Metody taksonomii w tworzeniu modeli oceny wyrobów rynkowych

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 745. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007. Stanisław Pfeifer Katedra Towaroznawstwa Przemysłowego. Metody taksonomii w tworzeniu modeli oceny wyrobów rynkowych 1. Wprowadzenie Towaroznawcy często stają przed problemem obiektywnej oceny wyrobu, oceny jakości lub użyteczności. Wynika to z faktu, że w sferze zainteresowań nauk towaroznawczych znajduje się jakość wyrobów, przy czym chodzi tu o „dobrą jakość w całym, dynamicznie rozumianym procesie kształtowania, ochrony i oceny jakości” [12]. Towary rynkowe podlegają procesowi nieustannej oceny. Oceny dokonywane są już w fazie przedprodukcyjnej, na etapie projektowania, podczas produkcji, a także w momencie zakupu towaru przez indywidualnych użytkowników. Oceny dokonuje się także podczas procesu użytkowania i jest to etap istotnej, rzeczywistej weryfikacji jakości towaru. O ile oceny dokonywane przez indywidualnych użytkowników, konsumentów są ocenami subiektywnymi, o tyle oceny dokonywane systematycznie dla potrzeb przedsiębiorstw, organizacji handlowych, konsumenckich czy naukowe analizy towarów powinny mieć charakter obiektywny. Analiza oraz metodyka badań jakości zależą od przyjętych określeń i definicji. Definicji jest wiele, a tylko te z nich, które dotyczą jakości towaru (nie jakości w sensie ogólnym), mogą być szczególnie przydatne w praktyce towaroznawczej. Poglądy na temat jakości można znaleźć w wielu opracowaniach. Omówienia i prezentacje szeregu definicji znajdują się np. w pracach: [1, 2, 8, 15, 16]. Zgodnie z aktualną normą PN-EN ISO 9000:2005 jakość to stopień, w jakim zbiór inherentnych właściwości spełnia wymagania [19]. Przez „wymagania” rozumie się tu potrzebę lub oczekiwanie, które zostało ustalone, jest przyjęte zwyczajowo lub jest obowiązkowe. Z kolei przez „właściwość” rozumie się cechę wyróżniającą, przy czym „właściwość” może być ilościowa lub jakościowa. Tak przyjęta. ZN_745.indb 35. 7/7/08 9:10:08 AM.

(2) 36. Stanisław Pfeifer. definicja umożliwia zastosowanie wybranych metod taksonomii w badaniu i ocenie jakości towarów. 2. Taksonomiczne aspekty oceny jakości Taksonomia zajmuje się zasadami i procedurami klasyfikacji, takimi jak np.: grupowanie, porządkowanie, dyskryminacja [7, 23]. Ocena towarów jest w istocie rzeczy ich klasyfikacją, uporządkowaniem według określonego algorytmu. Słowo „taksonomia” pochodzi z języka greckiego, gdzie taxis oznacza porządek, a nomos – zasadę. Wyróżnia się taksologię, taksonomię i taksonometrię. Taksologia jest nauką o porządkowaniu i klasyfikacji, taksonomia jest opisowym działem taksologii, natomiast taksonometria to formalny dział taksologii dotyczący wykorzystania metod numerycznych. Szczególnym rodzajem porządkowania są metody porządkowania liniowego, do których zalicza się wielowymiarową analizę porównawczą [6]. Wielowymiarowa analiza porównawcza zajmuje się takimi problemami, jak: – metody porównywania obiektów wielocechowych, – porządkowanie obiektów i ich zbiorów z punktu widzenia zależności, której nie można zmierzyć bezpośrednio, jak np. standard życia, stopień jakości wyrobów, efektywność działania, – grupowanie zbiorów i podzbiorów, – wybór cech istotnych spośród danego zbioru cech, – metody przekształcania cech oraz ich agregacji. Towary należące do jednej grupy asortymentowej można traktować jako zbiór obiektów o pewnych wspólnych i o pewnych różnych właściwościach. Cechy wspólne powodują, że dane towary zalicza się do jednej grupy asortymentowej i można je traktować jako substytuty, ponieważ zaspokajają takie same potrzeby i mają podobne przeznaczenie. Z kolei odmienne wartości cech powodują, że towary uzyskują różną ocenę, różnią się między sobą w ramach jednej grupy, są w różny sposób sklasyfikowane. Wykorzystując określenia taksonomii należy stwierdzić, że oceniane, poszczególne towary ti tworzą zbiór obiektów T, natomiast cechy ci tych obiektów tworzą zbiór cech, zbiór charakterystyk C. Zbiory T oraz C stanowią przedmiot analizy i oceny towaroznawców. Procesowi oceny zostają poddane towary zaliczone do jednej, wspólnej grupy asortymentowej. Kwalifikacja do jednej grupy może nastąpić na drodze merytorycznej lub formalnej. Towary znajdujące się w danej grupie mają podobne przeznaczenie użytkowe, a do ich oceny wykorzystuje się takie same cechy. Są to najważniejsze, wybrane cechy, które określa się mianem cech diagnostycznych [9, 22]. Grupę asortymentową składającą się z m towarów. ZN_745.indb 36. 7/7/08 9:10:09 AM.

(3) Metody taksonomii w tworzeniu modeli…. 37. oraz przyporządkowaną tym towarom grupę n cech można przedstawić w postaci prostokątnej tablicy o m wierszach i n kolumnach, czyli w postaci macierzy. Grupę towarów T przedstawia macierz T:. ⎡t1 ⎤ ⎢t ⎥ [T ] = ⎢⎢� 2 ⎥⎥ ⎢ ⎥ ⎣t m ⎦. Każdy z towarów scharakteryzowany jest przez wybrane cechy diagnostyczne cji , które tworzą macierz cech C:. ⎡ c11c12 …c1i …c1n ⎤ ⎢ c c …c …c ⎥ 2i 2n ⎥ ⎢ 21 22 ⎢........................ ⎥ [C ] = ⎢ c c …c …c ⎥ ji jn ⎢ j1 j 2 ⎥ ⎢........................ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢⎣ cm1cm 2 …cmi …cmn ⎥⎦. Każdy wiersz macierzy C dotyczy ocenianego towaru tj : {tj , i = 1, 2, …, m}, który jest charakteryzowany przez cechy ci : {ci , i = 1, 2, …, n}. Podczas oceny towaru mierzy się jego cechy. W procesie pomiaru poszczególne cechy ci przekształcane są w zmienne xi : ci → xi . W ten sposób macierz C zostaje przekształcona w macierz X wartości cech diagnostycznych:. ⎡ x11 x12 …x1i …x1n ⎤ ⎢ x x …x …x ⎥ 2i 2n ⎥ ⎢ 21 22 ⎢........................ ⎥ [ X ] = ⎢ x x …x …x ⎥ ji jn ⎢ j1 j 2 ⎥ ⎢........................ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢⎣ xm1 xm 2 …xmi …xmn ⎥⎦. Na zmienne xi wpływają czynniki systematyczne oraz przypadkowe, wynikające np. z błędu pomiaru, dlatego też można traktować je jako zmienne losowe. Wartości różnych cech (różnych wielkości fizycznych, chemicznych itp.) nie można ze sobą porównywać, dlatego należy je przekształcić na wartości bezwymiarowe oi : xi → oi , gdzie oi to znormalizowana ocena cząstkowa i-tej cechy diagnostycznej. Powstaje macierz O, która jest strukturą jakości ocenianej grupy towarów:. ZN_745.indb 37. 7/7/08 9:10:10 AM.

(4) Stanisław Pfeifer. 38. ⎡ o11o12 …o1i …o1n ⎤ ⎢ o o …o …o ⎥ 2i 2n ⎥ ⎢ 21 22 ⎢........................ ⎥ [O ] = ⎢ o o …o …o ⎥ ji jn ⎢ j1 j 2 ⎥ ⎢........................ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢⎣ om1om 2 …omi …omn ⎥⎦. W taki sposób macierz towarów T w danej grupie asortymentowej zostaje przekształcona w macierz ocen cząstkowych O. W przedstawionym algorytmie ma miejsce proces polegający na przyporządkowaniu kategoriom jakościowym (towarom) wartości liczbowych. Proces taki powinien prowadzić do obiektywnych i jednoznacznych ocen. Różnym towarom – substytutom, posiadającym ustalony zbiór cech w ramach danej grupy asortymentowej, powinny być przyporządkowane w sposób jednoznaczny różne oceny, a towarom takim samym – oceny jednakowe [17]. W pracach z dziedziny taksonomii, a także w niektórych publikacjach dotyczących oceny jakości twierdzi się, że zbiory tego typu tworzą przestrzeń klasyfikacji, a obiekty należące do zbiorów, w geometrycznej interpretacji uważa się za punkty lub wierzchołki wektorów w wielowymiarowej przestrzeni klasyfikacji [9, 10, 23]. Jednak traktowanie towarów lub ich cech jako wektorów nie jest w pełni uzasadnione. Wektor to odcinek o wyróżnionym początku i końcu [13], tak więc towary nie są wektorami i nie wiadomo, co mają przedstawiać ich obrazy w postaci wektorów. W tym sensie odwzorowanie towarów na wielkości wektorowe nie znajduje uzasadnienia. Niektóre cechy towarów są wektorami, jak np.: prędkość samochodu, siła zrywająca tkaniny, natężenie pola elektrostatycznego kondensatora, jednak wiele cech jest skalarami, jak np.: masa powierzchniowa tkaniny, masa jednostkowa wyrobu, higroskopijność tkaniny, temperatura zapłonu tworzywa itd. W tej sytuacji celowe wydaje się traktowanie towarów oraz ich cech jako pewnych zbiorów, a w geometrycznej interpretacji odwzorowania elementy tych zbiorów traktować tylko jako punkty w przestrzeni wielowymiarowej. W naukach towaroznawczych badaniu i ocenie podlegają najczęściej poszczególne cechy wyrobów lub wzajemne powiązania cech. Znane są prace towaroznawcze dotyczące np. skór futerkowych [4], właściwości folii opakowaniowych [3], właściwości barierowych opakowań [11] itp. Oceny towarów w zakresie poszczególnych cech są ocenami cząstkowymi. Do analizy i klasyfikacji towarów jako całości potrzebne są oceny całkowite, kompleksowe, które uwzględniają wiele cech. Zalicza się tu ocenę jakości, kompleksową ocenę towaru w procesie użytkowania, ocenę użyteczności czy ilościowy opis właściwości na potrzeby zarządzania jakością [2, 9]. W celu ujednolicenia systemu oceny wyrobów, oceny. ZN_745.indb 38. 7/7/08 9:10:11 AM.

(5) Metody taksonomii w tworzeniu modeli…. 39. jakości lub użyteczności należy określić sposób wyboru cech, stopniowanie ważności cech, metodę przekształcania cech na wielkości bezwymiarowe oraz sposób określania oceny całkowitej, czyli matematyczną postać formuły agregacji cech. W takim procesie pomocne mogą być wybrane metody taksonomii. 3. Dobór i wybór cech diagnostycznych Podstawowym zagadnieniem w tworzeniu systemu służącego do obiektywnej oceny jakości wyrobów jest dobór i wybór cech diagnostycznych. W pierwszym etapie należy przede wszystkim określić zbiór potencjalnych, wstępnych cech (wstępnych zmiennych) określających ocenę wyrobu. Jest to etap doboru cech. Poprawne ustalenie elementów zbioru wstępnego decyduje o przebiegu grupowania cech, określeniu i wyborze cech najważniejszych. Model oceny, który uwzględnia wszystkie lub zbyt dużą ilość cech, jest nieprzydatny w praktyce, ponieważ aby wyznaczyć wartości cech, należałoby wykonać wiele badań i analiz, a koszty oceny byłyby wysokie. Ponadto, wartości niektórych cech nie da się wyznaczyć w sposób precyzyjny i powtarzalny; zmienne te, jako niespełniające kryterium diagnostyczności, należy odrzucić. Dobór cech wstępnych odbywa się na podstawie przesłanek merytorycznych oraz empirycznych. Na tym etapie znaczenie ma ogólna wiedza towaroznawcza oraz znajomość branży, do której należy oceniany asortyment. Należy uwzględnić dane doświadczalne związane z rodzajem wyrobu, z jego funkcjami i przeznaczeniem, które powinny zapewniać ich kompletność, merytoryczną istotność oraz odpowiedniość cech. Podczas tworzenia wstępnego zbioru cech dotyczących oceny należy stosować następujące kryteria wyboru: – cechy powinny odzwierciedlać najbardziej istotne, typowe funkcje oraz przeznaczenie wyrobu, – cechy powinny być jednoznacznie określone i precyzyjnie sformułowane, – cechy powinny być bezpośrednio lub pośrednio mierzalne, – wzajemne skorelowanie cech nie powinno być duże, – skorelowanie cech z wielkością charakteryzującą ocenę całkowitą wyrobu powinno być wysokie. Warunkiem prawidłowego sporządzenia potencjalnej listy cech jest szczegółowa znajomość ocenianego wyrobu. Przystępując do tworzenia listy należy wykonać charakterystykę grupy asortymentowej, do której należy oceniany towar. Merytoryczna charakterystyka wyrobu, wykorzystanie opinii ekspertów, norm, źródeł literatury fachowej umożliwia sporządzenie szerokiej listy cech. Z kolei na podstawie charakterystyki wyrobu, znajomości jego funkcji i przeznaczenia określa się kryteria podziału cech na grupy. W tym celu, opierając się na wiedzy merytorycznej, wyznacza się nazwy grup cech, które wynikają z funkcji wyrobu.. ZN_745.indb 39. 7/7/08 9:10:11 AM.

(6) Stanisław Pfeifer. 40. Uwzględnia się tu w szczególności rodzaj wyrobu, asortyment, przeznaczenie i typowe warunki użytkowania. Podczas tworzenia i analizy zbioru cech, które potencjalnie mogą współuczestniczyć w ocenie towarów należących do wspólnej grupy asortymentowej, należy wyodrębnić cechy krytyczne, cechy istotne oraz nieistotne [5, 14, 21]. Cechy krytyczne to takie, których określony stan lub wartość mogą być szkodliwe dla zdrowia, niebezpieczne dla życia lub też mogą powodować duże zagrożenie dla środowiska naturalnego. Należy przy tym odróżnić cechy krytyczne od wad krytycznych. O ile cecha jest pewną właściwością, elementem odróżniającym lub charakteryzującym obiekt oceny, o tyle wada to pewien konkretny, niekorzystny stan danej cechy. Wśród wad wyróżnia się wady istotne lub nieistotne, jak również wady produkcyjne, wady ukryte lub wady nabyte [14, 21]. Każda cecha krytyczna powinna być analizowana indywidualnie, a pojawienie się wartości niedopuszczalnej dla danej cechy krytycznej powinno powodować uzyskanie oceny negatywnej dla całego wyrobu, oceny najniższej z możliwych (np. oceny równej zero). Z punktu widzenia taksonomii i metod wielowymiarowej analizy porównawczej, grupowanie potencjalnych cech polega na tworzeniu rozłącznych i wyczerpujących podzbiorów zawierających zmienne (cechy) położone stosunkowo blisko siebie w ramach danej grupy, a jednocześnie istotnie oddalone od zmiennych znajdujących się w poszczególnych podzbiorach wielowymiarowej przestrzeni cech. Podczas wyboru cech można wykorzystać dualne procedury taksometryczne, które polegają na redukcji cech niespełniających statystycznych kryteriów diagnostycznych [20]. Wybór cech przebiega wtedy w dwóch etapach. Pierwszy etap polega na grupowaniu cech potencjalnych za pomocą procedur taksometrycznych. Następnie wybiera się cechy reprezentatywne z poszczególnych grup. Wybrane wielkości tworzą zbiór cech diagnostycznych. Dla ujednolicenia procedury postępowania prowadzącej do wyboru cech diagnostycznych, przy uwzględnieniu towaroznawczych i taksonomicznych aspektów oceny należy przyjąć, że przedmiotem analizy jest zespół obiektów (towarów) tj (j = 1, …, m) należących do wspólnej grupy asortymentowej T. W analizie tej uzasadnione jest założenie o możliwości wnioskowania o każdym z obiektów z grupy T na podstawie wspólnego modelu, przy czym poszczególnym obiektom można przyporządkować zbiór cech ci (i = 1, …, z). W procesie doboru i wyboru cech diagnostycznych należy wyodrębnić następujące etapy : I. Tworzenie szerokiego zbioru cech potencjalnych C1:. C1 = {c1, …, cz}.. II. Tworzenie zbioru cech dostępnych C2:. ZN_745.indb 40. C2 = {c1, …, cr}, przy czym r < z oraz C2 ⊂ C1.. 7/7/08 9:10:11 AM.

(7) Metody taksonomii w tworzeniu modeli…. 41. III. Tworzenie zbioru cech diagnostycznych C3:. C3 = {c1, …, cn}, przy czym n < r oraz C3 ⊂ C2.. Warunkiem sporządzenia potencjalnej listy (etap I) cech jest znajomość asortymentu badanych towarów. Na podstawie analizy i charakterystyki ocenianej grupy początkowo tworzy się szeroki zbiór cech dotyczących przedmiotu oceny. Uwzględnia się przeznaczenie towarów, ogólne i szczegółowe wymagania użytkowe, dane z norm, informacje od producentów. Należy wykorzystać tu podstawy nauk towaroznawczych, informacje z zakresu towaroznawstwa branżowego, jak również dane literaturowe i dane statystyczne. Jest to etap gromadzenia informacji o asortymencie, który ma być przedmiotem analizy i oceny. W zbiorze C1 powinny się znaleźć wszystkie cechy krytyczne, o ile istnieją, oraz cechy istotne. Mogą też pojawić się cechy nieistotne, bliskoznaczne, cechy trudno mierzalne lub niemierzalne. Na podstawie wymienionych przesłanek otrzymuje się wstępną listę cech C1 {c1, …, cz}. Drugim etapem jest tworzenie zbioru cech, dla których możliwe jest uzyskanie danych liczbowych z pomiarów lub istnieją dostępne dane statystyczne. Zbiór ten określa się jako zbiór cech dostępnych i oznacza jako C2. Lista cech dostępnych powstaje w oparciu o analizę zbioru C1, na podstawie gruntownej znajomości przedmiotu badań. Należy uwzględnić elementy budowy strukturalnej obiektu, wymagania lub zalecenia zawarte w normach przedmiotowych, warunki odbioru technicznego wyrobów, o ile są znane. Dla ułatwienia wyboru cechy łączy się we wspólne grupy znaczeniowe i dla poszczególnych grup wybiera się cechy najważniejsze. Na tym etapie powinno nastąpić odrzucenie cech bliskoznacznych oraz nieistotnych. Należy uwzględnić również możliwości pomiarowe (czy możliwe jest uzyskanie wiarygodnych, obiektywnych i powtarzalnych danych dotyczących wartości cech). Cechy niemierzalne należy odrzucić. Lista cech dostępnych stwarza podstawę do wyboru cech diagnostycznych. Kolejnym etapem procedury jest ostateczny wybór cech, które określa się mianem cech diagnostycznych. Lista cech diagnostycznych powstaje na podstawie analizy zbioru C2 (zbioru cech dostępnych), który poddaje się ostatecznej weryfikacji. Przeprowadza się badania rynkowe w celu uzyskania współczynników ważności cech oraz współczynników zmienności ocen. Uzyskane wyniki poddaje się analizie statystycznej. Ostatecznie wybiera się te cechy, które mają największe współczynniki ważności, oraz te, które uzyskały najmniejszy współczynnik zmienności ocen [18]. Znaczna rozbieżność ocen, o czym świadczą duże wartości współczynników zmienności, wskazuje, że oceniający nie są zdecydowani co do istotności danej cechy. Taką cechę należy odrzucić. Natomiast niskie wartości współczynników ważności dowodzą, że oceniający nie przywiązują wagi do danej cechy. Taką cechę również należy odrzucić, gdyż jest mało reprezentatywna.. ZN_745.indb 41. 7/7/08 9:10:11 AM.

(8) 42. Stanisław Pfeifer. Przy ostatecznym wyborze należy uwzględnić realne możliwości pomiarowe i aspekty ekonomiczne przeprowadzenia oceny. Ostatecznie do zbioru cech diagnostycznych należy zaliczyć te, które są silnie skorelowane z oceną końcową i które pozostają z tą oceną w określonym związku merytorycznym. W literaturze taksonomicznej, ekonometrycznej zwraca się uwagę na to, aby w ostatecznym zbiorze nie było silnego skorelowania między poszczególnymi cechami. W przypadku gdy w utworzonym modelu występują cechy silnie liniowo skorelowane, wówczas następuje dublowanie informacji; można też uzyskać w sposób sztuczny wysoki stopień dopasowania modelu do danych empirycznych. Utworzony zbiór (zbiór C3) powinien być najlepszym zbiorem (ze względu na przyjęte kryteria), służącym do oceny jakości wyrobów w danej grupie asortymentowej. Należy zwrócić uwagę, że w procedurze prowadzącej do wyboru cech w modelach ekonometrycznych i modelach towaroznawczych mają miejsce istotne różnice. W modelach ekonometrycznych dane na temat wartości różnych cech w zdecydowanej większości już istnieją, należy je tylko zebrać i uporządkować. W modelach oceny towarów gotowe dane dotyczące wartości poszczególnych cech są stosunkowo nieliczne i w większości przypadków należy je dopiero utworzyć na podstawie badań, opierając się na pomiarach tych cech. Ogranicza to liczbę cech diagnostycznych wykorzystywanych do obiektywnej oceny jakości wyrobów rynkowych. Przedstawiona analiza wskazuje, że podczas konstruowania obiektywnych metod oceny towarów pomocne są wybrane metody taksonomii. Taksonomiczne podejście do problemu oceny umożliwia ustalenie procedury wyboru cech, określenie ich ważności, ustalenie metody przekształcanie cech na wartości bezwymiarowe, jak również pozwala na jednoznaczne określanie oceny całkowitej, oceny jakości wyrobu. Literatura [1] Borucki W., Urbaniak M., Zdefiniować jakość, „Problemy Jakości” 1996, nr 12. [2] Borys T., Elementy teorii jakości, PWN, Warszawa 1980. [3] Doroszewicz S., Właściwości barierowe folii opakowaniowych, „Opakowanie” 1996, nr 5. [4] Duda I., Badania nad wartością użytkową skór futerkowych, AE w Krakowie, Seria specjalna: Monografie, nr 27, Kraków 1974. [5] Glossary of Terms Used in Quality Control (EOQC), 4th ed., 1976. [6] Grabiński T., Wielowymiarowa analiza porównawcza w badaniach dynamiki zjawisk ekonomicznych, AE w Krakowie, Seria specjalna: Monografie, nr 61, Kraków 1984. [7] Grabiński T., Wydymus S., Zeliaś A., Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno-gospodarczych, PWN, Warszawa 1989. [8] Iwasiewicz A., Problemy niepełnej sprawności diagnostycznej w statystycznej kontroli jakości, AE w Krakowie, Seria specjalna: Monografie, nr 80, Kraków 1987.. ZN_745.indb 42. 7/7/08 9:10:12 AM.

(9) Metody taksonomii w tworzeniu modeli…. 43. [9] Iwasiewicz A., Zarządzanie jakością, PWN, Warszawa–Kraków 1999. [10] Kindlarski E., Kontrola i sterowanie jakością, Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1983. [11] Kolek Z., Prognozowanie wybranych parametrów materiałów opakowaniowych, Wydawnictwo AE w Krakowie, Seria Specjalna: Monografie, nr 155, Kraków 2002. [12] Kozioł J., Jakość a towaroznawstwo [w:] Techniczne i ekonomiczne aspekty jakości, Materiały konferencji naukowej, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2000. [13] Leja F., Geometria analityczna, PWN, Warszawa 1966. [14] Leksykon podstawowych pojęć z zakresu jakości wyrobu, red. J. Szymczak, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1988. [15] Nieściór A., Bieguny pojęcia jakości – Arystoteles i ujęcie procesowe, „Problemy Jakości” 2000, nr 3. [16] Ożarek G., Korzenie jakości, „Problemy Jakości” 2004, nr 5. [17] Pfeifer S., Metody wielowymiarowej analizy porównawczej w badaniu i ocenie jakości towarów, „Towaroznawcze Problemy Jakości” 2004, nr 1. [18] Pfeifer S., Wykorzystanie umownych wzorców jakości w testach wyrobów rynkowych, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2002, nr 559. [19] PN-EN ISO 9000:2005. Systemy zarządzania jakością. Podstawy i terminologia, wrzesień 2005. [20] Pociecha J., Statystyczne metody konstruowania syntetycznego miernika jakości [w:] Społeczna, ekonomiczna i konsumencka ocena jakości, IV Sympozjum Klubu Polskie Forum ISO 9000, Wydawnictwo EJB, Kraków 1997. [21] Słownik pojęć towaroznawczych, red. I. Duda, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 1994. [22] Steczkowski J., Reprezentacyjne badania jakości wyrobów. Kontrola odbiorcza, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 1990. [23] Wishart D., Mode Analysis: A Generalisation of Nearest Neighbour which Reduce a Chaining Effects [w:] Numerical Taxonomy, Academic Press, New York 1969. Taxonomic Methods for Forming Market Product Assessment Models The paper presents methodology enabling objective assessment of market products belonging to one assortment group. It has been shown that for that purpose selected taxonomic methods and multidimensional comparative analysis can be helpful. The taxonomic approach makes it possible to establish the procedure for selecting the properties, to determine their importance, define the method for converting the properties into dimensionless values, as well as to make univocal total assessment, the assessment of the product quality.. ZN_745.indb 43. 7/7/08 9:10:12 AM.

(10) ZN_745.indb 44. 7/7/08 9:10:12 AM.

(11)