INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 2/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 149–159
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Jacek Gniadek
ZRÓĩNICOWANIE PRZESTRZENNEGO
UKSZTAàTOWANIA DZIAàEK PRZEZNACZONYCH
POD UĩYTKI ZIELONE WE WSI MARCÓWKA
____________
VARIABILITY OF SPATIAL FORMATION OF PARCELS
PUT INTO GRASSLANDS IN MARCÓWKA VILLAGE
Streszczenie
W artykule przedstawiono wyniki badaĔ rozáogu dziaáek przeznaczonych pod uĪytki zielone, wchodzących w skáad gospodarstw, znajdujących siĊ na tere-nie wsi Marcówka w województwie maáopolskim. Analizowana wieĞ zajmuje ob-szar okoáo 431 ha i charakteryzuje siĊ duĪym rozdrobnieniem gruntów. Podsta-wowym elementem powierzchniowym, przyjĊtym do badaĔ, byáy ciągáe czĊĞci dziaáek ewidencyjnych objĊte jedną formą uĪytkowania. Badaniami objĊto wszystkie wystĊpujące w wybranej wsi dziaáki z uĪytkami zielonymi wchodzące w skáad istniejących gospodarstw rolnych. Do wykonania badaĔ na tak duĪej liczbie dziaáek zastosowano specjalistyczne programy komputerowe: „MKTopo GUTR”, „Plikpol” i „Pole”, które wykorzystują dane z numerycznej mapy ewi-dencyjnej i czĊĞci opisowej operatu ewidencji gruntów i budynków prowadzonej w systemie cyfrowym. Zastosowana technologia pozwoliáa na uzyskanie ponad 70 cech, charakteryzujących kaĪdą poddaną analizie dziaákĊ.
Szczegóáowymi badaniami objĊtych zostaáo 17 podstawowych cech rozáo-gu dziaáek, z których szeĞü pierwszych okreĞla przestrzenne parametry dziaáki, trzy cechy dotyczą szacowanych kosztów uprawowych zaleĪnych od jej rozáogu, trzy kolejne opisują poáoĪenie dziaáki we wsi i w gospodarstwie, a piĊü ostatnich charakteryzują gospodarstwo, do którego dana dziaáka naleĪy.
Badanie zmiennoĞci uksztaátowania rozáogu dziaáek z uĪytkami zielonymi polegaáo na wykonaniu oceny ich rozáogu, poprzez porównanie poszczególnych cech rozáogu dziaáek z wielkoĞciami uznawanymi za poprawne. Wykonana zostaáa równieĪ analiza rozmieszczenia dziaáek we wsi, polegająca na badaniu ich poáoĪe-nia w stosunku do siedlisk gospodarstw i centrum wsi.
Summary
In the paper, results of the research into the land configuration of plots earmarked for grassland are presented. The plots researched belong to farms situated in Marcówka village, in Maáopolska Province. The village studied has ca. a 431 ha area and is characterized by a high farm land fragmentation rate. A ba-sic land element that was taken for analysis were continuous parts of cadastral plots comprised only one type of use. The research dealt with all plots with grass-land in the selected village; they belonged to existing farms in this village. To analyse such a very large number of plots, three specialist computer software were applied, „MKTopo GUTR”, „Plikpol”, and „Pole”; they apply data from a nu-meric cadastre map and from descriptive part of the digital file of lands and buildings register. Applied technology allowed to obtain more than 70 features characterizing each analyzed plot.
Seventeen basic features land configuration of a plots were accurately studied. The first six features determine spatial parameters of plot, the next three features refer to estimate costs of cultivating a given plot depending on the land configuration plots, the subsequent three features depict the location of a plot in the village and in the farm, and the last five ones characterize the farm to which a plot belongs.
The research into the land configuration changeability of plots with grass-land consisted in evaluating the plain of plots by comparing individual features land configuration of plots with the values assumed to be correct or optimal. Fur-thermore, the layout of plots in the village was also analyzed, i.e. their location was assessed in relation to farm sites and to the village centre.
Key words: land configuration farm, land spatial structure
WPROWADZENIE
Niekorzystnie uksztaátowane i nadmiernie rozdrobnione dziaáki Polski poáudniowej, sprawiają, Īe ich rolnicze wykorzystanie nie jest tak efektywne, jak w przypadku dziaáek o poprawnym uksztaátowaniu i optymalnej powierzchni. Zastosowanie prac urządzeniowo rolnych, których jednym z gáównych celów jest korygowanie wadliwych ukáadów gruntowych, moĪe w znaczący sposób przyczyniü siĊ do stworzenia nowych, lepszych rozwiązaĔ rolniczego wykorzy-stania gruntów. PamiĊtaü naleĪy o moĪliwoĞci korzywykorzy-stania z dostĊpnych, spraw-dzonych rozwiązaĔ i doĞwiadczeĔ, które zostaáy wypracowane i wdroĪone. Dziaáania zmierzające do poprawy wadliwych ukáadów gruntowych są w Polsce zwykle poprzedzane oceną istniejącego stanu, która polega na analizie podsta-wowych parametrów przestrzennych dziaáek oraz kosztów uprapodsta-wowych zaleĪ-nych od ich rozáogu. Tradycyjne metody obejmujące od 5 do 10% wszystkich badanych dziaáek nie pozwalają na uzyskanie peánej informacji na temat bada-nego obszaru. Celowym jest wiĊc stosowanie nowych zautomatyzowanych roz-wiązaĔ obejmujących wszystkie dziaáki ewidencyjne na badanym terenie.
CEL ZAKRES I METODA BADAē
Artykuá jest kontynuacją badaĔ obejmujących ocenĊ przestrzennego uksztaátowania dziaáek wchodzących w skáad gospodarstw rolnych we wsi Mar-cówka poáoĪonej w gminie Zembrzyce w województwie maáopolskim. Gáów-nym celem artykuáu jest przedstawienie zróĪnicowania podstawowych parame-trów przestrzennych, charakteryzujących rozáóg dziaáek przeznaczonych pod uĪytki zielone w badanej wsi. Wykonanymi badaniami objĊto wszystkie dziaáki (ciągáe czĊĞci dziaáek ewidencyjnych objĊte jedną formą uĪytkowania – 238 dziaáek) wchodzące w skáad istniejących gospodarstw rolnych.
W celu pozyskania, przetworzenia oraz obliczenia niezbĊdnych wielkoĞci podstawowych parametrów przestrzennych rozáogu dziaáek oraz okreĞlenia kosztów uprawowych zaleĪnych od ich rozáogów, wykorzystano programy: MKTopoGUTR” „PlikPol” oraz program „Pole”. Uzyskane za pomocą wymie-nionych programów informacje, zawarte zostaáy w jednej macierzy wynikowej [Gniadek i in. 2001]. Dla potrzeb prowadzonych badaĔ wykorzystano 17 pod-stawowych cech, dla których wykonano szczegóáowe badania z wykorzystaniem metod statystycznych.
CHARAKTERYSTYKA WIELKOĝCI I KSZTAàTU DZIAàEK PRZEZNACZONYCH POD UĩYTKI ZIELONE
PrzeciĊtna wielkoĞü badanych dziaáek przeznaczonych pod uĪytki zielone we wsi Marcówka wynosi 9 arów (tab. 1). Zgodnie z Harasimowiczem [2002] przyjmuje siĊ, Īe dziaáki o powierzchniach przekraczających 20–30 arów i dáu-goĞciach wiĊkszych od 70 do 100 m mogą byü efektywnie zagospodarowane przy pomocy konnej siáy pociągowej. Obszar badanych dziaáek zmienia siĊ w granicach od 2 do 79 arów (tab. 1).
Rozkáad liczebnoĞci dziaáek, zaleĪnie od ich powierzchni w przedziaáach klasowych o szerokoĞci 0,1 ha przedstawiono na rycinie 1. Rozkáad ten posiada wyraĨnie zaznaczoną asymetriĊ prawostronną. Wspóáczynnik skoĞnoĞci obliczo-ny dla powierzchni dziaáek orobliczo-nych wynosi 3,36 i jest jedobliczo-nym z najwiĊkszych spoĞród wszystkich wspóáczynników skoĞnoĞci, okreĞlonych dla rozpatrywa-nych cech badarozpatrywa-nych dziaáek. NajwiĊcej dziaáek orrozpatrywa-nych ma powierzchniĊ w przedziaáach: do 10 arów (okoáo 74%) oraz od 10 do 20 arów (16% badanych dziaáek). Zagospodarowanie tak maáych dziaáek jest utrudnione nawet przy uĪy-ciu konnej siáy pociągowej i wymaga duĪych nakáadów pracy. Dotyczy to zwáaszcza dziaáek mniejszych od 10 arów, które stanowią wiĊkszoĞü badanej populacji. Dziaáki te charakteryzują siĊ Ğrednią dáugoĞcią w granicach 23 m i Ğrednimi kosztami uprawowymi wynoszącymi okoáo 22 jedn.zboĪ./1ha. Nie-wiele, bo okoáo 10% dziaáek mieĞci siĊ w przedziale powierzchni uznawanym za odpowiedni dla uprawy konnej. Na badanym terenie nie wystĊpują dziaáki wiĊk-sze od 1 ha, które mogáyby byü wáaĞciwie zagospodarowane przy pomocy cią-gników.
Tabela 1. Podstawowe statystyki opisowe rozpatrywanych cech rozáogu dziaáek
z uĪytkami zielonymi i gospodarstw we wsi Marcówka
Table 1. Basic descriptive statistics of the features of land configuration
with grassland and farms in Marcówka
Rodzaj statystyki Nazwa
zmiennej
ĝrednia Mediana Minimum Maksimum Rozst
Ċp Odch.Std. Báą d Std. Sko Ğno Ğü Kurtoza
Obszar dziaáki [ha] 0,09 0,07 0,02 0,79 0,77 0,09 0,01 3,36 17,65
DáugoĞü dziaáki [hm] 0,31 0,27 0,06 1,02 0,96 0,15 0,01 1,12 2,16 SzerokoĞü dziaáki [hm] 0,31 0,24 0,04 1,61 1,57 0,23 0,01 2,38 7,33 Obwód dziaáki [hm] 1,69 1,38 0,60 8,13 7,53 1,09 0,07 2,78 10,54 liczba wierzchoáków 10,63 9,00 3,00 44,00 41,00 6,57 0,43 2,32 6,59 WydáuĪenie dziaáki 1,52 1,15 0,06 15,25 15,19 1,71 0,11 5,18 34,64
Koszty rozáogu bez dojazdu do dziaáki [jedn. zboĪ/ha] 13,76 12,24 3,71 55,21 51,50 7,20 0,47 2,02 6,43 Koszty rozáogu z dojazdem do dziaáki (drogi wadliwe) [jedn. zboĪ/ha] 15,45 14,03 4,34 56,89 52,55 7,12 0,46 1,98 6,47 Koszty rozáogu z dojazdem do dziaáki (drogi dobre) [jedn. zboĪ/ha]
14,44 12,78 3,97 55,88 51,92 7,11 0,46 2,06 6,68
OdlegáoĞü najbliĪ-szego naroĪa dziaáki
od siedliska [hm] 1,95 1,04 0,04 16,00 15,96 2,39 0,15 2,11 6,01 OdlegáoĞü dziaáki od siedliska [hm] 2,25 1,32 0,26 16,33 16,07 2,39 0,15 2,13 6,09 OdlegáoĞü dziaáki od centrum wsi [hm] 6,47 6,59 0,46 12,30 11,84 2,98 0,19 -0,05 -1,01 IloĞü dziaáek w gospodarstwie 24,14 22,00 2,00 61,00 59,00 13,40 0,87 0,82 0,23 IloĞü dziaáek z gruntami ornymi 5,21 5,00 1,00 16,00 15,00 3,06 0,20 1,58 3,65 Powierzchnia gospodarstwa [ha] 3,56 3,31 0,12 7,31 7,19 1,79 0,12 0,35 -0,74 Powierzchnia uĪytków rolnych [ha] 2,33 2,15 0,06 5,11 5,05 1,25 0,08 0,45 -0,58 OdlegáoĞü siedliska gospodarstwa od centrum wsi [hm] 6,16 5,97 0,35 12,62 12,27 3,06 0,20 0,02 -0,96
Histogram (MarcDDskrpom_zred107 18v*238c) Obszar = 238*0.1*gamma(x/0.0509; 1.8303)/0.0509 74% 16% 6% 2% 0% 0% 0% 0% 0% 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9
Powierzchnia dziaáek [ha] 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Li cz ba obs .
Koszty uprawowe zaleĪne od rozáogu DáugoĞü dziaáek D áug oĞü dz ia áki [m ] . Kos zt y up ra w o w e . za le Ī ne od ro zá og u . [jed n. z bo Ī ./ h a ] . 10 40 30 20 50 60 70 50 100 150
Rysunek 1. Rozkáad liczebnoĞci dziaáek z uĪytkami zielonymi zaleĪnie od ich powierzchni Figure 1. The layout of a number of plots with grassland according to their areas
Histogram (MarcDDskrpom_zred107 18v*238c) DáugoĞü = 238*0.1*gamma(x/0.0661; 4.629)/0.0661 3% 23% 33% 18% 15% 4% 3% 1% 0% 0% 0% 0% 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.1 1.2 DáugoĞci dziaáek [hm] 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Liczb a ob s.
Koszty uprawowe zaleĪne od rozáogu SzerokoĞü dziaáek Sz e ro k oĞü dz ia áki [m ] . . K o sz ty upraw ow e . za le Ī ne od ro zá og u . [je dn .z bo Ī ./ h a ] . 10 40 30 20 50 60 70 50 100 150
Rysunek 2. Rozkáad liczebnoĞci dziaáek z uĪytkami zielonymi zaleĪnie od ich dáugoĞci Figure 2. The layout of a number of plots with grassland according to their length
PrzeciĊtna dáugoĞü dziaáki z uĪytkiem zielonym wynosi 31 m i jest ponad dwukrotnie mniejsza od uznawanej za poprawną dla uprawy zaprzĊgiem konnym, stosowanym powszechnie w przeszáoĞci. Przyjmuje siĊ, Īe dziaáki zagospodarowywane z uĪyciem konnej siáy pociągowej powinny byü dáuĪsze od 70–100 m, wiĊksze od 20 arów i szersze od 20–30 m [Harasimowicz 2002]. Rozkáad liczebnoĞci dziaáek zaleĪnie od ich dáugoĞci, w porównaniu z rozkáa-dem ich powierzchni, jest zdecydowanie mniej asymetryczny i odznacza siĊ mniejszą koncentracją wokóá Ğredniej (rys. 2). Wspóáczynnik skoĞnoĞci rozkáadu dáugoĞci dziaáek wynosi 1,12, a kurtoza 2,16. DáugoĞü badanych dziaáek zmienia siĊ w szerokich granicach od 6 m do ponad 102 m (tab.), jednak prawie wszyst-kie dziaáki (99%) nie posiadają dáugoĞci wiĊkszej niĪ 70 m (rys. 2), co sprawia, Īe koszty uprawy tych dziaáek, nawet przy wykorzystaniu konnej siáy pociągo-wej, są wysokie. Jedynie 1% dziaáek z uĪytkami zielonymi we wsi Marcówka posiada dáugoĞci dostosowane do wymagaĔ konnej siáy pociągowej, czyli prze-kraczające 70 m. natomiast brak jest dziaáek o dáugoĞciach dostosowanych do uprawy mechanicznej.
SzerokoĞci rozpatrywanych dziaáek we wsi Marcówka są stosunkowo duĪe i wynoszą Ğrednio 31 m (tab.). Dziaáki o takiej szerokoĞci są uwaĪane za po-prawne nawet dla ciągnikowej ich uprawy. MoĪna przyjąü, Īe poprawna szero-koĞü dziaáki w przypadku uprawy konnej wynosi ponad 20-30 m, a dla uprawy ciągnikowej – 30 do 50 m. Rozkáad liczebnoĞci szerokoĞci dziaáek wykazuje wyraĨną asymetriĊ prawostronną (skoĞnoĞü 2,38) oraz znaczną koncentracjĊ wokóá Ğredniej (kurtoza 7,33). Okoáo 38% badanych dziaáek ma szerokoĞci mniejsze od 20 m, czyli niekorzystne nawet dla uprawy konnej (rys. 3). NajwiĊ-cej, bo aĪ 42% znajduje siĊ w przedziale od 20 do 40 m. Maáym szerokoĞciom tych dziaáek towarzyszą niewielkie ich obszary nie przekraczające kilku arów, nieznacznie wiĊksze dáugoĞci oraz wysokie koszty uprawowe zaleĪne od rozáogu wynoszące od 15 do 23 jedn. zboĪ./ha.
Dziaáki w przedziaáach poprawnej szerokoĞci od 40 do 100 m stanowią 18% badanej populacji, jednak zbyt maáe powierzchnie, jak i dáugoĞci, są powo-dem wysokich kosztów uprawowych zaleĪnych od rozáogu dziaáek.
WydáuĪenie dziaáek z uĪytkami zielonymi we wsi Marcówka jest niewielkie. PrzeciĊtne wydáuĪenie tych dziaáek wynosi 1:1,5 i jest zdecydowanie zbyt maáe dla wystĊpujących na tym terenie dziaáek o niewielkiej powierzchni. Powszechnie uznaje siĊ Īe poprawne wydáuĪenie dziaáek o obszarze 20–30 arów powinno wyno-siü 1:7 a nawet 1:10. Z rozkáadu liczebnoĞci dziaáek zaleĪnie od ich wydáuĪenia wynika, Īe cechuje go wyraĨna skoĞnoĞü prawostronna (wsp. skoĞnoĞci 5,18). Wy-dáuĪenie badanych dziaáek zmienia siĊ od mniejszego od 1:1 do 1:16. WiĊkszoĞü dziaáek (81% ogólnej liczby) ma wydáuĪenie mniejsze od 1:2 (rys. 4). Dziaáki w tym przedziale charakteryzują siĊ Ğrednią powierzchnią kilku arów, Ğrednią dáu-goĞcią w granicach 25 m. i Ğrednimi kosztami uprawowymi czterokrotnie przewyĪ-szającymi dopuszczalny poziom. Okoáo 16% dziaáek w badanej wsi ma wydáuĪenie od 1:2 do 1:4, a zaledwie kilka procent dziaáek ma wydáuĪenie wiĊksze od 1:4 czyli takie, jakie moĪna uznaü za zbliĪone do poprawnego.
Histogram (MarcDDskrpom_zred107 18v*238c) SzerokoĞü = 238*0.2*gamma(x/0.1191; 2.6035)/0.1191 38% 42% 10% 6% 2% 1% 1% 0% 0% 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 SzerokoĞci dziaáek [hm] 0 20 40 60 80 100 120 140 Li cz ba ob s.
Koszty uprawowe zaleĪne od rozáogu
DáugoĞü dziaáek Powierzchnia dziaáek D áug oĞü dz ia áki [m ] . Ko sz ty up ra w o w e . za le Ī ne od ro zá og u . [jed n. zb oĪ ./ ha ] . P o w ie rz chn ia dz ia áki [h a ] 10 40 30 20 50 60 70 0.50 1.00 1.50 2.00 50 100 150
Rysunek 3. Rozkáad liczebnoĞci dziaáek z uĪytkami zielonymi zaleĪnie od ich szerokoĞci Figure 3. The layout of a number of plots with grassland according to their width
Histogram (MarcDDskrpom_zred107 18v*238c) Wydá = 238*2*gamma(x/0.9403; 1.6161)/0.9403 81% 16% 1% 0% 0% 0% 0% 1% 0% 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 WydáuĪenie dziaáek 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 Liczb a ob s. D áug o Ğü dz ia áki [m ] . Ko s zt y up ra w o w e . za le Ī ne od ro zá og u . [jed n. zb oĪ ./ h a] . Po w ie rz ch n ia dz ia áki [h a ] 10 40 30 20 50 60 70 0.50 1.00 1.50 2.00 50 100 150
Koszty uprawowe zaleĪne od rozáogu
Powierzchnia dziaáek DáugoĞü dziaáek
Rysunek 4. Rozkáad liczebnoĞci dziaáek z uĪytkami zielonymi zaleĪnie od ich wydáuĪenia Figure 4. The layout of a number of plots with grassland according to their extension
Histogram (MarcDDskrpom_zred107 18v*238c) OdlSiedl = 238*2*gamma(x/1.846; 1.2209)/1.846 63% 19% 10% 4% 3% 0% 0% 0% 0% 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
OdlegáoĞü dziaáek od siedlisk [hm] 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Liczb a ob s. D áugo Ğü dz ia áki [m ] . K os zt y upr aw ow e . za le Ī ne od ro zá og u . [jed n. zb o Ī ./ ha ] . Po w ie rz ch ni a d zi a ák i[ ha] 10 40 30 20 50 60 70 0.50 1.00 1.50 2.00 50 100 150
Koszty uprawowe zaleĪne od rozáogu DáugoĞü dziaáek
Powierzchnia dziaáek
Rysunek 5. Rozkáad liczebnoĞci dziaáek z uĪytkami zielonymi
zaleĪnie od ich odlegáoĞci od siedlisk
Figure 5. The layout of a number of plots with grassland according
to their distances from habitats
Histogram (MarcDDskrpom_zred107 18v*238c) KRTzred2 = 238*5*gamma(x/2.7138; 5.3197)/2.7138 1% 28% 34% 22% 8% 4% 0% 1% 1% 0% 0% 0% 0% 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65
Koszty uprawowe zaleĪne od rozáogu dziaáki [jedn. zboĪ./ha] 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Liczb a ob s. D áug oĞü dz ia áki [m ] . P ow ie rz chni a dz ia ák i[ ha] 0.5 2.0 1.5 1.0 2.5 3.0 3.5 0.50 1.00 1.50 2.00 50 100 150 Od le gá oĞü dz ia áki od si ed liska [h m ]
OdlegáoĞü dziaáek od siedliska
DáugoĞü dziaáek Powierzchnia dziaáek
Rysunek 6. Rozkáad liczebnoĞci dziaáek z uĪytkami zielonymi zaleĪnie
od ponoszonych kosztów uprawowych powiązanych z ich rozáogami (kosztów rozáogu)
Figure 6. The layout of a number of plots cultived as grassland according
to their cultivation costs dependent on land configuration plots (the costs of land configuration plots)
CHARAKTERYSTYKA POàOĩENIA DZIAàEK PRZEZNACZONYCH POD UĩYTKI ZIELONE W GOSPODARSTWIE I NA TERENIE WSI
CharakterystykĊ poáoĪenia dziaáek przeznaczonych pod uĪytki zielone w gospodarstwie wykonano w oparciu o odlegáoĞü najbliĪszego naroĪa dziaáki od siedliska i przeciĊtną odlegáoĞü dziaáki od siedliska. Do okreĞlenia poáoĪenia dziaáki na terenie wsi wykorzystano odlegáoĞü centrum wsi do najbliĪszego na-roĪa dziaáki.
PrzeciĊtna odlegáoĞü siedliska od najbliĪszego naroĪa dziaáki wynosi 195 m i jest o 30 m mniejsza od przeciĊtnej odlegáoĞci dziaáki od siedliska (tab.). Przedstawiony na rycinie 5 rozkáad liczebnoĞci odlegáoĞci dziaáek od siedlisk dowodzi, Īe 63% dziaáek z uĪytkami zielonymi jest zlokalizowana w odlegáo-Ğciach do 200 m. Drugi pod wzglĊdem wielkoĞci przedziaá stanowią dziaáki, które zlokalizowane są wzglĊdem siedlisk w odlegáoĞci od 200 do 400 m. Obydwa te przedziaáy charakteryzują siĊ niskim poziomem Ğrednich wielkoĞci powierzchni i dáugoĞci dziaáek, które kolejno wynoszą 10 arów i 26 m, oraz wysokim poziomem Ğredniej wielkoĞci kosztów uprawowych kilkakrotnie prze-wyĪszającym dopuszczalną wielkoĞü, wynoszącą ponad 16 jedn.zboĪ./1ha. W kolejnym przedziale wielkoĞci (od 400 do 600 m.) znajduje siĊ 10% bada-nych dziaáek z uĪytkami zielonymi, dla których obserwowany jest niewielki spadek Ğredniej wielkoĞci dáugoĞci oraz prawie dwukrotny wzrost poziomu przeciĊtnych kosztów uprawowych. Pomimo poprawnych odlegáoĞci wspomnia-nych dziaáek w przedziale do 600 m, poziom kosztów uprawowych zaleĪwspomnia-nych od rozáogu jest wysoki. Jest to spowodowane w gáównej mierze maáymi obszarami badanych dziaáek oraz niepoprawnym ich uksztaátowaniem, gáównie dáugoĞcią uprawową. Pozostaáe dziaáki w przedziaáach powyĪej 600 m stanowią jedynie 8% caáej populacji. ĝrednie wielkoĞci tych dziaáek niewiele odbiegają od prze-ciĊtnych wielkoĞci charakteryzujących dziaáki zlokalizowane w odlegáoĞci do 400 m od ich siedlisk.
W oparciu o Ğrednią odlegáoĞü siedlisk od centrum wsi, która wynosi 616 m i Ğrednią odlegáoĞü dziaáek od siedlisk wynoszącą 225 m, moĪna stwierdziü, Īe wieĞ charakteryzuje siĊ rozproszoną zabudową. Bliska lokalizacja dziaáek przynaleĪnych do poszczególnych gospodarstw daje podstawy do wnioskowa-nia, Īe ewentualne zmiany istniejącego ukáadu gruntowego mogą przyczyniü siĊ do stworzenia korzystniejszego uksztaátowania dziaáek, lecz jeĞli chodzi o ich lokalizacjĊ wzglĊdem siedlisk przebudowa nie wpáynie na redukcjĊ odlegáoĞci wzglĊdem oĞrodków gospodarowania.
CHARAKTERYSTYKA KOSZTÓW UPRAWOWYCH ZALEĩNYCH OD ROZàOGU DZIAàKI
WiĊkszoĞü dziaáek z uĪytkami zielonymi we wsi Marcówka ma rozáogi niekorzystnie uksztaátowane. Koszty uprawowe oszacowane zostaáy dla wszyst-kich badanych dziaáek ornych przy zaáoĪeniu peánej mechanizacji uprawy cią-gnikami Ğredniej mocy oraz plonowaniem zbóĪ na poziomie 5 t/ha [Harasimo-wicz i Kubo[Harasimo-wicz 1994]. WielkoĞci tych kosztów dla dziaáek dostatecznie duĪych i poprawnie uksztaátowanych nie powinny przekraczaü 2–4 jedn. zboĪ./ha.
Poziom przeciĊtnych kosztów rozáogu dla badanych dziaáek we wsi Mar-cówka wynosi 14,4 jedn. zboĪ./ha i zmienia siĊ w bardzo szerokich granicach od okoáo 4 do blisko 56 jedn. zboĪ./ha (tab.). Rozkáad liczebnoĞci dziaáek, za-leĪnie od ponoszonych kosztów rozáogu, przedstawiony na rycinie 6, charakte-ryzuje siĊ asymetrią prawostronną (skoĞnoĞü 2,06) oraz znaczną koncentracją wokóá Ğredniej (kurtoza 6,68). W badanej wsi jedynie 1% dziaáek najlepiej uksztaátowanych charakteryzuje siĊ kosztami rozáogu nie przekraczającymi 5 jedn. zboĪ./ha. Dla okoáo 28% dziaáek ponoszone koszty uprawowe wynoszą od 5 do 10 jedn. zboĪ./ha. Ta grupa dziaáek charakteryzuje siĊ spadkiem Ğred-nich wartoĞci powierzchni oraz dáugoĞci (16 arów i 46 m). WiĊkszoĞü dziaáek z uĪytkami zielonymi w badanej wsi (okoáo 71%) posiada koszty uprawowe zawierające siĊ w granicach od 10 do 30, a nieliczne nawet do 45 jedn. zboĪ./ha, czyli wielokrotnie przewyĪszające ich optymalny poziom, zmniejszając tym samym opáacalnoĞü uprawy tych dziaáek.
WNIOSKI
Na podstawie charakterystyki przestrzennego uksztaátowania dziaáek prze-znaczonych pod uĪytki zielone we wsi Marcówka moĪna stwierdziü, Īe wiĊk-szoĞü podstawowych parametrów przestrzennych, charakteryzujących analizo-wane dziaáki, jest niewáaĞciwa i znacznie odbiega od powszechnie uznawanych za poprawne. Niekorzystnie uksztaátowane rozáogi tych dziaáek są przyczyną ponoszenia wysokich kosztów uprawowych. Dla 99% dziaáek wielkoĞci uzyski-wanych kosztów uprawowych zaleĪnych od rozáogu zawierają siĊ w przedziale od 5 do 30 a czasami nawet do 45 jedn. zboĪ./ ha. Zaledwie 1% dziaáek posiada koszty poniĪej 5 jedn. zboĪ./ ha, czyli takie jakie są uzyskiwane na dziaákach o optymalnej powierzchni i poprawnym uksztaátowaniu.
Za poprawny naleĪy uznaü parametr szerokoĞci dziaáek. WiĊkszoĞü szero-koĞci badanych dziaáek odpowiada szeroszero-koĞciom, które umoĪliwiają stosowanie mechanicznej uprawy. Pozytywnie naleĪy oceniü równieĪ rozmieszczenie grun-tów wzglĊdem siedlisk. OkreĞlone odlegáoĞci pomiĊdzy dziaáką a siedliskiem dla 63% wszystkich dziaáek z uĪytkami zielonymi mieszczą siĊ w przedziale do 200 m, a 29% posiada odlegáoĞci od 200 do 600 m.
Przeprowadzone badania przestrzennego uksztaátowania dziaáek z uĪytka-mi zielonyuĪytka-mi potwierdzają, tak jak w przypadku badaĔ dziaáek ornych, potrzebĊ zmian, obejmujących korektĊ wielkoĞci i ksztaátu istniejących dziaáek w celu stworzenia korzystniejszych warunków rolniczego zagospodarowania gruntów, co wpáynie z pewnoĞcią na zwiĊkszenie efektywnoĞü prowadzonej produkcji rolnej.
BIBLIOGRAFIA
Gniadek J., Harasimowicz S., Janus J. 2001. Automatyzacja analizy rozáogu dziaáek z
wykorzysta-niem programu komputerowego. Materiaáy MiĊdzynarodowej Konferencji „Rural
mana-gement and cadastre” Politechnika Warszawska, Warszawa, s. 139–147.
Harasimowicz S. 1981. Rozáóg pola a efektywnoĞü przebiegajacych na nim procesów
produkcyj-nych w terenach górskich o znacznym rozdrobnieniu gruntów. Zesz. Nauk. AR w
Krako-wie, ser. Geodezja, 7, s. 123-136.
Harasimowicz S., Kubowicz H. 1994. Ocena uksztaátowania rozáogów gospodarstw we wsi
i moĪliwoĞci ich poprawy. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, ser. Geodezja, 14, s. 65–74.
Harasimowicz S. 2002. Ocena i organizacja terytorium gospodarstwa rolnego, Akademia Rolni-cza, Kraków.
Hopfer A. 1991. Wycena nieruchomoĞci. ART. w Olsztynie.
Pruszczyk W., ĩurawski Z. 1991. Metodyka okreĞlania spodziewanego wzrostu wydajnoĞci pracy
w wykonywaniu prac polowych do oceny potrzeb i efektów scaleĔ gruntów. Zesz. Nauk.
AR w Krakowie, ser. Sesja Naukowa, 31, s. 55–62.
Jacek Gniadek e-mail: rmgniade@cyf-kr.edu.pl Katedra Geodezji Rolnej, Katastru i Fotogrametrii Uniwersytet Rolniczy w Krakowie ul. Balicka 253A
