Wybrane instrumenty pozataryfowe w polskiej polityce handlowej

Pełen tekst

(1)662. Małgorzata Czermińska Katedra Handlu Zagranicznego. Wybrane instrumenty pozataryfowe w polskiej polityce handlowej 1. KlasyfIkacia. środków. polityki handlowel. Wymiana handlowa z zagranicą jest zwykle najbardziej regulowaną sferą gospodarczej w każdym państwie. Jest to możliwe dzięki stosowaniu określonych narzędzi regulujących tę wymianę. Przez narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej państwa rozumie się najczęściej elementy mechanizmów ekonomicznych funkcjonujących w kraju i wykorzystywanych przez pat\stwo do oddziaływania na podmioty gospodarcze. Z punktu widzenia zakresu regulacji można je podzielić na dwie grupy: - uregułowania wewnętrzne, slużące do oddziaływania na wszystkie podmioty gospodarcze w danym kraju (należą tu: kurs walutowy, stopa procentowa, polityka budżetowa, pieniądz, struktura cen wewnętrznych), - regulacje dodatkowe, slużące państwu do oddzialywania na pcdmioty gospodarcze uczestniczące bezpośrednio w wymianie handlowej (środki polityki handlowej). Te ostatnie można z kolei podzielić na instrumenty taryfowe i parataryfowe oraz pozataryfowe. Do pierwszej grupy narzędzi zalicza się głównie cła oraz instrumenty wywołujące podobne skutki ekonomiczne jak cła, czyli m .in .: kontyngenty taryfowe, plafony taryfowe, dodatkowe opIaty nakładane na import, dopłaty do eksportu, depozyty importowe itp. Pojęcie środków pozataryfowych nie zostało dotychczas jednoznacznie zdefiniowane. Jest ich wiele i są one bardzo zróżnicowane; gdy część z nich przestaje być stosowana, w ich miejsce pojawiają się nowe. Najczęściej przez środki pozataryfowe rozumie się inne niż cła i środki parataryfowe bariery ograniczania obrotów towarowych z zagranicą. Środki pozataryfowe są stosowane selekdziałalności.

(2) I. Małgorzata. ezerllli/iska. tywnie. Decyzje o ich stosowaniu podejmuje władza wykonawcza, nie zaś ustawodawcza. Do środków z tej grupy zaliczamy przede wszystkim ograniczenia ilościowe, koncesje i licencje, ograniczenia dewizowe, normy techniczne.. 2. Charakterystyka wybranych. środków. pozataryfowych. We współczesnym handlu środki pozataryfowe są wykorzystywane w szerokim zakresie. Rosnąca rola tych instrumentów polityki handlowej wynika z jednej strony ze znaczących redukcji stawek celnych wynegocjowanych na forum GATT, z drugiej zaś strony z pewnych "zalet", których nie mają cła. Zaliczyć można do nich m .in. względną latwaść wprowadzania ich w życie, dużą skuteczność ich stosowania, selektywność, różnorodność itp. Ograniczenia (restrykcje) ilościowe (quCflltitarive resrricrio/ls - QR) moż na zdefiniować najogólniej jako wszelkie działania patlstwa, które ograniczają wolumen lub wartość eksportu bądź importu. Przybierają one najczęściej postać limitu (ilościowego bądź wartościowego) towarów dopuszczonych do przywozu bądź wywozu. Ograniczenia ilościowe mogą zatem dotyczyć zarówno eksportu, jak i importu, jednak częściej stosowane są wobec towarów przywożonych do kraju. Ograniczenia ilościowe w imporcie noszą często nazwę kwot (kontyngentów) importowych. Ograniczenia ilościowe w eksporcie polegają na ustanowieniu kontyngentów eksportowych. Najbardziej rcstrykcyjny charakter ma embargo, czyli z punktu widzenia zakresu przedmiotowego - calkowity zakaz eksportu bądź imporlll jakiegoś towaru. W ujęciu podmiotowym zakazy mogą dotyczyć wymiany z jednym czy kilkoma krajami, najczęściej bę dącymi stronami konfliktów zbrojnych lub z innych powodów objętymi sankcjami międzynarodowymi. W ujęciu przedmiotowym zakazy i ograniczenia mogą dotyczyć handlu i uslug: - uznawanych przez spoleczność międzynarodową za szkodliwe, niebezpieczne, uwłaczające godności ludzkiej (handel narkotykami, handel "żywym towarem", handel bronią itp), - uznanych przez wladze krajowe, często pod wplywem ż'ldml producentów krajowych, za niekorzystne dla krajowych producentów lub konsumentów. Dotyczy to produktów o minimalnej wartości dodanej, które po więks zym przetworzeniu w kraju moglyby być źródlem znacznych dochodów zagranicznych' . Kontyngenty mogą mieć formę kwot globalnych lub mog" być określone dla indywidualnych producentów. Limit globalny pozwala na eksport (import) określonej ilości konkretnych towarów, nie określa jednak, skąd ma pochodzić I Mi(ulzYllarodowe lutJ/sukcje ekonomiczlle, red. B. Bcrnaś, Dirin. Wars1.awi.12002. S. J 16..

(3) W\,bl"lll7e instrumenty pozataryfowe .... dane dobro ani też, kto jest upoważniony do importowania bądź eksportowania go. Z chwilą wyczerpania limitu dalszy import/eksport jest zakazany w danym czasie. Instrumentem służącym do administrowania kontyngentami są licencje. Szczególny charakter ma tzw. system podwójnej kontroli. W tym przypadku importer, by otrzymać licencję przywozową na dany towar w swoim kraju, musi przedłożyć uzyskaną wcześniej od eksportera licencję wywozową, wydaną w kraju eksportu. Bariery techniczne są środkami polityki handlowej zyskującymi na znaczeniu w okresach redukowania stawek celnycll. Tworzenie barier technicznych polega na tym, że wymagania techniczne (np. normy), sanitarne, ekologiczne i in. są ustalane tak, aby nie przeszkadzały producentom krajowym, ale były zbyt trudne do spełnienia przez konkurencję zagraniczną. Praktycznie różne normy nie są środkami polityki handlowej w ścisłym znaczeniu, lecz regulują inne sfery gospodarki, np. ochronę zdrowia czy środowiska. Są jednak często bardzo skutecznym środkiem regulowania wymiany handlowej.. 3. RegulacJe GATT/WTO w z:akresle wybranych poz:ataryfowych. środków. Mimo że reguły GATT dotyczące ograniczeń ilościowych w zasadzie zabraich stosowania, to jednak są one jeszcze ciągle stosowane przez kraje, w celu ochrony branż krajowych przed konkurencyjnym importem - głównie w branży stalowej, rolniczej, tekstylnej i odzieżowej, czy w celu ochrony rynku przed nadmiernym wywozem. Podczas Rundy Urugwajskiej rygory w tym zakresie zostały zaostrzone, wraz z zakazem stosowania dobrowolnych ograniczeń w eksporcie (Voluntary Expor/ Restrain/s - VER'), taryfikacją kontyngentów rolnych i porozumieniem o zniesieniu w ciągu dziesięciu lat kontyngentów tekstylnych i odzieżowych, wynikających z "Porozumienia wielowłóknowego"'. Jeśli chodzi o VER w handlu artykułami włókienniczymi, to ostateczne uzgodnienia zostały zawarte w Porozumieniu tekstylnym'. Przyjęto w nim, że ograniczenia ilościowe eksportu państw rozwijających się zostaną zniesione w ciągu JOlat (do kOl\ca 2005 r.) w trzech fazach. 1 stycznia 19951'. każdy kraj członkowski WTO zniósł ograniczenia ilościowe wobec 16% wolumenu imporniają. 2 Dobrowolne ograniczenia w eksporcie są lo zobowiązania do ograniczania wielkości (częś ciej stosowane) lub wartości eksportu danego towal1l w danym okresie (zwykle w cil)gu roku). S[I olle zazwyczaj narzucane przez silniejszego ekonomicznie partnera (importera), niekiedy wolumen ogruniczcnin jest przedmiotem negocjacji mit;dzy eksportercm a importerem. Zazwyczaj organy administracji kraju eksportera są odpowiedzialne za przestrzeganie tych ograniczcll. Rozdzielaj!} one licencje eksportowe poszczególnym eksporterom. J B. Hoekman, M.M. Kostecki, Ekollomia ,\Iwialowego syslellll/ IUl1ldlu, WTO: zasady i IIIC~ chanizmy negocjacji, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2002, s, 151. "AgreemclIl 0/1 rex/iles mili Clo/llil/g..

(4) Małgorzata. Czermi1fska. tu z 1990 r. W pierwszym okresie, tj. do stycznia 1998 r., zniesiono ograniczenia wobec kolejnych 17% importu, w drugim (styczei\ 2002) wobec dalszych 18%, a do kOI\ca 2005 1'. mają być zniesione wszystkie pozostałe ograniczenia. W zamian za to eksporterzy (głównie kraje rozwijające) zaakceptowali możli wość stosowania specjalnych, dyskryminacyjnych klauzul ochronnych, w przypadku nadmiernego wzrostu importu, powodującego wystąpienie poważnej szkody dla krajowego przemysłu'. Nadzór nad funkcjonowaniem systemu powierzono Organowi Nadzoru Tekstylnego", w skład którego wchodzą przedstawiciele krajów dominujących w handlu wyrobami włókienniczymi. Inne porozumienie, ważne z punktu wiclzenia stosowania ograniczei\ ilościo wych, regulujące licencjonowanie importu, dotyczy wszystkich członków WTO. Porozumienie to przypomina kodeks licencjonowania, wynegocjowany podczas Rundy Tokijskiej, z tym że wówczas kodeks ten miał charakter dobrowolny; podpisało go tylko 27 krajów. Nowe porozumienie z Rundy Urugwajskiej ma charakter obowiązkowy. Glównym jego celem jest zwiększenie przejrzystości wydawania licencji importowych. Preferowane są licencje automatyczne, wydawane po spełnieniu formalnych wymogów przez importera. Kraje członkowskie muszą notyfikować narodowe procedury wydawania licencji. Powinny również podać do publicznej wiadomości dane clotyczące wartości i ilości kwot, kryteriów przydziału licencji oraz nazwy organów rozdzielających je. Okres przyznawania licencji nie powinien przekraczać 30 dni, w przypadku ich rozdzielania według kolejności zgłoszeń, i 60 dni,jeśli są stosowane kryteria wymagające rozpatrzenia wszystkich wniosków równocześnie. W przypadku rozdzielania licencji według tych ostatnich kryteriów, należy brać pod uwagę poprzednie wielkości importu podmiotów skladajqcych wnioski. Należy ponadto umożliwić uzyskanie licencji impOltującym po raz pierwszy w danym roku. Postanowienia te powinny być stosowane przy wdrażaniu ograniczel\ ilościowych przewidzianych Porozumieniem rolnym i Porozumieniem tekstylnym WTO'.. 4. Podstawy prawne stosowania instrumentów pOll:ataryfowch w Polsce Na kształt polskiej polityki handlowej wpływ mają głównie zobowiązania Polski na forum GATT/WTO, konieczność dostosowania ustawodawstwa polskiego do przepisów unijnych czy wreszcie umowy wielostronne i bilateralne o tworzeniu stref wolnego handlu, jakie zostaly podpisane przez nasz kraj głów nie w latach 90. :'i 1. Miclmlck, Polityka hal/d/owa. Mechallizmy ekr!/lo/llicme i regll/acje PWN. Warszawa 2002, s. 241. (> Tex/ile M01/i/orillg Body (TMB). 71. Michalek, op. cit., s. 243.. międl.y/larodoll'e,.

(5) Najważniejsze zasady odnośnie do obrotu towarowego z zagranicą s:) regulowane przez dwa akty prawne o największym znaczeniu: Kodeks celny' oraz Ustawa o administrowaniu obrotem z zagra nicą towarami i usługa mi oraz o obrocie specjalnym z 11 grudnia 1997 r.' Ta ostatnia zostala znowelizowana 26 września 2002 r. Ustawą o administrowaniu obrotem towarami z zag ranicą. o zmianie ustawy Kodeks celny oraz o zmianach innych ustaw"'. Kodeks celny reguluje m.in . stosowanie elementów kalkulacyjnych (wartość cełna. narzędzia taryfowe. reguly poch odzenia towarów). dotyczy zatem głównie stosowania ceł i narzędzi taryfowych. Regulacją prawm) o podstawowym znaczeniu dla stosowania narzędzi pozataryrowych. a w szczególności dla nadzoru nad obrotami handlowymi z zagraniCl) jest wspomniana ustawa z 1997 r .. znowelizowana we wrześniu 2002 1'. Obowi'lzująca w latach 1998-2002 Ustawa o administrowaniu obrotem z zagranicą towarami i uslugami oraz o obrocie specjalnym z 11 grudnia 1997 r. przewidywa la. Że tylko Rada Ministrów lub inny organ administracji rządowej wlaściwy w sprawach obrotu towarami z zagranic:) mógł. jeżeli wymagał tego interes narodowy łub podstawowy interes gospodarczy kraju. wprowadzić ograniczenia w obrocie towarowym z zagranicą, zgodn ie z zasadami ich stosowania określonymi w Porozumieniu WTO. Wprowadzenie ograniczell może mieć mi ejsce. gdy m.in.: jest to niezbędne dla zapobieżenia niedoborowi żywności lub innych produktów o podstawowym znaczeniu; jest to konieczne dla zapewnienia równowagi bilansu płatnic zego, ochrony zasad współżycia spolecznego, dla ochrony życia lub zdrowia ludzi , zwiem)t b'ldź roś lin. ochrony środowiska. dóbr kultury. gdy jest to uzasadnione wzgl~dami obronności lub bczpieczcllstwa pmlstwa czy względami polityki p:1I1stwa. W tych i kilku innych przypadkach (por. przepisy ustawy mogły być zatem wprowadzone ograniczenia obrotu towarami z zagranic:) w postaci ś rodków pozataryrowych. takich jak: zakaz. kontyngent. płafon. automatyczna rejestracja obrolów.nieaulomalyczna rejestracja obrotów.. H Ustawa z dnia 9 styczniu 1997 r. Kodeks celny, Dz.U. nr 23,IX)Z. 117; nr 64, poz. 407; nr 121, pllZ. 770; nr 160, poz. 1084; nr 40 'l. 1999 1'" poz. 402; Dz.U. 2001 , III' 12, pllZ. 92. I) Ustawa z dnia II gnidnin 1997 r. o udminislrowillliu obrotem z zagranic:) lowarami i usłu ga mi OnlZ o obrocie specjalnym. Dz.U. nr 157, poz. !026, wraz z l1owclizacj'l z dnin. 16 ll1lcgn 200 l r.; Di'.. U. nr 29. Jluz. 320. Na podstawie tej ustawy Polska jll'zyjQla zobowii)zanill zgodne z Porozumie· nicm oliccllcjollowHniu importu WTO i notyfikowała swój system IicencjonowaniH importu w WTO w 1997r. lU Ustawa z 26 września 2002 r. () administrowaniu obrotem towarowym z zagranic,!, () zmiani e ustawy Kudeks celny oraz () zmianie innych lIstaw, Dz.U. nr 188, poz. 1572. Obrót zzagranicl) Inwarami podwójncgo zastosowan ia - towary n zllstosow:lIliu cywilnym i wojskowy m OI'llZ uzbrojenie - jcst regulowany m.in. U!'ililW11z dnia 291istopilda2000 r. o obrocie 'I. zagranic:llOwarami, tcchno logiami i lisi LlglIlll i () I.nac zeni u stl'lltcgicznym dla bczpieczcllstwlI pallslwa, II także dla utrzymania mit;dzyn<lrodowcgo pokoju i bC'l.picCZC11SIWiI, oraz () zmianic nic których ustaw, Dz.U. nr 119 , Iml.. 1250..

(6) Czermiliska. 5. Zakaz przywozu I wywozu Najbardziej restrykcyjną formą ograniczenia obrotu towarowego jest zakaz ustanawiany na czas określony. W 200 l r. Rada Ministrów wydała cztery rozporządzenia zakazujące obrotu towarowego z zagranicą (tabela l). Tabela l. Wykaz rozpomjdzeli dotyczących zakazu obrotu towarowego z zagranicą obowiązujących w Polsce w 2001 r. Podstawa prawna Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1997 r. w sprawie lIstrmowienia czasowego zakazu przywozu nie~ których pojazdów samochodowych, nadwozi i podwozi do Rozporządzenie. Zakrcs towarowy. Tcrmin obowi<lzywania. Samochody. Do kotka 200 I r.. Iych pojazdów (Dz.U. 1997, nr 158, poz. 1053: oraz Dz.U. 200 I, nr 64, poz.755) .. I····· ...." I " Rozporzqdzenie Rady Ministrów Zdnia 19 grudnia 1997 r. Substancje Zlłbo~ Do kotka 200 I l". W sprawie ustanowienia czasowego zakazu obrotu z zagra~ żlljllce warstw« ". nicą. rami. substancjami zubożaji!cymi warstw« OZOnOWi! i towa~ zawierajłjcymi te substancje (Dz.U. 1997, nr 160,. .. ozonową. poz. 1088: oraz Dz.U. 1999,nI'29,poz.27I). .... .... _- .•. .. ... Rozporzqdzenic Rady Ministrów z dnia 30 marca 1999 r. w sprawie ustanowienia zakazu wywozu gęsi żyWycll i jaj. ~-~._,,-.-~--.~-----. _._---.-.------.~. ~~.-. _._---_.~_. ~--~---_.-. gęsich (Dz.u" 1999, nr 29, poz. 270 i nr III, poz. 1282: oraz Dz.U. 2000, nr 120, pOZ. 1283). --_..__._""_ .... .."-_ .. "_.--.. .... .--_._.--- '''---' Rozporl1ldzcnic Rady Minislrów z dnia 27 kwietnia 1999 r. w sprawie wprowadzenia zakazu wywozu ropy i produktów ropopochodnych z Rzeczypospolitej do Federalnej _,,-~-.. "~---"._---"_."----.,,. _-_._---_.~-----. "". _.'-~-. .~._. ..---_._-. Gęsi żywe. ~_._,,--_. i jaja Do. .. _----,----_.---. końca. 200 I r.. gęsie. ,,_. __ ...-. -_._-_._..-_.. Ropa naftowa. • _____ _. .. _ _ _ _ _ _ · _ · " · . . . _H __ ~_.. Bezterminowo. (Jugosławia). Repobliki Jugoslawii (Dz.U. 1999, nr 39, poz. 386 i nr 78, poz. 877) Żródlo:. zestawienie własne na podstawie materialów wewnętrznych Ministerstwa Gospodarki.. I tak przykładowo czasowy zakaz przywozu niektórych pojazdów samochodowych, nadwozi i podwozi cło tych pojazdów został ustanowiony w 1997 r. ze względu na rozpoczęty wówczas proces restrukturyzacji przemysłu motoryzacyjnego, Zakaz ten dotyczyI: samochodów osobowych starszych niż 10 lat, samochodów ciężarowych starszych niż 6lat oraz nadwozi i podwozi cło tych pojazdów, a także: samochodów z siłnikami dwusuwowymi, podwozi wyposażonych w tego typu silnik oruz samych, używanych silników dwusuwowych, Ograniczenie to nie zostało utrzymane w mocy w 2002 r.". II Wprowadzono natomiast wysokie stawki akcyzy, w zależności od rocznika samochodu, co czyni import starych samochodów raczej nieopłacalnym..

(7) instrumellty pozataryjowe .. ,. Zakaz wywozu gęsi żywych i jaj gęsich obowiązuje dość dlugo, bo z niewielkimi przerwami od 1994 r. Wprowadzono go ze względu na potrzebę utrzymania ugruntowanej przez lata pozycji Polski jako eksportera mięsa gęsiego (asortymentu wyżej przetworzonego), o wysokim standardzie jakościowym, jak również ze względu na ochronę krajowego materialu genetycznego. Istnialy bowiem dość duże obawy, że eksport jaj gęsich i gęsi żywych spowoduje szybki wzrost produkcji gęsi np. we wschodnich landach Niemiec (duży rynek zbytu) przy wykorzystaniu jaj wylęgowych i piskl,!t gęsich z Polski. Zakaz ten obowiązuje również w 2003 l'. 6. Kontyngenty I plafony. W świetle przepisów prawa kontyngent to wymagająca uzyskania pozwolenia określona ilość lub wa110ść towaru, która może być przywieziona na polski obszar celny lub wywieziona z polskiego obszaru celnego w oznaczonym czasie. W celu dokonania przywozu bądź wywozu towarów z polskiego obszaru celnego objętego kontyngentem wymagane jest uzyskanie pozwolenia (chyba że minister gospodarki określi takie przypadki, w których przywóz lub wywóz towarów nie wymaga uzyskania pozwolenia). Kontyngent bylustanawiany w drodze rozporzą dzenia przez ministra gospodarki w porozumieniu z ministrem finansów, po zasię gnięciu opinii wlaściwego ministra oraz prezesa ochrony konkurencji i konkurentów. Minister gospodarki, ustanawiaj,!c kontyngent, określa jednocześnie sposób jego rozdysponowania , a także maksymalną ilość lub wartość , zwam) "transzI)" , najakll może być udzielone pozwolenie. Stosuje się trzy sposoby rozdysponowania kontyngentu, w zależności od ilości wniosków oraz specyfiki towaru obję tego kontyngentami, a mianowicie: - wedlug kolejności zlożenia kompletnych wniosków, a zatem według zasady "kto pierwszy, tell lepszy". Ten sposób stosuje się w razie konieczności szybkiego sprowadzenia określonych towarów; dzięki temu preferuje się firmy potrafhlce szybko dokonać przywozu i burdziej operatywne. Jednocześnie ustanuwia się wysokość transzy, czyli maksymalną ilość lub wartość towaru, na jakI) może być udzielone po·zwolenie, aby umożliwić wykorzystanie kontyngentu więcej niż jednemu podmiotowi; - w proporcji do liczby osób składających wnioski; sposób lennie preferuje nikogo; - proporcjonalnie do wartości obrotów zrealizowanych w poprzednim okresie przez stronę wnioskuj'ICll. Ten sposób rozdysponowania kontyngentu nic preferuje nikogo, umożliwia natomiast, w razie wprowadzenia ogruniczeli , utrzylm\liie cillglości produkcji. Stosuje się przy tym zasadę niecłyskryminacji.

(8) podmiotów nowych, gwarantując im minimum 15% wartości bądź ilości kontyngentów. Opisany sposób rozdysponowania kontyngentów jest zgodny z wymogami porozumienia z WTO oraz Unii Europejskiej w tym zakresie". W 1999 r. zostal wprowadzony kontyngent nu import ilościowy na węgiel pochodzący z Federacji Rosyjskiej. W pierwszym roku obowiązywania kontyngent wyniósl 690 tys. ton węgla. W kolejnych latach ilość ta wzrosła o 5%. O przedłużenie kontyngentów zabiegały górnicze centrale związkowe, tłuma cząc to troską o kondycję finansową polskiego górnictwa. Dynamika importu węgla z Rosji była najwyższa w latach 1995-1997. W 1996 r. przywóz węgla z tego kraju wzrósł pięciokrotnie; w kolejnym roku, w porównaniu z 1995 r., aż szesnastokrotnie. W 1997 r. prawie dwie trzecie importowanego węgla energetyczn ego pochodziło z Rosji. Jego ceny były niższe od krajowych. Kontyngent ten został utrzymany jeszcze w 2003 r. i wyniósł ł ,6 mln ton, czyli więcej niż wyniósł import węgła z tego kraju. W tym samym roku wprowadzono po raz pierwszy kontyngent nu import węgla z Republiki Kazachstanu w wysokości łOO tys. ton. Kontyngenty te są rozdziełane według kołejności złożenia wniosków, warunkiem wydania pozwolenia jest wpłacenie kuucji w wysokości 10 zł za tonę. Maksymalna transza, na jaką może być wydane pozwolenie, wynosi 2,5 tys. ton". Na początku lutego 2001 r. wprowadzono kontyngent na przywóz węgla pochodzącego z Republiki Czeskiej w odpowiedzi na zmniejszenie przez stronę czeską kontyngentu taryfowego w imporcie polskiego węgla. W 200 I r. istniał kontyngent na przywóz niektórych artykułów rolnych pochodZ'lcych z Republiki Slowackiej (masło i margaryna). Ograniczenie to zostało wprowadzone 20 lipca 2001 r. w odpowiedzi na wprowudzenie kontyngentu ilościowego na przywóz cukru z wszystkich krajów świa ta, w tym i z Polski, głów nego eksportera tego towaru na rynek słowucki. Istniej'l także (do kO\lca 2004 r.) kontyngenty ilośc iowe na niektóre tekstylia i odzież eksportowane do USA i Kanady. Limity przyznane Polsce w ramach określonych kategorii tekstylnych są powiększane zgodnie z ustalonymi stopami wzrostu. W latach 1999-2000 ograniczenia dotyczyly jedenastu kategorii weksporcie do Kanady i dziewięciu w eksporcie do USA. Ograniczenia te nie stanowiły - jak dotąd - żadnej bariery dla polski ego eksportu. Stopień wykorzystania przyznanych limitów by! bardzo niski, m.in. z powodu pogarszającej się konkurencyjności polskich firm odzieżowych. W przypadku USA rozdyspono12 Od I, stycznia 2002 r. udzielenie pozwolenin nil przywóz lub wywóz niektórych towarów objl;lych kontyngentami turyfowymi jest lIzalcżnitH1C od wpłacenia kaucji. która pl'zcpada,jeśli przedsicbiOl'cn nic wykorzysta lub sprowadzi 11111icj ni? 95% townru, na który uzyskaj pozwolenie. Od kwietnia 200! r. nad ograniczeniami obrotu towarowego z zagranicI) artykułów rolnych i spożyw czych C7.llwn Agencja Rozwoju Rynku Rolnego, kt6m wydnjc prawic wszystkie pozwolenia.. "D7..U.l1r228.poz.1910..

(9) \.\Ybralle instrumenty poza/ary/owe .... I. wywanie wniosków odbywa się wg kolejności zgłoszeń, w przypadku Kanady pozwolenie nie jest w ogóle wymagane. Plafon to niewymagająca pozwolenia określona ilość lub wartość towaru, która może być przywieziona na polski obszar celny lub wywieziona z polskiego obszaru cełnego, a nawet przekroczona przed terminem jego zamknięcia. Pła fon określa w sposób ełastyczny wielkość dostępu do obrotu z zagranicą, gdyż w zależności od sytuacji rynkowej może ona ulegać zmianom już w trakcie realizacji plafonu, gdy określona, wystarczająca wielkość towaru stanie się przedmiotem obrotu. Plafon może - jeśli zadecydują o tym względy ekonomicznenie zostać w danym roku zamknięty. Plafony są rozdysponowywane według kolejności złożenia kompletnych wniosków. Plafon może mieć zastosowanie tylko przy sprawnie funkcjonującym systemie informacji o jego wykorzystaniu. Instrument ten nie był dotąd wykorzystany w Polsce .. 7. Automatyczna Inleautomatyczna relestracla obrotu Kolejny środek polityki to automatyczna rejestracja obrotu. Nie jest to ograniczenie ilościowe, jego istota bowiem sprowadza się do konieczności uzyskania pozwolenia na przywóz łub wywóz towarów nią objętych oraz do obowiązku składania co 30 dni sprawozdań ze stopnia wykorzystania pozwoleń. W ramach automatycznej rejestracji obrotu pozwolenia wydawane są we wnioskowanej ilości bądź wartości towaru. Taki sposób administrowania obrotem sprzyja monitorowaniu towarów wrażliwych, umożliwia kontrolę strumienia towarów sprowadzanych bądż wywożonych z kraju. . Automatyczna rejestracja obrotów została wprowadzona w odniesieniu do artykułów rolno-spożywczych w 2000 r. W następnych latach lista ta została jeszcze powiększona i obejmowala w 2002 r. m.in . masło i inne tłuszcze roślinne, sery i twarogi,jaja, niektóre zboża, mąkę, olej, kiełbasy, cukier, makarony, soki owocowe, niektóre warzywa, owoce, miód naturalny, bydło, trzodę chlewną, drób i in." Rozszerzenie w 2001 I'. listy towarowej o bydło źywe i mięso wołowe było spowodowane rozprzestrzenianiem się choroby BSE i pryszczycy oraz chę cią wprowadzenia monitorowania importu tych towarów. Z bardzo podobnych powodów wprowadzono automatyczną rejestrację obrotu w odniesieniu do żela tyny (utrzymana w 2003 r.). Wprowadzenie automatycznej rejestracji w przypadku automatów do gier (wprowadzone w lipcu 200 l r., utrzymane także w 2003 r.) zostało wprowadzone w celu zmniejszenia dzialalności w tzw. "szarej strefie". Pojawialy się bowiem sygnały, że za pomocą automatów do gier prowadzona jest działalność hazardowa, osiągająca znaczne rozmiary.. " Dz.U . 2002, nr 2. poz. 20..

(10) I. Ma/gafza/a Czermili.\'ka. W 1999 r. wprowadzono także automatyczną rejestrację obrotu w wywozie ksztaltowników i profili ze stali niestopowej , Jest to wspomniany już wcześniej system podwójnej kontroli (tzw, dOllble-checking system), wprowadzony mię dzy RP a krajami UE, Nieautomatyczna rejestracja obrotu jest w swej istocie b"rdzo podobna do omówionej wcześniej automatycznej rejestracji obrotu , Polega również na uzyskaniu pozwolenia na przywóz bądź wywóz towarów taką rejes tracją objętych, W tym przypadku jednak pozwolenie może być wydane na ilość bqdź wartość mniej szą niż wnioskowana, ale nie mniejszą od określonej w samym rozporzą dzeniu, Minister gospodarki, ustanawiajl)c bowiem nieautomatyczną rejestrację obrotu, byl zobowiązany do ustalenia jednocześ nie minimalnej ilości bądź wartości towaru, na jaką może być udzielone pozwolenie, Nieautomatyczna rejestracja obrotu powoduje ograniczenie importu bądź eksportu, a tym samym chroni rynek wewnętrzny przed naplywem ewentualnie odpływem niektórych towarów, W latach 2001 -2002 obowiązywalo tylko jedno rozporząd zen ie ministra gospod"rki ustanawiające nieautomatyczną rejestrację obrotu, a dotyczy ło importu odzieży używa nej, Ro zporządzenie to zostalo ustanowione w sierpniu 2000 r. ze względu na masowy import odzieży u żywanej, Minimalna ilość, na jaką mogło być wydane zezwolenie, wynosila 20 ton, Ponadto w Polsce do kOllea 2000 r. istniał wymóg uzyskania koncesji w zakresie obrotu z zagranicą niektórym i towarami, Koncesja oznacza upoważnienie wydawane przez odpowiedni organ administrncji palistwowej do prowadzenia określonej dzialalności, w tym wypadku - do dokonywania obrotu z zagranicą określo nymi towarami, Uzyskania koncesji wymagal import i eksport takich towarów, jak m,in,: brOli, amunicja, materialy wybuchowe, import wyrobów alkoholowych, tytoniowych, ropy naftowej , gazu ziemnego itp, Od 2001 1'. koneesje w handlu zagran icznym zostaly zastąpione zezwoleniami wydawanymi przez ministra gospodarki, co znacznie uprościlo procedurę ich otrzymywania, Natomiast obrót specjalny, dotyczący głównie towarów podwójnego zastosowania, uzbrojenia, technologii i u sług o przeznaczen iu wojskowym i policyjnym, stanowiący bardzo wąski i specjnlistyczny wycinek obrotu z zagranicą, nie będ zie przedmiotem rozważalI tego artykułu",. 8. Nowe regulacje prawne w zakresie pozataryfowych. środków. Od I stycznia 2003 l'. obowillzuje nowa Ustawa o administrowaniu obrotem towarami z zagranicą, o zmianie ustawy Kodeks celny oraz o zmianach innych I~ Podstawowe Zllnczc nic ma U!ilaw:l 'I. unia 291is10I}ad112000 r. o obrocie 7. zagmnicll towal":lmi, technologiami i usługami o znaczeniu strntegicznym dla bczpicczcllslw:I p[\listwa. a tak że t1la.

(11) ustaw, która ma obowiązywać do czasu wst1lpienia Polski do Unii Europejskiej - potem zastąpią ją regulacje wspólnotowe. Nowa ustawa o administrowaniu obrotem z zagranicą z 2002 l'. (podobnie jak ustawa z 1997 r.) wyłącza spod postanowiet\ ustawy obrót towarami w takim zakresie, w jakim obrót ten jest uregulowany odrębnymi przepisami oraz umowami międzynarodowymi , których stroną jest Polska. W myśl tej ustawy obrót towarami z zagranicą jest wolny od ograniczetl (chyba że inne przepisy prawa polskiego lub umowy międzynarodowe stanowią inaczej) i dozwolony każdemu na równych prawacł1. Zgodnie z prawem, środkami administrowania obrotem towarami z zagranicą ustanawianymi na czas określony są obecnie: automatyczna rejestracja, kontyngent, zakaz, doplata do wywozu, opłata wywozowa. Ustawa wskazuje zatem dwa rodzaje środków administrowania obrotem z zagranicą towarami: tzw. pozataryfowe (automatyczna rejestracja obrotu, kontyngent, zakaz przywozu) i tmyfowe (kontyngent taryfowy, płafon taryfowy, do plata do towarów rolnych). Inaczej niż dotychczas zdefiniowllllo pojęcie "obrót z zagranicą towarami". Usunięto z niego zapis mówiący, że za obrót taki uznaje się również przewóz towarów przez polski obszar celny, czyli tranzyt. Jest on bowiem uregulowany w kodeksie celnym, który uznaje tranzyt za procedurę zawieszającą, pozwalającą na przemieszczanie z jednego do drugiego miejsca znajdującego się na polskim obszarze celnym towarów tzw. niekrajowych, od których nie płaci się cła. Nie mają do niej zastosowania takie środki,jak: automatyczna rejestracja, kontyngent, dopłata do wywozu, plafon taryfowy, czyli te, które wiążą się z administrowaniem obrotem z zagranicą. To samo odnosi się do pozostalych procedur zawieszających: składu celnego, uszlachetnienia czynnego w systemie zawieszeti, przetwarzania pod kontrolą celną, odprawy czasowej.. 9. Pozwolenia, kaucje I automatyczna rejestracja łnaczej rozumiana będzie rola pozwoletl, które w zasadzie są najistotniejszym sposobem ograniczania obrotu z zagranicą. Ich funkcja sprowadza się do zgody na dokonanie przywozu towarów do Polski lub ich wywozu oraz nadania przed s iębiorcy uprawnietl do importu lub eksportu. Pozwolenia ma wydawać minister gospodarki, a w stosunku do towarów rolno-spożywczych - prezes. utrzymllnia mk:dzynarodowcgo pokoju i bczpicczcl\slwn oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 11 9, poz. 1250); fi ponadto: Rozporz<)dzcnic Ministrll gospodarki z dnia I lutego w sprawie zczwo lCJl indywidualnych IUl obrót towarami o znuczeniu strategicznym oraz wzoru ccrlyfikalll importowego (Dz.U. nr 10, poz. 78), Ro:t.porz:jdzcnic Rady Ministrów z dnia 20 sierpniu 2002 r. w sprawie wprowadzenia zakazu i ograniczenia obrotll lowanuni o znaczeniu -strategicznym dla. bozpieczcl\stwa pmistwn (Dz.U. nr t48, poz. 1198)..

(12) Małgorzata. Czermiliska. Agencji Rynku Rolnego. Zmienia się też charaktcr pozwoleIl. Dotychczas niosly one ze sobą tylko uprawnienia do przywozu danej ilości towarów. Teraz wynikną z nich obowiązki polegające na rozliczeniu się z wykorzystania pozwolenia. Kaucja to w zasadzie nowość w polskich przepisach (w bardzo ograniczonym zakresie obowiqzywala ona od 2001 r.). Ma to być zabezpieczenie finansowe wykorzystania udzielonego pozwolenia. Pozwolenie na obrót towarami z zagranicą jest wymagane, jeżeli przedmiotem obrotu są towary objęte: - kontyngentem, - automatyczną rejestracją, o ile został nałożony obowiązek uzyskania pozwolenia, - dopłatą do wywozu, w przypadku ubiegania się o uzyskanie tej dopłaty, - opła!>j wywozową. Przy automatycznej rejestracji obrotu generalnie pozwolell nie trzcba będzie uzyskiwać. Wystarczy zgłoszenie towaru do procedury dopuszczenia do obrotu lub wywozu. Będzie to jednoznaczne z zarejestrowaniem przez organ celny obrotu Z zagranicą. Organy celne przekazują informacje o dokonanym obrocie z zagranicą towarami objętymi automatycznq rejestracjq. Automatyczna rejestracja sprowadzi się więc wyłącznie do monitoringu przywozu lub wywozu. Minister właściwy do spraw gospodarki w rozporządzeniu o ustanowieniu automatycznej rejestracji może jednak nałożyć na osoby dokonujące obrotu towarami z zagranicą obowiqzek uzyskania pozwolenia na przywóz lub wywóz towarów, określajqc równocześnie termin, do którego należy skladać i rozpatrywać wnioski o udzielenie pozwolenia. Niezbędne zezwolenia na towary obięte automatyczną rejestraejq będą udzielane przy zachowaniu następujących zasad: - rozpatruje się kompletne wnioski zgodnie z kolejnością ich otrzymania przez organ udzielający pozwoleIl, - pozwolenie jest udzielane na wnioskowUlHj ilość lub wartość towarów, - okres ważności pozwolenia wynosi 120 dni, chyba że w rozporządzeniu o ustanowieniu automatycznej rejestracji określono inny termin, a wnioskodawca nie wystąpił o udzielcnie pozwolenia na krótszy okres. Minister właściwy do spraw gospodarki, nakładając na osoby dokonujące obrotu towarami z zagranicq obowiqzek uzyskania pozwolenia, może równocześnie określić dodatkowe warunki udzielenia i wykorzystania pozwolenia, a także dodatkowe dokumenty i informacje, które powinny być dołączone do wniosku. W nowej ustawie zrezygnowano w zasadzie z nieautomatycznej rejestracji obrotu (poza postępowaniami ochronnymi), której nie przewiduje prawo unijne..

(13) 10. Kontyngenty Kontyngent ograniczajljcy przywóz towarów będzie mógł być ustanawiany tylko wtedy, gdy wymagać tego będzie interes narodowy lub gospodarczy pań stwa. Jeżeli będzie dotyczył firm z paIlstw członkowskich WTO,jego zasady nnlszlj uwzględniać porozumienia zawarte przez Polskę z tą organizacją. Minister właściwy do spraw gospodarki, w porozumieniu z ministrem wła ściwym do spraw finansów publicznych, po zasięgnięciu opinii prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, może ustanowić kontyngent jedynie w szczególnych przypadkach, m.in. wtedy, gdy: jest to niezbędne do zapobieżenia lub złagodzenia zasadniczego niedoboru środków żywności lub innych produktów o podstawowym znaczeniu dla kraju; jest to niezbędne do stosowania norm lub przepisów dotyczących klasyfikacji, kwalifikowania lub marketingu produktów stanowiących przedmiot handlu międzynarodowego; jest to konieczne do zapewnienia równowagi bilansu płatniczego zgodnie z POroZlImieniem WTO, do ochrony zasad wspólżycia spolecznego, życia lub zdrowia ludzi, zwierzljt, ochrony roślin lub środowiska; dotyczy to obrotu z zagranicą zlotem, srebrem lub platyną; jest to konieczne do zapewnienia przestrzegania ustaw i przepisów wykonawczych niepozostających w sprzeczności z postanowieniami Porozumienia WTO; jest to konieczne do ochrony dóbr kultury mają cych wartość artystycznlj, historycznlj lub archeologiczną, lub do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczel\stwa. Rozdysponowanie kontyngentu będzie następowało - podobnie jak to by lo wcześniej - według jednej z trzech metod: kolejności zlożenia wniosków, proporcjonalnic do ich liczby, proporcjonalnie do wartości obrotów zrealizowanych przez osobę wnioskująeq. Minister gospodarki miałby prawo określenia innego sposobu rozdysponowania kontyngentu, np. w drodze przetargu. Rozdysponowanie kontyngentu wg kolejności zlożonych wniosków polega na wydaniu pozwolenia przy zachowaniu następujących zasad: - rozpatruje się kompletne wnioski zgodnie z kolejnością ich otrzymania przez organ udzielający pozwolel\, - wielkości określone we wniosku nie mogq przekraczać kontyngcntu, - wielkości określone w pozwoleniu nie mogą przekraczać wielkości wnioskowanych, - okres ważności pozwolenia wynosi 120 dni, chyba żc w rozporzljdzcniu o ustanowieniu kontyngentu określono inny tcrmin. Rozdysponowanie kontyngentu proporcjonalnie do ich liczby oznacza m.in" że: - rozpatruje się kompletne wnioski otrzymane przez organ uclzielaj[)cy pozwoleI\, przy czym wielkości określone we wniosku nie mogą przekraczać kontyngentu,.

(14) Ma/garzata Czer",iliska - jeżeli suma wielkości określonych we wszystkich rozpatrywanych wnioskach nie przekracza kontyngentu, wnioski te są uwzględniane, - jeżeli suma wielkości określonych we wszystkich rozpatrywanych wnioskach przekracza kontyngent , kontyngent ten jest rozdysponowywany proporcjonalnie do wielkości wnioskowanych, a wynik zaokrągla się do drugiej cyfry po przecinku, - okres ważności pozwolenia wynosi 120 dni, chyba że w rozporządzeniu o ustanowieniu kontyngentu określono inny termin, Rozdysponowanie kontyngentu proporcjonalnie do wielkości obrotów realizowanych przez importerów oznacza, że rozpatruje się kompletnc wnioski otrzymane przez organ udzielający pozwoletl, wielkości określone we wniosku zlożonym przez importera lub eksportera tradycyjnego nie mog!1 przekraczać kontyngentu pomniejszonego o kwotę gwarantowaną, a dotyczącą importerów nietradycyjnych (importujących po raz pierwszy). Pozostale wymienione w ustawie środki administrowania obrotem z zagranicą, czyli głównie dopłaty do mtykułów rolnych, stanowią parataryfowe środki polityki handlowej, dlatego też nie będą w tym miejscu analizowane. Począwszy od 2003 r. aż do chwili wstąpienia Polski do UE, na import większości towarów nie będzie już trzeba uzyskiwać pozwole.i ministra gospodarki. Limitowany pozostanie jedynie import towarów tzw. wrażliwych, przede wszystkim rolnych. Sprowadzający je przedsiębiorcy będą musieli składać kaucję finansową jako zabezpieczenie wykorzystania pozwolenia. Chodzi o to, aby pozwolenia te były udzielone tylko tzw. pewnym importerom, zdecydowanym na import określonych towarów, a nie zmieniajqcym asortyment zależnie od opłacalności przywozu. Ustawa wprowadza zresztą pojęcie tradycyjnego importera na określenie importera, który prowadzi takq działainość już od dłuż szego czasu i zajmuje się przywozem określonych towarów. Sprowadzający towary niewrażliwe nie będq musieli uzyskiwać już pozwolenia na ich przywóz. Procedurę przywozu ograniczono do rejestracji obrotu na granicy. Szczególną rolę odegra przepływ informacji między granicznymi urzę dami celnymi a punktem, do którego kierowane będą dane o towarach przekraczających granicę. Ułatwieniem dla importerów będz ie likwidacja więk s zości kontyngentów , poza importem węgla z Rosji, Republiki Kazachstanu i koksu z Czech. Nadal jeszcze istnieją kontyngenty (VER) w wywozie tekstyliów do USA i Kanady, ale - jak wcześniej wspomniano -limity te nie sq w pełni wykorzystanc. Liczba ograniczeli pozataryfowych funkcjonujących w polskiej polityce handlowej zmniejszyła się w ostatnich latach, stanowi to potwierdzenie tezy o dokonuj~lcej się w świecie liberalizacji handlu międzynarodowego, czego przejawem jest znoszenie (częściowe bądź całkowite) barier w dostępie do rynków krajowych ..

(15) ~vhral1e. instrumenty poza taryfowe .. .. I. Selected Non-tariff Instruments in Polish Trade Policy In modern trade, Ilon"tarirr measures me lIseJ to a broad extent. The increasing role of these tracie policy instruments results, on the one hand, frol11 the signit'icant reduction in clIsloms duties negotiated at the GATT forum and, on the other, t'rom certain "advantages" thalctlstollls duties do not possess. Poland's GATT/WTO obligations, the Ileed lO adapt Polish law to EU regulations, as well as Illultilateral and bilalCl'al agrcements on the creation ot' frce trade zones signed by Poland mainly in the 1990s, are the main contriblltors to the shaping ar Polish trade policy. In this article, the author describes selectec1noll"tariff instnlInents applied in Poland slIch as: q1l0ta5, automatic registralion ot' tUJ'I1ovcr, liccnses and concessions. She also presents the legal regulations in this regard..

(16)