Czynności procesowe stron w postępowaniu z rewizji nadzwyczajnej w procesie cywilnym

Jan Krajewski

Czynności procesowe stron w

postępowaniu z rewizji

nadzwyczajnej w procesie cywilnym

Palestra 4/11(35), 8-19

Czynności procesowe stron w postępowaniu

z rewizji nadzwyczajnej w procesie cywilnym

i.

W orzeczeniu z dnia 11 grudnia 1958 r. 3 CR 768/581 Sąd Najwyższy w yraził pogląd, że dopuszczalne jest cofnięcie pozwu po złożeniu re ­ wizji nadzw yczajnej, a przed w ydaniem w yroku kończącego ostatecz­ nie postępowanie w spraw ie. U podstaw powyższego stanowiska leżało przekonanie, że wymieniona czynność procesowa nie koliduje z istotą i celem rew izji nadzwyczajnej, że je st ona uzasadniona względami ce­ lowości i ekonomii procesowej oraz że znajduje oparcie w norm ie ant. 209 k.p.c., w edług którego pozew może być cofnięty aż do w ydania wyroku. Poniew aż w skutek złożenia rew izji nadzwyczajnej Sąd N aj­ wyższy musi z reguły w ydać wyrok, przeto tekst i racja cytowanego przepisu przem aw iają za dopuszczalnością cofnięcia pozwu.

N atom iast w orzeczeniu z dnia 17 czerwca 1958 r. 2 CR 111/582 Sąd

Najwyższy wypowiedział się przeciwko dopuszczalności interw encji

ubocznej w rew izji nadzwyczajnej, w yprow adzając dla poparcia swego stanowiska argum ent z art. 67 kjp.c., k tó ry pozwala na zgłoszenie in te r­ wencji ubocznej tyliko do zamknięcia rozpraw y w drugiej instancji. Sikoro zaś postępowanie z rew izji nadzw yczajnej zostaje wdrożone po uprawomocnieniu się wyroku, dopuszczenie osoby trzeciej do udziału w spraw ie powinno być wyłączone.

Zestawienie obu tez wskazuje n a niekonsekw entne potraktow anie

dwóch czynności procesowych, których dopuszczalność w czasie opiera

się na analogicznych podstawach, w obu bowiem wypadkach mogą one być dokonane — zgodnie z brzm ieniem kodeksu — do chwili zakoń­

czenia postępowania w instancji rew izyjnej.

1 O rzeczn ictw o S ą d ó w P o lsk ich i Komdslji A rb itrażow ych , ■zeszyt 1/1960, рои. 8. 2 O S N zeszy t III/1&59, poz. 87.

N r 11 C Z Y N N O Ś C I P R O C E S O W E S T R O N W P O S T Ę P . Z R E W . N A D Z W . 9

Pow staje w związku z tym nie tylko wątpliwość, która z przytoczo­ nych tez jest słuszna, ale nadto w yrasta szerszy problem ; pozycji stron w postępowaniu nadzorczym oraz ich upraw nień do podejmowania ak­ tów 'dyspozycyjnych w ty m postępowaniu.

Zagadnienie to nastręcza trudności również z tego względu, że

w krajach dem okracji ludowej, k tó re w zbliżony sposób unorm ow ały nadzór judykacyjny nad prawomocnym i orzeczeniami', panuje rozbież­ ny pogląd na pozycję stro n w postępowaniu nadzorczym. O ile bowiem w Polsce w edług ustalonej p raktyki Sądu Najwyższego strony proceso­ we uczestniczą w postępowaniu w ywołanym rewizją nadzw yczajną3, a samo postępowanie odbywa się jawmie, o tyle w większości państw

obozu socjalistycznego zarówno doktryna4 jak i p rak ty ka5 stoją na

ugruntow anym stanowisku, k tó re odmawia stronom z procesu zakoń­ czonego prawomocnym w yrokiem upraw nień do podejmowania czyn­

ności procesowych w postępowaniu nadzorczym. Podkreślenia przy

tym wymaga okoliczność, że różnica poglądów nie w ynika bynajm niej z brzm ienia pozytywnych przepisów, gdyż wszędzie przyjęto formułę, iż do postępowania nadzorczego stosuje się przepisy norm ujące proces w instancji odwoławczej. Różnica ta tkw i w różnej ocenie samej istoty tej instytucji. W NRD akcentuje się jednolitość w ykładni praw a i koniecz­ ność zgodności w yroku z zasadami praworządności jako cel postępo­ w ania kasacyjnego® oraz podkreśla się okoliczność, że toczy się ono niezależnie od woli stron. Te m om enty m ają w łaśnie przemawiać prze­ ciwko podejmowaniu przez stro n y czynności procesowych. Strony mo­ gą tylko składać w yjaśnienia, które mogłyby się przyczynić do wyś­ w ietlenia pewnych kwestii, samo zaś postępowanie toczy się niejako pomiędzy organem wnoszącym skargę a Sądem Najwyższym.

2. O kreślenie pozycji stron — z procesu zakończonego prawomoc­

nym orzeczeniem — w postępowaniu z rewizji nadzwyczajnej oraz za­ kres ich upraw nień zależy od rozstrzygnięcia czterech, podstawowych dla tego zagadnienia kwestii:

a) n atu ry praw nej rewiizji nadzwyczajnej, b) celu omawianego środka kontroli orzeczeń,

s S i e d 1 e c k i: P o stęp o w a n ie c y w iln e — C zęść szczeg ó ło w a , s. 271.

4 J u d e l s o n : S o w ie ts k ij grażd an sk ij process, M osk w a 1956, s. 372 S t a j g r : U ćeb n ice o b ća n sk eh o p ra v a p rocesn ih o, P ra h a 1955, s. 347; N a t h a n : D as Z iv il­ p ro zessrech t d er d eu tsch en d em o k ra tisch en R e p u b lik ,'B e r lin 1958, B. II, s. 234. Por. te ż art. 227 k.p.c. B u łg a rsk iej R. L.

5 O rzecz. SkN. N .R .D . z dn. 22.4.1958 — „N aue J u stiz” nr 15/1959.

c) stosunku postępowania nadzorczego do zakończonego procesu, d) kw estii prawomocności zaskarżonego orzeczenia.

ad a). Instytucja nadzoru judykacyjnego nad prawomocnymi orze­ czeniami znana jest również wielu ustawodawstwom państw kapita­ listycznych7. Istotna jednak cecha polskiej rew izji nadzwyczajnej po­ lega na tym, że w odróżnieniu od podobnej instytucji niektórych państw zachodnioeuropejskich, zakładanej w zasadzie tylko dla uzyskania w ykładni praw a,6 oddziałuje ona bezpośrednio n a praw a stron.9 Wy­ nika to w yraźnie z norm y art. 399 k.p.c., że zaskarżone orzeczenie m o ­ że 'być nie tylko uchylone, ale także zm ieniane przez Sąd Najwyższy. Potw ierdzenie tej tezy zawiera ponadto art. 398, w edług którego do rew izji nadzw yczajnej, jeżeli przepisy nie stanowią inaczej, stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału o rewizji. Ponieważ te ostatnie prze­ pisy dopuszczają dyspozycyjność stron, żaden zaś przepis rozdziału o rew izji nadzw yczajnej upraw nienia tego nie wyłącza, przeto stronom z procesu zakończonego prawomocnym orzeczeniem przysługuje praw o oddziaływ ania na w ynik procesu, z tym tylko ograniczeniem, że m o­ gą one podejmować jedynie „odpowiednie” akty dyspozycyjne, a więc zgodne z istotą i celem postępowania nadzorczego.

ad b). Dalszy argum ent za przyznaniem gospodarzom ukończone­

go procesu pełnych praw strony płynie z celu postępowania nadzor­

czego: służy ono nie tylko w ykładni praw a, ale będąc n atu raln y m wy­

nikiem oparcia naszego procesu na zasadzie praw dy obiektyw nej10,

zmierza przede w szystkim do napraw ienia w konkretnym wypadku

orzeczenia, k tó re ze względu n a praw orządność utrzym ane być nie mo­ że. W świetle założeń procesu cywilnego obowiązek w ykrycia praw dy obiektyw nej nie ciąży w yłącznie n a organach w ym iaru sprawiedliwoś­ ci. Poważną, i to aktyw ną rolę wyznaczył tu ustawodawca samym stro­ nom 11. A kcentuje to w yraźnie norm a art. 216 § 2 k.p.c., w edług które­

go stro n y są obowiązane do daw ania w yjaśnień co do okoliczności

7 W ed łu g art. 51 u s ta w y z dn. 23 lip ca 1947 r. o o r g a n iz a c ji i p o stęp o w a n iu przed S ą d em K a sa cy jn y m , w e F r a n c ji is tn ie je k a sa cja d a n s l ’in té r ê t de la loi. W e W ło­ szech w m y ś l art. 363 k.p.c. g en era ln y p rok u rator m o że w n ie ść rico rso n e ll in té r e s ­

se d e lla le g g e . A rt. 90 p ro ced u ry c y w iln e j k a n to n u b ern eń sk ieg o zna K a s s a tio n v o n A m te s w e g e n .

• M o r e l : T ra ité élém en ta ire d e p ro céd u re c iv ile , P a ris 1949, s. 515.

* S i e d l e c k i : G losa do u c h w a ły C ałej Izb y C y w iln e j S ądu N a jw y ższeg o z dn. 29.1.1957 r. CO 37/56, O rzeczn ictw o S ą d ó w P o lsk ic h i K o m isji A rb itrażow ych , z e ­

szy t 2/1957, poz. 29.

10 J o d ł o w s k i : N o w e drogi p o lsk ieg o p rocesu cy w iln eg o , W arszaw a 1951, s. 47. '* R e s i c h : P o zn a n ie p ra w d y w p ro cesie c y w iln y m . W arszaw a 1958, s. 41.

N r 11 C Z Y N N O Ś C I P R O C E S O W E S T R O N W P O S T Ę P . Z R E W . N A D Z W . 11

spraw y zgodnie z praw dą. Jeśli się uwzględni, że naczelne założenia' procesowe muszą przenikać wszystkie fazy postępowania, to nie może ulegać wątpliwości, że z pomocy stro n nie wolno zrezygnować w po­ stępow aniu nadzorczym. Skoro zaś postępow anie z rew izji nadzw y­ czajnej dotyczy bezpośrednio praw partnerów określonego stosunku prawnego, nie można dopuścić do sytuacji, aby sw ym działaniem nie mogli oni wpłynąć na w ynik postępowania. Takie zaś upraw nienia m o­

gą służyć tylko stronom.

ad c). Pew na wątpliwość co do pozycji procesowej stro n y w postę­ pow aniu nadzorczym wynikać może z wzajemnego stosunku rewizji nadzw yczajnej do zakończonego procesu. Pow staje mianowicie zagad­ nienie, czy rewizja nadzwyczajna stanow i samodzielne postępowanie oderw ane od procesu zakończonego12, czy też jest jego szczególnym stadium .13 Przyjęcie pierw szej alternatyw y mogłoby uzasadniać pogląd, że postępowanie nadzorcze, jaiko szczególne, może w sposób odm ienny regulować pozycję daw nych stron. U trzym anie się zaś drugiej ewen­ tualności rozstrzygałoby kw estię — niem al autom atycznie — na ko­ rzyść tezy przyznającej stronom pełne upraw nienia również w postę­ pow aniu z rew izji nadzwyczajnej.

Swoisty sposób unorm ow ania rewizji nadzwyczajnej, jej istota i cel przem aw iają za drugim rozwiązaniem. Okoliczność, że spór kończy się z chwilą uprawomocnienia się wyroku, nie może sam a przez się przem awiać za trafnością pierw szej alternatyw y. Rewizja nadzwyczaj­ na n ie może być uznana za postępowanie samo w sobie. Postępowanie nie toczy się tu tyllko na tle daw nej spraw y, ale w kracza do jej wnę­ trza, może zmienić treść orzeczenia, może wreszcie doprowadzić do po­ w tórnego rozpoznania spraw y, w k tórym te same strony będą gospoda­ rzam i procesu, a szereg czynności z poprzedniego postępowania będzie zachowanych bez potrzeby ich pow tarzania. A rgum enty te przekonują o tym , że rew izja nadzw yczajna stanow i dalsze, szczególne stadium procesu.

ad d). Poważną trudność przy rozstrzyganiu zagadnienia dopuszczal­ ności aktów dyspozycyjnych stanow i okoliczność, że według obowią­ zujących przepisów mogą one być podejmowane tylko do zamknięcia rozpraw y w drugiej instancji. Ponieważ postępowanie nadzorcze toczy się po prawomocnym zakończeniu procesu, a samo wniesienie rewizji

12 N a ta k im sta n o w isk u s t o i K a l i n o w s k i : R ew izja n a d zw y cza jn a w p ol­ s k im p ro cesie karn ym , W arszaw a 1954, s. 99.

13 T ak i p ogląd r ep rezen tu je S c h a f f : P ro ces k a rn y P o lsk i L u d o w ej, W arszaw a 1953, s. 45.

nadzwyczajnej skutków prawomocności nie uchyla14, pow staje w ątpli­ wość, czy ustawodawca nie m iał zam iaru ograniczyć upraw nień stron po to, by n ie mogły one przeciw działać rozpoznaniu skargi i n ie do­ puścić do osiągnięcia celu zamierzonego przez organ wnoszący rew izję nadzwyczajną.

W związku z niejasnością poruszonej kw estii w teorii praw a proce­ sowego karnego pojaw iła się koncepcja, że w razie zaskarżenia w yroku skargą o wznowienie postępowania lub rew izją nadzw yczajną orzecze­ nie nie m a prawomocności w ,pełnym zakresie, lecz tylko prawomoc­

ność pozorną.15 Prawomocność rzeczywistą m a tylko w yrok zgodny

z praw em i praworządnością. Jeśli ten w alor zostaje zaczepiony, w yrok ma prawomocność pozorną. Dlatego też tylko ustawodawca godzi się na je j naruszenie.

Stanowisko to, odosobnione w naszej literatu rze,16 nie jest przekony­ wające. Skutkiem prawomocności form alnej w yroku jest jego wyko­ nalność. Dopóki n ie nastąpi uchylenie skutków prawomocności, w yrok podlega w ykonaniu naw et wówczas, gdy toczy się postępowanie z re­ wizji nadzw yczajnej. Nie m a zatem prawomocności rzeczywistej i po­

zornej. Istnieje jedna tylko prawomocność, skoro naw et sprzeczny

z praw em w yrok może być wykonany.

Rozstrzygnięcia problem u szukać trzeba w treści obowiązujących

przepisów. W m yśl art. 398 (k.p.c. do (rewizji nadzwyczajnej stosują się

„odpowiednio” przepisy regulujące postępowanie z rew izji zwykłej,

w którym stronom wolno podejmować określone akty dyspozycyjne. Praw odawca m usiał zdawać sobie spraw ę ze skutków odesłania ustawo­ wego; gdyby chciał je ograniczyć, uczyniłby to w sposób w yraźny.

Pozostaje jeszcze do rozstrzygnięcia zagadnienie, czy ew entualne ograniczenie nie k ry je się za słowem „odpowiednio.” I tu jedynie od­ powiedź negatyw na w ydaje się być trafna. Aczkolwiek zakres w yrazu „odpowiednio” nie jest dostatecznie ostry, to jednak z jego treści nie może w ynikać, aby jakąś instytucję w ogóle gilotynował. W skazuje on natom iast na to, że ją dopuszcza z ograniczeniam i w ynikającym i z isto­ ty i celu rew izji nadzw yczajnej. Poniew aż postępowanie z rew izji nad­

zwyczajnej może prowadzić do m erytorycznego rozpoznania spraw y

(według art. 399 § 1 kjp.c. Sąd Najwyższy może zmienić orzeczenie),

S i e d l e c k i : P o stę p o w a n ie c y w iln e — C zęść szczegółow a, W arszaw a 1959, s. 276.

15 S c h a f f : op. ciit., s. 242 i 344.

Kr 11 C Z Y N N O Ś C I P R O C E S O W E S T R O N W P O S T Ę P . Z R E W . N A D Z W . 13

przeto podejm ow anie aktów dyspozycji przez strony w ty m postępowa­ niu n ie pozostaje w sprzeczności z istotą omawianego środka nadzoru. N ależy zatem dojść do wniosku, że ustawodawca wprowadził w yjątek w zakresie skutków prawomocności i pozwolił n a dalsze prowadzenie spraw y mimo istnienia prawomocnego orzeczenia.

W niesienie rewizji nadzw yczajnej zawiesza tyjko część skutków p ra­ womocności17, wprowadza nowe aspekty do kw estii prawomocności18, ale nie zmienia jej istoty.

II.

Dotychczasowe rozważania prowadzą do wniosku, że strony zakoń­ czonego prawomocnym orzeczeniem postępowania zachowują swą po­ zycję w postępowaniu z rew izji nadzwyczajnej i m ają praw o do po­ dejm ow ania czynności procesowych nie kolidujących z jej istotą i ce­ lem. Stwierdzenie to pozwala na podjęcie zagadnienia, jak ie czynności

procesowe i ew entualnie w jakim zakresie mogą -być podejmowane

przez strony w postępowaniu nadzorczym.

1. Trafność tezy, że dopuszczalność cofnięcia pozwu znajduje opar­

cie w treści art. 209 w związku z art. 398 k.p.c., nie może podlegać dys­ kusji. Wątpliwość rodzi się jednak n a innym tle. Rewizję nadzwyczaj­ ną wnosi się przede wszystkim w interesie w ym iaru sprawiedliwości, a jednym z jej celów je st w ykładnia przepisów praw nych. W yłania się więc problem , czy stro n y m ają praw o sw ym aktem dyspozycyjnym unicestwić cel zamierzony przez organ nadzoru.19

Podniesiona kw estia n ie pow inna jednak prowadzić do negatywnego rozstrzygnięcia. N ajw ażniejszym celem rew izji nadzw yczajnej jest usu­

nięcie skutków orzeczenia sprzecznego z zasadami praworządności.

Uzyskanie w ykładni przepisu praw nego — aczkolwiek w ażne z punktu widzenia jednolitości stosowania praw a — musi zejść na dalszy plan, tym bardziej że nasze praw o zna specjalne środki, k tó re służą wy­ łącznie w ykładni przepisów praw nych.20 N ieuzyskanie więc w ykładni przy okazji złożenia rew izji nadzw yczajnej nie zamyka drogi do spo­ wodowania tej w ykładni w innej drodze.

11 R e s i c h : op. cit., s. 154.

18 J o d ł o w s k i : op. ciit., s. 45.

19 T e ob iek cje p raw d op od obn ie sk ło n iły B eru to w icza do w y su n ię c ia tezy , że w p ostęp o w a n iu z r e w iz ji n a d zw y cza jn ej izasada d y sp o zy cy jn o ści w o g ó le mie w y ­ stę p u je ( B e r u t o w i c z : Z asada d y sp o zy cy jn o ści w p ostęp ow an iu cy w iln y m , W ar­ sza w a 1957, s. 198).

Tymczasem cofnięcie pozwu niweczy sprzeczny z podstawowymi przepisami praw a w yrok i w konsekw encji prowadzi do tego samego efektu, ja k i dałoby się osiągnąć po zakończeniu spraw y wyrokiem. Zresztą w najważniejszych ze społecznego pun k tu widzenia spraw ach cofnięcie pozwu będzie uzależnione od zgody sądu (art. 209 § 3 k.p.c.). Nie można poza ty m tracić z pola w idzenia oczywistego faktu, że re­ wizję nadzw yczajną wnosi się również w interesie stron oraz że ogra­ niczenie zasady dyspozycyjności może nastąpić jedynie z uzasadnio­ nych względów społecznych. Tam gdzie in teres społeczny nie jest zagrożony, nie zachodzi potrzeba ograniczania dyspozycyjności stron.

Pogląd aprobujący tezę Sądu Najwyższego n ie w yczerpuje jednak zagadnienia. Zdarzyć się może, że rew izja nadzw yczajna zmierza tylko do w ykładni praw a. Zachodzić to będzie w razie jej wniesienia po u- pływ ie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się zaskarżonego orze­ czenia (art. 399 § 1 k.p.c.). Ponieważ Sądu Najwyższego nie wiążą pod­ staw y zaskarżenia,21 musi on w każdym razie rozważyć, czy nie zacho­ dzi naruszenie interesu Państw a Ludowego, naw et gdyby spóźnioną skargę oparto na podstaw ie naruszenia istotnego przepisu praw a. Nie dopatrując się naruszenia interesu Państw a Ludowego, Sąd Najwyższy nie będzie mógł wzruszyć orzeczenia, w ładny natom iast będzie stw ier­ dzić, że orzeczenie zostało w ydane z pogwałceniem przepisu praw a.22 W takim w ypadku z reguły dojdzie do w ykładni przepisu.

Pow staje wątpliwość, czy i w tedy powód może cofnąć pozew i w te n sposób uniemożliwić dokonanie w ykładni. Jedynie trafn a w ydaje się tu odpowiedź negatyw na.23 Za praw om ocnym w yrokiem stoi auto ry tet państwa, stąd też postulat niewzruszalności orzeczeń może doznać w y­ łomu w jednym tylko w ypadku: gdy orzeczenie pozostaje w sprzecz­ ności z zasadami praworządności. Jeśli więc Sąd Najwyższy nie dopa­ tru je się rażących w ad w yroku, to nie można dopuścić do cofnięcia pozwu, tym bardziej że orzeczenie zaw ierające w ykładnię przepisu nie szkodzi praw om stron, m a zaś poważne znaczenie dla p rak ty k i są­ dowej.

2. Cofnięcie pozwu może prowadzić w niektórych w ypadkach do

zmiany powództwa, jeśli mianowicie powód ogranicza pierw otne żąda­ 21 U c h w a ła C ałej Izby C y w iln ej SjN. z 29.1.1957 r. CO 37/56 — O S P iK A n r 2/1957, poz. 29.

a O rzecz. S.N . z d n . 6.V.1959 r. 2 C R 164/59 — O S P iK A n r 6/1960, poz. 152.

13 W e fra n cu sk iej k a sa cji w obronie prarwa stro n y n ie m ogą p r z e ciw d zia ła ć roz­ pozn an iu sk argi ( M o r e l : op. c i i , s. 515).

Nr 11 C Z Y N N O Ś C I P R O C E S O W E S T R O N W P O S T Ę P . Z K E W . N A D Z W . 15

nie. Przyjęcie dopuszczalności cofnięcia pozwu prowadzi w konsekwen­ cji do zmiany powództwa w sensie ograniczenia żądania.24

W ypadnie jednak przeciwstawić się dopuszczalności zmiany powódz­ tw a przez zmianę jego podstawy czy rozszerzenie żądania. Celem po­ stępow ania z rew izji nadzw yczajnej nie jest przecież rozpoznawanie samej spraw y, ale kontrola legalności i zasadności orzeczenia. A rgu­ mentów na poparcie w ysuniętej tezy szukać trzeba w treści art. 396 § 1 k.p.c. Przepis ten, w ymieniając podstaw y rew izji nadzwyczajnej, wprowadza różnicę czasów przy określeniu, w jakiej chw ili zaskarżony w yrok pozostaje w sprzeczności z porządkiem praw nym . W stosunku do drugiej podstawy: naruszenia istotnych przepisów praw a — cyto­ wany przepis używa zwrotu: „zostało powzięte”. Sformułowanie to po­ zwala n a wyciągnięcie wniosku, że w tym w ypadku należy uwzględnić stan faktyczny w chwili w ydania zaskarżonego w yroku.25 W razie więc rozpoznania skargi opartej n a tej podstawie zmiana powództwa z w y­ jątkiem jego ograniczenia nie może mieć miejsca. Inaczej nieco wyg­ ląda zagadnienie na tle pierwszej przyczyny zaskarżenia, albowiem kodeks używa tu czasu teraźniejszego: „narusza interes Państw a L u­ dowego”. Oznacza to, że Sąd Najwyższy ocenia prawidłowość orzecze­ nia w świetle okoliczności istniejących w chwili rozpoznawania rewizji nadzw yczajnej.26 Nasuwa się pytanie, czy wobec tego dopuszczalne będzie w tym w ypadku rozszerzenie powództwa. W ydaje się, że moż­ liwość taka również nie zachodzi. Podniesiona różnica czasów określa tylko chwilę, w edług k tórej kontroluje się prawidłowość wyroków,, nie oznacza zaś wcale,, że można uwzględnić zmiany zaszłe w stosunku ma- terialnopraw nym , będącym przedm iotem sporu. K ontroluje się przecież konkretny w yrok w św ietle żądań stro n zgłoszonych przed sądami m eriti, a nie na podstawie zmian zaszłych w przedmiocie sporu.

Inaczej jednak k ształtuje się problem w razie przystąpienia do m e­ rytorycznego rozpoznania. Orzeczenie reform atoryjne powinno uwz­ ględniać aktualny stan rzeczy, w przeciw nym razie nie spełniłoby ono właściwej roli społecznej, gdyż prowadziłoby do nowych pirocesów. Na­ leży zatem dopuścić możność zm iany 'powództwa, jeżeli nie jest to po­ łączone z koniecznością prow adzenia postępowania dowodowego.27

2* B ęd zie to tzw . ilo śc io w a zm ian a p o w ó d ztw a ( R e s i c h : Z m iana p ow ód ztw a, „ P a ń stw o i P ra w o ” n r 9/1955).

“ S i e d l e c k i : Z asad y w y ro k o w a n ia w p ro cesie c y w iln y m , W arszaw a 1957, s. 178.

28 R e s i c h : P o zn a n ie p ra w d y w p ro cesie cy w iln y m , s. 153.

n Taiki p o g lą d w y r a z ił Sąd N a jw y ż sz y w orzeczeniu z dn. 8.V.1953 r. 2 C

3. A ktem dyspozycji m aterialnej po stronie pozwanego jest uznamie powództwa. Na tle obowiązującego praw a może powstać wątpliwość co do dopuszczalności uznania w drugiej instancji, a w konsekw encji— i postępow ania z rew izji nadzw yczajnej. Z obowiązującego w tej mierze art. 1,8 § 2 ustaw y z din. 20 lipoa 1950 r. (Dz.U. N r 38, poz. 349) mogło­ by wynikać, że w instancji rew izyjnej uznanie 'będzie dopuszczalne

jedynie w tedy, gdy pozwany nie mógł skorzystać z tej możliwości

przed sądem m eriti. Ponieważ projekt k.p.c. z 1955 r. w przepisie art. 282 nie wspom niał już o uznaniu, w literatu rze pojaw ił się pogląd dopa­

trujący się w tym pominięciu intencji niedopuszczalności uznania

w drugiej instancji. Berutowicz, k tó ry reprezentuje te n pogląd',28 uwa­ żał rozwiązanie p rojektu za słuszne i zgodne z zasadą praw dy obiektyw­ nej, iktóra nie dopuszcza, aby orzeczenie sądu drugiej instancji miało być sprzeczne z zebranym już m ateriałem procesowym. Idąc po linii rozumowania Berutowicza, można by się zastanowić, czy tendencja roz­ wojowa n ie idzie w tym w łaśnie 'kierunku, skoro p ro jek t k.p.c. z 1960 r., dopuszczając w instancji rew izyjnej przyznanie oraz możność powoła­ nia dowodu z dokum entu, n ie wspomina o uznaniu.

Poglądu powyższego nie można podzielić. Zamieszczenie uznania w art. 18 § 2 ustaw y z dn. 20 lipca 1950 er. było zupełnie zbędne i stano­ wiło prawdopodobnie rem iniscencje reprezentow anego w nauce ra­ dzieckiej zapatryw ania, które traktow ało uznanie jako środek dowo­ dowy.29 Tymczasem w naszym praw ie uznanie zawiera w sobie ele­ m ent oświadczenia woli i poza tym , że jest czynnością procesową, m u­ si być traktow ane jako akt dyspozycji m aterialnej.30 Dopuszczalność uznania w instancji rew izyjnej w ynika z istoty tej instytucji.31 Słusznie też nauka32 i orzecznictwo33 wypowiada się za dopuszczalnością tego

ze w zg lęd u na art. 398 k.p.c. z a ch o w u je a k tu a ln o ść w p ostęp ow an iu z r e w iz ji n ad ­ zw y cza jn ej.

28 B e r u t o w i c z : Z asada d y sp o zy cy jn o ści w p o stęp o w a n iu cy w iln y m . W arsza­ w a 1957, s. 153.

29 P u c z y n s k ’1: P rizn a n ije storony w so w ie tsk o m grażdanskom p ro cessie, M os­ k w a 1955, s. 31.

30 B r o n i e w i c z: U zn a n ie p o w ó d ztw a w p olsk im p rocesie cy w iln y m w ś w ie ­ tle art. 218 § 2 k.p.c., „ N ow e P r a w o ” n r 7— 8/57.

31 K r a j e w s k i : Z akres u p ra w n ień sądiu r e w iz y jn e g o w św ie tle airt. 18 u s ta ­ w y z dn. 20.7.1950 r. o zm ia n ie p o stęp o w a n ia w sp ra w a ch c y w iln y c h , „N ow e P r a ­ w o ” n r 3/58 r.

32 J o d ł o w s k i : T ezy szczeg ó ło w e do zasady d y sp ozycyjn ości w n o w y m p o l­ sk im p ro cesie c y w iln y m , P iP n r 8-9/51.

J l r 11 C Z Y N N O Ś C I P R O C E S O W E S T R O N W P O S T Ę P . Z R E W . N A D Z W j 1 7

a k tu przed sądem odwoławczym uważając, że nie pozostaje on

w sprzeczności z charakterem postępowania rewizyjnego.

W świetle art. 398 k.p.c. nie m a zatem przeszkód do dopuszczenia uznania 'powództwa w postępowaniu z rew izji nadzwyczajnej. N ie mo­ że natom iast pozwany podnieść zarzutów czysto m aterialnych, prowa­ dzących do stw ierdzenia jego w łasnych roszczeń wobec powoda (np. zarzutu potrącenia). Żadne nowe roszczenie nie powinno być przed­ m iotem rozpoznawania w postępowaniu nadzorczym.

4. Nie ma również żadnych przeszkód do zawarcia ugody. Zgodnie, z ogólną intencją kodeksu do polubownego załatw iania sporów, ugodę sądow ą mogą strony zawrzeć w każdym stadium spraw y, a więc i w postępowaniu nadzorczym, k tó re stanow i szczególne stadium pirocesu. Oczywiście, ze względu na skutki ugody sądowej nie będzie ona dopu­ szczalna w tedy, gdy w edług praw a m aterialnego strony nie mogą do­ wolnie kształtować zachodzącego między nim i stosunku prawnego.

Podkreślić trzeba, że ze względu na swój charak ter ugoda może do­ tyczyć nie tylko stosunku praw nego objętego pozwem, ale może w ybie­ gać dalej, jeśli strony chcą dokonać w zajemnych ustępstw ze swych pierw otnych żądań lu'b w sposób odimienny uregulow ać istniejący do­ tychczas między nimi stosunek praw ny. 34

5. Dopuszczenie możności cofnięcia pozwu opierało się na przeko­ naniu, że ta czynność procesowa nie koliduje z istotą i celem rewizji nadzw yczajnej, że znajduje uzasadnienie w przepisach art. 398 i 209 k.p.c. oraz jest podyktow ana zasadą ekonomii procesowej. W tych wa­ runkach nie sposób zgodzić się ze stanow iskiem Sądu Najwyższego, któ­ ry wypowiedział się przeciwko dopuszczalności interw encji ubocznej w postępowaniu z rewizji nadzwyczajnej. Celem interw encji ubocznej je st umożliwienie osobie trzeciej ochrony jej interesu, jaki ma ona w m ającym zapaść rozstrzygnięciu.35 Udział interw enienta ubocznego może przyczynić się do w ykrycia praw dy obiektywnej.36 Przyczyny, dla których prawo wprowadziło instytucję interw encji ubocznej, nie tracą swego w aloru w postępowaniu nadzorczym, a sam a istota rewizji nadzw yczajnej nie sprzeciwia się jej dopuszczalności. W każdym razie rozbieżność w przytoczonych na w stępie orzeczeniach Sądu Najwyższego nie znajduje przekonującego uzasadnienia.

34 S i e d l e c k i : Z asad y w y r o k o w a n ia w p ro cesie cy w iln y m , s. 189.

35 J o d ł o w s k i i S i e d l e c k i : P o stęp o w a n ie c y w iln e , W arszaw a 1958, s. 296. 51 T a m ż e .

6. Poważny problem stanow i 'kwestia nowości w postępowaniu z re­ wizji nadzw yczajnej: czy mianowicie strona może powołać nowe fak ty i dowody w trakcie rozpoznawania tego nadzwyczajnego środka zaskar­ żenia — podobnie jak to czyni w postępow aniu rew izyjnym na podsta­ wie art. 18 ustaw y z 20 lipca 1950 r. (Dz.U. N r 38, poz 349J? P rzy roz­ strzyganiu tego zagadnienia trzeba mieć na uwadze, że rew izja nad­ zwyczajna, aczkolwiek m a za naczelne zadanie kontrolę orzeczenia, do­ puszcza możliwość orzekania w sam ej spraw ie oraz że w zależności od podstaw y zaskarżenia istnieje inny mom ent, z p u n k tu widzenia które­ go prawidłowość w yroku podlega badaniu. Skoro w razie oparcia re­ wizji nadzw yczajnej na pierwszej podstaw ie Sąd Najwyższy ocenia tra f­ ność orzeczenia w chw ili jego wydania, to nowe fak ty i dowody n ie mogą być bez w ątpienia uwzględnione. Inaczej natom iast wygląda ta kwestia, gdy rew izja nadzw yczajna zarzuca naruszenie interesu P ań­

stw a Ludowego. Ponieważ w ty m w ypadku Sąd N ajw yższy ocenia

zaskarżony w yrok według chwili swego orzekania, to — rzecz jasna — musi uwzględnić fak ty zaszłe od chw ili w ydania zwalczanego orzecze­ nia.37

Konieczność 'brania pod uwagę aktualnie istniejących okoliczności nie oznacza jedinak, że Sąd Najwyższy może powołać nowe dowody dla wyświetlenia istoty spornego stosunku. Różnica pomiędzy obydwoma w ypadkam i sprowadza się jedynie do innej chwili, z punktu widzenia której dokonuje się oceny prawidłowości orzeczenia. Zasada nieorzeka- nia w sam ej spraw ie pozostaje ta sam a. Może natom iast Sąd N ajw yż­ szy z urzędu lu b n a wniosek strony dopuścić nowe dowody dla ustale­ nia, czy n a skutek zmian zaszłych po w ydaniu w yroku rozstrzygnięcie w n im zaw arte narusza interes Państw a. Jeśli natom iast Sąd Najw yż­

szy przechodzi do m erytorycznego rozpoznania spraw y, to zgodnie

z zasadą wyrokowania, w myśl której sąd ocenia spraw ę w edług je j stanu w chwili orzekania38 (i to zarówno pod względem faktycznym , jak i prawnym),, może dopuścić zarówno nowe fakty, 'jak i nowe dowo­ d y (art. 18 ustaw y <z 20 lipca 1.950 r.).

37 S i e d l e c k i : Z asady w y ro k o w a n ia w p ro cesie cy w iln y m , s. 178. 38 S i e d l e c k i : 'Podstaw y re w ie ji c y w iln e j, W arszaw a 1959, s. 180.

N r 11 C Z Y N N O Ś C I P R O C E S O W E S T R O N W P O S T Ę P . Z R E W . N A D Z W . 10

7. Za dopuszczalny uznać trzeba wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, skoro rewizja nadzw yczajna odnosi skutek w stosunku do interesów stron; m ają one pełne praw o obrony, a tym sam ym mogą korzystać z pomocy adwokatów. Jeśli zaś zwolnienie od kosztów sądo­ w ych stanow i konieczną przesłankę do wyznaczenia adw okata z urzę­ du, to wniosek taki ma pełne uzasadnienie.

8. N atom iast wniosek stro n o zawieszenie postępowania uznać na­ leży za niedopuszczalny39, jako sprzeczny z n a tu rą praw ną rew izji nad­ zwyczajnej. Zmierza ona przecież do wzruszenia sprzecznego z po­ rządkiem praw nym wyroku. Tymczasem zdarzyć się mogą wypadki, że szkodliwy ze społecznego punktu widzenia w yrok pozostaje w zgodzie z dążeniam i obu stron, które nie m ają interesu w jego uchyleniu czy zmianie. W tedy to zmowa stro n mogłaby doprowadzić do zniweczenia czynności organów powołanych do wnoszenia rewizji nadzwyczajnej oraz do utrzym ania w mocy wadliwego wyroku.*

39 T ak sa m o J ę d r z e j e w s k a : Z a w ieszen ie p o stęp o w a n ia na zgodny w n io sek stron , N P n r 7— 8/60, s. 969.

* Ze w zg lęd u na rozm iary a rty k u łu ogran iczon o się do p o d n iesien ia ty lk o n a j­ w a żn iejszy ch k w e stii, n ie w y czerp u ją c całości zagadnienia.