Uniwersytet Techniczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
Streszczenie
DzierĪawcy nieruchomoĞci rolnych zasobu Skarbu PaĔstwa, podobnie jak wszyscy uĪytkownicy gospodarstw rolnych, byli i są naraĪeni na wystĊpujące niekorzystne zjawiska o charakterze przyrodniczym bądĨ ekonomicznym, funkcjonują wiĊc w warunkach ryzyka. Mając powyĪsze na uwadze Agencja NieruchomoĞci Rolnych (ANR) w celu złagodzenia trudnoĞci i przetrwania krytycznego okresu podejmuje szereg przeciwdziałaĔ. Badania przeprowadzono na przykładzie Oddziału Terenowego ANR w Bydgoszczy za okres 7 lat (2003 – 2009r.). W pierwszych trzech latach działania pomocowe polegały głównie na restrukturyzacji zaległych płatnoĞci, dofinansowaniu inwestycji a takĪe na wyłączeniu obiektów z produkcji. W kolejnych latach udzielono ulgi w spłacie naleĪnoĞci z tytułu czynszu dzierĪawnego, wykupu majątku ruchomego oraz zakupu nieruchomoĞci. NiezaleĪnie od wymienionej pomocy Agencja stosuje ulgi w postaci obniĪenia czynszu z powodu niekorzystnych zjawisk przyrodniczych na podstawie art. 700 KC. Pomoc udzielana jest na podstawie wniosków zainteresowanych, których najwiĊcej wpłynĊło do Agencji w 2004 i 2005r. a najmniej w 2009r., wysokoĞü sumy finansowej zróĪnicowana była w latach a najwiĊcej Ğrodków skierowano w 2003 i 2008r. (po około 9mln zł). NajwiĊksza pomoc kierowana jest na odroczenie płatnoĞci. Pomoc dzierĪawcą od 2004 roku udzielana jest na zasadach wspólnej polityki rolnej,musi wiĊc byü monitorowana.
Słowa kluczowe: Agencja Nieruchomoci Rolnych, dzierawca, ryzyko produkcji, monitorowanie pomocy publicznej.
1. Wprowadzenie
Od pocztku funkcjonowania Agencji dzierawa nieruchomoci rolnych Skarbu Pastwa cieszyła si duym powodzeniem wród rolników i przedsibiorców rolnych. Jest to bowiem dogodny i nadal stosunkowo łatwo dostpny sposób uytkowania znacznych powierzchni tych nieruchomoci. Ponadto, w wypadku dzierawy wykupowi podlegaj tylko ruchome rodki trwałe i majtek obrotowy a płatno moe by rozłoona na raty. Dzierawcy nieruchomoci rolnych Zasobu, podobnie jak wszyscy uytkownicy gospodarstw rolnych, byli i s naraeni na wystpujce niekorzystne zjawiska o charakterze przyrodniczym bd ekonomicznym. Produkcja rolnicza obarczona jest nieodłcznym ryzykiem. Ryzyko produkcyjne zwizane jest z wystpowaniem niekorzystnych zjawisk pogodowych takich jak susza, huragany, gradobicia, przymrozki powodujce bezporednie straty produkcji rolinnej, a take zagroenia dla produkcji zwierzcej [2]. Zasig tych zjawisk moe mie charakter lokalny lub ograniczony do wybranych produktów a moe te wynika z ogólnego stanu pogorszenia koniunktury i sytuacji ekonomicznej w całym rolnictwie. Nie ulega zatem wtpliwoci fakt, e zarzdzanie ryzykiem staje si dla
rolnictwa w Polsce, podobnie jak w innych krajach, jedn z waniejszych dziedzin zarzdzania gospodarstwem i produkcj rolnicz [2].
Wychodzc naprzeciw skali i głbokoci problemów dzierawców zwizanych z ryzykiem produkcji Agencja w celu złagodzenia powstałych trudnoci i przetrwania krytycznego dla nich okresu podjła odpowiednie przeciwdziałania. Przygotowany przez Agencj pakiet działa dotyczy zarówno pomocy dora nej jak i długofalowej. Kada pomoc finansowa kierowana do rolników w ramach wspólnej polityki rolnej wymaga okrelonych procedur postpowania. Instytucje odpowiedzialne za realizacj pomocy publicznej wykonuj zgodnie z kompetencjami trzy zadania: wdraanie, zarzdzanie i finansowanie [1]. Agencja moe udziela pomocy w ramach zasady de minimis. Zasada ta okrela, e jednemu beneficjentowi mona udzieli w okresie trzyletnim pomocy publicznej nie przekraczajcej 3 tys. Euro liczonej ze wszystkich ródeł ich pozyskiwania. Agencja monitoruje wic wszystkie formy pomocy publicznej na szczeblu Oddziałów Terenowych i poprzez odpowiedni system informatyczny równie centralnie przez Biuro Prezesa.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie działa pomocowych Agencji dla dzierawców w województwie kujawsko – pomorskim Wiedza ta jest niezbdna zwłaszcza w trwajcych dyskusjach majcych na celu wypracowanie uwarunkowa transferów finansowych rodków unijnych dla polskiego rolnictwa w ramach wspólnej polityki rolnej po 2013 roku. Badania oparto na analizie dokumentacji działalnoci Oddziału Terenowego Agencji Nieruchomoci Rolnych w Bydgoszczy, w których skład wchodziły: sprawozdania, raporty i wydawnictwa. Posłuono si danymi z 7 lat (od 2003 do 2009r.). Innym wanym ródłem informacji były rozmowy z dzierawcami, a take własne dowiadczenia i spostrzeenia. Wyniki bada opracowano statystycznie i przedstawiono je w formie tabeli i wykresów.
2. Dzierawa gruntów skarbowych
Najwaniejszym, ze wzgldu na wielko areału i wpływ na przemiany agrarne, elementem struktury rozdysponowania Zasobu Skarbu Pastwa jest dzierawa. W strukturze wydzierawionych gruntów w województwie kujawsko – pomorskim dominuj, pod wzgldem liczby podpisanych umów, działki o powierzchni 1–10ha (ok. 80% umów), w grupie obszarowej 10–100ha (14% umów) a nieruchomoci przekraczajce 100ha stanowi ok. 6% umów, aczkolwiek obejmuj one najwicej powierzchni wydzierawionych gruntów, bo a 62%, [3]. W 2003 roku zawarto 5132 umowy dzierawy a 2009 roku 4975 umów, najwiksz liczb umów zanotowano w 2006 roku – 5655. Dzierawa nadal cieszy si duym powodzeniem, jest równie alternatyw wobec ograniczenia sprzeday w zwizku ze zgłoszonymi roszczeniami reprezentacyjnymi lub gruntami o nieuregulowanych stosunkach własnociowych. Umowy dzierawy s zawierane na ogół na okres do 10 lat, natomiast w przypadkach uzasadnionych wzgldami gospodarczymi, np. cyklem produkcyjnym lub inwestycjami, okres dzierawy moe by przedłuony do 30 lat. Agencja zastrzega sobie wówczas prawo podwyszenia wysokoci czynszu dzierawnego raz na 10 lat. Według dzierawców jednym z istotnych problemów wymagajcych szybkiego rozwizania jest przyjcie nowych przepisów prawnych (ustawy o dzierawie) regulujcych dzierawy ziemi, w których zawarto by midzy innymi zapewnienie dzierawy pokoleniowej oraz sprawy obniek czynszu w przypadku klsk ywiołowych [4]. W ostatnich latach, w zwizku z duym zainteresowaniem gruntami, wzrosła nie tylko cena ziemi, ale i czynsz dzierawny. W 2003 roku redni czynsz dzierawy wynosił 3,8dt pszenicy z 1ha
uytków rolnych a w 2009 roku ju 9,91dt/1ha uytków rolnych. Najwikszy czynsz dzierawy zanotowano w 2007 roku i wynosił on 14,18dt/1ha uytków rolnych (rysunek 1).
Rys. 5. ĝredni czynsz dzierĪawy w dt pszenicy z 1ha UR w latach 3. Dorane działania pomocowe
Nakładanie si niekorzystnych zjawisk przyrodniczych i ekonomicznych z wysokoci czynszu powoduj, midzy innymi, trudnoci w uregulowaniu zobowiza wobec Agencji. Agencja Nieruchomoci Rolnych podejmuje działania, które pozwalaj złagodzi powstałe trudnoci i przetrwa krytyczny okres. Stosownie do zrónicowania przyczyn oraz charakteru zaistniałych trudnoci, zastosowane przez Agencj rodki maj charakter zarówno dora ny jak i perspektywiczny. Powstanie zaległoci w płatnociach na rzecz Skarbu Pastwa przy ograniczonych moliwociach ich windykowania moe w konsekwencji w terminie pó niejszym prowadzi do koniecznoci rozwizywania i wypowiadania umów. Najczciej stosowana pomoc ze strony Agencji to: odroczenie płatnoci, rozłoenie zaległoci na raty, umorzenie nalenoci, obnienie czynszu dzierawnego (art. 700 K.C.). Stosuje si je w przypadku wystpienia niekorzystnych zjawisk przyrodniczych i gospodarczych, majcych negatywny wpływ na sytuacje finansowe dłunika, lub zdarze o charakterze losowym dotyczcych prowadzonej działalnoci. Do niekorzystnych zjawisk gospodarczych nale m.in. gwałtowne załamanie si rynku zbytu i brak moliwoci sprzeday produktów wytwarzanych w gospodarstwie lub spadek cen skupu. Do zdarze o charakterze losowym naley zaliczy wystpienie takich niekorzystnych zjawisk przyrodniczych jak: susza, gradobicie, powód , nadmierne opady atmosferyczne, poar, przyducha, wymarznicia, plagi gryzoni i szkodników, masowe rozprzestrzenianie si chorób wród rolin i zwierzt, a take zjawisk dotyczcych osoby dłunika lub współpracowników: długotrwała choroba, wypadek, itp. Wnioski w sprawie przyznania ulg wpływajce od kontrahentów Agencji s rzetelnie rozpatrywane przez specjalnie do tego celu powołane komisje merytoryczne. Okrelono równie procedury zapewniajce staranne przeprowadzenie postpowania, skompletowanie odpowiedniej dokumentacji, analiz i opinii w celu podjcia właciwej decyzji. Wszystkie działania pomocowe s na bieco monitorowane przez Odziały Terenowe Agencji i centralnie poprzez Biuro Prezesa.
Tabela 1. DoraĨne działania pomocowe Agencji wobec dzierĪawców Lata Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Liczba wniosków w sprawie przyznania ulg 1017 1125 1142 815 286 875 255 Liczba wniosków rozpatrzonych pozytywnie 821 865 867 631 194 419 177 Odroczenie płatnoci w zł 122.838 1.565.609 4.065.356 2.446.350 1.580.874 4.430.624 4.423.579 Rozłoenie zaległoci na raty w zł 514.555 2.184.282 1.503.065 1.423.758 1.706.614 2.482.054 3.024.253 Obnienie i umorzenie czynszu dzierawnego (art. 700KC) 3.222.080 375.153 335.437 3.342.044 1.673.917 1.704.427 6.281
ródło: Badania własne na podst. sprawozda ANR OT w Bydgoszczy.
Tabela 1. zawiera prezentacj danych dotyczcych najwaniejszych dora nych działa pomocowych Agencji. Liczba wniosków w sprawie przyznania ulg zrónicowana była w czasie. Najwicej wniosków wpłynło w latach 2003 – 2005 a najmniej w 2009r. Liczba wniosków rozpatrzonych pozytywnie wahała si w granicach 50 – 80%. Od 2005 roku najwiksza pomoc dotyczyła odroczenia płatnoci osigajca do około 4,5mln zł. Dodatkowo w latach 2003 – 2004 pomoc dotyczyła rozłoenia na raty niespłaconej ceny sprzeday oraz na umorzeniu nalenoci. Jeli chodzi o rozłoenie zaległoci na raty to najwiksza pomoc finansowa (3mln zł) miała miejsce w 2009 roku; mimo i był to rok, w którym złoono najmniej wniosków. Jak wida, liczba złoonych wniosków nie idzie w parze z ich wag i merytorycznym uzasadnieniem. Stosowanie odrocze płatnoci, rozkładania na raty oraz umorzenia nalenoci, potocznie zwane „ulgami” poprzedzone jest zawsze ocen zasadnoci ich zastosowania ze wzgldu na kontynuowanie umowy z dłunikiem. Jeeli ocena wskazuje, e zastosowanie ulg nie umoliwi odzyskania płynnoci finansowe dłunika i zaistniały podstawy do wypowiedzenia warunków umowy, wtedy umowy s rozwizywane przez Agencj
Najwiksza pomoc dora na skierowana do dzierawców wynoszca ok. 9mln zł dotyczyła roku 2003 i 2008. Rozłoenie pomocy udzielonej w latach przedstawia rysunek 2.
Rys. 2. WysokoĞü pomocy finansowej udzielonej dzierĪawcom przez AgencjĊ w mln zł W 2003 roku wysoko pomocy finansowej udzielonej przez Agencj dotyczyła głównie rozłoenia niespłaconej ceny sprzeday na raty i wynosiła ona ponad 4,2mln zł. Do niektórych zjawisk o charakterze ekonomicznym naley zaliczy znaczny wzrost cen skupu pszenicy w I półroczu 2004r. w porównaniu do II półrocza 2003r. (o 54,4%); który spowodował gwałtowne podwyszenie obcie dzierawców, zwłaszcza tych, którzy zawarli umowy w mierniku naturalnym. Majc powysze na uwadze, Agencja podjła decyzj o korzystnym rozłoeniu i przesuniciu płatnoci, co wyra nie wida po 2003 roku (tabela1).
4. Długoterminowe działania pomocowe
Do długoterminowych działa pomocowych Agencji wobec dzierawców naley zaliczy moliwo czasowego wyłczenia obiektów z produkcji. Dotyczy to obiektów (np. gorzelni, owczarni), które na skutek trudnoci ze zbytem wytwarzanych w nich produktów nie s przydatne dzierawcy a nie powinny by zlikwidowane, nie odnotowano te zainteresowania ich poddzieraw, dzieraw lub kupnem. W takich przypadkach nie pobiera si czynszu dzierawnego od wyłczonych obiektów; nie zwalnia to jednak dzierawców od obowizku ponoszenia kosztów ubezpieczenia tych budynków oraz innych obcie publiczno – prawnych, a take kosztów konserwacji lub zabezpieczenia.
Według stanu na koniec grudnia 2003 roku czasowe wyłczenie z produkcji dotyczyło 840 obiektów a na koniec 2009 roku odpowiednio 1040 obiektów. Warto pomocy udzielonej dzierawcom z tego tytułu wyniosła do 2003 roku 830 tys. zł a do 2009 roku 1.144.7 tys. zł. Agencja równie w miar posiadanych rodków finansowych uczestniczy w niektórych inwestycjach realizowanych na przedmiocie dzierawy, ze rodków własnych lub wspólnie z dzierawc. Do koca 2009 roku Odział Terenowy ANR w Bydgoszczy wyraził zgod na inwestycje modernizacyjne u 64 dzierawców na 101 obiektach a warto prac wyniosła przeszło 10,2 mln zł., do 2003 roku realizowano inwestycje na 79 obiektach a warto prac wyniosła przeszło 7 mln zł. Naley podkreli, e rozliczenie inwestycji nastpuje po ewentualnym zakoczeniu umowy dzierawy z uwzgldnieniem ich amortyzacji.
5. Podsumowanie
• Kontrahenci Agencji Nieruchomoci Rolnych podobnie jak inni rolnicy funkcjonuj w warunkach niekorzystnych zjawisk zarówno o charakterze ekonomicznym jak i przyrodniczym, w zwizku z tym Agencja chcc złagodzi skutki ryzyka uruchamia szereg działa pomocowych, działania te mog mie charakter dorazny jak i długoterminowy
• Pomoc udzielana dzierawcom wie si z wydatkowaniem rodków publicznych, musi wic by realizowana zgodnie z okrelonymi procedurami w ramach wspólnej polityki rolnej
• Właciwa realizacja wspólnej polityki rolnej zaley od pewnego zbioru informacji, który mona pozyska poprzez odpowiedni system monitoringu
• Dzierawcy, chcc uzyska pomoc ze strony Agencji, składaj odpowiednie wnioski, które s rozpatrywane przez specjalnie do tego celu powołane komisje. Waga składanych wniosków zrónicowana jest w czasie i nie zawsze s one uzasadnione merytorycznie. • Najwiksza dora na pomoc finansowa kierowana jest na odroczenie płatnoci a take
rozłoenie płatnoci na raty, a pomoc długoterminowa głównie kierowana jest na inwestycje modernizacyjne.
• Wraz ze wzrostem zobowiza dzierawców wobec Agencji ronie te udzielana im pomoc.
• Wiedza na temat wydatkowania rodków publicznych kierowanych w róny sposób do rolników wspomaga procesy decyzyjne zwizane z opracowaniem uwarunkowa wspólnej polityki rolnej zwłaszcza po 2013 roku
%LEOLRJUDILD
[1] Idczak J.; Polityka pomocy w sektorze ĪywnoĞciowym i na obszarach wiejskich [w] Prace Komisji Nauk Rolniczych i Biologicznych, BTN Bydgoszcz 2005.
[2] Majewski E., Sulewski P., Ws A., Strategie zarządzania ryzykiem produkcyjnym i cenowym w gospodarstwach rolniczych w Polsce [w] Reforma Wspólnej Polityki Rolnej UKJE Warszawa 2008.
[3] Rudnicki R., Kozłowski L., Kluba M.,: Grunty Agencji WłasnoĞci Rolnej w województwie kujawsko-pomorskim. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toru 2002.
[4] Spiak J.: Współpraca dzierĪawców z instytucjami działającymi w otoczeniu rolnictwa. [w] Prace Komisji Nauk Rolniczych i Biologicznych Seria B, Nr. 57 BTN Bydgoszcz 2005. [5] Sprawozdania Agencji NieruchomoĞci Rolnych 2003–2009.
ASSISTANCE FROM THE AGRICULTURAL PROPERTY AGENCY EXTENDED TO THE STATE TREASURY PROPERTY LEASEHOLDERS AND PURCHASERS
Summary
Agricultural property leaseholders of the Treasury resources, similarly to the rest of farms users, are exposed to the risk of disadvantageous natural and economical phenomena,so they have been functioning in risky conditions.
The Agricultural Property Agency, taking this fact under consideration, take actions to counteract their effects. The research was conducted on the example of the Agricultural Property Agency country branch in Bydgoszcz performed in years 2003 – 2009. During the first three years the main goal of the assistance was; overdue payments restructuring, investment support and facility exception from the production. The following years brought: allowance of the land tenure rent payment, movable assets and real properties purchase. Apart from the provided help, the Agency offers rent reduction by reason of disadvantageous natural phenomena on the basis of Civil Code art. 700. The assistance is provided on the basis of applications presented by supplicant. The largest number of applications were presented in 2004 and 2005, and the smallest number – in year 2009. The amount of the financial assistance was diversified for the whole period of the conducted research. About 9mln zlotych was paid by way of financial help in 2003 and 2008. The major part of the financial help was assigned on postponement of payment liquidation. The assistance for the leaseholders in provident within the frames of common agricultural policy (CAP) so it needs to be monitored.
Keywords: leaseholder, Agency, risk of production, public assistance monitoring.
Teresa Kucharska
Katedra Ekonomiki i Doradztwa w Agrobiznesie Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy ul. Kaliskiego 7 bud. 3.1, 85-796 Bydgoszcz e-mail: tkucharska@anr.gov.pl
