A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA A RC H A EO LO G IC A 21, 1997
Alicja Śm iszkiew icz-Skw arska, A ndrzej M alinow ski
CHARAKTERYSTYKA ANTROPOLOGICZNA ZAWARTOŚCI POPIELNICY Z WOLI ŁOBUDZKIEJ
STAN. 1, GMINA SZADEK
D o opraco w an ia specjalistycznego przekazano przepalone szczątki kości ludzkich, stanow iące zaw artość popielnicy (grób n r 3) pochodzącej z cm en-tarzy sk a ludności kultury przew orskiej w W oli Ł obudzkiej (stan. 1, gm. Szadek). G ró b ten, odk ry ty w 1986 r. i opracow any przez J. Blaszczyka z K a te d ry A rcheologii U Ł , d atow any jest n a okres rzym ski. M ateriał kremacyjny, wyeksplorowany z popielnicy (w 4 warstwach) i jej bezpośredniego sąsiedztw a, dostarczo n o w papierow ych torebkach, co w płynęło n a dalsze rozdrobnienie szczątków 1.
W edług m orfologicznej m etody bad ań przepalonych szczątków k o stn y ch 2 zbiór zw ażono, a następnie po oczyszczeniu z prószyw a, w obrębie w y-dzielonych w arstw i kości zebranych ob o k popielnicy, p o g ru p o w an o dające się zidentyfikow ać ułam ki n a zespoły ujm ujące:
- fragm enty kości m ózgoczaszki, - fragm enty kości tw arzoczaszki, - ułam ki zębów,
- fragm enty kości tułow ia,
- fragm enty kości kończyn górnych, - fragm enty kości kończyn dolnych.
T a k a segregacja m ateriału pozw ala n a uchw ycenie w ystępow ania ew en-tualnych pochów ków w ielokrotnych, a także um ożliw ia stw ierdzenie, czy zachow ano porząd ek anatom iczny przy składaniu szczątków d o urny.
1 J. G ł a d y k o w s k a - R z e c z y c k a , Metody wydobywania przepalonych szczątków kostnych
z pochówków ciałopalnych, „P om orania A ntiqua” 1977, nr 7, s. 185-207.
2 J. P i o n t e k , Biologia populacji pradziejowych, Wyd. N auk. U AM , Poznań 1985; A. M a l i n o w s k i , N. W o l a ń s k i , Metody badań w biologii człowieka. Wybór m etod
K ry te ria m orfologiczno-m etryczne są p o d staw ą do określenia płci i wieku zm arłego. Oznaczenie płci bywa często trudne naw et w przypadku kom pletnie zachow anego szkieletu, zdarzają się bowiem osobnicy o p ośrednio w ykształ-conych diagnostycznych cechach m orfologicznych. P o n a d to u osobników płci męskiej m ogą niekiedy występować pewne w arianty cech charakterystyczne d la kobiet i przeciwnie, szkielety żeńskie m ogą nosić zn am io n a płci m ęskiej. S topień trudności i ryzyko popełnienia błędu w zrasta tym bardziej przy identyfikacji płci przep alo n y ch szczątków k o stnych ze w zględu n a ich rozdrobnienie i deform ację pod wpływem wysokiej tem p eratu ry . Precyzja określeń płci sięga 80% i to w przypadkach, gdy dochow ały się fragm enty diagnostyczne. Przy o k reślan iu płci w zięto m . in. pod uwagę: o g ó ln ą budow ę i rzeźbę kośćca, stopień w ykształcenia łuków brw iow ych kości czołow ej, m o rfo lo g ię kości ciem ieniow ych i potylicznej, u k ształto w a n ie żuchwy, średnice głów i grubość istoty kostnej zbitej trzonów kości długich.
Z nacznie łatwiejsze jest określenie wieku w chwili śmierci o sobnika, a zw łaszcza w fazie rozw oju progresyw nego. U osobników będących we wczesnym okresie ontogenezy w iarygodnych inform acji d o starc zają zaw iązki zębów o ra z stopień kostnienia nasad kości długich. Przy u stalan iu wieku osobników starszych uw zględnia się m. in.: stan zaaw ansow ania obliteracji głów nych szwów czaszkow ych, utkanie istoty kostnej gąbczastej, stopień starcia pow ierzchni żującej k o ro n zębowych, a także zm iany patologiczne - głównie pochodzenia reum atoidalnego.
C H A R A K T E R Y S T Y K A M A T E R IA Ł U
N a podstaw ie analizy poszczególnych w arstw zaw artości popielnicy nie stw ierdzono ułożenia kości według po rząd k u anatom icznego. W naczyniu oraz w jam ie grobow ej znajdow ały się dość d obrze przepalone szczątki kostne, barw y krem ow oszarej, należące do tego sam ego osobnika. C iężar zbioru: 1470 g.
Z kości m ózgoczaszki dochow ały się ułam ki sklepienia o grubości 6 -7 m m , m ierzone n a kościach ciem ieniow ych i czołowej, o raz 13 m m — n a gruzow atości potylicznej zewnętrznej. Z achow ane wycinki szwów czaszkowych w olne (fot. 1). P o n a d to zidentyfikow ano uszkodzoną część p o d staw n ą kości potylicznej z m iernie w ykształconym i kłykciam i i piram idę kości skroniow ej. Z kości tw arzoczaszki (fot. 2, rys. 1) w yodrębniono fragm enty brzegów nadoczodołow ych (zaokrąglone) kości czołowej z w yrostkam i jarzm ow ym i (m ierne), w yrostek czołow y lewej kości jarzm ow ej (szerokość 9 m m ), uszkodzony w yrostek jarzm ow y lewej kości skroniow ej (szerokość 5 m m ),
fragm ent lewej kości szczękowej z okolicy otw oru gruszkow atego z za-chow anym odcinkiem w yrostka zębodołow ego W yraźnie zaokrąglone wcięcie nosow e pozw ala na przypuszczenie, iż b ad an y osobnik p osiadał przymieszkę (kom ponentę) odm iany żółtej, a więc stanow ił przykład m ieszańca m iędzyodm ianow ego. Z żuchwy dochow ały się fragm enty trzo n u z kraw ędzią zę b o d o ło w ą, ułam ek praw ej gałęzi z okolicy k ą ta żuchw y z w yraźnie wykształconą guzowatością żwaczową, prawy wyrostek dziobiasty i uszkodzony lewy w yrostek kłykciowy.
Uzębienie w postaci ułam ków k o ro n i korzeni należących d o dw óch siekaczy (I) i trzonow ca (M ).
Szkielet p o stkranialny reprezentow any jest przez liczne fragm enty (fot. 3). W śród kości tułow ia w yróżniono m. in. łuk przedni kręgu szczytowego, iid g m en t trzonu kręgu obrotow ego (w ysokość 17 m m ) z zębem (w ysokość 14 m m , szerokość 10 m m , grubość 10 m m ), trzony kręgów z o dcinka piersiow ego (w ysokość 18 m m ) i lędźwiowego (w ysokość 24 m m ). N a pow ierzchniach staw ow ych kręgów stw ierdzono ślady zm ian degeneracyjnych. P o n ad to zidentyfikow ano ułam ek kości krzyżowej, wycinki żeber, w ydrążenie staw ow e lewej łopatki (długość 35 m m , szerokość 26 m m ), ułam ki panew ki staw u biodrow ego i guzy kulszow e (dość m asyw ne) kości m iednicznych.
Z kości kończyn dochow ały się wycinki trzonów i fragm enty nasad kości długich, ułam ki paliczków , kości śró d sto p ia i śródręcza, u szkodzona kość ło d k o w ata z kości nadgarstk a, pow ierzchnia staw ow a rzepki. G ru b o ść istoty kostnej zbitej m ierzona n a kości ram iennej wynosi 3 -4 m m , na udow ej 3 -6 m m . W idoczne jest urzeźbienie trzo n u kości udow ej {linea aspera). Z ach o w an a głowa kości ram iennej o średnicy górno-dolnej 42 m m pozw ala n a re k o n stru k cję przyżyciow ej w ysokości ciała, k tó ra w tym w y padku m ieści się w kategorii w zrostu wysokiego (171-175 cm).
W N IO S K I
O pisane szczątki kostne należały n ajpraw dopodobniej do o so b n ik a płci męskiej (?M), zm arłego w wieku adultus (25-30 lat), m iernej budow y m ierzącego około 171-175 cm.
K atedra A ntropologii Uniwersytetu Łódzkiego
Alicja Śm iszkiew icz-Skw arska, A ndrzej M alinow ski
A N TR O PO LO G ICA L C H A R A C TER IZA TIO N O F T H E C IN ER A R Y U R N C O N TEN T FRO M WOLA ŁO B U D ZK A , SITE I, SZAD EK C O M M U N E
The cinerary urn (grave 3) from a cementary o f the Przeworsk cullure contained osseous materials (burnt hum an bones). The urn dates back to the R om an period.
In the grave no anatom ical order o f bones was revealed.
The following fragments o f bones were separated: craniocerebral and craniofacial bones, fragm ents o f teeth, bones of trunk, bones o f upper and lower extremities.
The analisis shows th at above-mentioned relics may have belonged to a male, o f flimsy stature, c. 171-175 cm high who died at the age o f adultus (25-30).
