A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA LITTERARIA 2, 1981
Waldemar Mlchowicz
WALKA O ROZBROJENIE A PRACOWNICY NAUKI1
Powszechnie uznaje się, że problem rozbrojenia należy do najw aż-niejszych kwestii XX w. w ym agających szybkiego rozwiązania. Jedno-cześnie jednak niożna stwierdzić w różnych państw ach i w różnych kręgach społecznych — w 'tym także w śród pracow ników nauki — sta-ny zniechęcenia ii 'niewiary w możliwość uzyskania sukcesu w tej dzie-dzinie. Źródłem ow ych nastrojów pesym istycznych jest przede w szyst-kim dotychczasowe negatyw ne doświadczenie historyczne ludzkości. Tęsknota za stanem ugruntow anego pokoju i bezpieczeństwa od w ie-ków inspirowała filozofów, polityie-ków i w ładców do opracow yw ania i zgłaszania różnych koncepcji dotyczących redukcji armii i budżetów wojskowych, tw orzenia stref wolnych od zbrojeń itp. W ystarczy tutaj odwołać się do koncepcji pow stałych w XVIII—XIX w. — M
ontes-quieu, J. J. Rousseau, S. Staszica, W. F. M alinowskiego, I. Kanta, F. Na- xa, J. Benthama czy ideologów klasy robotniczej: F. Engelsa i K. M ar-ksa2. Można także spotkać się z opinią, że wszelkie próby w prowadze-nia w życie koncepcji rozbrojeniowych kończyły się w przeszłości w y-ścigiem zbrojeń i wybuchem wojny. Jako dowód na to twierdzenie po-daje się dwie konferencje rozbrojeniowe w Hadze (1899 i 1907 r.), które poprzedziły wybuch I w ojny światowej, oraz I Genewską Konferencję Rozbrojeniową (1932— 1935), której niepowodzenie stało się jedną z przesłanek prowadzących do w ybuchu II w ojny św iatow ej3.
1 Zasadnicze m yśli zawarte w niniejszym artykule zostały w ypow iedziane przez autora na m iędzynarodowym sympozjum „Rola naukow ców i ich organizacji w w alce o rozbrojenie", odbytym w M oskw ie 15— 19 VII 1975.
2 Por. bardziej szczegółow o na ten temat: J. G i 1 a s, Zagadnienie rozbrojenia, Toruń 1966, s. 8— 16.
3 Por. P. R e n o u V i n, J. B. D u r o s e l l e , Introduction à l'histoire des
rela-tions internationales, Paris 1966, s. 278— 281; W. M i c h o w i c z , W y s tą p ie n i e N ie m iec hitlerow skich z K onierencji R ozbrojenio we] i Ligi N arodów , -„Z eszyty N aukow e UL"
Pesymizmem napaw ają także niewspółm iernie nikłe, w sto su n k i do wysiłków, w yniki walki o rozbrojenie w okresie po 1945 r. w ramach ONZ, jak i poza tą organizacją. Bez w ątpienia szereg nieporozumień i frustracji pow oduje bardzo abstrakcyjne i w yidealizow ane pojm ow a-nie powszechnego i całkowitego irozbrojenia jako stanu, w którym z kuli ziemskiej znikną w ogóle jakiekolw iek oddziały i formacje zbrojne.
Zastanówmy się jednak czy w now ej sytuacji polityczno-strategicz-nej, w ytw orzonej po II wojnie światowej, można bazować na tym sa-mym systemie myślenia i traktow ania problemu rozbrojenia, jak do w ybuchu drugiego konfliktu światowego. Przede wszystkim należy uściślić samo pojęcie rozbrojenia.
W rezultacie w ielu lat dyskusji i dokonanych analiz, ONZ doszła do następującej definicji: „Rozbrojenie (powszechne i całkowite) w tedy zostanie osiągnięte, gdy państw a dysponować będą tylko itakim nieją- drowym uzbrojeniem, takimi siłami zbrojnymi, środkami i urządzeniami, które na mocy porozumienia uznane zostaną za konieczne do u trzy -mania porządku w ew nętrznego i ochrony osobistego bezpieczeństwa obyw ateli oraz, gdy państw a będą utrzym yw ały i oddawały uzgodnione kontyngenty ludzi dla sił pokoju Narodów Zjednoczonych' 4.
Po II w ojnie światowej zaistniało szereg obiektyw nych zja-wisk, które pozwalają przewidywać w ostateczności pozytywny w ynik walki narodów świata o rozbrojenie i stworzenie podstaw dla trw ałego pokoju. Po pierw sze — rozwój broni term ojądrow ej oraz rakietow ej w ytw orzył sytuację, w której stało się niemożliwe uzyskanie za pomocą w ojny tych celów politycznych, gospodarczych d strategicznych, jakie uzyskiw ano w dobie w ojen toczonych przy użyciu broni konw encjonalnych. Co więcej, zastosowanie broni term ojądrow ych mogłoby w pew -nych okolicznościach postawić pod znakiem zapytania w ogóle fakt istnienia życia na Ziemi.
Po drugie — wyścig zbrojeń pochłania każdego roku ogrom ne su -my, szacowane na około 300—350 mld dolarów5, co wpływa hamująco na realizację program ów rozwoju gospodarczo-społecznego wszystkich
krajów.
Po trzecie — powstała po II w ojnie światowej w spólnota państw 4 G i 1 a s, op. cif., s. 78.
5 Sztokholm ski Instytut Badań P okojow ych oszacow ał w ydatki zbrojeniow e w 1974 r. na 200 mld doi., jego imiennik w O slo na 220 mld doi., a specjaliści z NRD w 1977 r. na 350 mld doi. Zob. W o r ld armament and disarmament, Uppsala 1975, s. 100: Between pe ace and war: the O uest oi disarmament, „Bulletin of Peace Proposals" 1975, nr 6, s. 6; „Horizont. Sozialistische W ochenzeitung für Internationale Politik und Wirtschaft", 1977, nr 37, s. 11.
socjalistycznych — program ow o identyfikująca się z pokojem — osią-gnęła taki 'potencjał gospoda rczo-militarny, iż zaistniały obiektyw ne w arunki do pokojowego rozstrzygania sprzeczności między kapitaliz-mem a socjalizkapitaliz-mem i do wyeliminowania w ojny z arsenału środków realizowania polityki zagranicznej.
Po czwarte — pod wpływem polityki pokojowego w spółistnienia realizowanej konsekw entnie przez państw a socjalistyczne oraz prze-w artościoprze-w ania przez Zachód stosunku do państprze-w socjalistycznych, la-ta siedemdziesiąte XX w. przyniosły pogłębienie procesu odprężenia w stosunkach m iędzynarodow ych w skali globalnej®. Podstawowe znacze-nie miało tutaj podpisaznacze-nie przez ZSRR i USA szeregu ważnych porozu-mień politycznych i wojskowych, zakończenie konfliktu wietnam skiego
(1973 r.) oraz sukces z Helsinek — podpisanie „Aktu Końcowego Konfe-rencji Bezpieczeństwa i W spółpracy w Europie” w 1975r. Na skutek za-warcia układów m iędzy RFN a ZSRR, PRL, NRD i porozumienia w spra-wie Berlina Zachodniego (1970— 1973), tzw.-problem niemiecki przestał blokować możliwość ogólnoeuropejskich, a także w -pewnym sensie ogólnoświatowych, rozwiązań w procesie budow y system u bezpieczeń-stwa i w spółpracy7.
Po piąte — hasło walki o pokój i rozbrojenie stało się częścią skła-dową program u działania milionowych rzesz członków różnych partii politycznych (głównie komunistycznych i socjalistycznych), organizacji społecznych, religijnych i zawodowych. Zainicjowany przez M iędzyna-rodowy Kongres Intelektualistów we W rocław iu (1948) i I Światowy Kongres Pokoju w 1949 r. społeczny ruch obrońców pokoju stał się realną siłą, z którą muszą się liczyć rządy i ośrodki w ładzy we w szyst-kich państwach.
św iadom i przedstawionych w yżej okoliczności pracow nicy nauki po-winni, w m iarę swoich możliwości d reprezentow anych specjalności włączyć się do walki o urzeczywistnienie idei powszechnego i całkowi-tego rozbrojenia oraz zadań cząstkowych prow adzących do ostatecznego celu. JesL to ich moralnym obowiązkiem, w ynikającym z ofiary życia ponad 50 min poległych na skutek działań bojowych, zamordowanych i zamęczonych przez faszystów, zmarłych w następstw ie chorób, głodu iip. w czastie II w ojny światowej. Szczególna odpowiedzialność uczo-nych za rezultaty walki o rozbrojenie jest w prost proporcjonalna do roli, jaką pracow nicy nauki odgryw ają w procesie dokonującej się
6 O celach i istotnej treści pokojow ego w spółistnienia zob. M. D o b r o s i e l s k i ,
Z teorii i p ra k ty k i p o k o jo w e g o współistnienia. Filozoiia — ideologia — polity ka,
W arszawa 1976, s. 51— 55.
1 Por. J. K o k o t , O d Poczdamu do Helsinek. Koniec okresu pow ojen n ego
w skali świata rew olucji naukow o-technicznej i odw rotnie proporcjo-nalna do stopnia zaangażowania uczonych niektórych specjalności w op-racow yw anie now ych rodzajów broni.
Można wyróżnić następujące formy działalności pracowników nau-kowych na rzecz rozbrojenia:
1. Prowadzenie badań naukow ych różnych aspektów wyścigu zbro-jeń i rozbrojenia, pokoju i procesów służących zbliżeniu oraz współ-pracy między narodami, a także pełnienie przez uczonych roli eksper-tów.
2. Popularyzacja idei rozbrojenia, bezpieczeństwa i konieczności walki o trw ały pokój za pomocą działalności dydaktycznej, publikacji, odczytów naukowych, organizowania konferencji i sympozjów nauko-wych oraz popularnonaukonauko-wych.
3. W spółtworzenie i realizacja program ów walki o rozbrojenie i po-kój w trakcie działalności społecznej, «politycznej, parlam entarnej,
rzą-dowej itp. w skali jednego k raju i w skali międzynarorzą-dowej.
Zatrzym ajm y się na chwilę n a niektórych przykładach szczegóło-wych, ilustrujących duże możliwości i rolę pracowników nauki w roz-w iązyroz-w aniu trudności piętrzących się na drodze do rozbrojenia i trroz-w a-łego pokoju, bądź też w stym ulowaniu kierunków i sposobów walki 0 realizację tych idei. Na w niosek Polski z 1960 <r. naukow cy — ek
sper-ci z 12 krajów opracow ali inform ację o praw dopodobnych, straszliwych skuLkach dla świata użycia broni jądrow ej oraz o zagadnieniach bez-pieczeństwa i konsekw encjch ekonomicznych, w ynikających dla państw z posiadania i dalszego doskonalenia te j broni. Podobny w strząsający raport został opracow any przez ekspertów — również z inicjatyw y pol-skiej — w sprawie ew entualnych skutków użycia broni chemicznej8 1 bakteriologicznej. Obie ekspertyzy, upowszechnione przez sekretarza generalnego ONZ (1967, 1969 r.), odegrały istotną rolę w przyśpiesze-niu prac rozbrojeniow ych przeę ONZ i Konferencję Komitetu Rozbro-jeniowego.
Istnieje pilna potrzeba gruntow nego zbadania ekonomiczno-społecz-nych aspektów w yścigu zbrojeń i rozbrojenia, niezależnie od już istnie-jącego opracow ania przez ekspertów na zlecenie ONZ. W szczególnoś-ci chodzi o szacunek ekonom iczny możliwiych zysków po zrealizo-w aniu różnych planózrealizo-w częściozrealizo-wej redukcji zrealizo-w'ydatkôzrealizo-w zbrojeniozrealizo-wych, redukcji sił zbrojnych oraz praw dopodobnego wpływu rozbrojenia na reprodukcję kapitalistyczną w w arunkach zaawansowanych zbrojeń. Już w okresie m iędzyw ojennym szereg uczonych sygnalizowało
niektó-• Jednym z przykładów w artościow ej ekspertyzy naukow ej na temat broni ch e-m icznej jest e-monograficzna publikacja prof. H. L o h s a z NRD, D elayed toxic
re niebezpieczeństwa kryjące się w procesie przechodzenia gospodarki 0 dużym nasyceniu produkcją zbrojeniową na gospodarkę pokojow ą9. Pojawienie się zjawisk recesyjnych w gospodarce państw kapitalistycznych, nasilające się bezrobocie i pow stające na tym tle określone kom -plikacje społeczne, niew ątpliw ie bardzo poważnie ograniczają zaufanie opinii publicznej co do możliwości przeprow adzenia operacji rozbroje-niow ych i działają ham ująco na szereg rządów. G runtowne zbadanie tego zjawiska, możliwości zatrudnienia całych grup zawodowych p ra-cujących dotąd w przem yśle zbrojeniowym (w tym m. in. około 400 tys. pracowników nauki i inżynierów )10 w innych gałęziach gospodarki, w skazanie na możliwości przesunięć w strukturze produkcji gałęziowej
1 przestrzennej oraz likwidacji dysproporcji między podażą a popytem, miałoby poważne znaczenie dla rozwiązania mitu o jedynie dobroczyn-nym wpływie zbrojeń na gospodarkę11.
Istotną kw estią jest znalezienie odpowiedzi na trzy pytania: 1. Jak realizować stopniowo rozbrojenie, aby żadna ze stron nie zdobyła w oj-skowej przewagi nad drugą stroną? 2. W jaki sposób zorganizować skuteczną kontrolę rozbrojenia? 3. Jak zorganizować spraw ny system pokojowego załatw iania sporów między państwami po w prowadzeniu w życie konw encji rozbrojeniow ej?12 Nie w ydaje się, aby można było odpowiedzieć na te pytania bez udziału uczonych: prawników, ekono-mistów, socjologów.
Zespoły naukowe uczonych różnych krajów — prawników, histo ry -ków, socjologów, politologów, pedagogów i in. — powinny także zająć się badaniami różnych aspektów procesów odprężenia m iędzynarodo-wego, w spółpracy m iędzynarodow ej, w zajem nych związków między bezpieczeństwem a rozbrojeniem . Doświadczenie w ynikające z dzia-łalności na rzecz rozbrojenia w okresie m iędzywojennym , a także po II w ojnie światowej, w skazuje, że problem ten należy rozwiązać para- lelnie z budowaniem odpowiedniego system u bezpieczeństwa, pogłębia-niem procesu odprężenia i rozwijapogłębia-niem w spółpracy m iędzynarodo-w ej13. W zajem na zależność tych zjaiędzynarodo-wisk iędzynarodo-w ynika bardzo iędzynarodo-w yraźnie 8 Por. odpow iedzi 26 profesorów z 11 krajów Europy (w tym z Polski) na ankietę w spraw ie rozbrojenia: „Journal des Nations", nry 123— 140 z 20 stycznia— 13 lute-go 1932.
10 W o r ld armament and..., s. 102.
11 Por. L. U r b a n , Kapitalizm a rozbrojenie. Studium ekonom iczna, W arszawa 1976, s. 186— 190, 255—256; Z. M a t k o w s k i , Gospodarka k a pitalistyczna a ro
zbro-jenie, W arszawa 1976, s. 18—23, 97 i in.
12 R. В i e r z a n e k , W s p ó łc ze s n e stosu nki m iędzynarodow e, W arszawa 1972, s. 276— 277.
13 Por. W. M i c h o w i с z, Rozbrojenie a be zp ie c ze ń stw o (1920— 1939), „Kwartal-nik Historyczny" 1970, nr 3, s. 657—658.
z analizy ,,Alktu Końcowego KBWE" w Helsinkach, zwłaszcza zaś z jego części zatytułow anej Dokument w sprawie środków budowania zaufania
i niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia, a itakże tych partii
„A ktu”, które trak tują o w spółpracy sygnatariuszy w dziedzinie gos-podarki, nauki i techniki, oświaty, środowiska naturalnego oraz w spół-pracy ku lturalnej14. Tak więc w szystkie konkretne przedsięwzięcia wzmacniające wzajemne zaufanie między narodam i — tafcie także jak realizacja zarysow anej przez E. G ierka w Helsinkach idei „w ychow a-nia dla pokoju"15, opracow anie przez polskich i zachodnioniemieckich uczonych zaleceń w spraw ie podręczników historii i geografii1®, w spół-praca gospodarcza między przedsiębiorstw am i państw socjalistycznych
i państw zachodnich itp. — pośrednio służą rozwiązaniu problemu roz-brojenia, ponieważ stw arzają ku temu odpowiedni klimat polityczny.
W ielką i odpowiedzialną rolę odgryw ają ci pracownicy nauki, któ-rzy są autoram i podręczników szkolnych i uniw ersyteckich oraz ci, którzy są jednocześnie nauczycielami akademickimi. Przekazywane treści w w ykładach i publikacjach mogą i powinny kształtow ać ak ty w -ny stosunek młodzieży do spraw rozbrojenia, w spółpracy m iędzynaro-dowej i pokoju. W dzięcznym obszarem działania jest prezentow anie problem ów rozbrojenia i bezpieczeństwa w popularnych w ykładach organizowanych przez tow arzystw a naukow e i społeczne, w radio i te -lewizji. Za słabo w ykorzystyw ane są możliwości, jakie z tego punktu widzenia k ryją w sobie filmy z dziedziny science fiction.
Duże znaczenie posiadają organizowane na wysokim poziomie nau-kowym konferencje i sympozja poświęcone różnym aspektom rozbro-jenia, które z jednej strony podsumowują i stym ulują dalsze badania, z drugiej zaś — służą formowaniu opinii publicznej. Jednym z najbar-dziej udanych i w artościow ych przedsięwzięć tego typu było sympoz-jum zorganizowane przez Światową Federację Pracowników Nauki (ŚFPN) w Moskwie (15— 19 lip ie c '1975 r.) z udziałem 425 naukowców z 62 krajów , reprezentujących 44 krajow e i m iędzynarodowe organiza-cje17. Zasługą tego sympozjum było rn. in. zaalarmowanie m iędzynaro-dowej opinii publicznej przez ujaw nienie pew nych szczegółów doty-czących doświadczeń z nowymi rodzajami broni — broni biologicznej (uzłośliwienie niechorobotw órczych wirusów i bakterii), geofizycznej
14 A kt K ońcow y Konferencji Bezpieczeństwa i W spółpracy w Europie, „Sprawy M iędzynarodowe" 1975, nr 10, s. 11— 14 i n.
15 Przem ówienie Edwarda Gierka, „Trybuna Ludu" 1 VIII 1975, nr 177.
lc Tekst polski i niem iecki zob. Empfehlungen für Schulbücher der Geschichte
und Geographie in dsr Bundesrepublik und in der V olk srepublik Polen. Braunschweig
1977, s. 56.
(zmiany klimatu, spotęgow anie promieniowania jonizującego w okreś-lonych obszarach), różnych broni zapalających, m iniaturyzowanie bro-ni jądrow ej itp., oraz w ysubro-nięcie 'żądabro-nia całkowitego zakazu doświad-czeń i stosowania tych broni.
W spomniany w yżej organizator sympozjum moskiewskiego — ŚFPN — posiada poważne zasługi dla rozwoju ruchu na rzecz walki 0 rozbrojenie. Federacja powstała w 1946 r. w dużym stopniu jako reakcja na w ybuchy bomb atomowych w Hiroszimie i Nagasaki. W y-bitni fizycy-laureaci N agrody Nobla: R. M. S. Blackett, F. Joliot-Curie 1 C. F. Powell, będący organizatoram i SFPN, uznali za konieczne w sposób autorytatyw ny przestrzec świat przed niebezpieczeństwami w ynikającym i z rozwoju broni nuklearnych. W ciągu swojej przeszło 30-letniej historii F ederacja — skupiająca obecnie około 400 tys. człon-ków i 42 organizacje afiliowane — nie ustaw ała w wysiłkach, aby uświadomić światu potrzebę zahamowania w yścigu zbrojeń, w prow a-dzenia zakazu wszelkich prób z bronią jądrow ą, zakazu rozwoju no-wych rodzajów broni masowego rażenia, w tym także bomby n eutro-nowej itd.18 Z inicjatyw y tej organizacji zrodził się tzw. ruch Pugwash, który odegrał dużą rolę w doprow adzeniu do podpisania traktatu o częściowym zakazie prób ż bronią nuklearną, układu o nieprolifera-cji, do rozwinięcia rozmów SALT oraz stw orzył w arunki do dyskret- nych interw encji w różnych regionalnych konfliktach zbrojnych19.
Duże możliwości kształtow ania losów walki o rozbrojenie, bez-pieczeństwo i pokój mają uczeni łączący swą pracę naukow ą z dzia-łalnością społeczną, polityczną, sprawowaniem funkcji poselskich i rzą-dowych. Czynne uczestnictwo pracow ników nauki w pracach SFPN (uczonych polskich poprzez Związek N auczycielstw a Polskiego), w ru-chu Pugwash, w przedsięwzięciach podejm owanych przez Światową Radę Pokoju i jej kom itety narodowe, przez różne postępowe stow a-rzyszenia i tow arzystw a naukow e powinno być m oralnym o b o w ią z k ie m
każdego pracow nika nauki.
UCzeni-posłowie, ministrowie, w ybitni działacze polityczni mają największe, możliwości uczestniczenia w konstruow aniu aktów usta-wodawczych, program ów politycznych, rządow ych itp., które mogą
18 Por. apele i rezolucje SFPN w sprawie rozbrojenia z lat 1975— 1977: Ending
the arms race — The role ot the scientist, London— Berlin 1977, s. 125— 135; Two statements, „Scientific World" 1977, nr 4. s. 3— 4; broszura E. B u r h o p a , The
neu-tron bomb, London 1977, s. 15.
19 Por. F. N e t t e r , Naissance et d évelo p p em en t du m ou vem en t Pugwash, „Le Monde Scientifique" Septembre 1976, nr 270, s. 18; W yw iad M. K u k l i ń s k i e g o z prof. E. Burhopem pt. C złonek ,,Manhattan Project" o w o jn ie i pokoju, „PAP. Nauka i Technika. Serwis Zagraniczny" 22 IX 1977, nr 920.
służyć realizacji idei powszechnego i całkowitego rozbrojenia oraz pokojow ego rozwoju stosunków międzynarodowych. Mogą oni także w sposób najbardziej skuteczny demaskować kom binatorów politycz-nych, członków różnych „komitetów aktualnego zagrożenia" itp., pra-gnących uczynić z w ojny, handlu bronią, propagandy antyodprężenio- wej itp. źródło kariery politycznej i nadzw yczajnych zysków. W szcze-gólności istotną kw estią jest przeciwdziałanie zabiegom firm i mono-poli zbrojeniowych, których działalność przeciwko rozbrojeniu i od-prężeniu w stosunkach międzynarodowych jest szczególnie niebezpie-czna.
Jest praw dą, że wyniki w alki o rozbrojenie są niewspółm iernie nikłe w stosunku do wysiłków. Niemniej optymizmem napaw a fakt uzyskania niew ątpliw ych sukcesów. N ależą do nich przede wszystkim: układ o zakazie prób z bronią jądrow ą w atmosferze, przestrzeni kos-micznej i pod wodą (1963), układ o nieproliferacji (1968), konw encja 0 zakazie broni bakteriologicznej (1971), układy o dezatomizacji A rkty-ki, Afryrkty-ki, A m eryki Łacińskiej (1959, 1965, 1967), radzieoko-am erykań- skie porozumienia z lat 1972— 1973 dotyczące ograniczenia zbrojeń strategicznych i zapobiegania w ojnie nuklearnej.
Problem powszechnego i całkowitego rozbrojenia wciąż czeka na rozwiązanie. Uczeni nie mogą szczędzić swych sił, aby opracow ać 1 w skazać politykom najlepszy w ariant rozumnego przygotow ania i właściw ego przeprow adzenia takiego rozbrojenia, które wzmocni bez-pieczeństwo oraz przyczyni się do w zrostu dobrobytu każdego narodu. Do powszechnego i całkowitego rozbrojenia ludzkość będzie dochodzić stopniowo, w dość długim okresie czasu, ale — jak pisał L. Breżniew w liście do uczestników sympozjum SFPN w 1975 r. w Moskwie — „lu-dzie nauki, pośw ięcający swe siły i wiedzę wzniosłym ideałom postępu i humanizmu mogą przyczynić się do szybszego zbliżenia się do roz-brojenia w tych w szystkich dziedzinach, gdzie jest to możliwe do zrealizowania j u ż d z i ś , do wzmożenia wysiłków w szystkich zain-teresow anych państw i narodów w osiągnięciu tego szlachetnego celu"
[podkr. W. M .]20.
Po KBWE w Helsinkach należy przede wszystkim zabiegać o to, aby ugruntow ującem u się odprężeniu politycznemu, zwłaszcza w Euro-pie, tow arzyszył proces odprężenia w dziedzinie stosunków m ilitar-nych21. Nakazem chwili jest rozw ijanie jak najszerszej kampanii w spraw ie zakazu wszelkich doświadczeń z broniami masowego raże-nia (z bombą neutronow ą włącznie), położeraże-nia k resu wyścigowi
zbro-20 „Prawda” 1975, nr 16, VII, s. 1.
S1 Por. rozw inięcie tego zagadnienia: P e r s p e k t y w y Europy. Bezp ie czeństw o i w spółp raca w latach siedem dzi esi ąty ch, W arszaw a 1975, s. 2— 37.
jeń, likwidacji w szystkich baz wojskowych, przeprow adzania redukcji w ydatków wojskowych, tw orzenia stref bezatomowych w różnych re -jonach świata, osiągnięcia pozytyw nych wyników rozmów SALT i ro-kow ań w spraw ie redukcji sił zbrojnych w Europie.
Decyzje dotyczące przedstaw ionych wyżej przedsięwzięć spoczyw a-ją oczywiście w gestii rządów poszczególnych państw, zwłaszcza w iel-kich mocarstw. Rola pracow ników nauki i ich organizacji polega na tym, aby: 1) w spierać swoim autorytetem i działalnością społeczno- -polityczną poczynania w łasnych rządów, angażujących się w szcze-gółowe rozw iązywanie różnych problem ów z dziedziny rozbrojenia; 2) organizować form alne i nieform alne grupy nacisku na te rządy, które w ykazują wstrzemięźliwość w kw estiach rozbrojenia; 3) zwalczać w skali narodow ej i międzynarodow ej przeszkody narosłe na drodze do rozbrojenia; 4) mobilizować „opinię publiczną przy pomocy publika-torów do walki o rozbrojenie i trw ały pokój; 5) przyczyniać się do pogłębiania procesów odprężeniowych w stosunkach m iędzynarodo-wych i do rozw ijania w spółpracy m iędzynarodow ej w celu zbudowa-nia trw ałych podstaw pokoju światowego.
Zakres, formy, intensyw ność i skuteczność w alki o bezpieczeństwo, rozbrojenie i pokój są i będą zależne od określonych w arunków naro-dowych i państw ow ych, w jakich pracują i działają pracowmicy nauki oraz funkcjonują ich organizacje. W szczególności odpowiedzialne za-dania spadają na barki uczonych am erykańskich. To oni, w raz z całym środowiskiem intelektualnym , ze związkami zawodowymi i stow arzy-szeniami religijnymi, powinni stworzyć masowiy i potężny ruch, który byłby zdolny do przełam ania oporu olbrzymiej machiny wojenno-prze- mysłowej oraz w pływ owych sił politycznych, broniących z determ ina-cją dotychczasowego kursu wyścigu zbrojeń.
Pracow nicy nauki — w raz z klasą robotniczą — stanowili i stano-wią przew odnią siłę w społecznym ruchu na rzecz rozbrojenia i zacho-wania pokoju. Doświadczenie wskazuje, że ich zdecydowana postawa, odwaga cywilna, zaangażowanie stają się w określonych w arunkach wielką siłą m aterialną oddziaływ ającą na kształt decyzji parlam entar-nych i rządowych, jak również instytucji m iędzynarodow ych. Uczeni powinni w pełni uświadomić sobie w łasne miejsce i możliwości pozy-tyw nego oddziaływania na ewolucję stosunków m iędzynarodowych w kierunku odprężenia i międzynarodowej w spółpracy, aby je śmielej i skuteczniej w ykorzystać w walce o rozbrojenie, bezpieczeństwo i trw ały pokój. ,
Instytut Historii Zakład H istorii Powszechnej N ow ożytnej i N ajnow szej
W aldem ar Mic howicz
STRUGGLE FOR DISARMAMENT AND RESEARCH WORKERS
The author begins with quoting the OUN definition of general disarmament, and with defining a number of political and military factors w hich after the Second W orld War are lik ely to contribute to the success of the struggle for disarmament, in spite of the previous modest achievem ents in this respect. Then the author names and exem plifies three forms of research workers' activities in support of disarmament: 1) Conducting research on various aspects of the armament race and disarmament, of peace and the processes of international cooperation, and various aspects of scholars' activities a s exports. 2) Popularization of the idea of disarmament and of n ecessity of lasting peace — through didactic activities, publications, lectures, organi-zing conferences, etc. 3) Participation in and realization of struggle for disarmament
P r o g r a m m s , in the course of social and political action as w ell as parliamentary and
governm ent action, both nation- and w orldw ide.
The author ascribes a special role to the World Federation of Scientific W or-kers, w hose coming into ex isten ce w as a reaction to the developm ent of nuclear weapons. He expresses the opinion that the role of research w orkers and their organization should consist of: a) supporting — with their authority and with social and political action — the activities of the respective governm ents undertaking to so lv e various disarmament problems; b) organizing formal and informal pressure groups with regard to the governm ents opposing disarmament activities; c) fighting — both nationw ide and w orldw ide — obstacles preventing disarmament; d) mobilizing the public opinion for the struggle for disarmament and lasting peace; e) contribu-ting to the détente processes in international relations, and to the developm ent of international cooperation and to the creation of sound foundations of the w orld peaca.
