• Nie Znaleziono Wyników

Gedichte erste und zweite Abteilung; Gelegenheits-Gedichte; In dramatischer form; Übersetzungen; Peter Schlemiihls wundersame Geschichte - Digital Library of the Jan Kochanowski University

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Gedichte erste und zweite Abteilung; Gelegenheits-Gedichte; In dramatischer form; Übersetzungen; Peter Schlemiihls wundersame Geschichte - Digital Library of the Jan Kochanowski University"

Copied!
608
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)
(3)
(4)
(5)

D e u t f c f y e

(6)

Deutfcfye

B a t ü m a l - X i t U x a l n x

^ t f t o r t f c f y f r i t i f c f y e 2 l u s g a f o

U n t e r U U t t m r f u u g

oon

D r . arn o tl), D r . 45. “Safflc, p r o f . D r . K . » t t f c f j , P r o f . D r. f l. 25Ecfiltein, p r o f . D r. © . 3Scöag6eI, p rO f. D r . m i i n g r r p r o f . D r. ©. ffflüm m r, D r .

ff.

23o6ettag, D r. fl. K o iö r r g r t, D r . i® . <£reisrnac(i, D r. 3 o f i. «Ürtiger, p r o f . D r. $ . © üntärr, p r o f , D r. a . jfre p , X . j: ulCa, p r o f , D r.

%,

45etg.eE/. D r. ß . ©arntl, D r . <j. Per,net, D r. J B . Mocfj, p r o f , D r. p . X am ttel, D r. ß . ä r ljr . h . X iliencton, D r. 45. jBiicfjfacn. p r o f . D r. 3. jB in o r, D r . f . jB unifter D r . p . Jäertlicfi, D r . © tftetlep, p r o f . D r. ©. p alm , p r o f . D r.

p.

$ ip e r, D r . ® , priißie, D r . atm lf ßofenoerg, p r o f . D r . 30, fla u er, p r o f .

D r . n . 3. Juljrber, f l. S te in e r , p r o f . D r .

%.

^ t e r n , p r o f . D r . jf, © ettet, D r . «r. nSenöeler, D r . iCg. EoIIing u. a.

tje ra u s g e g e b e n

uon

3 o f e p f ? . ä ü r f c f y n e r

H4 8. 3 a n b

C b a m iffo s tü e r fe

S t u t t g a r t

(7)

(E fja m tp s H eerte

© eiiidjU' a lle n iD jutette ^ M e tlm tg .

ffielcgcnljeits-

(üeiurlite.

3 ii im im rttifrtH'r f n n u .

iUterfeijiw g eit.

f e t e r SSdjlcnttljls uutntu'rfmtu' ©efrljirljte

f y e r a u s g e g e b e i t uon & t x x U $ z t t

H n iw n D eutfcfje D e rla g s g e fc E fd ia ft

D r . M

a v X

W a I j c l

PQ°

(8)

098228

©Ille H ed jte o o rb e tja ite n

(9)

d e s d e u

z u r F örderung von

— -—

und

i n

( ß i n t e t f u n g .

I . 3 u 9 e n ^ j a t ? r e Q 7 8 \ — 1 ( 8 0 5 ) .

~*itt ben roalbigen ©efilben beg heutigen ^Departements 9 3 ta r n e p ra n g te • ^ b i S iit bte acfjtjiger S afjre beg oorigen S a ljrh u n b e rtä m it S itrm e n unb ß in n e n , m it ftein ern er Söri'tcf'e u n b SCEjor bag fdjim m ernbe ©cljtofj S o n c o u r t . 2>ie erbgefeffenen a ttab lig en © ra fe n non ß ^ a m i f f o , burd) treu e S ie n fte bem tö niglidjen tgaufe groantreicf) enge o e rb u n b e n , Ratten u n t bie SJtitte be§ S afjrh u n b ertS ba§ ©tammfcfjlofs im p ru n to o lte n S t i l e ber Q eit ern eu ern taffen, u m bem Stange u n b bem Steidjtum ber g a tn ilie gebüfjrenb 2lu§brucf ju geben. SlriftoJratifcfj = gut§[)errltc§e © eroalt fdjien ba a u f u n trü g lich e r © ru n b lag e aufgebaut ju fein ; bie burch S afjrlju n b erte fich rgittäieEjenbe X ra b itio n u n erfd jü tterter © röjje unb SJZadit redjtfertigte ein felfenfefteS V e rtra u e n au f fernere S a u e r gleicher Stertjaltniffe. Stuf S o n c o u rt rourbe bem © rafen £ o u i3 SJtarie be C£bgam i f f o ben 3 0. J a n u a r 1 7 8 1 * ) oon feiner © a ttin SMarie Sinne, geborener © a rg a n o , ein ©ol^n g eboren, ber itt ber S a u fe bie Stam en S o u i S © I) a r t e g S l b e l a i b e erhielt.

*) Über beit £ a g ber ©ebuvt ttgl. y o f m e i f t e r 2 . 30 2tnm. 1.

(10)

© eine SBrü-ber u n b feine ©djmefter finb nad; ben m annigfachen Sffiedjfel; fällen ber franjöfifcpen P eo o Iu tio n S jap re glüdlicp roieber in s V aterlan b

I I IDie «dramUiß.

c f y (Jl&r<2^rir \ / ' S S * ' )

p r ü tf g e te p r t, u m b o rt a l s unoerfälfcpte g r a n jo fe n baS a lte © rafenpauS fo rtju p fla n je n ; bem jü n g ften roar eS befcpieben, in © eutfcplanb fefte

(11)

©eleljrtenteBeng u n b ©elefjrtenfleißeg augjuB ilben, noclj m e ß r: i n einer Itjrifdjem © R affen m it S o rlieb e jugeroanbten Q eit neben ©oetfje, U ß lan b , fbeine ju ben BelieBteften unb glüctlichften S ieb erfän g ern fic§ j u gefeiten. S l b e l B e r t n o n © ß a m i f f o — benn m it biefem Stam en ift er in bie UnfterBlicfjfeit eingegangen — g ilt u n § ^eute alg einer b er unjroeibeutigften V e rtre te r beutfcßen ©eifteglebeng in SBiffenfdfiaft u n b ®icl)ttunft. „© in g re m b lin g w a rft bu u n frem beutfctjen -Korben, S n © itt’ unb ©pracße a n b r e r S tä m m e ©ofjn, lln b roer ift heimifcljer alg b u ifjnt ro orben?" r u ft ® ingelftebt bem beutfcßen S i n t e r in g © rab nacf)*) . . . SBer fid) Ijeute bem ©enuffe feiner non ben ebelften S ö n e n getragenen S ie b e ra jtle n hm«

g ie b t, fü£)lt fic^ nichts w eniger benn franföfifd) angem utet, © erabe bie

S iebercptlen, „ g ra u e n « £ ie b e u n b S eben", „ S e6eng«Sieber u n b S ilb e r" , h a t e r m it IBeroußtfein alg ® eutfdjer fü r ®eutfrf)e gefungen. ©Ijamiffo ßem erft e in m a l: „ S n ber Ijö^eren S itte ra tu r Befingt ber g r a n jo g le s f a v e u r s d e C rly cere u n b s a b e l l e m a i t r e s s e , roo b er eßrBare ®eutfcl)e in ber Segel feine Siebe, feine S r a u t , feine g r a u u n b feine S in b e r m e in t." * * ) ©hamiffog ®ic£)tung w eiß nicßtS non G -lycere, ntcßtg non ber b e l l e m a i t r e s s e ; bie g o r m ber S ieB egem pfinbung, bie in jenen S ieberreißen gefeiert roirb, to n n te n u r a u f beutfcßem S o b e n äöieberljall finben. ® a ß fie iß n gefunben, b aß jene S id jtu n g e n tief tn g S o l! gebrungen finb, Beroeift ih ren beutfcßen © ß a rafter. p o p u lä r e r , im Beften S in n e Boltgtümlicßer finb n u r w enige ber glücflicßften Sßürfe ©oet^eS ober § eüte§.

©ine geroiffe S erro an b tfd jaft m it germ anifdjem Sßefen b a n lt ©hamiffo aE erbingg feiner © e b u rtg ftätte . S o n c o u rt liegt in b er © ß am pagne, bie © ra fe n n o n ©hamiffo w aren ©ßam penoig. U nnertennB ar finb heute noch bie © p u re n germ anischer Slbtunft iti bem S erooßner beS roeinfrohen S anbeg. S t a r t , tü h n , triegerifch, babei ab er fchroerfällig u n b ra u h ift gerabe ber © ßam penoig alleg beffen Bar, roag im Stuge beg fernerftehenben, aBer auch f ü r ben echten g r a n jo f e n , fei’g n u n f ü r ben iß artfer SSouIeoarbier ober fü r ben S o h n beg heißblütigen, pßantafieoollen © übeng, bag Söefentlidje franjofifctjen 9 ta tio n a td )a ra tte rg augm acßt. Sßenn b er g r a n jo fe n o n ber „ n a 'iv e te c h a m p e n o i s e “ fpricht, fo m ein t er bie eigentüm liche 5Blifd)ung flerm anifcßer u n b rom anifcher © lem ente, bie im © h a ra tte r ber Serooßner ber © ßam pagne auggebrüctt ift. g o in tu E e u n b S a g o n ta in e roerben g ern alg ih re tppifcßen V e rtre te r g en an n t, © rab e Bei ©hamiffo finb bie cßaratterifti« fchen ©igenfdjaften feiner engeren S an b g leu te im m er fo War unb unoerljüll« Bar. hernorgetreten, baß fie nicßt n u r am § o fe ber g r a u non © ta e l, audj in ben form toferen b e r lin e r © eleßrtentreifen Slnftoß erregten, ©ßamiffo, innerlich feinfühlig u n b feinnernig, ß a t fein ganäeg Seben nadj gewinnen« b e r ä u ß e re r g o r m um fonft gerungen. S a iu big tn g ßödjfte Sllter roar unb BlieB er ein G erächter aller ß o n n e n tio n . Stießt n u r bie nerroahrlofte

*) S n bem SebicSt „Einem S o ten ". ©BamiffoS „SBevte" 6 J, 158. **) Jfoc§ 2, 203.

(12)

äu ß ere ©rfcfjeinung, nidjt n u r feine treuefte S e g le ite rin , bie p fe ife , festen if)n gu ben w eitläufigeren ©enoffen bie§feit§ u n b jenfeit§ be§ Jilieing in ©egenfafs, aud) im engeren freunbfdiaftlicljen S erfefir fiat er n u r burd) offenfte S ie b e rfe it, nie burd) geroinnenbe u n b feffelnbe gefellfc^aftlid^e Siebertäroürbigfeit geroirft. Jiod) ftä rfe r t r a t bie S e ra d jtu n g aller äufjeren gorrot burdj feine ecfjt frangöfifd)e feurige g m p e tu o fitä t f e rn e r. ® erfelbe SDlann, ber eine flaffifcl) aßg eflärte ^iro fa fctjrieb, ber in entfagungg* reidjfter roiffenfdjaftKdjer Strbeit © tu n b e n u m © tu n b en am ©djreibtifdje mie angepfäljlt f i |e n fo n n te , berfefbe © fann m a r bes> überftröm enbften ©nil)ufias>mu§ fäJjig. Stod) al§, angefeljener © elefirter u n b roiirbiger §au§= » a te r lieft er fidj burd) bie 3tadjrid)t oon ber frangöfifdjen Q u tiren o fu tio n b e r a r t Ijinreifjen, bajj er im grßjgten -Keglige ofjne § u t u n b in P a n to ffe ln burd) S e r tin gu feinem g re u n b e £ i£ ig eilte.*) U nb bod) f)at biefer ungefenfe, oft rü b e ®eutfd)frangofe ü ber eine g ein ljeit u n b ® elifateffe ber © m pfinbung geboten, bie a u f ben fanbigen g lu r e n ber iOfarf nic£)t g an g u n b gäbe ift. fieitt groeüer beutfdjer ® id)ter fiat, roie er, bem SBeibe bie getjeimften u n b in n ig ften © ebanfen abgelaufdit unb fie bidjterifd) o e rflä rt.

2tud) jeigt finb bie g artfin g rig ften Sfnalriften beä roeibliclien £ergen§ nidfit in germ anifdjen S ä u b e rn gu § a u fe . S ielteidjt b a rf aud) ©pamiffog feltene S el|errfd )u n g metrifc^er g o r m — idf» erin n ere n u r a n bie SEergine — m it bem rom anifdjen S tu te in Segieljung gefelgt roerben, basi in feinen Slbern ro llte. S a n f te n ja aud) ‘ SBillielm ©djlegel ober S a u l §ep fe ober ©ilbe= m eifter n u r bem einbringfidjften © inleben in rotnantfdje ® id)tung bie blenbenbe g o r tn tljrer me t r i f t e n © eftaltungen.

Sfodj einen ©fjaraftergug ber fflufe ©fjamiffoä rnödjte idj au f fran=

göfifdje Stedjnung fefgen. ©pamiffo ift, inSbefonbere in ben meiften feiner

S erg in en b id iiu n g en , S a tu r a lif t im m obernen © in n e. @r fdjeut nidjt o o r fraffen ©ffeften, o o r neroenerfcfjütternben Sßirfungen gurücf. Sergeffe m an niefit, bafs, lan g e ef)e S ifto r § u g o § S o rre b e gitm „© rom roell" ba§ P ro g ra m m ber frangöfifdjen P o m a n tif ausägefprodien fia t, in g ra n fre id ) gefunber

StealiSmusi ben fteifen Ä laffifern gegenüber fid) geltenb m ad)t. SBenn

© diiller realiftifd)e ©ffefte ergielen roill, roenbet er fid) a n ® ib ero t u n b ftu b ie rt beffen „ J a c q u e s le f a t a l i s t e “ ober er entroirft ® ra m e n , bie au f frangöfifdiem S o b en in b er © egenroart fpielen. 2lud) ber © tu rm u n b ® ra n g fjat feine naturaliftifcfjen SEenbengen nidjt a llein au3 © tiafefpeare gefjolt; ba§ gleidjgeitige frangöfifcfje ® ra m a ift ifmt nicljt frem b geblieben.

U nb leigtlid) folgt ©Ijamiffoä naiur£|iftorifd)e ® f|ätig feit in b er

empirifcfjen S lrt ifireä S etriebeS w eniger beutfdjen a ls frangöfifdjen 21m regungen. P id jt in bem u n te r bem S a n n e ap rio riftifd jer, pl|ilofopf)ifcl)er © pftem e beftnblidien S eu tfcfjlan b , nic^t im S anbe ber ?taturpf)ilofopE)en u n b beS H eg elian ism u s rourbe b arn als gerne em pirifdje -K aturforfdjung

*) 33gt. aud) © d j ö l l Sei S l ü p f e l , „S u fto o StfiroaS, (ein SeSen unb SSSirfen" (Setpjtg 1858). 253.

(13)

Betrieben. g n g ra n tre ic ß tr u g m a n gu jener 'g e it bie erften S te in e gu bent g ro ß a rtig e n © ebäube ber ntobernen S tatu rleß re gufaotnten. © a ß , ja aucß ber beutfcße © eleßrte trtel gu feft a u f ber ©cßolle, u m eine Sßelü

um feglung gu roagen, roie ©ßamiffo eS getßan ß at. g n ißtn ift ber

SluSroanberungStrieb gur © eltu n g gefom m en, roelcßer feine frangöftfcßen Seit= u n b © tanbeSgenoffen nacß Stm erifa ß a t em ig rieren (affen, eben jene 2 tb lig e n , bie b a n n i n © ßarleS © ealsfielb ben trefflicßften Sßorträtiften

tß r e r guten © eiten u n b iß re r ©cßroäcßen gefunben ßaben. Sllepanber

o o n fbum bolbt, eine SluSnaßm Serfcßeinung in © eutfcßlanb, ß a t a u s g u te n © rü n b e n fein Steiferoert in frangofifcßer ©pracße o erfa ß t. — Sßie freiließ b a n n bei ©ßamiffo nacß ber StücKeßr bie beutfcße Steigung

gur © eßßaftigfeit p m $urcßbrucß gefom m en i f t, roirb fp ä te r gu

geigen fein.

® ie anfprucßSlofe © eleßrtenejifteng in V e rlin roäre ©ßamiffo nicßt fo leicßt an g efom m en, ß ä tte er nicßt bie ecßt beutfcße © abe eines gtücfließen, troefenen § u m o rS Befeffen. g e r n fei eS oon m i r , irg en b roelcße feelifeße o ber geiftige ©igenfeßaften a u f beftim m te S tationen einfeßranfen gu roollen. Stttein frag(o§ liegt bem gran g o fe n jebe g o r m beS SBißeS n ä ß e r a ls ber fju m o r ; fü r ben beutfeßen fju m o r oon © ünbeS „V ucßßolßenS" ß a t ber g ran g o fe lein O rg a n , ©ßamiffo, ber ernfte, ftitle gorfeßer, ber feßarfftnntge ■Renner ber g rau en feele, ß a t bei ein er fta rfe n ®ofiS feßarfen SBißeS genug © e m ü t befeffen, u m menfeßließe ® ßorßeit m it ßarm lo fer g ro n ie barguftellen. © e in e n „ § a n S im © lüefe", fein „ U rte il beS © eßem jafa" roirb ein g ran = gofe fau m b is in s S eßte oerfteßen.

®icßterifcß an re g e u b , eine glüefließe V o rb ere itu n g au f bie SCenbengen b er S io m an tif, benen ©ßamiffo in iSeutfcßlanb gunäcßft begegnen foUte,

roar fein gugenbleben. © eßloßrom antif a u f ber 23urg feiner V äter,

SßalbeS rom nntif in ben ringS u m ß er fieß erftreefenben SB albern, eine g ro ß e, roeite, einfam e S ta tu r bot fieß bem §eranroacßfenben b ar. © e rn feßroeifte ber fü lle , oerfcßloffene fin ab e bureß Söalb u n b g elb . S a m a lS bereits ß a t ber fü n fü g e V o ta n ife r, ber feßöpferifeße S ta tu rß ifto rife r ein außergeroößnlicßes gn tereffe a n bem © egenftanbe feiner fp ätere n © tu b ien begeugt. ©cßon 1 8 0 5 , lan g e eße er feinen (Beruf gefunben ß a t, g eneralifiert er bem g re u n b e be la g o p e feine eignen g u g en b e rfa ß ru n g e n gu pabago= gifeßen Statfcßlägen: „ fiin b e r au f bem S an b e roerben geroößnlicß mäeßtig o o n ber S ta tu r angegogen, V lu m e n , g n fe tte n , alles roaS b a if t, blüßet,

fieß re g e t, u n b bie g rößeren SJtaffen, bie geßeimniSooHen (Berge, bie @e5

roäffer, bie © rfeßeinungen ber S u ft, ßaben einen unfägücßen Steig f ü r iß re ©eele. © o roar roenigftenS icß, u n b icß roeiß noeß, roie icß bie g n fe lte n e rfpäßte, neue ißflangen f a n b , bie ©eroitternäeßte anfeßauenb u n b finnenb a n m einem offenen g e n fte r bureßroaeßte, roie alle m eine © piele, m ein ©cßaffen

u n b g e rftö re n a u f pßpfüaüfcße ©pperim ente unb nacß gorfeßen ber ©e=

jeße ber S ta tu r au S g in g , roeiß, baß, bam alS geleitet, icß oielleicßt jeß t ein " O iiffo n m it unenblicßen S en n tn iffen axiSgerüftet bafteßen m ürbe, u n b bem

(14)

höheren S l i d fidjer reifen b , }u bem biefe @pod)e midj gereift tja t." * ) S a S roar 1 8 0 5 .

S e r Ä nabe ©hamiffo roar e in .b u rd jau S innerliches 9 tatu ret(; fdjeinbar la n g fa m entroicfelte er fich, roeW er ^onge 3eü brauchte, elfe er bie ©djätse feines i n n e r e n anberen erfdjliefjen to n n te ; Dtenfcljen feiner S trt legen fich. aHmähltch u n b fachte, aber tief u n b grünblich eine gefcfjtoffene fierjenS» u n b © eifteSbilbung a n , u m b a n n , roenn fie enblidj reif geroorben, felbft ü b er bie S ö irtu n g gu fta u n e n , bie fie auS üben. ©hamiffo g la u b t, faft üiergig S afjre a lt, a m Slttfange feiner S a u fb a h n 311 fteljen, u n b ü ber Stacht fieljt er fich 3U einem berü h m ten © e le ljrten , j u einem noch b erü h m teren S id jte r erhoben, fia u m läfjt fich ©oetljeS SBort bei einem jroeiten gleich glüctlich anroenben: „SBaS m a n in ber g u g e n b fich roünfdjt, hot m an Silter in g ü lte ." ©S ift auch b er S ieb lin g S refrain in ben Striefen beS atte rn b e n ©hamiffo geroorben.**)

SJegreiflidjerroeife roar ber n eu n jäh rig e © rafenfoljn, ber fp ä te r in bem lan g fan ten Slufblüljen feiner © öljne ein S ilb feiner eigenen © ntroidlung roieberfanb, noch uöttig u n re if u n b u n fe rtig , a ls m it b er frangöfifc^eti Steootution baS S k rfjangniS über baS fiau S feiner S ä t e r hereinbrach- S i e g a m ilie floh u u t ihm in bie Stieberlanbe, u m 1793 in S ü t t i c f j feften g u j; 31t faffen. S o n c o u rt fiel ber g e rftö ru n g S ro u t ber aufgeroiegelten •Waffen sum O p fer. SBaS ©hamiffo burch bte g tu d jt u n b burch bie f f e t ' ftö ru n g ber fje im ftä tte oerto ren , roaS bie franjöfifdfie Steoolution f ü r ih n bebeutet h a t, ift in unnergänglichen S e rfe n oon ihm sum SluSbrucf gebracht roorben; feinem Ä naben r u f t er 3u :

„3ll§ ich f° fehlte, roie bu n u n fdfjreift, bie ffeiten roaren Sticht fo roie fie geroorben finb.

V I SDie franäöftftiie K m l u t u m .

S a legten fie , m it g fäu b ’gem © in n , 3U m ir bem fin ab en S e S StaterS Sßappenfcliilb u n b ©djroert.

SKein ©rbe ro ar’S u n b hotte noch u n b follte hoben Sluf alte S e ite n guten Sßert."***)

„ S te in © rb’ ift roorben eitel Stauch," tla g t e r , „id; m u fjte, roaS id; haß’ u n b b in , m ir felbft e rla u fe n ." U nb bie ©eelengröjje biefeS felbftloS eblen 9Jtenfc£)en t r i t t oielleicht nirgenbS fdiöner heroor a ls in [ben SBorten, bie er faft o ier Secenttien nach t>el‘ tflucfjt a n baS ©djlofi SSoncourt richtet:

„ S e i fru ch tb ar, 0 te u re r Sieben, Sch fegne bid; ntilb u n b g e rü h rt U nb fegn’ ih n groiefach, roer im m er

S e n ißflug n u n über bid; f ü h rt." f ) —

*) SBerfe 5 3, 60 f.

**) 23gt. SBerfe 6 3, 224 u. öfter.

***) „$)er ^lapperftord)" 3 ; fief>e unten @. 43. t ) „3>a§ <Sd)Iof5 23oncourt"; ftefye unten ©. 59.

(15)

S i e rafd) a u fein an b er folgenben ©reigniffe gö n n ten ber © m ig ran tem fam ilie i n Süttid) leine Stufje. SJtan roanberte roeiter nad) S S ü r j b u r g n n b non bn nad) S a i r e u t E ) . U m fü r fid) u n b feine g a m ilie baS liebe täg ü d je S3rot ju » erb ien en , roenbet ber jugenblidje Stblöm m ling eines m ächtigen ©efdjtedjteS -feinen g leifj a u f ^M iniaturm alerei »on S lu m e n , oljne j u afjnen, roie roicfjtig biefe Ä unft fü r feinen fp ätere n SebenSberuf,- f ü r feine botanifdjen Slrbeiten roerben follte. S o d ) fdjon 179G im SJtai folgt er jroei S rü b e rn , bie nad) B e r l i n »oran g eg an g en roaren. © r roirb ißage b er K önigin S u i f e , eine S te llu n g , bie bem fteifen, »erlegenen, fdjüdjternen fin ab en roenig ju g efag t Ejaben m ag. S i e K önigin läfjt ifjn fo rg fältig u n terrich ten , fo bafj er fdjon im SÄärj 1798 ju m g äfjn b rid j, im Q a n u a r 1801 ju m S ie u te n a n t im R egim ent » o n © o e |e e rn a n n t roerben to n n te. Schiller a ls gelbfcfjer beS R eg im en ts Sluge u n b ©fjatniffo a ls S ie u te n a n t bei ©oeije tre te n jroangloS in ifJaratlele; bei beiben li t t bie S tre n g e beS m ilitä rifd jen S ien fte S u n te r ben jerftreuenben S lnforberungen eines überreichen g-nnenlebenS. ©ham iffo h a t fich überbieS erft a ls D ffijier beS beutfchen gbiom S bem eiftert, roenn nicht in ber S prache, bod) in ber S c h rift; g a n j munbgerecfjt ift’S ihm ja nie geroorben. Stuf ber Söadjtftube h a t er roeiter fein ©riedjifd) g elern t. S od) bie S pra ch ftu b ien hem m ten nicht allein feine m ilitä rifd jen ©rfolge. S i e § a n b beS S id jte rS ber „ S täu b er" foll juroeilen fchroer a u f feinen m ilitä rifd jen P a tie n te n g eru h t haben; unb aud) u n te r b er U n ifo rm beS S ieutenantS ©hamiffo ta rn ber jerftreu te © eiehrte m ehr benn ein m al ju m SSorfcfjein. Stoch »iete g a tjre fp ä te r finb feine S rä u m e » o n un freu n b tid jen Stem iniScenjen a u s ber $ e it feines ©amafcljenbienfteS geftört ro o rb e n .f) „ S e r SBirbel fchlug, ich tarn herbei» gelaufen,, u n b jroifdjen mich u n b m einer K om panie ftellte fich m ein a lte r O b rift u n b fdjrie: 'S tber § e r r S ie u te n a n t, in brei S eufelS S tam en’. — D biefer D berft! © r hat mich, ein fdjredenber ip o p a n j, burdj bie SSteere aller fü n f Sßeltteile, roann ich meine ito m p an ie nicht finben to n n te, roann ich °hue S e g e n a u f bie iparabe ta r n , roann — roaS roeifj ich, un ab läffig » e rfo lg t; u n b im m er ber fürchterliche S tuf: 'S tb er § e r r S ie u te n a n t, aber f je rr S ie u te n a n t!’ " S e r Ö b rift ro ar im © ru n b e genom m en ein ehrlicher S e g e n tn o p f u n b ein g u te r SRann; a ls echter S ögK ng ber abgetaufenen S e it g lau b te er in b e S , © robfein gehöre notroenbig j u r Sache. U nb bod) roar ©hamiffo nicht ofjne ©ijrgeij u n b ohne © ifer a n ben S Jtilitärftanb herangetreten. S d jo n im S atire 1798 überreichte er bem ß ö n ig g r i e b r i d ) ä ß i U j e l m U I. einen m ititärroiffenfchafttic^en Sluffah, b er beifällig auf» genom m en rourbe. Stach SSerlauf eines gafjreS folgte ein jroeiter. SJtan fie^t, feinem S tatu re lt roar eS nicht gegeben, m it frio o ler ©leicljgittigteit eine Stuf» gäbe anju faffen .* * ) Sennocl) » e rlo r fid) baS fjntereffe balb. SlllerbingS ro a r j u r 3 e it, ba ©hamiffo in bie preujjifcf)e Slrntee t r a t, ber S ie n ft nach alten

») Socf) 3, 118. **) ffierfe 5 3, 10 f.

(16)

© eiten unerquidlicp. © e r © eift ber großen friberiäanifcpen ©pocpe roar balb nadj bem ©obe ipreS genialen ©cpöpferS oerfcprounben; bie fteifen g o rtn e n roaren geblieben. 2ln m afju n g unb ©cproffpeit, podjenb a u f bie V erbienfie frü h e re r © e n e ra tio n e n , to n n te bie in n ere ©cptoäcpe nidjt oer« beden. ® aS -K ilitär piett fidj nicpt n u r fü r einen p rio iteg ierten © ta n b im © ta a te , eS glaubte bie alleinfeligmacpenben ©epeimniffe ber K riegSfunft p befipen. ©benbiefetben iß ra p lp ä n fe , bie o o r ber ©cpiacpt oon g e n a ben fteggetrönten franjöfifcpen fpeerfüprern ben © eneralS titel nicpt gönnen roollten, paben nicpt genug © iS ctplin u n b © nergie befeffen, u m nacp e i n e r unglüdlicpen ©cpiacpt nocp einen ©cproertftreicp f ü r K önig u n b V a te rla n b

5« ip u n .

©rfcproert rourbe ©pamiffoS S eben, er felbft nocp m epr im frem ben S an b e o e re in fa m t, a ls bie © Itern b a n t einer oom K onfuI S o n a p a rte er« lan g ten © rlau b n iS nacp g ran treicp su rü d fe p rte n . SllS ©pamiffo b a n n ben e rtra n tte n S ru b e r © u g e n 1802 ju ben © Itern begleitete, rourbe ipm ber neue Slbfcpieb oon ber alten § e im a t fcproer; n u r p etu n iä re S o rg e n lie fe n ip n am P iilitä rb ie n fte feftpalten. 2ß a r ja bocp fein © em peram ent nicpt a n g etp an , ben V o rteil a u S ju n u p e n , in K önigin Suife eine roarm e © ö n n e rin gu paben. © eine b r ü s te K a io ü ä t p a t grabe pier oiet oerborben. © r ift a u f einem § o fb a lle eingelaben. ® ie K önigin -K utter erten n t ip n unb ro ü rb ig t ip n ein er älnfpracpe: „ S i e tanäen nicpt? D , © ie m üffen tan g en !"

©pamiffo re p lisie rt: „@ro. SKajeftät m eine S lufroartung 3« m acpen, roar

m ein einjiger Söunfcp, b a icp g a r nicpt ta n je , u n b audj teine S u ft b a ju pabe; benn m a n mufj fein © alen t j u nicptS jroingen, (rooju m a n tein ©e= fcpid p a t." * ) . . . 2tucp bie färglicpe V efolbung lief) einen forgenlofen SebenSgenufs nicpt anftom m en. ©ennocp gelang ein allmäplicpeS ©inleben in bie beutfcpen V erpültniffe. Vepaglicper geftaltete fiep ©pamiffoS © afein bitrcp ben © in tritt in einen K reis oon © efinnungSgenoffen, a n bie ein enger 2lnfdjlufs balb möglicp rourbe. ©pamiffoS ältefter g re u n b roar fein S a n b S m a n n u n b Stegim entStam erab SoutS b e l a g o p e , ein tr e u e r, an« pänglicper © p a rafter, ber auep nacp ja p re la n g e r © ren n u n g (fdjon 1804 teprte er nacp, © aen ju r ü d ) feft an bem gugenbgenoffen pielt. Sßenn ip re S age fepon beS © em einfam en, ber S lntn ü p fu n g S p u n fte oiel b o t, fo teitete fie nocp fefter an ein an b er baS eprlicpe S tre b e n , ber beutfcpen S ilb u n g fiep

j u bemäeptigen. ©urep gleiche Slnpänglicpteit p a t fiep b er treuefte ber

© reu en , ber bam alig e K eferenbar beim K am m ergericpt g u tiu S © buarb § t | i g u m ©pamiffo baS gröfsie V erbienft erroorben. S e i roenig erfolg« reiepen biepterifepen V em üpungen p a t JM p ig im m er ireffliepe tnäcenatifcpe Slnlagen o erra te n , © e r -Kitte! b a r, feine ©cpüplinge u n b g re u n b e m ateriell a u sg ieb ig j u u n te rftü p e n , bo t er in felbftlofer 2lufopferungS fäpigteit einen Suoerläffigen g u flu cp tS o rt bem S lnfänger roie bem reifen © iepter; er roar audp ein unerfepöpftieper Slnreger, ber in fpäteren g a p r e n bem begabteren

V III Äugend ixnmöe: de la i-aife.

(17)

g re u n b e in r e i f e r g ü lle bie gefud)ten S to ffe fü r feine S id jtu n g £)erbei= fdjaffte.*) © e in D rg a n ifa tio n S ta le n t, feine praftifdje © eroanbtlieit machten ifm ju ein er unentbehrlichen © t ü |e f ü r ben linblidS) unbeholfenen, ben Hein» Reffen Slöten beS täglichen SebenS erliegenben ©^antiffo. Ä te f te r © iograph u o n g a d ja ria S SBerner u n b oon ©. S . 2t. fboffm ann Eint ® i|ig nad) bem

S o b e ©^crmiffoS auch beffen © rbenroallen im © ebädftnis ber 2£ad)roelt

j u erh alten gefovgt. © einen cT;arafteriftifcf)en S te m p e l erh ielt ber itre is burch feen § i n j u t r i t t beS greu n b eS p aareS © a r n h a g e n u n b SBilfielm S l e u t n a n n .* * ) ■ ©eibe ha Wen fich ^u r 3 o o th ra ©otjenfchen § a u fe gefunbett, a n baS fie in gleicher Sßeife a ls iß rio a tlelirer gefeffelt roaren. © a rn h a g e n , erft adjtjehn S a tire a l t , trä n te ln b a n einer überhafteten S u g e n b b itb u n g , lieh fe' ne nächfte 2lu fg a b e , mebiäinifche © tu b ie n , u m berentroillen er nach B e rlin gelommen roar, burch fdröngeiftige © etlfatigung gern überrouchern. Sßenn SBilhelm Steum ann, ftill u n b in fich gelehrt, feine geiftigen g n iereffen nicht j u © iarlte t r u g , roar © arnffagen gerabe b a ra u f bebadft, ©mfcfiluj) u n b g reunbfcbaft ju gew innen, u m burch gefellfd)aftIicf)eS bichterifcheS SBirlen gröbere Siefultate j u erreichen, a ls ihm feine eigenen ©erfudje allein »erfpradjen. © r roar boll V ereh ru n g ber ßtopftoct, Sßofj, Sßielanb, ber § ö ttg u n b © a lis nach B e rlin gelom m en. © alb rourbe er fich beroujjt, baf; er m it folcffen g b e a le n nicht au f b er p l ) e ber g e it ftehe. S i e D tom antil m it ih re r © erounberung ©oetheS ro ar in B e rlin allg ero altig ; © arnffagen, ber faft auSfchliefjlid) in ben hoch gebilbeten jübifdien R a u fern fich bew egte, b u rfte nicht lange jö g e rn , ob er m it ben © R ie g e l, m it ©dfleierm acher, m it Richte gehen, ober ob er burd) feine © ereljruttg ber finlenben © rö p en ber © efah r fid) auSfe^en folle, j u r beftgefmhten ©clmle beS a lte n „ $ a lif o rn ie r § " Stilolai g ejäh lt ju roerben. Sburch © a rnhagen feefam ber g an je © u n b einen in § Siomantifcffe fchietenben S lnftrid), unb m it Siecht erbRcften bie ©chlegel tre u e © djilbfnappen in © a rn h ag en , © ham iffo, Steum ann u n b ih ren ©enoffen.

S e r ÄreiS erw eiterte fich B alb; ber eble u n b ja rtfin n ig e , aber auch roirrlöpfige u n b abfchroeifenbe © ra f Sllepanber j u r S i p p e , ip au sfreu n b bei ©ohenS, fam burch © a rn h ag en h ü tju . Söeiter Subroig S i o b e r t , ber © ru b er S l a l f e l S e o i n S , ber lleinen S e o p , ber burch eine oerfehlte ©e» a rb eitu n g oon SJtoliereS „ P r e c i e u s e s r i d io u l e s “ balb j u r S io m an til in eine fd)iefe S te llu n g fom m en follte; b a n n ber ju n g e Sffeologe S h e r e m i n , nachm aliger Überfetier auS © ero an teS , oon beffen © e rh altn iS jitr ©ud)= h ä n b le rS g a ttin © ophie © a n b e r © a rn h a g e n oiel Klatfd) j u erjaljten roeijj; ber © reS lauer SJtebijiner ß o r e f f , bem nad) bem ©Rener ßongrefs burch feine © ejiehungen ju n t d ü r fte n oon Sar-benberg noch e*ne nichtige Siolle jugebacht ro a r; ber .© udfhänbler © eorg S l e i m e r ; enbRd) ber behäbige © e r n h a r b i , a ls © dftoager S ied S u n b SR itarbeiter am „S ttfien äu m " ber

*) B e r te 6", 2 65f.

.. ^ e in e b e rlin e r S ugenbjeit ncn 1800 ab fdjUbert ) 8 a r n f ) a g e n in feinen „© ent* raurbigteiten" 1 \ 191 ff. ü b er S i e u m a n n ngt. ebenba 231f.

(18)

b r ü b e r ©erreget unjroeibeutigfter V e rtre te r ber rom antifefjen S o t t r i n ; freilich tarn er Balb burefj feine treulofe © em afjlin in S o n ftitt m it SBilhelnt © R ieg el, ih rem SiebljaBer, u n b m it S iedi, ifjrem SSruber, ba ifjm b a n n

bie einftigen ©enoffen perfibe genug m itfpielten. 2l n bie © e n an n ten

r e ifte ftdij iß au l © r m a n , ber Berühmte iptjtjfifer; er roar einft Seljrer beS

ißagen ©hamiffo geroefen. Stud) J i t a p r o t h S irrlicfjternbe © rfdjeinung

roare ju nen n en , © r B)at nadjm alS fid^ a ls © thnograpfjen u n b @prad)= forfcf)er n o n m ehr a ls geroöhnlidjem l a t e n t e Berotefen; bennod) Brachte e r burd; geographifdje g ä lfd m n g e n fidj u m alten Jtrebit. © djon in $ a rn = tjagenS © cljilberung beS g u g enbfreunbeS finb bie roiberfpredjenben fjiige feineg © fjaralierS j u e rte n n e n , feltene SegaB ung u n b m an g etn b e ©e= roiffenljaftigteit. *)

3Reift t r a f m an fid; Bei ©Ijamiffo a u f ber SCBac^e. grotfdjen tnilU tärifdf»en U nterbrechungen rourben am ipotSbam er u n b am S ra n b e n B u rg e r S ljo re halbe u n b g an je Dladjte oerfiradjt. S i e 'g r e u n b e f ü llte n fich a ls Slngefjörige eines SöunbeS. 2US ©pm&ot beS 33unbeS rourbe ber f l o t a r ; f t e r n g ew äh lt; bie b e re in ig te n n a n n te n fich fßolarftern* ober 3!orbftern= Bunb, u n b neBen ber U nterfchrift ber 3KitgKeber erfcheint fo rtab gleich einem freim aurerifdjen g eid jen baS geheimniSoolle r. t . n . a . ( t b t o v n o l o v a a tQ o v ). S i e b e ra n la ffu n g b er Jtam en ro ah l ro ar eine echt romantifd)=mr)ftifdje g b e e , f ü r beren b e rB re itu n g SB. S t i e g e t in

33erlin geroirlt h atte. S e r Siaturphitofoph b a a b e r glaubte bie o ier

SBeltgegenben m it Dteligion, © ittlid)feit, ißoefie u n b SBiffenfchaft n ertn ü p fen ju to n n e n ; feine S c h rift: „ÜBer baS pptljagoräifche d u a b r a t in b er ■Katur ober bie o ier SBeltgegenben" (T ü b in g e n 1798) o e r tra t biefe §ppo= ttjefe u n b roirtte burd; ©chelling a u f bie b o m a n tit ein. S e r Siorben füllte ber Söiffenfchaft entfprechen. S i e SBiffenfdiaft aber roar bie Ijöchfte Slufgabe ber © enoffen.**;

©hamiffo rourbe burch ben neuen b u n b m annigfach geförbert; er b a n tte ihm sunädift bie b e ta n n tfd ja ft m it gofjam teS o. S K ü lle r u n b m it

griebriefj Heinrich g a c o b i b a l b rourbe ber b u n b auch feinen poe*

tifcEjen b erfu d je n bienftbar.

©ine wichtige Stolle in ©hamiffoS erften bidjterifdjen 35erfud)en fpielt feine b e jie h u n g 3U © e r e S S u o e r n a p . * * * ) Ü ber ber in tereffan ten äöiiroe fdjroeBie ein nicht ju lüftenbeS S u n te l; unglückliche berroictlungen, benen fich’S nicht a u f ben © ru n b tontm en lieh, oerfdjlugen fie m it ihrem

*) 23gl. 23arnfjagen, „SenEroürbigEeiten" l 3, 272 f.

**) Über ben fßolarfternbunb imb feinen fftamen ogl. neben 2Berfe o 3, 33 audj 33arn* ))agen „S en fro ." I 3, 265. S ie S telle feiner b e rlin e r SBorlefungen, an ber S p i e g e l über 23 a a b e r § pptijagoräifdjeS D u a b ra t fpratf), o erm ute id; in 3Kinor§ 21u§gabe (S eu ffert‘5 ffieubruefe 18) 2 , 57, 16, roo natürlitf; 23aaber unb fflooaliä fü r 23aber unb 9?oraIi3 su lefen ift. _

***) Über @ 6 r6 § S u o e r n a p ogl. aufjer 2BerEe 5 3, 20—26 auef» 23arnEjagen „SenEro." I 3, 233. $ tjr 23riefroed)fet m it ©ijamiffo ift abgebrueft in bem 33u<^e: „2lu3 bem 9?adj= laffe 33arn|agen§ oon ©nfe. 23riefe oon ©Ijamiffo, ©netfenau zc. Seipjig 1867". 1, 135 ff. S ie an fie geridjteten ©ebidjte finbet m an bequem beifammen bei Äodj J, 68— 93.

(19)

U naben in baä ber ©ohenfcfjen g a n tilie oerroanbte ©beltngfcfje § a u § nad) © h a rto tten b u rg ; fie betleibete bie © teile einer © rsieherin. S e lte n e @(t)ön» §eit u n b tiefe S iib u n g fioben fte über ben ® urdhfd)nitt ih rer © efäh rtin n en hoch em por, ©nglifd) u n b S'ialienifch roaren ih r gleich g eläu fig , ©hale» fpeare u n b ©affo iljr fo b e la n n t, w ie Stacine. ©hamiffo fan b nidf)t n u r a n ih re r geiftigen S e b e u tu n g © efallen. S chüchterne, roeltungeroanbte

S tatu re n f ü lle n fich burd) Blenbenbe ©rfcfjeinung im m er rafcf) an»

gesogen u n b gefeffelt. © e r ungelente © ham penoiö, bem balb feine langen S e in e , balb bie Irtappe U n ifo rm , ber § u t , ber © egen, ber 8opf, ber © ta b , bie §anbfcijuf)e u n v erm u tet Ä rg e rn is bereiteten, vermochte ben SRd: non b er ih re r S ß irlu n g beroufiten Sßeltbam e nicht j u roenben. 2öa§ ihnt fe h lte , roa§ er fcfimerslidj v e rm ie te , Seidjtigleit u n b ä ln m u t ber perfön» Rehen ©rfcheinung, fanb er bei ih r in Ijöchfter S o llen b u n g . (Gelegentliche

Sluöjeidhnung burd) ©ere'g fdfteint ©l)atniffo§ © m pfinbung gefteigert 3U

haben, ©ine „ © l e g i e " feiert ben n euen g reu n b fd jaftäb u n b in patlje» tifchen SBenbungen: ,,§ a b ’ ich bidh, © öttergleidje, gefu n b en , ©ich enblicf) gefunben". S a lb g en ü g t bem lü h n eren g r e ie r g reunbfehaft allein nicht

m ehr, © roh bem großen ©egenfatse ber © Ijaraltere, l ro h b er ©ebroierig»

leiten b er äufseren © piftenj, bie burd; eine S e rb in b itn g herbeigeführt roorben ro ä re n , roill er ©öröS g a n j gew innen. S n ÄtopftocfifdEi antift»

fterenben © trophengebäuben fleht er ju Qzxx% u m ©ntfeheibung. © eröä

roieberum erm u n terte ih n balb, balb fc£)iett fie ih n nicht 3U bem erlen; ih r Siebeöleben giebt 3U a n m u tig en franjöfifchen S e rfe n Slntaj;, bie beroeifen,

bah ©haroiffo bie ©öne feines SJiutterlanbeö noch » e rle rn t h a tte :

„L ’au tre jo u r m on oeil envieux

V oyait le zephyre am oureux

Oser de son aile legere

Caresser e t tes longs cheveux

E t t a p aru re p rin tan iere.

J ’etais triste , j ’etais reveur.

Lors de ton sein fn t arraehee

Une aim ahle e t ch arm an te fleur,

L a fleur que l ’on nom ine Pensee.

Le honh eu r l ’enleva vers m oi,

D uvernay, je te vis sourire,

T a houche s’o uvrit p our me dire

Cette pense'e, eile est a to i.“ *)

lln b in gleich lieblichen 9iht>thrt,en fü ^ r t er ba§ Siebe j u © nbe: „ D e p u is ce j o u r m ille p e n s e e s M a lg rd m o i t r o u b l e n t m e s j o u r n e e s ; D u v e r - n a y , v o i l a t o n o u v r a g e .“ ©nbRch fcliritt er j u r © rflö ru n g ; foroeü w ollte bie llu g e g r a n jö fin bie S ache nicht fom m en laffen. © ie greunb»

<Üdr6s JDitücrncnj. X I

(20)

fd^aft follic ber Seibenfd^aft nidf;t m achen; ber foletten g r a u roar eS n u r u m eine in ben gefälligen g-ormen beg 18. g a fjrh u n b e rtg ge= fjaltene Siebegplänfelei j u tlju n . U nb « n t bie le is te , jierliche g o r m burd) e in h arteg ä ß o rt nic^t j u o erleljen , lejjnt fie in gefdjnteibigen Werfen ab:

„A l ’a m itie ' douee e t paisible

P o urquoi p referer les tourm ens

Qu’eprouve une äm e tro p sensible

Sous les lois du dieu des am ans?“ *)

S i e iBejieljungen füllten ih re n alten 2ßeg roeitergef)en; mie S rü b e r u n b Schroefter m ollten fie o e rteh re n : „ R e c e v e z le d o u x n o m d e f r e r e E t d o n n e z m o i c e lu i d e so e u r.“

2r o | alle n Serfuc^en ber g r a u , bie ® ä rte ber ablefjnenben A n tw o rt ju m ilb e rn , t)at ©bamiffo ifire A bfage fchmerjlich em pfunben; in einem leibenfcliaftticfjen S rie fe fc^itbert er «fr bie fKonbfdjeinfcenerie, bie «fn j u bem füljnen äö o rte e rm u tig t h a t , u n b er fü h lt fich j u bem S o rro u rfe berechtigt: „ J e v o u s a i o ffe n se m a d a m e ? Y o u s , v o u s m ’a v e z t r o m p e ! “ **) S e n n o d j ift er balb ju ftiller K efig n atio n burdfgebrungen; a l§ echter fiü n ftte r h a t er genug füf)te§ S l u t , algbalb bie s ta n c e s i r r e -g u l i e r e s ber Stbfa-ge in beutfche S e rfe ju ü b ertra-g e n . Audj © e re g ’ äBunfch nach tre u e r g reu n b fch aft ift nid jt u n e rfü llt geblieben: noch g afjre bin b u rd f, alg fie lä n g ft nach g ran freich übergefiebelt ro a r, haben beibe S rie fe geroedjfelt. S ie h eiratete fchliefflich einen SK. b e f W o n t c a r e l , ber fich gern gefallen lieh, ©ham iffo oon feiner © a ttin hochgehalten ju fehen. Koch 1807 roährenb beg ß rie g e g jroifdjen K apoleon u n b Sffreufsen h a t fie bem g re u n b e roichtige Sfßarnungen ju lo m m en laffen. © ie roieberum m ag feinen A n reg u n g en gefolgt fe in , a ls fie gleidjjeitig eine Überfefjung D ffian g u n te rn a h m .

S i e ffiirh m g beg GrlebniffeS a u f ©hamiffo ift nid jt hodj genug a n p fd jla g e n . Kicht n u r a ß SKenfdj h a t er geroonnen; benn nadjroeigbar n a h m ih m © e reg einen guten S e it feiner lintifdjen, fchroeigfamen Schüchtern» heit. S e m S ic h te r ©hamiffo h a t n u r fie bie g u n g e gelöft. A llerbingg h a t er fchon

als

S in b gebictjtet; in feinem Kachlaffe fanb fich ein ®eft m it bem S i t e t : „ L e s j e u x d e m o n i m a g i n a t i o n r e d i g e s p a r u n e y e r v e e n c o r e ( d a n s l ’e n f a n c e . C h e v a lie r d e C h a m is s o , ä g e d e 1 3 — 14 a n s . A L ie g e , D ü s s e l d o r f e t a u t r e s lie u x 1793— 9 4 .“ ©g foll Heine ©ebichte, Sogogrppfjen u n b K ätfel e n th a lte n ;* * * ) ob fie ©hamiffo ju m K erfaffer haben, fra g t fich- <Sid)er Ijat er big ju m g a fjre 1801 n u r

franjöfifche ffierfe gemacht. S e i t 1801 b r in g t er energifdjer in bie

beutfche S ic h tu n g e in , feine © eroanbtheit in franjofifcher Sprache ju

*) SSoäj 1, 78.

**) 33arJag e n s B riefe »on ©pamiffo k." 1, 143.

***) SBerfe 53, 9. Db ^alm ben Xitel richtig nriebergiebt, roage ic^ man gu ent? fcf;eiben.

(21)

reim en , g eftattet ifjnt, beutfdje ©ebidjte in ä g r a n p f if d je ju ü b e rtra g e n unb fie au f biefern Sßege fid) nätjer j u b rin g e n , gitgleid^ tiefer in ben ©eift ber beutfcpen S p rach e e in p b r in g e n , a lä bei einer flüchtigen ® u rd jftreifu n g beutfctjer S itte ra tu r möglicl; geroefen roäre. ©röfjere ® id jtu n g en freilich fcijred'en itjn ab, an @cf)iHers> „© eifterfeljer" tjat er fid^ Ie|tRctj nid)t geroagt. Siltein attä beä tpoputarptjitofoptjen 3. 3 ( S n g e t „ißijitofopfjen f ü r bie S ß elt" ü b e rträ g t er baä erfte © tüd' „ ® i e © ß t t i n n e n " , einen ä ö ettftreit

ärotfdjen SJlineroa u n b SSenuä.*) U nb bie Seinüfjungen tra g e n reiche

proüdjte. SBenn er jetjt ® i b e r o t , S t o u f f e a u , S S o t t a i r e lieft, fo tre te n

ifjm bie ©igenfjeiien ber beiben S tationen H ar u o r bie Slugen. 3 «

S o lta ire e rte n n t er eine 3 trt beä © fp rit, bie bem ® eutfdjen rticEit ju« gängtict) ift. -Dlit iijm fo n tra ftie rt er © f i l i e r ; er g la u b t n id jt, bafj m a n © djitter in g r a n tre id j m it © rfolg nadjafjm en Jönne. © R itte r gerabe tjat f ta r t au f ifjn geroirtt, u n b m ertroürbigerroeife u o r anberem bie pfjito*

fopfjifdjen ©ebidjte. ©cfjon im S lp rit 1799 empfiefjtt er feinem 33ruber

finppotpte bie „ 3 b e a l e " su tefen. 3 m SÄai 18 0 1 befennt er ooltenbä au ä © d jitterä „ S t e f i g n a t i o n " feeüfdie S efrieb ig u n g gesogen ju ijaben.**) ©exilier tourbe b a n n audj oon ifjnt bidjterifdj gefeiert, freittef» in fjerstidj ungetenfen Sltjtjtfjmen. „ ® ir m ufjte fidj", fin g t ©tjamiffo itjn a n , „ b a ä ju n g e Jgers fjingeben, ® a gtütjenb itjm bie ftarfen $B ne Ejaltten." „ ® ir m ollt’ id) nafjn in ©eifteä U m a rm u n g e n ." 9tacE» feines fgersenä ißrei§ fjabe er g erungen . . . SBirttidj § a t er ftcfj brieftidj a n © R itte r ge=

roenbet; eine S tntioort rourbe ifjnt n id jt 311 teil. Sieben © djilier ift

$ t o p f t o d früf) in ben ß r e iä feiner © tu b ien eingetreten. Sßerä f ü r Sierä Batjnt er ficE» feinen SBeg burd) biefe „ c lie fs d ’o eu v re d ’o b s c u r ite q n i fo n t. p a l i r u n A l l e m a n d “ . Sieben u n b nadj fito p fto d ä SKeffiabe to n n te n itjm © o e tf j e , S ß i e t a n b , S S ü r g e r teine fpradjtidjen ©ct)roierig= teilen bereiten.

U m fidj bie beutfdje © pradje oöitig ju eigen su ntadjen, befdjtiefst er

fdjon im 3 a tjre 1799 etroaä in beutfdjer © pradje j u fdjreiben. © ein

erfter Skrfucfj roar eine Überfefsung. £ ß fjer a tä eine © p rad jü b u n g ift feine Ü b ertra g u n g o o n S l r n a u b ä S lle ja n b rin e rb ra m a „ L e s a m . a n t s . m a l h e u r e u x o u l e c o m t e d e C o m m i n g e “ n id jt ansujcfjtagen.***) ® a § beutfdje ipubtifum m it S lrn a u b ä ® ra m a b e ta n n t p machen, to n n te feine Slbfidjt n id jt fein. SEßar ja bodj ber SSielfdjreiber g ra ro jo iä S3acu= ta rb b’S lrnaub ein S iebting griebriefjä beä © rofjen geroefen. ® e r tßreufjen= tö n ig n a n n te itjn g ern feinen D oib u n b liebte e ä , ifjn gegen iß o ttaire a u S ju fp ie te n , ifjn a tä roürbigen Stacijfolger beä einftigen g re u n b e ä u n b ■^etjrerä

31

t einer

3

eit gu' Beseicfjnen, b a S o tta ire im g en ittje feiner S a u ü

n«k .A ®*crt e 15; „® er lUittoiopti fü r bie SSBett“ bette 1775 *u ev]tt)eir.en Seflonnen, tem 1800 im b ritten äöanbe jum Stbftbluf. ■

„ J f b e n b a 5 S, 11, 13. ® aä ©ebidpt „Sin griebricü Scbitler" bei Soc^ 1, 31!). «nr ß Ccoenba 5-‘, 1 5 ff., ßod) l , 341. 2Xud^> B r e n t a n o bearbeitete 3(rnaub§ S )ram a;

ito cb § M f ü ^ r u n g e n : ®eutfd;e « « a tio n a l^ itte ra tu r 146, I , C X II.

(22)

batm ftanb. g n B e rlin fo n n te S lrn a u b a u f ©hamiffoS V e rm ittlu n g Billig üevjic^ten; überbieS fä llt bie Ü b e rtra g u n g i n ©IjamiffoS erfteS 3 K ilitä rja l)r; bam alS fta n b ’S m it feiner le n n tn iS b er beutfdjen ©pracße nocfj recht fd;lec§t. § i^ ig , ber bie ttb e rfe ^ u n g gefeiten i)a t, berichtet charafteriftifche © prachfchniper, Ejebt jeboclj fein fin n ig bie Steigung j u einem rhptfjmifchen © ange ber iß ro fa f e rn e r. B em erfenSroert ift ber g rau en h afte g n lja lt beS franjöfifcljen S r a m a S ; ©hamiffo fcl;eint gerabe burch ih n gefeffelt roorben j u fein.

© elbftänbige S ich tu n g en in beutfcfjer © pradje geitigt erft feine S iebe j u © e re s S u o e r n a p ; in ben g a ljre n 1803 b is 1 8 0 6 bejeugt er p lö |=

lieh e^ne überrafchenbe © djaffenSluft. B e b en lt m a n , bafs ©ham iffo noch

manches g a l j r fp ä te r im brieflichen SluSbrucEe m it b er © pradje gerungen h at, fo mufs m a n billig bie © eroanbtljeit an fta u n e n , m it ber er jefst bie oer= fchiebenften g o rm e n bem eiftert. Ä lopftödetnbe Slljpthm engebäube fanben fich fdjon in ber Ü berfettung beS „ © ra fe n oon © om ntinge", fie finb b o rt bem © hör in bem SJlunb gelegt. 2lud) © ereS roirb ja in einer an tilifire n b e n D be angefungen. © o e tl j e S ©inftufs oerb in b et fich m ü ^ eOT ^ l o p f t o d s in ©ebichten freieren © ilbenm afieS, bie ebenfo a n bie „ g rü fjlin g S fe ie r" , roie a n ©oetljeS ähnliche V e rfu g e e rin n e rn . S i e „ © l e g i e " -an © ereS ift fichtlich ben rßm ifdjen ©legien nachgebilbet; fie fchilbert SiebeSfitua* tio n en u n b ergeht fich nicht i n phitofophifdjen B e trach tu n g en , roie etroa (Schillers „ © p a jie rg a n g " . S i e © ta n je j u Iprifchen 3roec!en j u oerroerten, b ü rfte ©hamiffo auch o o n ©oetlje g elern t haben. © c h ille r f d je S ißaifjoS fchleicht fich allerbingS in bie ©oethefche g o r m ein. B ü r g e r s B a llab e n , a u f bie neuerlich SBilljelm @d)legel baS Slugentnerl g elen tt ha tte ,* ) roerben in einer g rau fe n , rom aniifch fchauerlichen ©efpenftergefchichte, „ S i e S r a u u n g " betitelt, nachgebilbet. Stom antifdje © inflüffe fom m en auch anberroeitig j u r © e ltu n g . S i e ju n g en B o m a n tile r, u n te r benen ©hamiffo bam alS o erteh 1^ / lo n n te n im © o n e t t e fich «'fh* 8en u 8 th u n ! lln '3 altch ©hamiffo entjog fich ber SJtobeform nidjt.**) © p ä te r lächelte er gern ü ber bie „fonettifdje S c h re ib a rt" jen er 3 e>t u n ^ fpottete ü b er bie aufbring= liehen „ m u f " , „ m a g " , „foU ", bie ben ju rn weiblichen Steinte unum=

gänglich notroenbigen g n f in itio einjuleiten hatten.***) © elbft in feiner

fp äteren S teb lin g S fo rm , in b er S e r j i n e , oerfucht er fich einm al, ü n b rom antifclje S e n b e n je n hoben ih n and) jitr Slffonanj geleitet.

S i e bem erlenSroertefte S ich tu n g ber Q eit ift ein b ra m a tifie rte r „ g a u f t " oon 1 803. ©hamiffo felbft n a n n te ih n fp ä te r einen tn ab em h aften m etapfjpfifdjen Berfud), bennoch fyat er ih n o o r alten Slrbeiten ber ©poche allein ber Slufnafjme in feine „ S ß e rle " geroürbigt. f )

*) 33gl. ©eutfcfie 9 ta tio n a l-S itteratu r 143, X L I I I .

**) ©ie S u 8eni*9e^ l e 1/ —93. —^12. 2' 9 fr ***) Sßerte 6*, 267.*)

t ) <SieE>e unten ©. 4 3 3 ; ngl. über ifm ßod)3 (Einleitung l , 25 ff. (Einiges p r b e r n b e bietet $ e r n in ber ©onntagSbetl. b. SBoffifdjen 3 e^tung 1886, 9Jr. 48. © er 33rief an ^ ip p o lp te : 2ßerfe

5\

11 ff.

(23)

© pamiffog SBefc^äftigung m it b er beutfdjen ipf)itofopE)ie b eftätig t unb ’f t w e r t ein SSrief a n ben S r u b e r § ip p o tp te oom ffliai beg g a ß re g 1 8 0 1. © t finbet in ber iptjitofopljie ein bobenlofeg 9Reer oon © djroierigtetten. ©r le rn t o o n ber tptjilofoptjie, befdjeiben u n b to le ra n t }u fein ; bie Sog= ^ a Kfer erfcßeinen iEmt fo rtab alg S p o re n , bie g n to te ra n te n atg g a n a tite r . ©ennod) ift er nidjt oljne gerben Ä o n flitt ju einem befriebigenben Stefultate

getom m en. S a g © rgebnig feiner pt)ilofopt)ifdjen © tu b ie n n im m t bie

S been oorroeg, bie fp ä te r im „ © d jtem iljl" }um Slugbrucf getom m en finb. üJ e n s u is v e n u “ , b etennt e r , „ ä r e g a r d e r c e s d iffe re n s s y s te m e s c o m tn e d e s r o m a n s p l u s o u m o in s in g e n i e u x . . . 11s n e p e u v e n t m e n le v e r ce s e n t im e n t d e m o r a l e i n n e e q u i s u b s i s t e r a i t in d e - - p e n d a m m e n t d e t o u t e t f e r a i t m o n m a l h e u r , s ’i l n e f a i s a i t p a s m o n b o n b e u r o u d u m o in s u n e c o n s o l a t io n s u r l a t e r r e . “ © leierer

21nfic£)t ü ber © p e tu ta tio n u n b -äJletaptjpfit ift ©pamiffo big in fein Sitter geblieben. S e n n o d ) befdfjäftigt fidj fein „ g a u f t " u n b fp ä te r aud; » 2 ( b e l b e r t § g ä b e t " nodj m it pt)itofopt)ifdjen P ro b le m e n . S e r „ g a u f t " ift ben Ä onflitten e n tfe im t, in bie ©pamiffo burd) bag © tu b iu m ß a n tg getom m en ift.

$ o n Ä a n t tjat ©tjamiffo e rfa h re n , bafs ber m enfdjtidjen © rfenntnig unü b erfd jreitb are © ren}en gejogen fin b ; burd) biefe neue Setjre fan b er fiel) au f bag m ädjtigfte betoegt; bie © ru n b lag eit feiner gefam ten geiftigen ©Eiftenj roaren a u f bag S ieffte erfdjüttert. Stug bem ä ß ir r f a t, in bag i | n ß a n t g eführt Ijatte , rettete itjn allein b er © taube. Sennocf) tjat er fid) nalje a m Stbgrunbe fittftcfjen u n b geiftigen U n terg an g g g e fü llt. S i e © efafjren bicijterifdj aug }u g eftatten ,. benen er gtücSlic^ en tg an g en m a r, tttufjte b er ißoet in ©tjamiffo fidj g e b rä n g t fügten, © ein „ g a u f t " geigt, K>of)in er felbft getom m en m ä re , m enn itjn ber Stugroeg beg © taubeng ttid)t gerettet fjätte.

91Ht © o e t t j e g g a u ftfra g m e n t oon 1790 t r i t t ©pamiffog Serfuctj in bie 33af)nen oon S J ta r to r o e g S ra m a tif ie r u n g beg alten SSotfgbudjg buräj ben eröffnenben Jftonolog. g a u f t tjat alte ©ebiete menfttjlidjen Sffiiffeng burcljroanbert, otjne irgenbroo ju einer © rten n tn ig getom m en j u fe in , bie ü b er ben 3«>eifel ergaben roäre. Sßie ©oettjeg g a u f t fielet aud) e r, bafs m ir nictitg miffen to n n en , ©tjamiffo arb eitet bag © rten n tn ig p rb b tem nodj fdjärfer ß erau g , atg irg en b einer feiner SSorläufer; fein g a u f t n im m t bie Ijöcfjften u n b teste n g r a g e n ber SSermmft © tüct fü r © tüct burd). SBieberum mie ©oettjeg g a u f t g reift aud) ©pamiffog § e lb u n m itte lb a r nadj bem 'Betenntniffe feiner groeifet j u r Stlagie, u m burd) fie j u e rla n g e n , m ag fein efjrtidjeg © treb en iljm nidjt gegönnt Ijat. ©oetßeg ©rbgeiftfeene tjat f t a r t , big au f ein}etne Sßenbungen, bie S itu a tio n beeinflußt. S o d j, }u Sftarloroe u n b ju m IBotfgfctjaufpiel te tjrt ©tjamiffo ü ber ©oettje }urüdf, m enn er jefst ben Jpetben jroifdien einen guten u n b einen böfen ©eift fteltt. S e r gute © eift roitt g a u fte n burd) bie S e rtrö ftu n g au f bag genfeitg re tte n ; ber böfe gem innt itjn burctj b ag SSerfpredjen, bie ©djatje ber

(24)

Stßa^r^eit iljnt 51t eröffnen. S a u ft fludjt bem guten ©eift unb feinem © otte. S a bricfjt b er gute © eift in Sßebflagen aug. S i e S itu a tio n er= in n e rt lebhaft a n bie b atn alg nodj in ©oetljeg ipulte nerfcbtoffene ©eene, in ber R a n fts S lu d j ben ©eifterefjor 31t bem Siebe n e ra n ta jji: „SBeb! SCßeE)! S u fjaft fie gerftört, bie fdjötie ä ß e lt." Sidjilicb_ fie le n ©oeüje

u n b ©fjamiffo u n te r bem ©inbruefe b er älteren SBolfäbarftellungen. S11

S e rfe n , bie bem Ißarsenliebe b er „ S p b i g e n i e a u f S a u r i g " gtitcflidff nadjgebitbet fin b , roill b er gute ©eift beroeifen, bafs alleg übermenfdjlicbe S tre b e n n u r ju rn U n terg an g e fü h rt. 2lucb fjier ftelten fiel) ©oetbefdje S ö n e e in ; nid jt n u r a n bie „ © r e n s e n b e r S R e n fc fjfje it" füEjlt m a n fidj g em ah n t: im roefentlicfien leljrt ber gute © eift bagfelbe, njag fp äter

3U Slnfang beg sroeiten S eileg ber ©oetbefdje S a u ft oerfü n b e n follte: „2lm farb ig en Slbglans ^aben roir bag S eben." S i e äö aljrb eit gans erfennen

3u roollen, b rin g t n u r ißerberöen. S a g SJiotio beg „ I ß e r f c b t e i e r t e n 3 3 ilb e § 3U S a ' i g " flin g t an . S a u f t inbeg bridjt tro h ber S lbm aljnungen beg guten ©eifteg ben S t a b beg © eridjteg, ber ibm in bie § ä n b e gefpielt ro irb , er b a t ficb gan s u n b g a r bem böfen ©eifte in bie $ ä n b e geliefert

u n b b a r rt iefst ber erlöfenben äSerfünbigung. §öb>1en^ ‘5er ® °fe

gu: „ S e r Sroeifel ift menfcblicben 2öiffen§ © re n je , bie n u r ber blinbe © laube üb erfd jreitet." S a g fei alle S ßaljrbeit, bie er ibm m itsuieilen babe. S a u f t briebt u n te r bem fopbiftifcben S p ru c h e oerniditet ju fa m m e n ; er ftöfst ficb ei nett Solcb in bie S r u f t. Slber aueb im te ste n Slugenblicfe tö n t bag © rfen n tn ig m o tio nod) oor. ütidjt SSersroeiflung allein tre ib t tb n 5u m S o b e ; er bofft nodj im m er im S en feü g j u tieferem © rfaffeti ber S ßabrbeit su ge» lan g en . 3Benn ©oetbeS S a u f t w einer b atn alg nodj unoeröffentlicbten S cen e

3u r frtjftallenen S d ja le g reift, u m bie P fo rte n aufsureifjen, n o r benen feber g ern norüberfcbleicbt, feb rt aueb ©EiatniffoS S a u ft ber bolben © rbenfonne

entfcEjloffen feinen dtiiefen $u, u m feinen Qroeifetn ein ©nbe 31t machen;

er r u f t fterbenb a u g : „SSielleicEjt Sternidjtung n u r , oieftetebt © rfen n tn ig , ©eroifsbeit boeb!"

SBie febr im gansen u n b im ein sein en , insbefonbere i n ber lebten Sßenbung ©bamiffog „ S a u f t" ben Sefer ©oetfjifcf) a n m u te t, gleidjroobl bleibt ein fta rfe r ©egenfafj. S^icljt n u r , roeil ©oetbeg S a u f t ’3en m orb nidjt a u ä fü b rt. ©bamiffog S öfung b irg t einen in n e re n SBiberfprudj, ben er nicht bem erft su haben fdjeint. ©irt S a u ftr ^ e r M ^ ent ®-eufe^ b ereits übergeben b a t, roirb nie u n b n im m er 3u m © etbftm örber roerben. S a u f t rnufs a n ben S eu fel g lau b en ; roenn er fein foftbarfteg © u t, ba§ S e b e n , roegroirft, seigt er eine ©leicbgiltigfeit gegen ben Ißaft u n b feine S o lg e n , bie ber S a u ftfa g e roiberfpriebt. S a u ft roill b ag Seben, roill bie SBelt, roill bie Siebe erft fennen le rn e n , roeitn er ficb bem S eu fel uer= febreibt; roenn ©oetbeg S a u f t burdj bie D fterglocfen nom S elb ftm o rb e Surücfgebalten ro irb , b a t er 3Dtep£)ifto noch n id jt gefefjert. S a u ft roirb in © bamiffog § ä n b e n eine fpefutatioe ißuppe, ber alleg menfcblidje Seben abgebt. Sßir fö n n en einem iDlenfcben nicht nacbem pfinben, b er m it feinem

(25)

3äcß ein fo gefährliches S p ie l tr e ib t, u m einer, jroeifelßaften © rfenntnig ju ju eilen .

ffo rm ell Bejeugt aucß ber g a u fto e rfu c ß , rote fdjnelt ©hamiffo fich itt

bie beutfcße S p ra ch e eingeleBt ßat. SJtag aucß ber fü n ffüßige gam B ug

g la tte re r S e ß a ttb lu n g fähig fein, bie Iprtfcßen Sßartieen fin b geglücft. -Dttt Stecht ift © c ß i l l e r g © inftuß f ü r jene Betont roorben; ber © influß © o e t ß e g

a u f biefe rourbe oben ßeroorgeßoBen.

S i e SOtehrgaht ber © icßtungen au g ben S a ß re n 1803 Big 1 8 0 5 rourbe in ein er S a m m lu n g oeroff entließt, beren § e ra u § g e b e r ©ßamiffo

roar. g n bem frifeßen SB agm ut, ber iß n im m er auggejeießnet ß a t,

feßreitet er m it ben ffreu n b en S a r n ß a g e n u n b S t e u m a n n a n bie © rü n b u n g eine? fgeintg f ü r feine u n b f ü r iß re ® icßtungen. *) $ e r alte S o ß i f c ß e S J t u f e n a l m a n a c ß ro ar 1800 felig entfeßlafen; im felBen Q aßre ß a tte © c ß i l l e r bem Stebaftionggefcßäfte e n b g iltig -S a le t g efag t, u m fieß

ganä feinen bram atifeßen ©cßöpfungen 31t roibmeit. Stocß friftete ber

© ü t t i n g e r S R u f e n a l n t a n a c ß u n te r ben § ä n b e n S t e i n ß a r b t g u n b ber S Jter e a u ein flagücßeg ® afein. Uttb roaßrenb bag S cß u lu n tern eß m en b er Stom antif, ber S c ß le g e t« S C ie d fc ß e S J t u f e n a l m a n a c ß , eg Bei © oita nießt üBer ben 3 a ß r g a n g 180-2 ßinaugbraeßte, taueßten a lle ro rts neue fcßroäcßlicße Serfucße au f, m it benen ju fo n fu rrie re n a l s SBagntg nießt gelten fonnte. © e rab e bie ©cßüler b er S to m a n tif, benen SB. § . S e d e r g a lte s U nter« neßm en, bag „XafcßenBucß ju m gefelligen S e rg n ü g e n " , fern e r u n b fern e r t r a t , benen bag norneßm e ©ottafeße „ X a f c ß e n B u c ß f ü r ® a m e n " fau m äugättglicß roar, legten fieß b a ra u f, felBftänbig oorjugeßen. S e r m e ß r e n g , © e j f e n b o r f g Serfucße finb nießt anber.3 entftanben. . ® e r S Jtu fe n « a l n t a n a c ß © ß a m i f f o ä u n b S a r n ß a g e n S , ber fieß obenbrein a ls ffo rtfe ß u n g beg ©cßlegel=Xtecffcßen p rä fe n tie rte , fo n n te neBen S e rn te ß re n

u n b S eefenborf Billig au f Seacßtung Slnfprucß erßeBett. ©ßantiffog Ser«

bienft a n bent „ g r ü n e n “ Sllmanacß — benn fo n a n n te n bie g re u n b e nießt oßne ironifeßen SteBenftnn bag grünBrofcßierte Sücßleitt — ro ar fcßoit re in äufjerltcß nießt gering. ® e r erfte g a ß r g a n g , f ü r ben fieß fein Ser« leg er f a n b , rourbe a u f ISoften beg B lutarm en S ie u te n a n tg gebrueft u n b erfeßien in S eipjig Bei 6. © . S cß m ib t im g a ß r e 1 8 0 4 ; er Bracßte eBenfo« roenig © eroinn roie bie fo lgenden, bie Bei bem S erle g e r ber Beiben leß ten g a ß rg ä n g e beS „S ltß en äu m S “ ber S r ü b e r Scßlegel, Bei §einricß S r ö ß l i t ß , untergeBracßt ro u rb en ; größUcß fallierte feßon im S a ß re 1 805. ©ßamiffo ß a t üBerbieg b ie StebaftionSarBeit faft a llein Beforgt, roeil S a rn « ßagen u n b S teu m an n naeß § am B u rg üBergefiebelt ro are n ; ber b ritte u n b feßte S a ß rg a n g fanb naeß ©ßamiffog SIBmarfcß o o n S e r lin in ©Berit) ben

oerberBlicßften flo rre fto r. **)

s x beu EBamiffo«S8arnliagenfc[jen ,, lut n f e it a f m a n a d ) " f; anbett in bem Wen« ru a e beS 3. I^aljrgartgs 1806 ber H erausgeber, S. © e i g e r („^Berliner -Jleubrucfe." ^ünnb I . iöerltn 1889). ®ie obige © arftellung oerroertet eine OieiEie oon iu re b S eig er nicbt b em alen giotijen.

) S g l. Sarnfw genä „SDentto." l s, 315

eim m iffos Sßerte. n

(26)

S e r Slnfcßluß a n bie Siom aniif'er n n b a n ih re n Sllmanacß roar uns o e rte n n b a r; ein entpufiaftifc£>e§ S o n e tt IBarnßagenS a n g rie b rid j S c h l e g e l in t erften g a ß rg a n g e , bie 3u r S c h a u getragene äSerßim melung © o e t ß e S , bie saßlreicßen Ü berfeßungen a u s ben rom anifchen S p ra c h e n , bie b is j u r © efcßinadtofigleit getriebene S e rro e rtu n g ber © o n e ttfo rm , welche bie S ers faffer felbft enblich 3u r S e lb ftiro n ie fü h rte, w a re n untrügliche 9Jierlmale. U m bie Ü bereinftim tnung noch g ro ß er j u machen, erfcßeint g i c h t e m it

berfelben (Sptffee roie im SdjlegelsSiedffchen SKufenalmanacfj. S i e 3tecen=

fenten Behanbelten aucß ben Sltmanacß g a n j a ls rom anttfcße jßarteifcßrift. © a rlieb 9 Jte r£ e l fü h lte fich g e b ru n g e n , ben g u te n ©efchmacl a n ben S c h ü le rn feiner © egner j u rachen; eine anonpm e Ä r itit in ber „Steuen tBerlinifcßen ÜJtonatSfcßrift" ( 1 8 0 5 , g u l i , 53 ff.) finbet im Sllmanacß ein „etelhafteS ©ernifcß oon S o m b a ft u n b P la t t h e i t " ; © o n j 30g in b er Hallifcßen „Slllgem einen S iite ra tu rs e itu n g " (1 8 0 7 , 27. Kiooember 9 ir. 28 4 ) gegen alte brei g a ß rg ä n g e beS SllntanachS 31t g e lb e , u m freilich aacl) g a ß re n ber im ponierenben © rfdjeinung S a rn ß a g e n S gegenüber in arge ÜSerlegenßeit 3U fo m m e n .* ) S ch lim m er roar in b eS , baß felbft ein O rg a n © o e t ß e S , bie genaifcße „Slllgem eine S itte ra iu rs e itu n g " (1 8 0 5 , 9 tr. 1 0 4 , 1 0 5 , 1 0 7 ) , eine „ S liß m o rb re c e n fio n " lieferte, bie a u f bie H erau sg e b er nieberfchm etternb roirtte. g ü r alle biefe ©cßläge roarb iß n en nicßt ein m al ber £ o ß n ein er entfdjiebenen äln erten n u n g feitenS ber D tom antit. Sluguft äBilßelm Scßlegel fpracß ftcß brieflich lä ß t lobenb auS. g acß ariaS S ßerner allein gebärbete fidj a ls en t3üctter H an S ro u rft.* * )

2ln ü K e r t e l räcßte ftcß SSarnßagen u n te r tß ä tig e r 9J£itßilfe S e r n s ß a r b i s u n b S ü e u m a n n S burcß eine S a m m lu n g rom antifcßer Ä e rb ilte ü b er ben altgu freim ü tig en f i r i t i t e r , beren ÜBirfung burcß einige roißige 3 u tß a te n nodj erpößt rourbe. S i e „ T e s t i m o n i a a u c t o r u m d e M e r k e l i o , baS ift: Iß ara b ie S g ä rtlein f ü r © a rlieb -W ertet" (S o llt 1 806) ßaben mancßem Hiebe äöilßelm ScßlegelS u n b feiner ©enoffen eine nocß

nachhaltigere S ß irtu n g oerfcßafft. ©egen ben Dtecenfenten ber genaifcßen

S itte ra tu rs e itu n g , 9 3 e a i t r e g a r b i ß a n b i n s g a r i g e S , tarn eS nicßt 3« gleicß energifcßer Stbroeßr; ber iß lan einer fatirifcßen S am m elfcß rift „ S a S g e l e ß r t e B e r l i n " rourbe nicßt auS gefüßrt. g m X itel a n ln ü p fen b an ein roenige g a ß r e frü ß e r erfdjieneneS brauchbares SJiacßfcßlagebud) follte fie B e rlin e r S itte ra te n polemifcß cßaratterifieren. SßaS © ß a m i f f o brieflich beigefteuert ß a t , Xenien ü ber B a rn ß a g e n , iß au l © rm a n , S la p r o tß , über ficß felbft, ift ßerglicß fcßroacß u n b enibeßrt alles S a lje S .* * * )

S e r S t a b b er W ita rb e ite r beS W ufenalm anacßS roar Mein; im erften g a ß rg a n g e au ß e r ben brei B e g rü n b e rn n u r H i ß i g , Ä u b r o ig D to b e r t u n b ber Ulaturbicßter H i H e r ; fü r ben streiten roar g i c ß t e S H i n ju tr itt

. *) SßarnEmgenä „®enfn>." 23, 175 f.

**) Ebenba l 3, S o l; ein S rie f ä8e r n e r § an (jfjamtffo. SBerle 62, 2S7ff. ä3a(. a u * SÜSerle 5 3, 141.

***) Äocß 1, 337 n ac| SBerfe 5 S, 173 f., »gl. ebenba 164.

(27)

g ro ß er © eroinn; iljn Begrüßte ein S o n e tt oon ©fjamtffo u n b S teu m an n ; roeiter fan b en ficß S i e f j l , g r a n j S ^ e r e n t i n , k . S ö o l f a r t , S o r e f f , Ä l a p r o t f ) § S djroefter 2 l u g u f t a b a p . S e r b rü te g a fjrg a n g Brachte ^3oeften n o n i ß e l l e g r i n . U n te r biefent Stam en roar SBilljeltn S d jle g e B Scfjüßling, g rie b rid ) S a r o n b e t a iO to tte g o u q u e , in bie beutfdje Sc£)rift= fteUerroelt eingetreten. Sind) S e r n l j a r b i f t e u e r i e Bei, b a n n § iß ig S S d jro a g er U t ß m a n n , S a rn ß a g e n S Schroefter 9 i o f a 3 K a r i a , S l u g u f t S o b e , fjerauS» geBer ein er Q eitfdjrift „ißoltjdjorba".

Sßie eS p g i n g , bafs le in n ie rte r g a ß r g a n g beS „3BufenaIntanac£)§" erfcf)ien, uielm elir bie non S a rn ß a g e n u n b 9 ieu m an n he ra u§gegeBenen „ © r j ä l j t u n g e n u n b S p i e l e “ (JjöamBurg 1 607) a n bie S te lte tr a te n , fjat SSarnßagen in feinen „ S e n lro ü rb ig le ü e n " auSeinanbergefeßt. *) ® e r H am b u rg er S e rle g e r, bent m a n ben „iDtufenalm anacIj" a n tru g , tr a u te bem

U nternehm en nicht, roeit ein H o n o ra r nicht geforbert roorben roar. 3ln

ben „ S t ä h l u n g e n u n b S p ie le n " roar ©hamiffo nicht a ls dtebafteur Be=

teitig t. @r fanbte einige © ptgram m e e in , in benen allerlei Bittere

S djerse auch « ber bie politifdjen ffierhältniffe n o rla m e n ; baS © a n je foltte „ © n d j e i r i b i o n " * * ) h eilen . S i e © enfur groang bie föerauSgeber ben S e itra g p o p fe rn ; baS Such u e rlo r gerabe bie g lo ß fe b e rn , m it benen eS in ber ungtücllichen politifcßen UBerfdjroem m ung, in bie fein ©rfcfseinen

gerabe fiel, noch ein igerm aßen h ätte fdiroimmen lö n n en . SßaS ©pamiffo

a B © rfaß Bot, „ S l b e l b e r t S g a B e l " , ift f ü r bie eigene ©ntroicftung beS ® id)terS u n b 3Jlenfdjen eBenfo roichtig, roie eS ö a m a B w eiteren G reifen gleidjgiltig fein mochte.

„(iBrjäljimtcjßtt uni» SSpitit** 1 X I X

I I .

„ V e l b e r t s ^ a b e l"

u n b „ f o r t u n a t "

( | 8 0 6 ) .

S u rc h ben „ Ü J J u f e n a l m a n a c h " roar ©Esamiffo in ben S re iS ber beutfdjen S icß ter ein g etreten : er g ilt fo rta n a ls S cß ü ler ber Dtom antit. S e in e äu ß ere SeBenSftellung inbeS BtieB nach roie u o r biefelBe; noch im m er roar er S ie u te n a n t im Stegim ent u. © o e |e . U m au§ b er engen unb Beengenben S ag e eines m itteltofen S u B attern o ffijierS ficf» p höheren Q ielen e m p o rp a rB e ite n , ift er f ü r feine in n e re 2luS 6ilbung unoerbroffen th ä tig ; fchon ben 2 0. S ep tem b er 1804 r u ft er bem g re u n b e be la g o p e p * * * ) : „Sch möchte m it g ä u fte n mich fcljlagcrt! ein Jte rl u o n 24 g a ß re n u n b nidjtS g e tß a n , nicßts e rle b t, nicßtS genoffen, nicßts e r litte n , nicßB geroorben, nicßtS erroorBen, n ich ts, re in n ic h ts, in biefer erbärm lichen, erbärm lichen S ß e lt!" Solche S o rro ü rfe macht fich n u r ein re g e r, ftreBenber © eift,

*) »arnljcigett „SDentw." l 3, 344.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Waldemar Pfeiffer, who was the chief editor of this journal from 1977 to 1994, and who is the founder, and was for many years the director of the Institute of Applied

wenn du, bey meinem Flehen taub, mich an ein nenes Ufer nicht verpflanzen will t, ich hier verwai t er terben oll, o laß, o laß doch meinen Liebling nur

Na tle zaprezentowanych wyżej danych na temat sytuacji sektora firm deweloperskich ciekawym i wyraźnie widocznym zjawiskiem jest zanotowany w pierwszej połowie 2018 roku (po

Wróciwszy do siebie, nie zabrał się jednak do wierszy — choć zdawało mu się teraz, że jest jakąś harfą, której struny dźwięczą same przez się — ale

Było w niej coś bezcielesnego, a przynajmniej wydała mu się nawpół tylko ciałem, a nawpół tylko zjawiskiem; jakby tylko światłem, przeświecającem przez

Postała jeszcze chwilę horodniczyna na rogu placu, i z wielkiem zadziwie­ niem obaczyła także proboszcza, który tuż za jej mężem sam, bez zakrystjana, mając

Ci skoczyli z koni i zanim Jerzy zdążył spojrzeć za nimi, już schwycili leżących agów i, uniósłszy ich na przygotowane dla Jerzego i Miłosza miejsce

Celem opracowania jest wykazanie, że jakość w handlu internetowym z punktu widzenia usługodawcy to nie tylko konieczność, nakłady i nieustanne działania doskonalące,