MAURl E LUGEON (1870-1953)

(1)

·STANISŁAW KRAJEWSKI

MAUR

l

C E L

U

G

E

O

N

'

(1870~1953)

Jut

.'w nr l - 2 "PrzegJ.ądu" podaliśmy w.i;niulnkę o śmierci jednego . z najwiękSzych tektónlków współczesnycll prof. M. ;Lugeona; ·

· Bieżficy: . numęr. zawiera artykuł St. Sókołow-. · skiego pt.: ~.W· pięćdZies:iątą. rocznicę wycieczki

IX

Międzynarodowego Kongresu Geologicznego

' · ''• ;

-w Tatry ·i Pi~y". · W artykule

tYm

;

autor przedStawia jeden

z

najciekawszych i

najbar-. dztej · pas"joiliującyeh momentów z życia i

dzia-łalnOśCi. szW-ajcarsldego ·tektonika, -kiedy na.·

fa-runi

międeyńaró4o\\rym.potrafił wykazać srusz.; ..

ność swego poglądu na budQwę Tatr wysnute-·go "na niewidziane", jedynie na podstawie

in-t~rpretacjii. mapy geologicznej wiedeńSkiego

profe5oia V. Uhliga. Obecnie podajemy zaiJO-:" . wJedzianą już w "Przeglądzie" sylwetkę

zmar-, łegozmar-,. która mu. się słusznie należy tak ze wzglę 'du -na jego znaczenie

w

geologii w skali świato

wej, ]ak i ze względu .na liczne węzły, jakie go

łączyły ód dawna ż nauką polską.

·MauriceLugeon urodził się w.l870 r. w Pois-·sy we Francji, większą częś~ życia spędził

jed-nak· w Szwajcarii w rodzinnej Lozannie. . Tu . ukończył szkoły i jako siedemnastoletnl ćhło

pak, będąc preparatorem muzeum lorzańskiego napisał w 1Bs7 'r. pierwszą pracę o molassie okolic Lożanny i jej florze i nieco później

dru-gą . o zółwiach tejże inol~y. Przeszedłszy na uniwersytet studiował u prof. E. Reneviera

zna-nego stratygrafa i geologa alpejskiego. Alpy

staji\ się też głównym przedmiotem badań

Lą-. geona wypl$llającym. większą część jego życia.

Od 1892. r. l>yl współpraeownikiem Służby ·Mapy Geologicznej Francji. Na podstawie pra..,

cy o geologii Chablais. w Alpach francuskich

uzyskał on

w

1895 r. stopień dokrora. na

uni-wersytecie lozańskim, a w 1896 r; został docen_;

. tem, w · 1897 r. · profesorem nadzwyczajnym,

a

w

1906 r. zwyczajnym na kated.r.le geologii i g~a.fii iizycznej. W latach 191~--:·1ę2o ~-

-nił obo\\riąZki rektOra .. W 1938 ·r. prżeszedl na· emeryturę kontynuując do końca życia prai:ę

(2)

~~~~~~

:

· ··

z~rl

.

w

:

~zru.mie

23 .

p~dii~n.i$a

· '~puśclźna naukowa Lugeona jest ogromna ;.;_ obejmuje okOło 300 pOzycji . bibliograficznych. Alpy były jego największym.· _umiłowaniem, ·a ich geologia wypełniała lwią część jego pracy naukowej, .przy czym rta pierwszy plan wysu-.

nęŁa się tektonika. · · . · .

_Lugeon wszedl.do gwlogii alpejskiej w bar

:-'dzo ciekawym, przełomowym momencie jej roz-Woju. W miarę coraz szczegółowszych zdjęć pogłębiała się znajomość budowy geologicznej · Alp, lecz gmach ich tektoniki stawał się coraż

bardziej chaotyczny, coraz mniej zrozumiały,

coraż trudniejszy do pogodzenia z zasadami geómetrii i mechaniki. Alpy zaczęły dojrzewać do nowej tektonicznej syntezy. To trudne dZieło .· zapoczątkował genialny tektonik fran_cuski Mar~ cel Bertrand; sekundował mu w Szwajcarii Hans Schai'dt. -·

Lugeon ZraZu jeszCze W swej pracy doktor..:. skiej o Chablais (1896) trzymał się starej

tek-toniki, a-le później pod wpływem Bertrari.da, ·

z którym wSpółpracował kartując Alpy francu-skie, zmienia pogląd i w swej klasycznej :pra·CY

· pt:: "Les grandes nappes de rec:Ouvręment des Alpes du C~ablais et de la Suisśe" (1901) daje ~tetyczny, · konsekwentny obraz budowy :znacznej części łuku alpejskiego we Francji

· i

Szwajcarii w postaci obalonych ku pół:rio·cy fałdów leZących - płaszczowin. Był to obraz zgOdny z geometrią i mechaniką, :wyjaśniający prosto dotychczas trudno zrozumiałe stosunki stratygraficzne i facjalne w Alpach. Syntezę . ·

· Lugeona. rozszerzyli - najpierw na część za-. chodnią 'Alp jego ucŻeń E. Argand, p.óźniej zaś

na całokształt łuku alpejskiego .:... R. Staub.

Tymczase~ ·. za§ sam Lugeon, jako cŻłonek Komisji do Mapy G~logicznej Szwajcarii~

po-święcił się szezegóło'wym zdjęciom dużego ob-szaru berneńskich Alp wapdJennych. między

cie-kami Lizerne i Kander ~ mapa (.1910) i tekst

(1914) publikowane w "Materiałach do Mapy

· Geologicznej Szwajcarii". Tamże wydał on mo-nografię źródeł termalnych Lóeche-l~Bains

.w dolinie górnego Rodanu (1912) .

. · Poza tektoniką zajmował się . Lugoon także stratygrafią. Alp, dając szereg mniejszych

roz-praw z tego ~esu. Równierż interesowała go

morfologia, niejako z urzędu, by~ bowiem

.

prO-fesorem geologii i geografii fizycznej.

z

prac morfologicznych wyrnienić · należy · przede wszystkim. studia nad pochodzeniero dolin

w

Alpach ząchadnich oraz nad alpejskimi' ' dolina-mi epigenetycznymi. Zajmował się również ·zjaWiskami krasowymi (np: żagłębieniami

bez-. odpływowymi· w Alpach wapiennych), glacjal-nymi, opracowywał złoża soli triasowych w · do-linie Rodanu itp.

O

ile chodzi· a tektoiri.kę, Lugeon nie ograni-czał ·się·· do· Alp; Pasjonowała go myśl zastoso-. · wan:ia nQwych teoł"ii tektonicznych do innych

systemóv,r górskich, ,gdzie jeszcze. uparcie bro-.

niop.o ·,S:tacyc;h ~()ncępcjj~ , Pierwszą świe~e . przeprowadzoną próbą; tego ~aju-•była.:.

noy.ra

.

interpretacja mapy Tatr. Uhliga, · óp:r;-aoow~. przy biurku i opublikovv--ana·

w.

pracy pt.~ "Les nappes de recouvrement de la Ta tra -et l'origine

· des Klippes des Oarpathes" (1903), a następ:rl:ie

obronidna zwycięsko w terenie na wycieczce w Tatry i Pieniny prowadzonej. prżez Uh!iga w ramach . IX. Międzynarodowego KongJ:'eSU: · .. Geologicznego w Wiedniu. S.zc.zegóły. zriajdzie

czytelnik we wspoiillrianym -na . początkU . arty-: -kule ·. Sokołowskiego w bieżącym numerze ~,Przeglądu". Póżniej przyszła· koleJ na góry·

Sycylii i Kalabrii; g-dzię również ustalił Wl'ćlZ ze swymi ucZniami Argandem i Limanowskim

. tch budowę płaszczowinową.

, Wiele również _praco~ał Lugeon

w

dziedżinie

. geólogii stooowanej wykonując liczne eksper-tyzy zarówno w .Szwajcarii, jak i za granicą, sięgając aż do krajów pozaeuropejskiCh. · zaj-mował się złożami soli, mJiedz;i., ropy naftowej, wód Inineralnych, . ale przede wszystkim był

znakomitym znawcą, geologicznej strony zagad-:-nienta zapór wodnych i · opraco-wywał· jeJ nie tylko praktycznie; lecz .i teoretyctnie, · dając · w tej dZiedzinie podstawowe d7.Jełó pt.: "Bat.;.

rages et geologie" (1932). ·

Niniej~zy prżegląd p.rac Lugeona nie wyc:zer-puje. bynajmniej . całokształtu jego !J..aukoweJ

działalności, lecz zaznacza jedynie najważniej-.

sze jefroomenty.

Lugeon był znakomitym dydaktykiem i

Peda-

·

gogiem, co pozwoliło mu stworzyć w Lozanpie znruwm.t tą sikołę geo10grczną_{1 wyspecJ8.uzo..;.}.

waną zwłaszcza w tektonice i ~rfolc;>gii Oł'az

·.kartowani~ terenów górskich ·o sko~pllkO'Wai'

nej budowie. Do szkoły. tej ·ściągała ·· młodzieri

. z całej Europy.· Pozostawił

po

sobie Wielu

wy:..

bitnych uczniów, z· których największą; sł~'\'ę zdobył Emil Argartd; profesor

vt

Neu:cłiatelu; twórca syntez tektonicznych . Alp zachodJ1lch oraz Azji.. Wybttily był ·· róWnież: dł'ugole1ni asystent Lugeona i jego naśtępca·

na:

· '

katedrze

Elie G~gnebin,. Prąfesor prieeył obu swaich . ·

uczniów. ·· · · ·

Jałt wspomnieliśmy_ l}S .ixi<?~tiik~ .z· :~Uką . polską łączyły Lugeona ~i(!zne wię~y: .Za~ęło"się

od owej wycieczki w Tatry i Pl.ehiliy... ł'otem

zaczęli ściągać. z Polski młOdzi. adepci geologii do Lozanny. . Studia geologiczne uwienc:r.Onę doktora

tern.

ukońCżyll:. ·u .Ll.!,geon.a.~ .. ).\'tie·czysław Liroanowski, Ludwjk Hąrwi~,; F~rdyri.~'&~·

bo~skn. BohWin $Wid~Ią. ~ o~i ·wszyscy t(>w.~ . nież zmarli przed swoim. mistrzem, .. _Wielu

in-nych .Polaków przebywało w .pracoWni _

Luge-. ona przez czas dłuższy lub krótsiy. Jęszcie.inni

bodaj przejazdem wpadali

4o

LozannY dla

na-wiązania kontaktu· osobistego·i wzięcia udziału

w· świetni~ zorganizowany~ wycieczkach

pracowni. .· . _

W Polsce . był Lugeon ki.lkaki-o~e:·

··po

·

r8ż

pierwszy na owej . wycieczce Ironwesowej

99

(3)

-

.

w

..

Taky·

i

· Pie:run_~

;.

w

okresie

zaś fuliędzywojen

nym·w 1923! ·r:·jako ekSpert naftdwy

w

Karpa-·ta.cb.·'oraz kilkakrotnie w .latach trzydziestych w sprawach-zapór wodnych na Sole i Dunajcu.

:Interesował się zawsze żywo sprawami

polski-·zni, a ze swymi uczniami Polakam1 'Utrzymywał

kOntakty aż do drugiej wojny światowej,

w czasie której . większość z nich zmarła.

N a przeszło sto tytułów i odznaczeń L ugeona,

-

.Jakie

·otrzymał z. całego· niemal świata, ·siedem 'przypada na Polskę. Był on· członkiem honoro-·

. :Wy!n Towarzystwa 'Tatrzańskiego . (1913), . :.

To-warzystwa

Muzeu.m

.l'atmńs~o-

iili.

.

'l\ .~

7

łubińskiego·.w

Zakopanem

(1921), członld~ -korespondentem.· ::Polski.ego ·· Towarzystwa

Goo-. graficznego (1922),. członkiem tytularrn.ym .

Za-. kładu Narodowego

iin.

~lińskich (19'22),

członkiem honorowym · ·Polskii.ego Towarzystwa · ·Geologicznego (1938), doktorem· honoris causa

Uniwersytetu we . Lwowie (1938). Wreszcie

w czasie jubileuszu z okazji 50-leda pracy

nau-. kowej. profesor lozaiis.lt'I został udekorowany

krzyżem komandorskim O(irodzenda • ·Polski (1938).