K r o n ik a
929
Z E B R A N I E Z A K Ł A D U H IS T O R II N A U K S P O Ł E C Z N Y C H I H N O I T
Dnia 21 m arca 1986 r. odbyło się posiedzenie nau kow e, na którym m gr G r z e gorz K arczm arz w y g ło sił re fe ra t pt.: M ateriały rękopiśmienne do działalności R o mualda Hyibego w zakresie wydawania źródeł historyczno-praw nych. R eferen t p o d kreślił, że m ateriałem , na którym o p a rł tekst swego w ystąpien ia, b y ły źródła archiw alne, przech o w y w an e w Bibliotece Jagiellońskiej i w Bibliotece P A N w K r a ko w ie — w szczególności K orespondencja R o m u a ld a H u b eg o z A n ton im Z yg m u n tem Helelem . G. K arczm arz przedstaw ił sylw etk i n au k o w e o by dw u , w y ż e j W y mienionych, X IX -w ie c z n y c h h istoryków p ra w a . C h ara k te ry zu jąc działalność R o m ualda H ubego autor stwierdził, że by ł on w latach 1825— 1832 w y k ła d o w c ą historii p ra w a na U niw ersytecie W arszaw sk im , a w latach 1841— 1845 na U n iw ersytecie w Petersburgu. P od k reślił rów n ież jego zasługi jak o prezesa K o m isji K o d y fik a c y j nej K ró lestw a Polskiego i w sp ó łau to ra K odeksu K ar G łów n ych i Popraw czych, w p row ad zon ego do K ró lestw a n a miejsce kodeksu karnego z r. 1818. R eferen t wspom niał rów nież, że w latach 1828— 1831 H u b e b y ł w s p ó łw y d a w c ą pierw szego specjalistycznego czasopisma, poświęconego tematyce p ra w n e j, pt. „Them is P o ls k a ”. Przechodząc do om ów ienia działalności n au k o w ej H elcia au tor re fera tu re la c jo now ał, że w latach 1835— 1836 b y ł on w y d a w c ą „ K w a rta ln ik a N a u k o w e g o ” , p o św ię conego filozofii, p raw u , historii i historii literatury. P o d k reślił rów nież, że uczony ten dał początek historyczn o-praw nej szkole k rak o w sk iej. Z a n ajw ięk sze dzieło H elcia autor uznał H istoryczno-k rytyczny w y w ó d tak zw anego wiślickiego pra w o dawstwa Kazimierza Wielkiego. N a jw ię k s z ą natom iast jego zasługą by ło zainicjo w an ie w y d a w a n ia w 1856 r. Starodawnych prawa polskiego pom ników , w których zamieszczone zostały pom niki p ra w a m azowieckiego i kanonicznego. W dalszej części w ystąpien ia referent szczegółowo om ów ił korespondencję pom iędzy w y m ie nionymi w y że j uczonymi, która trw a ła w latach 1832— 1857.
Po w ygłoszeniu referatu rozw inęła się dyskusja, w której za brali głos: prof. Iren a Stasiew icz-Jasiuk ow a oraz doc.doc.: Jerzy Róziewicz, K a ro lin a Targosz, Irena Ł ossow ska i M ałgorzata Terlecka. D yskutanci zauw ażyli, że referent p rze d sta w ił w swoim w ystąpieniu znacznie szerszy zakres zagadnień niż to w y n ik a ło b y z ty tułu referatu. D ysku sja skoncentrowała się w zasadzie na dw óch grupach za gad nień: po p ierw sze — zastanaw iano się m in . nad znaczeniem korespondencji R. H u bego z A. H elelem jak o źródłem in form acji poszerzającej zasób w ie d zy o ich n a u kow ej działalności; po drugie — sugerow ano au to ro w i re fera tu dalszy kierunek i zakres jego badań. Stwierdzono, że działalność n au k ow a A . H elola została już dosyć dobrze opracowana. M ało znana jest natomiast, zdaniem dyskutantów, d zia łalność n au k o w a R. H ubego i korespondencja z A . Helelem . W z w iązk u z tym istnieje potrzeba kontynuow ania rozpoczętych bad ań w zakresie w zajem n ych k o n taktów n au kow ych oby dw u uczonych.
A dam Matuszewski | (W a rs z a w a )
P O S IE D Z E N IE K R A K O W S K I E J F I L I I I N S T Y T U T U H IS T O R II N A U K I , O Ś W I A T Y I T E C H N IK I P A N
Dnia 14 I V 1986 r. odbyło się w K ra k o w ie zebranie, na którym doc. Z o fia K la w e w y głosiła re fera t pt. D zieje reform y studiów m edycznych na przełomie X V I I I i X I X w.
Od średniowiecza aż do X V I I I w . w całej Europie, z nielicznym i w y ją tk a m i, uczono m edycyny metodą scholastyczną. Z m ia n y zapoczątkował neohipokratyzm , postulujący w m iejsce jałowycih dysput o bserw acje szpitalne i dostosowanie w ie
930
K r o n ik adzy do przypadku choroby, a nie odwrotnie. Z pomocą przyszedł oświeceniow y utylitaryzm i n o w a gałąź w ie d zy medycznej — higiena. N a tym gruncie pow stały p ro jek ty re fo rm postulujące przede w szystk im nauczanie p rzy łóżku chorego, tzn. tw orzenie klinik uniw ersyteckich, przed czym skostniałe fak ultety długo się b ro niły. Ponadto p ro je k ty o be jm o w a ły tw orzenie katedr historii p rzyrod y M aturalnej i w łączenie chirurgii do nauk uniwersyteckich. P rzy k ład am i ew olucyjnego w p r o w ad zan ia tych zm ian b y ły uniw ersytety niemieckie i austriackie. Inną metodą p rzem ian b y ła d roga rew o lu c y jn a, tzn. m iała nastąpić od razu pełna zm iana syste m u studiow ania, czego przyk ład em stała się p orew olu cy jn a Francja. W tym w y p ad k u decydującym czynnikiem było odkrycie znaczenia środow iska i jego w p ły w u na zdrow ie chorego, z czego w y n ik a ł postulat ścisłego łączenia w iedzy teoretycz nej z p rak ty k ą lekarską. Tw orzenie całościowych p ro g ra m ó w nauczania, dostar czenie szerokiej w iedzy przyrodniczej i p rzy sw ajan ie w iedzy medycznej p rzy p o mocy zm ysłów b y ły p od staw o w y m i elem entam i rew olucyjn ych p rzem ian na m e dycznych fakultetach X V III-w ie c z n e j Europy.
A tm o sfera zmian nie om inęła też polskich un iw ersytetów ; pierw szą reform ę, tzw. kołłątajo w sk ą, studiów medycznych przeprow adzono w rok u 1780 w e W szech nicy Jagiellońskiej. B y ła to zmiana rady k aln a, której podstawę stanow iło w p ro w adzen ie nauk klinicznych, chirurgii i nauk przyrodniczyah, czemu sprzyjało p o łączenie ko legiów m edycznego i fizycznego w 1783 r. D ru g ą reform ę na U n iw e r sytecie Jagiellońskim p rzeprow adzili w 1802 r. A u striac y w ram ach germ anizacji i obsadzania katedr p rofesoram i austriackim i, ale zarazem z pełną realizacją założeń reform y. P o roku 1810, w okresie K sięstw a W arszaw sk iego, U J przeszedł dalszą, p ełną reform ę, już całkowicie polską. Innym ośrodkiem reform y w końcu X V I I I w . b y ło W iln o , ale tam b ra k o w a ło polskich w y k ła d o w c ó w i zm iany n a stępow ały p ow oli w m iarę obsadzania katedr, tak, że w ła ś c iw a refo rm a nastąpiła dopiero w X I X w . i polegała przede w szystkim na organizacji klinik i zintensy fik o w an iu nauczania klinicznego. O utylitarystycznym charakterze re fo rm y w ile ń skiej św iad czyło też otw arcie katedr w etery n arii oraz higieny. N a jw o ln ie j reform a postępow ała w W arsza w ie, na co w p ły n ą ł b ra k kliniki, którą o tw arto dopiero w r. 1817. Różnice m iędzy polską a zachodnioeuropejską re fo rm ą — to m.in. zbyt d łu gie utrzym yw an ie się na polskich uniwersytetach tendencji anatom opatologicz- nych i u żyw anie łaciny jak o języka w y k ład ow e go , co znacznie opóźniło w p r o w a dzenie polskiej term inologii medycznej. Ó w czesne w a ru n k i polityczne Polski spo w o d o w ały , że mimo w czesnego w p ro w ad zen ia re fo rm y rzeczywiste zm iany nastą p iły w X I X w . nieco później.
W dysk usji dr Z d z isła w G a jd a (A M K ra k ó w ) przypom niał, że mimo postu latu w łączenia chiru rgii do studiów medycznych dłu go jeszcze traktow ano ją osobno i ró w n olegle; ponadto stwierdził, że powszechne w Polsce stosowanie łaciny w nauczaniu stw arzało możliwość porozum iew ania się lekarzy. Prof. S ta n isła w Brzozow sk i scharakteryzow ał sytuację studiów medycznych w e L w o w ie w o m aw ianym okresie, jak rów nież podkreślił rolę d ysertacji łacińskich jako m a nifestacji w obec języka zaborców. M g r G rzegorz Chom icki (A M K ra k ó w ) naśw ietlił atm osferę poprzedzającą całą reform ę w Polsce — stworzoną m.in. przez prasę — zwłaszcza w „M onitorze” stanisław ow skim . D r H elen a R o k o w a ( A M W ro c ła w ) poruszyła problem dydaktycznego w ykorzystania szpitali.
Stanisław Sroka (K ra k ó w )
