Waldemar Chrostowski
"The Four Gospels 1992 - Festschrift
Frans Neirynck", Vol. I-III, F. Van
Segbroeck [et al.], Leuven 1992 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 63/4, 213-216
w n ic z k a c h p o sz c z e g ó n y c h le k c ji, in d e k s słó w a n g ie ls k ic h z ty c h ż e s ło w n ic z k ó w , in d e k s p o d m io to w y p o d a ją c y w p o rz ą d k u a lf a b e ty c z n y m p ro b le m o w ą z a w a rto ś ć le k c ji, in d e k s c y to w a n y c h w ć w ic z e n ia c h i o b ja ś n ie n ia c h s y n - taik ty czn y ch m ie js c b ib lijn y c h o ra z in d e k s m ie js c b ib lijn y c h u ż y ty c h ja k o ilu s tr a c je w y ja ś n ie ń n a t e m a t a k c e n tó w . C e le m in d e k s ó w je s t p o k a z a n ie j a k s ło w n ic tw o i ró ż n e fo r m y m o rfo lo g ic a n e f u n k c j o n u ją w o b rę b ie ję z y k a ja k o cało ści. S zczeg ó ło w e w y k a z y n ie ty lk o p o z w a la ją szy b k o z n a le ź ć p o tr z e b n e sło w o a lb o o b ja ś n ie n ie , le c z — z g o d n ie z z a s a d ą „ r e p e titio m a t e r s c ie n tia e ” — p o w ię k s z a ją o w o c e p ro c e s u u c z e n ia się.
D w u to m o w a p u b lik a c ja o p ra c o w a n a p rz e z d o św ia d c z o n e g o w y k ła d o w c ę je s t a d re s o w a n a d o ty c h , k tó r z y p r a g n ą n a u c z y ć się g re k i N T , lecz z ró ż n y c h p rz y c z y n n ie m o g ą te g o u cz y n ić p o d k ie r u n k ie m n a u c z y c ie la . C h o d zi w ię c po p ro s tu o sa m o u c z e k . Z a k ła d a się, ż e s t u d e n t w o g ó le n ie z n a ję z y k a , k tó r y go f a s c y n u je i ma· z a le d w ie p o d s ta w o w ą z n a jo m o ś ć z a sa d g r a m a ty k i g re c k o - ła c iń s k ie j. C h o c ia ż d o m in u ją z a g a d n ie n ia z d z ie d z in y m o r fo lo g ii g r e k i n o w o te s ta m e n to w e j, p o d rę c z n ik z a w ie ra ta k ż e o b ja ś n ie n ia p o d - sta w o w y o h k o n s t r u k c ji s k ła d n io w y c h . J e g o n ie z a p r z e c z a ln y m w a lo r e m je s t f a k t, że a u to r il u s t r u je ii p o tw ie r d z a w y w o d y p r z y k ł a d a m i z o r y g in a łu N T, co s p ra w ia , że w tr a k c ie 100 le k c ji s tu d e n t p rz e c z y ta c a łą d r u g ą i c z w a r tą E w a n g e lię k a n o n ic z n ą . G d y b y z a k ła d a ć c y k l u c z e n ia s ię lu b n a u c z a n ia n a ś la d u ją c y ty g o d n io w y w y m ia r g o d z in p r z e w id z ia n y c h w P a p ie s k im I n s ty tu c ie B ib lijn y m i s ta w ia n e ta m w y m a g a n ia , to m a t e r i a ł p o d rę c z n ik a m o ż n a p r z e r o b ić w o k o ło 25 ty g o d n i, c z y li w o k re s ie d w ó c h p e łn y c h se m e stró w . P r o f e s o r J. S w e tn a m d e d y k o w a ł d z ie ło sw o im s tu d e n to m — „ d a w n y m , o b e c n y m i p rz y s z ły m ” . N a le ż y p rz y p u s z c z a ć , że ty c h o s ta tn ic h b ę d z ie n a j w ię c e j, m im o że lic z b a a b s o lw e n tó w p r o f e s o r a je s t a b s o lu tn ie re k o r d o w a . N ow y, ch o cia ż d la w ie lu z n a n y , p o d rę c z n ik z o s ta ł p r z y ję ty z e n tu z ja z m e m . T rz e b a m ie ć n a d z ie ję , że i w n a s z y m k r a j u t r a f i d o r ą k w y k ła d o w c ó w g re k i n o w o te s ta m e n to w e j, n a w e t je ś li s a m i n ie m ie li sz c z ę śc ia b y ć u c z n ia m i P ro fe s o ra . W z a m ia r a c h a u to r a le ż y p rz y g o to w a n ie i w y d a n ie m a t e r ia łó w w p ro w a d z a ją c y c h d o s k ła d n i g r e k i N T. N a ra z ie , o d p o w ia d a ją c n a w z r u s z a ją c ą d e d y k a c ję , d z ię k u je m y , K sięże P ro fe s o rz e ! ks. W a ld e m a r C h r o s to w s k i, W a r s z a w a P . V a n S E G B R O E C K — C. M . T U C K E T T — G. V a n B E L L E — J. V E R - H E Y D E N (Eds.), T h e F o u r G o sp e ls 1992 — F e s ts c h r ift F r a n s N e ir y n c k , Vol. I —II I , B ib lio th e c a E p h e m e r id u m T h e o lo g ic a ru m L o v a n ie n s iu m С, L e u v e n U n iv e r s ity P r e s s — U itg e v e r ij P e e te r s , L e u v e n 1992, s. X V II + 2668 + 5.
18 s ie r p n ia 1992 r. w r a m a c h 41 se s ji C o llo q u iu m B ib lic u m L o v a n ie n s e , o d b y ła się p u b lic z n a p r e z e n ta c ja i w rę c z e n ie m o n u m e n ta ln e j K s ię g i p a m ią t
k o w e j, o p ra c o w a n e j d la u c z c z e n ia 65. ro c z n ic y u ro d z in b e lg ijs k ie g o b ib li-
sty F r a n s a N e i r y n c k a . U ro d z o n y w 1927 r. w z a c h o d n ie j F la n d r ii o tr z y m a ł w 1953 r. ś w ię c e n ia k a p ła ń s k ie , p o czy m o d b y ł u w ie ń c z o n e d o k to r a te m s tu d ia n a W y d z ia le T e o lo g ic z n y m K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu w L e u v e n (1953— 1957). W y k ła d a ł s a k r a m e n to lo g ię i e k le z jo lo g ię w S e m in a r iu m D u c h o w n y m w B ru g g e (1957— 1960), a n a s tę p n ie p o d ją ł w y k ła d y n a U n iw e r s y te c ie K a to lic k im w L e u v e n . T a m ro z w ija ła się je g o k a r i e r a n a u k o w a d o c e n ta i p ro f e s o ra . W la t a c h 1968—1972 b y ł d z ie k a n e m W y d z ia łu T e o lo g ic z n ego. Z d n ie m 1 p a ź d z ie r n ik a 1992 r. p ro f. F. N e iry n c k p rz e s z e d ł ma e m e r y tu r ę . C zło n e k w ie lu b e lg ijs k ic h i z a g ra n ic z n y c h to w a rz y s tw n a u k o w y c h p o d e jm o w a ł lic z n e p r a c e w y d a w n ic z e , z a a n g a ż o w a n y w t a k re n o m o w a n y c h s e r ia c h j a k E p h e m e r id e s T h e o lo g ic a e L o v a n ie n se s, N e w T e s ta m e n t S tu d ie s czy B ib lio th e c a E p h e m e r id u m T h e o lo g ic a ru m L o v a n ie n s iu m , w k tó r e j, ja k o ju b ile u s z o w y — s e tn y — to m , u k a z a ł się F e s ts c h r ift je m u p o św ię c o n y . L i s ta p u b lik a c ji p r o f e s o r a o b e jm u je n ie m a l 300 s tu d ió w n a u k o w y c h (k s ią ż e k ,
m o n o g r a fii i a rty k u łó w ) o ra z p o n a d 250 re c e n z ji. J e s t te ż p ro m o to re m k ilk u d z ie s ię c iu p r a c d o k to rs k ic h . W sz y s tk ie t e o sią g n ię c ia tw o rz ą n ie z w y k le p o k a ź n y d o ro b e k .
R e d a k to r a m i tr z y to m o w e j p u b lik a c ji, k tó r e j p rz y g o to w a n ie z a ję ło d w a la ta , są tr z e j u c z e s tn ic y p ro w a d z o n e g o p r z e z p ro f. N e iry n c k a s e m in a r iu m N ow ego T e s ta m e n tu (F. V a n S e g b r o e c k , G. V a n B e l l e i J. V e r h e y - d e n) o ra z s e k r e ta r z M ię d z y n a ro d o w e g o T o w a r z y s tw a S tu d ió w N o w e g o T e s t a m e n tu C. T u c k e t t (M a n c h e ste r). Z a m ie sz c z o n e w F e s ts c h r ifc ie p r z y c z y n k i id ą p o lin ii g łó w n y c h z a in te r e s o w a ń p ro f e s o ra , k tó r e z n a la z ły w y ra z w jeg o n a jb a r d z ie j z n a n y c h i c e n io n y c h p u b lik a c ja c h , m ia n o w ic ie D u a lity
i n M a r k (1972), T h e M in o r A g r e e m e n ts o f M a tth e w a n d L u k e a g a in s t M a r k
(1974), J e a n e t les S y n o p tiq u e s (1977) o ra z N e w T e s t a m e n t V o c a b u la r y (1984), a ta k ż e w d w ó c h k s ią ż k a c h z b ie r a ją c y c h n a jw a ż n ie js z e a r ty k u ły ro z p ro s z o n e w ro z m a ity c h c z a so p ism a c h , z a ty tu ło w a n y c h E v a n g e lic a (1982) i E u a n g e
lica 11 1991). P r o f e s o r N e iry n c k je s t p r z e d s ta w ic ie le m i z w o le n n ik ie m k l a
sy czn ej ju ż tz w . te o r ii d w ó c h źró d eł. J e g o b a d a n ia , s k o n c e n tro w a n e n a E w a n g e lia c h k a n o n ic z n y c h , c e c h u je p o d k r e ś la n ie p ie r w s z e ń s tw a M k i s iln e d o w a rto ś c io w y w a n ie ź ró d ła Q . S p o ro u w a g i p o ś w ię c ił ta k ż e a n a liz ie s ty lu p o szc z e g ó ln y c h e w a n g e lis tó w i u s ta la n iu r e l a c ji s y n o p ty k ó w do J a n a . P is z ą c n a ogół w ję z y k u fla m a n d z k im i fra n c u sk ü m d a ł w y r a z z n a jo m o śc i a n g lo - i n ie m ie c k o ję z y c z n e j li te r a tu r y . Z ty c h k rę g ó w ję z y k o w y c h w y w o d z ą się u c z e n i, k tó r y c h p rz y c z y n k i zło ży ły się n a o fia ro w a n y ju b ila to w i F e s ts c h r ift. W ięk szo ść a u to r ó w n a u c z a i p isze w d u c h u z b liż o n y m do p o g lą d ó w , ja k ie w y g ła sz a N e iry n c k , a le w o b s z e rn e j p u b lik a c ji z n a la z ły się ró w n ie ż głosy b a d a c z y o o d m ie n n y c h p o g lą d a c h .
N a tr z y p o tę ż n e to m y , o łą c z n e j o b ję to ś c i p o n a d 2,5 ty s . s tro n ic , zło ż y ły się a r ty k u ły , k t ó r e w y sz ły s p o d p ió r a 125 a u to r ó w z 19 k ra jó w . N a jw ię -oej n a p is a n o po a n g ie ls k u (65), d a le j po n ie m ie c k u (35) i f r a n c u s k u (25). A u to rz y w y w o d z ą się z N ie m ie c (28), U S A (24), B e lg ii (22), W ie lk ie j B r y t a n i i (14), H o la n d ii (8), F r a n c j i (6), S zw ajcarili (4), K a n a d y i S z w e c ji (po 3), A u s tr a lii, I z r a e la , L u k s e m b u r g a i N o rw e g ii (po je d n y m ). Z d z iw ie n ie i n i e d o sy t b u d z i z u p e łn y b r a k b ib lis tó w z k r a jó w E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j, co z a s ta n a w ia ty m w ilęcej, ż e w la ta c h 60., 70. i 80. s tu d io w a ło p rz e c ie ż w L e u v e n sp o ro P o la k ó w , a z a p e w n e ta k ż e i p r z e d s ta w ic ie li n a s z y c h in n y c h , z w ła sz c z a p o łu d n io w y c h są s ia d ó w .
P ie r w s z y to m (s. I—X V III + 690) o b e jm u je d w ie części p o p rz e d z o n e w s tę p e m i C zęścią in tr o d u k c y jn ą . W stę p pochodzi) o d r e d a k to r ó w i p o d a je in f o r m a c je n a t e m a t o k o lic z n o śc i p o w s ta n ia i z a w a r to ś c i m o n u m e n ta ln e j p u b lik a c ji. P r e lim in a r y P a rt (s. 1— 89) z a w ie ra b ib lio g r a fię p u b lik a c ji F. N e i r y n c k a (G. V a n B e l l e ) , je g o C u r r ic u lu m V ita e , z w ię z ły o p is d ro g i i p o g lą d ó w n a u k o w y c h (F. V a n S e g b r o e c k ) , f r a g m e n t n o ta t e k z d z ie n n ik a p r o w a d z o n e g o p rz e z p r o f e s o r a d o ty c z ą c y k o n tr o w e r s ji w o k ó ł je g o z a p a tr y w a ń n a n a t u r ę E w a n g e lii D zieciń stw a· z Ł k 1—2, k tó r e s ta ły się p o w o d e m d o o s k a r ż e n ia go w S to lic y A p o s to ls k ie j, p r e z e n ta c ję d o k o n a ń J u b i la t a n a U n iw e rs y te c ie K a to lic k im w L e u v e n (J. D e 1 o b 1 1) o ra z w y p o w ie d ź k a r d . G. D a - n e e 1 s a z a ty tu ło w a n ą K o ś c ió ł a eg zeg eza . W s z y s tk ie teksity, z w y ją tk ie m c y to w a n y c h w n ic h fr a g m e n tó w o b c o ję z y c z n y c h , z o s ta ły n a p is a n e w ję z y k u fla m a n d z k im , co c z y te ln ik o m sp o za B e lg ii u tr u d n ia d o k ła d n e z a p o z n a n ie się z ic h tre ś c ią .
D w ie p ie rw s z e części ju b ile u s z o w e j p u b lik a c ji n o s z ą ty t u ły E w a n g e lia fe ) (s. 90—357) i Ź ró d ło m ó w Q (s. 359—688). W p ie r w s z e j z n a la z ło s ię 14 a r t y k u łó w . O tw ie ra je te k s t T h e T h e o lo g ic a l S ta k e s i n th e S y n o p tic P r o b le m (J . S. К 1 о p p e n b о r g), zaś z a m y k a P r in te d E d itio n s o f G r e e k S y n o p s e s
a n d th e ir I n flu e n c e on th e S y n o p tic P r o b le m (J. K . E l l i o t t ) . N ie sp o só b
p o k u sić się o o c e n ę p o szcz e g ó ln y c h p rz y c z y n k ó w , o d z w ie rc ie d la ła b y o n a z re s z tą u p o d o b a n ia i z a in te r e s o w a n ia c z y te ln ik a . T y m n ie m n ie j z a s a d n e w y d a je się w s k a z a n ie n a k ilk a ty tu łó w w k a ż d e j części F e s t s c h r i f t u.
I ta k w części p ie r w s z e j n a sz c z e g ó ln ą u w a g ę z a s łu g u ją a r t y k u ły : D ie B e d e u tu n g d e r E v a n g e lie n in d e r T h e o lo g ie g e s c h ic h te b is z u r K a n o n b ild u n g (W . S с h n i i t h a 1 s), T h e S o n o f M a n a n d th e S y n o p tic P r o b le m (M. D. H o o k e r ) , T h e S h e m a c in E a r ly C h r is tia n ity (В. G e r h a r d s o n) o ra z D as Z e u g n is d e r fr ü h e n P a p y r i f ü r d e n T e x t d e r E v a n g e lie n (B . A l a i n d ) . W d r u g ie j części, z a w ie r a ją c e j 15 p rz y c z y n k ó w , n a p o c z ą tk u u m ie sz c z o n o a r t y k u ł T h e S a y in g s Q (J. M. R o b i n s o n ) , a n a k o ń c u D ie F u n k tio n d e r H e r r e n w o r te in d e r e th is c h e n A r g u m e n ta ti o n d es P a u lu s im E r s te n K o r itn th e r b r ie f (A. L i n d e m a n n ) . W s z y s tk ie ro z w a ż a n ia o b r a c a ją się w o k ó ł p r o b le m a tyki! ź ró d ła Q. Z b ie r a ją w y n ik i d o ty c h c z a so w y c h p o s z u k iw a ń i w y ty c z a ją n o w e h o ry z o n ty b a d a w c z e . N a w y ró ż n ie n ie z a s łu g u ją te k s ty : E in e w e is c h e itli-
c h e G r u n d s c h r ift in d e r L o g ie n ą u e lle ? (D. Z e l l e r ) , A p o c a ly p tic a n d th e S y n o p tic S a y in g s S o u rc e Q (A. D. J a c o b s o n ) , T h e T e m p ta ti o n N a r r a tiv e in Q <C. M. T u c i k e t t ) , A P a le s tin ia n C o lle c tio n o f B e a titu d e s (J. A . F i t z-
m y e r) o ra z T h e S y n o p tic P r o b le m — „ M in o r” A g r e e m e n ts a n d th e B e e lz e - b u l P e ric o p e (M. E. B o r i n g ) . T o m d ru g i (s. 691— 1720) o b e jm u je tr z y k o le jn e części. N a jd łu ż s z a (s. 691— 1184) je s t p o ś w ię c o n a E w a n g e lii M a rk a . O tw ie ra j ą p o ż y te c z n a s y n te z a T h e P r e -M a r k a n T r a d itio n in R e c e n t R e se a rc h (1980— 1990), k tó r e j a u to r e m j e s t W . R . T e l f o r d , z a m y k a ró w n ie u d a n y p rz y c z y n e k T h e R e v e r s e d C o n - t e x t u a li z a t io n o f P s a lm 22 in th e M a r k a n C r u c ifix io n : A S o c io -R h e to r ic a l A n a ly s i s (V . K. R o b b i n s ) . N a ro z w a ż a n ia d o ty c z ą c e E w a n g e lii M a rk a s k ła d a się 25 te k s tó w . O to n ie k tó r e ty tu ły : V o r m a r k in is c h e L o g ie n tr a flilio n -
-P a r a le lle n in d e r u r c h r is tlic h e n B r ie f lite r a tu r (С. В r e y t ein b а с h ), M a r k u s , B e g le ite r d e s P e tru s ? (E. S c h w e i t z e r ) , M arc, le c te u r de P ie rr e e t d e P a u l (P. R o l l a n d ) , M a r k a n d th e F u sio n o f T r a d itip n s (B. O r c h a r d
— je g o p o g lą d y p rz y b liż y ł w P o ls c e R. B a r t n i c k i , zob. C T 59/1989/3, s. 5— 25), T h e D a te a n d P r o v e n a n c e o f M a r k ’s G o sp e l (E. E. E l l i s ) , T h e
Q u e s t fo r th e C o m m u n ity o f M a r k ’s G o sp e l (J. R. D o n a h u e ) , S tr u c tu r e th é o lo g iq u e d u M a rc (C. M i n e t t e D e T i l i e s e ) o ra z 12 p rz y c z y n k ó w p o
ru s z a ją c y c h r o z m a ite szczeg ó ło w e p ro b le m y M a rk o w e j E w a n g e lii. C zęść c z w a rta , z 13 a r t y k u ła m i (s. 1187— 1468), m a n a w z g lę d z ie E w a n g e lię M a te u sza. R o zp o c z y n a j ą a r t y k u ł M a tth e w : b ib lo s, e u a n g é lio n , o r bios? (G .N . S t a n t o n ) , n a to m ia s t z a m y k a M a tth e w ’s A c c o u n t o f th e B u r ia l o f J e su s:
M t 27, 51— 61 (D. S e n i o r ) . Z o g ó ln ie js z y c h ro z w a ż a ń w a r to w y m ie n ić :
M a tth e w : S tr u c tu r e , B io g r a p h ic a l Im p u ls e , a n d th e „I m ita tio C h r is ti” (D. C.
A l l i s o n ) , V e r s u c h z u r C h ris to lo g ie d es e r s te n E v a n g e liu m s (I. B r o e r ) ,
C h r is to lo g y a n d C h u r c h in M a tth e w (C. E. C a r 1 s t o n ) o ra z M a t th e w ’s A w a r e n e s s o f M a r k a n R e d a c tio n (J . D. G. D u n n ) . A n a lity c z n e ro z w a ż a n ia d o ty c z ą te k s tó w M t 1, 2; 1— 2; 13, 47— 50; 19, 16— 22 ( p ió ra D. J . H a r r i n g - t o n a, d o b rz e z n a n e g o w P o ls c e z k s ią ż k i K lu c z do B ib lii) i M t 27, 57—61. Z a m y k a ją c a to m d r u g i część p ią ta (s. 1469— 1716) m a z a p rz e d m io t E w a n g e lię Ł u k a sz a . O tw ie r a j ą a r t y k u ł p o d e jm u ją c y s ta n d a r d o w y te m a t T h e T h ir d
G o sp e l as a P r e fa c e to A c ts ? S o m e R e fle c tio n s (C. K . B a r r e t t ) , k o ń czy
a n a lity c z n y p rz y c z y n e k L k 24,12 — e in P r o d u k t lu k a n is c h e r R e d a k tio n ?
(A. D a u e r ) . T y lk o tr z y a r ty k u ły p o r u s z a ją o g ó ln ą p r o b le m a ty k ę , n a to m ia s t 12 p o z o sta ły c h o b ra c a się w o k ó ł ró ż n y c h szc z e g ó ło w y c h k w e s tii t r z e c ie j E w a jig e lii k a n o n ic z n e j.
T rz e c i to m m o n u m e n ta ln e g o F e s ts c h r iftu o b e jm u je d w ie o s ta tn ie części, sz ó s tą i sió d m ą , p o ś w ię c o n e E w a n g e lii J a n a (s. 1721—2222) o ra z re c e p c ji E w a n g e lii (s. 2223— 2536). Co się ty c z y E w a n g e lii J a n a to d z ie s ię c iu a u to r ó w p o ru s z a p ro b le m y o c h a r a k t e r z e in tr o d u k e y jn o -o g ó ln y m , n a to m ia s t p ię tn a s tu o m a w ia w y b r a n e z a g a d n ie n ia szczegółow e. W p ie r w s z e j g ru p ie o d n o tu jm y te k s ty : S y n o p tis c h e u n d jo h a n n e is c h e C h ris to lo g ie — e in V e r g le ic h (R. S с h n а с к e n b u r g),J o h a n n e s u n d d ie S y n o p tik e r (U. S c h n e l l e ) , T h e I n d e p e n d e n c e o f th e G o sp e l o f J o h n : S o m e O b s e r v a tio n s (P. B o r g e n ) , L o c a lity a n d D o c tr in e : M a r k a n d J o h n R e v is i te d (S. F r e y n e ) , o ra z L e s
p a r e n th è s e s jo h a n n iq u e s (G. V à n B e l l e ) . W d r u g ie j u m ie sz c z o n o 15 p r z y
c z y n k ó w , z k tó r y c h tr z y d o ty c z ą J 1 z a ś p ię ć o m a w ia j ą J 20—21. S ió d m ą część F e s t s c h r i f t u o tw ie r a a r t y k u ł L e s p r e m ie r s in d ic e s d ’u n e r é c e p
tio n de l’é v a n g ile d e sa in t J e a n (R. K i e f f e r ) , z a m y k a A n n o n c e r J é s u s - -C h r is t: m a is q u e l J é s u s C h rist? (G. T h i l s ) . W a rto o d n o to w a ć ty t u ły : R e
c e n t R e s e a r c h o n th e G o sp e l o f T h o m a s (B. D e h a n d s c h u t l e r ) M ira c le s é v a n g é liq u e s — M ir a c le s a p o c r y p h e s (J .-M . V a n C a n g h ) , A u g u s tin e o n th e I n te r r e la tio n s o f t h e G o sp e ls (H. J. D e J o n g e ) , J n 4,24 d a n s l’o e u v r e d e H e g e l (E. B r i t o ) o ra z L e d y n a m is m e é th iq u e d e l’é v a n g ile (J. É t i e n - n e). N a s tę p u je a p e n d y k s R u b e n s i c z te r e j e w a n g e liś c i z r e p r o d u k c ja m i i o m ó w ie n ie m d w ó c h p łó c ie n P . P . R u b e n s a (s. 2539—2541). C ało ść z a m y k a j ą in d e k s y : s k ró tó w , a u to r ó w , m ie js c b ib lijn y c h , p o d m io to w y o ra z a l f a b e ty c z n a lis ta a u to r ó w w s z y s tk ic h a rty k u łó w . R e d a k to rz y n a p is a li w e W s tę p ie : „D z ię k i p rz y c h y ln e j o d p o w ie d z i i w s p ó ł p r a c y 125 k o le g ó w F e s ts c h r if t k u czci N e iry n c k a o f e r u je p a n o r a m ę a k t u a l n y c h s tu d ió w n a d E w a n g e lia m i. N a w e t je ż e li n ie je s t ’m o n u m e n tu m a e r e p e r e n n iu s ’, to s ta n ie się n ie z b ę d n y d la p o k o le n ia u c z o n y c h i s tu d e n tó w z a j m u ją c y c h s ię E w a n g e lia m i”. W ty c h sło w a c h n ie m a p rz e s a d y . W p ra w d z ie , co z ro z u m ia łe z w a ż y w sz y n a d u ż ą lic z b ę a u to r ó w i s z e r o k i w a c h la r z p o r u s z a n y c h te m a tó w , a r t y k u ły s to ją n a z ró ż n ic o w a n y m p o z io m ie n a u k o w y m , le c z d o m in u ją te k s ty o d u ż e j w a r to ś c i m e r y to ry c z n e j. N ie sp o só b p ra c o w a ć n a d E w a n g e lia m i b e z z a p o z n a n ia s ię z t ą w a ż n ą p u b lik a c ją . W y d a n a b a r d zo s ta r a n n ie z a s łu g u je n a n a jw y ż s z ą o c e n ę ja k o u d a n a s y n te z a b a d a ń n a d E w a n g e lia m i u s c h y łk u o b e c n e g o situlecia. D ość k o s z to w n a p u b lik a c ja <3000 F R B ) p o w in n a się z n a le ź ć w k a ż d e j d o b re j b ib lio te c e b ib lijn e j.
k s. W a ld e m a r C h r o s to w s k i, W a r s z a w a
B o b o la n u m 2 (1991) s. 1— 160, W a rs z a w a 1991, p o d re d . J ó z e f a K U L I-
SZ A S J
R e c e n z o w a liś m y ju ż n a ła m a c h „ C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a ” p ie r w s z y ro c z n i k c z a s o p is m a „ B o b o la n u m ” (C T 61/1991/4, s. 197— 198). D ru g i ró w n ie ż z a w ie r a w ie le c ie k a w y c h p o z y c ji z ró ż n y c h d z ie d z in te o lo g ii i n a u k je j p o k re w n y c h , j a k s ta r o ż y tn a czy w s p ó łc z e s n a h is to r i a c h rz e ś c ija ń s tw a . A r ty k u ły o p ra c o w a n e są w e d łu g w y m o g ó w n a u k o w y c h i z d u ż y m a p a r a t e m b ib lio g ra fic z n y m . S k ą d in ą d u n iw e r s y te t w H a r w a r d z ie p r a g n i e j e p o sia d a ć .
C z ę sto p o ru s z a n y m dziś, m o ż n a p o w ie d z ie ć m o d n y m z a g a d n ie n ie m , je s t p r o b le m p lu r a liz m u . M ó w i s ię o p lu r a liz m ie r e lig ijn y m , k u ltu ro w y m , p l u r a liz m ie p o g lą d ó w p o lity c z n y c h . W św ie c ie d ą ż ą c y m m im o w sz y stk o do j a k ie jś je d n o ś c i d z ię k i d o sk o n a le ro z w in ię ty m ś r o d k o m sp o łe c z n e j k o m u n ik a c ji, c o ra z to w ię c e j ró ż n e g o r o d z a ju g r u p p r a g n ie z a z n a c z y ć s w o ją o d r ę b ność. M o ż n a p o w ie d z ie ć , że je d n o ś ć w ró ż n o r o d n o ś c i je s t z a s a d n ic z y m p r o b le m e m sp o łe c z n y m , k u ltu ro w y m , p o lity c z n y m . E m e ry to w a n y p ro f e s o r K a to lic k ie g o I n s ty tu t u w P a ry ż u , R e n é M a r i é S J , p o ru s z a n a ty m tl e s p r a w ę p lu r a liz m u w te o lo g ii.
A u to r s tw ie rd z a , że ch o c ia ż p lu r a liz m te o lo g ic z n y is tn ie je w P iś m ie św . o ra z b y ł o b e c n y w te o lo g ii ś r e d n o w ie c z n e j p o d p o s ta c ią ró ż n y c h sz k ó ł te o lo g iczn y c h , p o ja w ił s ię o n d ziś ja k o z a g a d n ie n ie s to s u n k o w o n o w e. D o te j n o w o ści p rz y c z y n ił s ię w z n a c z n y sp o só b S o b ó r W a ty k a ń s k i II , k tó r y k o rz y s ta ją c z p r a c te o lo g ó w b e z p o ś re d n io go p o p rz e d z a ją c y c h p o s ta w ił p rz e d K o ś cio łem z a g a d n ie n ia in k u ltu r a c ji, a ró w n o c z e ś n ie d o p u ś c ił k o r z y s ta n ie z d o ro b k u te o lo g ic z n e g o i w a r to ś c i w y ro s ły c h p o z a K o śc io łe m r z y m s k o k a to lic k im . O tw o rz y ł p r z e z t o z n a c z n ą p r z e s tr z e ń w o ln o ś c i i p o s z u k iw a ń , a ty m s a m y m i p lu r a liz m u , d la te o lo g ó w k a to lic k ic h .
W ty m s a m y m ś w ie tle m o ż n a się p rz e k o n a ć , że te o lo g ia je s t z je d n e j s tro n y d y s c y p lin ą K o śc io ła i w y r a ż a je g o w ia r ę , z d ru g ie j p o z o s ta je w p e w
