszard L lgacz d b a ł o podw yższenie poziomu n a u c z a n ia , d a ł t e
-5
M. U r b a n o w i с z , Die G erm a n istik an d e r U n i v e r s itä t zu W rocław. Anfänge und E ntw icklun g, "A nnales S i l e e i a e “ 1972, v o l . IV, s . 9 2 . P o r. t e ż : Z . Z y g u l s k i , F i lo lo g ia germ ańska w dwu-d z i e s t o le c iu 1944-1964, " K w artalnik N e o filo lo g ic z n y " 1964, n r 4 j a . 363.
6 P o r. r e c e n z je : K. J u s t , " S c h le sie n " 1966, n r 2; S . W i 1- c z e k , "Z aran io Ś lą s k ie " 1963, n r 1; R. T a r o t , '’Germ anistik® 1963, n r 4 .
R e s z tk i lu źn y c h , drukowanych s tr o n i c z n a jd u ją a ię w archiwum domowym R yszarda L ig a cz a ,
® Ii. L i g a o z , U czeni Ś lą s k a O polskiego n a U n iw ersy tec ie J a -g ie llo ń s k im w XV w ieku, Opole 1964, s . 3 7 .
mu wyra* p u b lik u ją c П ол ое s k ry p ty i p o d rę c z n ik i de n a u c z a n ia Języ-k a niem iecJęzy-k iego i a n g ie ls Języ-k ie g o , Jak i * z ak rea u g ram a ty k i h i s t o
-ry c z n e j Języka u le m ieo k leg o . (
R y a z a r d L ig aoz b y ł Jednym ze współtwóroów pow ojennej germ ania- t y k i p o l a k i e j. Vobeo b rak u wysoko kw alifikow anych germ anistó w , . p rz e z w iele l a t będąc z a stę p o ą p r o fe s o r a , k a z t a ł c l ł a ło d e kadry i
o f ia r n ie pracow ał nad rozwojem f i l o l o g i i g erm ań sk ie j w P o le o e .
Odbywało a ię t o n ie w ą tp liw ie kosztem w ła sn ej p ra oy naukow ej, dowodem te g o może być m. i n . f a k t stosunkow o p ó źn ej h a b i l i t a c j i , przeprow adzonej d o p ie ro w 1962 r . n a U n iw ersy te cie im . A. M ickiew i-c za w P o zn an iu , n a po dataw ie rozpraw y "Obi-ce wpływy n a a rty s ty i-c z n y dram at barokowy tra g ik ó w ś lą s k i c h w XVII w ieku ".
V z a k r e s ie badań nad l i t e r a t u r ą n iem ieck ieg o baroku n i e b y ł on z pew nością ta k wybitnym uczonym Jak p r o fe s o r M arian S z y ro o k i, z którym p rz e z w ie le l a t praoow ał na U n iw e rsy te c ie W rocławskim. J e -go dorobek J e s t t u t a j o w ie le a k ro m n iejezy , tym n iem n iej re p re z e n -to w ał on "ty p u c zo n eg o -eru d y ty , sk u p ia ją c e g o s i ę n a p e r f e k c jo n is -tycznym opracow aniu s z c z e g ó łu , e to a u jąo e g o w b ad a n iac h tru d n ą i żmudną metodę k om p aratystyozną"9 .
Ryszard L lg acz b y ł uczonym b a rd zo skru p ulatn y m , pośw ięcającym w iele ozaeu na kwerendę źród ło w ą, cyzelującym opracowywany t e k s t . Jak p i s a ł o so b ie i "w o iąg u d z ie s i ą t e k l a t p racy n ie g on iłem za p rzem ijającym rozgłosem i sła w ą, bytem jednodniow ej muohy, za tym ,
co z w iatrem p rz e m in ie , n ie szukałem ad o ra to ró w , reklam y w g az e - t a o h . S iałe m zdrowe z ia r n o wiedzy p o p a rte przykładem i czynem, aby wychować pow ierzoną mi m łodzież n a dobrych aynów o jczy zn y w myśl z ło ż o n e j p r z y s ię g i n a K rzy ż. Jeatem jed e n z ty c h , k tó rz y po zd an iu egzaminu państwowego (Staataagam en ) o trz y m a li p rze d wojną t y t u ł p r o f e s o r a . Aby mnie i moje p rac e zro zum ieć, p o trz e b a wniknąć w moje a tu d ia 1 wpływ na mnie p r o f . p r o f . we W rocławiu: KUhneraanna, Kocha, S le b a a , D reso h e ra, K r o l la , O ercke, K ampersa, Sohlückioga» w CMJttin- gen: Ranke, F o h le n za , R e itz e n e te in a , B ra n d i, M orsbaoha, N elsonaj w H eid elb erg u t G u nd o lfa, N e ck ela , B ra n d ta , Hampe, Rücker t a j w Kra-kow ie: W ukadinołióa, S i n k i, Hammera, S te rn b a c h a , D ybosklego, O rode- ck ieg o czy Dąbrowskiego*^0 .
9 W i 1 с z e k , R yszard L i g a o z ... 10 L i s t do o . d r . h a b . R. L i g a c z a . ..
Vf o s ta tn ic h l a t a c h ż y c ia pu b lik o w ał m ało, choć w z a c is z u domo-wy» w Chorzowie n a d a l pracow ał in te n s y w n ie . I t a k n p . kontynuow ał zaawansowaną rozpraw ę p t . “Z e i tf r a g e n dee 17. J a h rh u n d e rts an Hand dee e o h ls s ie c h e n Kunatdramas g e s i c h t e t » , ja k i c z y n ił w stępne p rz y -g oto w an ia do o d c z y ta n ia r ę k o p is u C h r i s ti a n a R e ch t-T re u a 1667 r . , p t . " U n te rg e d ru o k te r und tfie d e rh e rfU r g e g rü n d e te r Palmbaum o d e r DenckwUrdige Vermerckungen von d e r 3chw ed.- öficheiechen Ankunft Anno 1632 v o r Br e a la u [
M iele ukończonych p ra c p o zo sta w ało w m as zy n o p isie , Jak s tw i e r -d z a ł w l i ś c i e Ryeaar-d L ig a ć * , " cies zy łb y m e i ę , gdyby k i l k a moich
Ja sz c z e n ie wydanych p ra o mogło byó opublikow anych“ 11.
Na m arg in esie sw oich badań naukowych w spółpracow ał L ig ao z z t y godnikiem " P rz e k r ó j" , g d z ie z a m iesz c z a ł w " P o c zc ie im ion" i n t e r e s u -ją c e i r z e t e l n e w y ja ś n ie n ia n a tem at p o ch od zen ia rzad ko w y stę p u - ją-cych im ion . W ty c h m inirozpraw kach onom aetycznych poznać b y ło n i e -zwykłą eru d y c ję i r o z l e g ły w a rs z ta t f i l o l o g i c z n y ic h a u to r a .
Ryszard L lgacz b y ł czło nkiem P o lsk ie g o Towarzystwa F i l o l o g i c z -nego, G astrum P e r e g r i n i w Amsterdamie o raz G r i l l p a r z e r - G e s e l l s c h a f t w A u s t r i i . W spółpracował z I n s ty tu te m Ś ląsk im w Opolu.
Był odznaczony 31ąskim Krzyżem Powotańczym o ra z Krzyżem Kawa-le r s k im O rderu O d ro dzenia P o ls k i.
Zraarł w Chorzowie 13 I I 1982 r .
Wykaz w a żn iejszy ch p ra c
1 . Aesops E in f l u s s a u f d ie d e u ts c h e L i t e r a t u r des 16. J a h rh u n d e rte , B e r l in 1945, s . 87.
2 . Dramat ś lą u k io h sz k ó ł l i t e r a c k i c h XVII w ieku, " R o c zn ik i Humanis-ty cz n e " 1950/51, t . 2 -3 , s . 209-2 36.
3 . Pomieść barokowa XVII wieku w Niemczech, "R o c z n ik i H um anistycz-ne" 1950/51, t . 2 -3 , a . 197-207.
Tamże. Pełny s p is p r a c R. L ig a c z a , t a k ż e po zostaw iony ch w m asz y n o p isie , z a w ie ra drukowana b i b l i o g r a f i a Jego p u b l i k a c j i , wy-dana o k. 1973 г . , z o k a z ji 7 0 -ro c z n ic y u ro d z in uczonego (b .m .w ., b . r . w j . P o r. ta k ż e : I . S w i a t ł o w s k a , P u b lik a c je pracow ników I n s t y t u t u F i l o l o g i i G erm ań skiej U n iw ersy te tu W rocław skiego w l a -ta c h 1945-1981, Wrocław 1983, s . 6 6-6 7.
4 . P i e r w ia s t k i k la sy c zn e w d a le ł a c h Q erhard « Hauptmanna, " R o c zn ik i Hum anistyczne" 1950/51« t . 2-3» e . 185-196.
5 . S y lw e tk i uczonych ś l ą s k i c h : R ud olf z Rud, J a n z K lu czb o rka , •K w arta ln ik O p olski" 1955, n r 2 , e . 131-147.
6 . R ic h tig e s D e u tsch . R e p e tito riu m s gram aty ki i s t y l i s t y k i Języka n iem ie ck ie g o , Katowice 1961, s . 104.
7 . Fremde E in f lü s s e a u f da s Kunatdrama d e r s c h le s i s c h e n T ra g ik e r im 17» J a h r h u n d e r t, Poznań 1962, 8 . 124.
8 . A b riss d e r h i s t o r i s c h e n örasumatlk d e r d e u tsc h e n S p ra c h e , K ato-w ice 1964, и . 180.
9 . U czeni Ś lą s k a O polskiego na U n iw ers y tec ie J s g ie l lo ń o k im w XV w ieku, Opole 1964, s . 4 2 .
10, F o reig n i n f lu e n c e s on t h e baro que tra g e d y o f t h e S i l e s i a n p la y -w rig h ts in 17th c e n tu ry , "OeroA nica W r a tis la v i e n s ia " 1964, t . IX, s . 59 -8 4 .
11, Johannes von K reu sb urg , d e r P ra g e r und K rak au er P r o f e s s o r , •'Ö s te rr e ic h is c h e O a th e fte " 1964, n r 3 , s . 273-288 .
12, Łączność n au k i Ś lą s k a O p o lsk iogo ж P o ls k ą , Katow ice 1965, s . 18. 13, M urtin O p ltz , d e r H o fh ie to rio .su ip h W lad ialaua IV. und s e in
Ver-h ä l t n i s au P o le n , "A nnali d l S tv 4 i N o rd io i" 1966, a . 7 7 -1 0 3 . 14, Prawda h isto ry c zn i* w w ie rsz a c h M. O p itz a n a czeeó s z l a c h t y p o l
-s k i e j , "K w a rtaln ik O p ol-ski" 1967, n r 1, a . 15-24.
15, P a ne gy ricu a M ftrtini O p i t z i i "Ad Sacram Regiam H a ie s ta te m ", "K w artaln ik O po lski" 1968, n r 4 , s , 8 9 -9 9 ,
16, Die a p o ll i n i s c h e und f a u s t i s c h e T ra g ik a l a Ergänzung d e r d eu -ts c h e n D ram atu rg ie , "A ntaioe* 1970, n r 5, s . 457-476,
FLORIAH WIÏCZUK (1908-1983)
F l o r i a n W itczuk u r o d z i ł е Ц 4 V 1908 r . w W arszawie, w r o d z in ie r o b o tn i c z e j Jako syn J ó z e f a i A p o lo n ii z domu Wędrowicz. Maturę u - z y ak ał w roku 1927, n astęp n ie p o d ją ł s t u d i a n a f i l o l o g i i g erm a ń s k ie j
U niw ersytetu Warszawskiego pod k ieru n k iem p r o f e s o r a Zygmunta Łem- p i c k ie g o 1. S tu d io w ał w l a t a c h 1927-1931, p ra c u ją c ró w n o legle zawodowo w prywatnej f ir m ie ( l a t a 1929-1931) w c h a r a k te r z e k o re sp o n d e n ta p o lsk o -n ie m ie c k ie g o i pom ocnika księgo w eg o. Po odb yciu r o o z n e j
' М. С i e é l a , D z ie je n a u k i języków obcych w z a r y s i e , War-szaw a 1974, s . 257,
e łu i b y wojskowej w Szkol* Podchorążych Rezerwy P ie c h o ty w Ramio
R u a k ie j, w l a t a c h 1931-1932, k o n ty n uu je s t u d i a g erm a n lsty o zn e w r o
-ku akademickim 19 32/33, o trzy m u jąc połowę stypendium naukowego. Ma-g i s te r iu m uz y sk u je w ro ku 1936 za p ra cq p t . "A lth o c h d eu tsc h e e ic h
a u f d as L ite ra tu rw e s e n b eziehe nd * G lo s s e n " .
F lo r i a n Wltczuk w l a t e c h 19331936 p racow ał jako n a u c z y c ie l J ę -zyka n iem ie ck ie g o w Prywatnym Koedukacyjnym Gimnazjum w Wyszkowie nad Bugiem, za ś po u z y sk a n iu dyplomu n a u c z y c ie la s z k o ły ś r e d n i e j , n a p o d sta w ie egzaminu państwowego w ro ku 1936, podejm uje p racę w Prywatnym Gimnazjum Męskim I d . B. P ru sa w W arszawie, g d z ie p ra c u -je a i do wybuchu wojny.
Ja k wspomina, "w w ojnie ob ro n n ej 1939 r . zm obilizow any 25 s i e r -p n i a 1939 r . b rałem u d z ia ł w a k c j i bojow ej -pod Mławą 1 w d a lsz y c h d z ia ła n ia c h bojowych a i do honorowej k a p i t u l a c j i Warszawy, z ra z u jak o dowódca p lu to n u s t r z e le c k i e g o , o s t a t n i o zaś w o b ro n ie Warszawy na od cin ku PragaŁ ołudnie Jako dowódca kom panii s t r z e l e c k i e j w sto p -n i u p o dp o ru cz-n ik a (-nom i-n ao ja z 1935 r . ) . Po k a p i t u l a c j i Warszawy w n ie w o li n ie m ie c k ie j w o f la g a c h : U lenburg nad Weoerą, S p i t t a l nad Drau i Woldenberg aż do d n i a 30 I 1945 r . W obozach J e n le o k ic h u- c z e stn ic z y łe m w a k o ji d o k s z t a ł c a n ia i s z k o le n ia n a u c z y c ie l i sz k ó ł podstawowych ja k o wykładowca i e g z am in a to r o ra z cz ło n e k Rady Nauko-wej Wyższych Studiów H a u c z y o le lek ic h , uznanych po w ojnie i z w e ry fi-kowanych słuchaczom p rz e z Władze Oświatowe PRL Jako równoważne ze s tu d ia m i wyżezymi i u p raw n iając e do Ic h kontynuow ania w k r a j u na p o d sta w ie z a li c z e ń i egzaminów obozowych. W s z c z e g ó ln o ś c i w o b o zie woldenberakim [ o b e c n ie : D obiegniew o] wykłady w I n s t y t u c i e O r ie n ta - l i s t y k l (będącym zamaskowaną wobec Memców formą siik o ły w yższej u n iw e rs y te c k ie j pod k ieru n kiem p r o f , d r a K azim ierz a M ichałow skiego) wykłady z Językoznawstwa porównawczego i t e c h n o lo g i i p ra c y umysło-wej o ra z w w oldenberakim I n s t y t u c i e Pedagogicznym , zorganizowanym p rz e z n a u o z y o ie ll członków i sympatyków ZSP, wykłady z d y d a k ty k i o g ó ln e j, h ig ie n y zawodu n a u c z y c ie ls k ie g o i t e c h n o l o g i i p ra c y umys ło w e j. Ponadto [p ro w ad ziłe m ] ogólnoobozowe wykłady i z a k re umysu h i umys -t o r i i i k u l -t u r y n i e m ie c k i e j , zakonspirow ane p rze d n iem ie ck ą komen-d a n tu r ą obozu. Za ic h prow adzenie - k o n f is k a ta n o t a t e k i k s ią ż e k , w c ią g n ię c ie n a l i e t ę p o d e jrza n y c h p r z e z Abwehrę i a r e s z t ś o i s ł y 14- -dnlow y w miejscowym a r e s z c ie obozowym niem ieckim "2 ,
F l o r ia n W itczuk po pow rocie « n ie w o li n ie m ie c k ie j o rg an izow ał n a p o le c e n ie K uratoriu m S zkolnego w T o ru n iu Państwowe Liceum i Gim-nazjum w T u c h o li, g d a ie b y ł jeg o d y rek to rem do końoa 1946 r . Na- s tą p n i e powraca do Warszawy, g d a ie od d n ia 1 I 1947 r* » o s ta j e p ra -cownikiem U n iw e rsy te tu W ara»awskiego.
ja k k o lw iek f i l o l o g i a germ ańska n a U n iw e rs y te c ie Warszawskim by-ł a reaktywowana na t rw a by-łe d o p iero w 1960 r . , F lo r i a n Wltc7.uk w l a t a c h p i ę ć d z i e s i ą t y c h s tw o rz y ł " w a rs z ta t p ra c y naukowej i d y d ak ty cz -n e j d l a te g o k ie ru -n k u w p o s t a c i k s ię g o z b io ru , p rzy d a tn eg o do d z i - e l a j o ra z [p ro w a d z ił] wykłady z lec o n e d l a stu dentów " . P rzed rokiem 1960, a więc w c z a s i e k r ó t k i e j p rac y (19471952) d y d a k ty c z n e j p l a -có w k i, promował k i lk u n a s tu m ag istró w , m. i n . obecnego d y r e k to r a I n s t y t u t u G erm a n isty k i U n iw ersy tetu W arszaw skiego, p r o f . d r . h a b . J a n a C z o c h ra ls k ie g o .
P i s a n ie d y s e r t a c j i d o k t o r s k i e j r o s p o o z ą ł F l o r i a n W itozuk J e sz cze przed w ojną, pod k ierun k ie m p r o f e s o r a Zygmunta Ł e n p lc k le g o , t y -t u ł d o k -to ra u z y sk ał w ro ku 1947 na U n iw e rs y -te c ie J a g ie llo ń s k im na p o d sta w ie rozpraw y "G each io hte d es A d je k tiv s ,w l ld ’ im D eutschen , promotorem k t ó r e j b y ł p r o f e s o r Adam K leczk ow sk i.
T y tu ł naukowy d o c e n ta z o s t a ł F lo ria n o w i Witozukowi przyznany 29 V 1959 r . p rze * C e n tra ln ą Komisję K w a lifik a c y jn ą na p o d staw ie dotychczasow ego do ro b ku , głów nie p rao z z a k re s u d ram atu i t e a t r u n iem ie ck ieg o XVIII i XIX w. P ow ołanie na d o c e n ta U n iw e rsy te tu War-szaw sk ieg o p rz e z m i n i s tr a s z k o ln ic tw a wyższego n a s t ą p i ł o z dniem
1 VI 1959 r .
Jak kolw iek początkowo s p e c ja liz o w a ł s i ę F lo r i a n W itczuk r a c z e j n a Językoznaw cę, o ozym św iad czy t y t u ł p racy m a g i s t e r s k ie j o raz
d o k t o r s k ie j , c a ły jego d orob ek drukowany p ośw ięcon y j e e t w y łą cz n ie
l i t e r a t u r z e n i e m ie c k ie j .
P ierw sze p o w aż n iejsze p ra c e naukowe p rz y p a d a ją na l a t a p ię ć -d z i e s i ą t e , wte-dy t o u k az ały e lę i n t e r e s u j ą c e u j ę c i a s y n te ty c z n e z z a k re su n ie m ie c k ie j t e a t r o l o g i i . Jak "Dramat i s c e n a n iem ie c k a od XVI do XVIII wieku" (1953) ozy " T e a tr i dram at n ie m ie o k i w XIX wie-ku" (1 9 5 7 ).
W l a t a c h s z e ś ć d z i e s ią t y c h , p oaa n ie lic z n y m i a r ty k u ła m i 1 re c e n -z ja m i, odnotować można Je dy n ie opracow an ie d l a " B i b li o t e k i
Narodo-wej» eposu Johanna Wolfganga Ooethego »Hermann i D o ro ta", do k tó ra - go W itezuk n a p is a ł ob ssern y wstęp 1 kom entarz.
Z p o z y c ji pom niejszych zwraca uwagę re c e n z je »Wyboru plam" Zyg-munta I « E p ic kieg o, opublikow ana na łamach "Weimarer B e itr ä g e " , w k t ó r e j w itezuk o d d aje h ołd ewemu m istrzow i akademickiemu, zamor-dowanemu w Ośwlęolmiu w 1943 r .
F lo r ia n Witezuk b r a ł czynny u d z ia ł w m in is te ria ln y c h kom ieJach programowych ówozaenegc M in iste rs tw a Oświaty d l a sz k ó ł ś re d n ic h o ra* k o m iaji ooen podręoznlków szkolny ch do n au k i ję zy k a niem iec-k ie g o . Był autorem podręczniiec-ków do nauiec-ki ję zy k a niem ieck iego d l a k la s y I i X I, « ta k i e l e k t u r szk olnych w język u niem ieoklm , prey-» stosowanych d l a uoznlów pragnąoyoh po szerzy ć ewoje w iadom ości. Jak np. wybór z utworów Joharma Wolfganga GoSthego "Aua meinem Leben D ichtung und W ahrheit« ozy H e in rlo h a Heinego "Auswahl aua s e in e n S o h r if te n " .
P rz ez ponad d w ad zleśo ia o a ta tn lc h l a t ż y c ia zajmował a lę F lor i a n Witezuk ploroblemem kontaktów Johanna Wolfganga Goethego z P o la -kam i, przygotowywująo o bazem ą m onografię "Ooethea p o ln is c h e Be-kan nt s o h a fte n » . Od rok u 1961 p row ad ził drobiazgow e b a d a n ia a r c h i-walna w P o ls c e , H lem leokiej R epublloe Dem okratycznej o ra z Czecho-s ło w a c ji . Jednak planow anej m o no grafii n ie u ko ń czy ł, podobnie jak n ie do pro w adził do s fin a liz o w a n ia p rze k ład u e s te ty c z n y c h rozpraw F r ie d r ic h a S c h i l l e r a , obejm ujących w m aszynopisie ponad 400 a tr o n d ru k u , a k tó rych ep o la zo ze n lu t a k ie p o św ię c ił w ie le tru d u i wy-s i ł k u .
Owocem Jego d łu g o le tn ic h badań nad k on taktam i Goethego z P o la -kami eą n ie s te ty ty lk o n ie lic z n e drukowane a rty k u ły , mogą one Jed-nak zaimponować r z e t e ln ą a n a l iz ą , o b a la ją c ą w k o n k lu z ji w iele na-r o s ły c h w m iędzyczasie niepona-rozum ień i mitów. Wymienić t u t a j w ana-rto a rty k u ł "G oethes p o ln isc h e B e k an n tsc h a fte n ", drukowany n a łamaoh "Weimarer B e iträ g e " Jako r e f e r a t z k o n fe re n o ji germ anistów PRL i NRD o d b y tej w Warszawie w roku 1969, Jak rów nież "Zum Stand d e r Forschung Uber Goethes p o ln isc h e B e k a n n tsc h a fte n ", zam ieszczony w "G erm an istisch es Jahrbu ch DDR-VRP", ro o zn lk u grupującym m a te ria ły sympozjum w arszaw skiego, zorganizow anego a o k a z ji 150 ro c z n ic y ś m ie rc i O lim pijczyka w 198? r . p rz e z Ośrodek K u ltu ry i In fo rm a c ji N iem ieck iej R e p u b lik i D em okratycznej.
Z astan aw iają c s i ę nad k o lejam i ż y c ia i praoy naukowej d o o . d r . F lo ria n a W itozuka, można w yrazić p rz ek o n an ie , że b y ł on przykładem wzorowego obyw atela i sumiennego pracow nika n a u k i. D aje a ię Jednak
rauważyć Jakby n ie p e ł n e яг* a l i zowanie jeg o dużych n ie w ą tp liw i« asot- liw o ś o i naukowych. Ż ył on w św iado m o ści, Im n ie w y k o rz y sta ł w sz yst-k ic h ейa n s , J a yst-k ie « »o ferow ał* k u u c z e ln ia , *Jego ż y c ie t o n i e
-p rze rw an a -p r a c a b e s o s i ą g n i ę c i a c e l u , J a k i s o b ie s t a w ia ł : k ieró w - n io tw o k a te d r y po prof-» Ł e a p ic k ia [ . . . ] . niep ow o dzen ia życiowe
czuw ał b ard zo b o l e ś n ie po p r z e j ś c i u n a e m e ry tu rę , t a k że Juk n ie mógł e ię cdobyć na opracow anie p ra o y p t . » G oethes p o ln is c h e Be-k a n n ts c h a f te n « , t e j p ra c y p o ś w ię c ił d ł u g i e l a t a badań w SRD i Cze-c h o s ło w a Cze-c ji, a le t y lk o drobny wybór e t e j p ra Cze-c y o pu blik ow ał
F lo r ia n W ltczuk b y ł człon kiem K om itetu N e o f ilo lo g ic z n e g o РАЯ, c z y n n ie u c z e s tn ic z y ł w p ra c a c h przygotowawczych I K ongresu Nauki P o l s k i e j , g d z ie p e ł n i ł fu n k c ję z a s tę p c y przew odn iczącego w pod
sek-c j i N e o f il o l o g ii S e k sek-c ji Hauk S p ołesek-czny sek-ch i H 'tm aniatyoznysek-ch,
Był o fia r n y « pracow nikiem w I n s t y t u c i e G e rm a n isty k i U niw e rsytet u W arszawskiego, g d z ie p rze d rok iem 1960 ja k wspomniano p rzy -gotowywał bazę d l a reaktywow anej n a a tę p n ie p lac ó w k i, z aś po ro k u
1960 p ro w a d z ił z a j ę c i a zarówno z z a k re s u h i s t o r i i l i t e r a t u r y n i e -m ie c k ie j, Jak i g ra-m aty k i op isow ej i h i s t o r y c z n e j . W y k s z ta łc ił spo-r ą gspo-rupę d o b spo-rze pspo-rzygotow anych młodych g e m a n is tó w , b y ł opiekunem p ra c d o k to r s k ic h , m. i n . B a rb a ry P ła ez jco w sk ie j.
B ył odznaozony Złotym Krzyżem Z a s łu g i,
Zmarł w Warszawie 15 IV 1903 r . W d z ie ja c h f i l o l o g i i germań-s k i e j U n iw ergermań-sy te tu Wargermań-szawgermań-skiego z a p igermań-s a ł germań-s i ę Jako d ob ry d yd akty k o ra z badacz scen y i d ram atu n ie m ie c k ieg o , a ta k ż e kontaktów n i e - m ie c k o p o ls k ic b , g łó w n ie sp o tk ań Jo hanna Wolfganga Goethego z P o la -kami.
B ibl i o g r a f i a w a ż n iejsz y c h pozyc j i
1« M a te ria ły pomocnicze do n a u c z a n ia ję z y k a n iem ie c k ie g o w k l a s i e X, Warszawa 1950 L i wydania n a s tę p n e ] .
2 . Ję zyk n ie m ie c k i w k l a a i * I , Warszawa 1950 [ i w ydania n a s t ę p n e ] , 3 . Języ k n ie m ie c k i w k l a s i e X I, Warszawa 1951.
L i s t żony d o o . d r . F , W itozuka do a u t o r a a r t y k u ł u , z d n ia 1 5 .0 8 .1 9 6 3 .
4 . J , W. О о e t h e , Aua meine» Leben D ichtung und W ah rhe it. Wy-b ó r tek stó w ее wstępem, komentarze«» i ełow niczkiem , Warszawa
1951.
5 . H. H e i n « , Auswahl aua s e in e n S o h r i f te n . Wybór ze wstępem, komentarzem i słow nikiem , Warszawa 1951.
6 . Dramat i sc en a nlem ieoka od XVI do XVIII w ieku, Warezawa 1953. 7 . T e a tr n iem ie ck i od XVI do XVIII wieku [ d r u g i e , pow iększone
wy-d a n ie p o p rze wy-d n ie j p o z y c ji] , Warszawa 1954.
8 . Z nowszych p u b llk a o ji o Ooethem, "K w artalnik n e o filo lo g ic z n y " 1954, n r 1-2 .
9 . Heine lako p r o z a ik , "K w artalnik N e o filo lo g ic z n y " 1956, n r 3 . 10. B e rto ld B ro ch t, "Tygodnik Demokratyczny" 1956, n r 34.
11. Postępowe tr a d y c je k u ltu r y n ie m ie c k ie j, "Tygodnik Demokratycz-ny" 1956, n r 3.
12. T e a tr i dram at n ie m ie c k i XIX w ieku, o z . 1, Warszawa 1957.
13. L re o .j 0 . 3 i с h a r d , Das Weimarer L ie b h a b e rth e a te r u n te r G oethes L e itu n g , "K w artaln ik N e o filo lo g ic z n y " 1958, n r 3 .
14. 'Lr e c . J J , W. Q o e t h ü » , Werke in Auswahl, b e a rb . von Z . 2 y - g u 1 s к i , "K w artalnik N e o filo lo g ic z n y " 1958, n r 4 .
15. Johannas B. B ech er, " Ję z y k i Obco w S zk ole" 1959, n r 1. 16. Lion P euchtwanger, " Ję z y k i Obce w S zkole" 1959, n r 3 . 17. H e in ric h von K l e i s t , " Ję z y k i Obce w S zkole" 1961, n r 3 .
18. J . W. 0 o e t h e , Hermann i D o ro ta, p r z e ł . R. К o ł o n i e - o к i , wstępem i o b ja śn ie n ia m i o p a tr z y ł P . W i t o z u k , War-szawa 1965.
19. [ r e c . ] Z . Ł e m p i c k i , Wybór pism , "K w artalnik N e o filo lo -giczn y" 1967, n r 2 .
2 0 . [ reo .1 Z. Ł e m p i o k i , Wybór pism , "W eitaarer B e itrü g e " 1968, n r 5 .
2 1 . G oethes p o ln isc h e B e k a n n tsc h a ften , "Weimarer B e itr % e " 1970, n r 6.
22. Zum Stand d e r Forschung Uber Goethes p o ln is o h e B e k a n n tsc h a fte n , "G erm anisti s ches Jah rb uch DDR-VRP" 1980-1982.
