Marian Harasimiuk, Grzegorz Gajek, Renata Kołodyńska-Gawrysiak, Justyna Warowna
Sprawozdanie z badań geologiczno-geom orfologicznych przeprowadzonych
w rejonie stanowisk archeologicznych w Ulowie, pow. tomaszowski
Obszar badań
Badania p rzep ro w ad zo n e w te rm in ie 10 czerw ca oraz 7 i 8 sierp n ia 2006 ro k u p rzez p raco w n ik ó w Z ak ła du G eologii i O c h ro n y L itosfery UM CS, o bjęty g ó rn ą część zlew ni system u dolinnego, w k tó ry m p o ło żo n a jest wieś Ułów. B adany frag m en t system u dolinnego pozbaw iony jest stałego odpływ u. F unkcjonuje o n tu jedynie okresow o podczas tajan ia p o k ry w y śnieżnej, lub epizodycznie podczas gw ałtow nych ulew. O bszar badawczy, należąc do górnej części zlew ni P otoku Ło- sinieckiego (dopływ Tanw i), p o ło żo n y jest n a R ozto czu Tom aszow skim , w odległości k ilk u n astu k ilo m e tró w n a N W o d T om aszow a Lubelskiego (ryc. 1,2).
Teren b a d a ń o d kilku sezonów objęty jest także pracam i archeologicznym i, p ro w a d zo n y m i przez In stytut A rcheologii UM CS. D o k u m en tu ją o ne istnienie w tym obszarze szeregu stan o w isk archeologicznych, pochodzących z n eolitu, okresu rzym skiego i w czes nego średniow iecza (ryc. 2).
U kształtow anie p o w ie rzch n i w obrębie obszaru bad ań jest urozm aicone. Najwyżej w zniesioną jego częścią jest p ó łn o c n o -z a c h o d n i frag m en t zlew ni sy ste m u dolinnego (ryc. 2). Jest to je d n o cześn ie obszar w ystęp o w an ia pok ry w y lessowej, zalegającej n a p o d ło żu zbudow anym z o p o k górnej kredy. W ysokości bezw zględne przekraczają tu 350 m . O d p ó łn o c y i p o łu d n ia b a d a n ą część zlew ni ograniczają w y ró w n an e pow ierzchnie w ierzchow inow e, w znoszące się od 340 m n .p .m do 349 m n.p.m (ryc. 2). W edług Szcze
gółowej M apy Geologicznej Polski arkusz Tom aszów
Lubelski (J. B uraczyński, T. Brzezińska-W ójcik, J. Su- person 1992), g arb y w ierzchow inow e zbudow ane są z g ó rnokredow ych o p o k i o p o k m arglistych. W p ó ł nocnej części o b szaru b a d a ń zalega n a n ich cien ka p okryw a piasków eolicznych. D n a suchych d olin w obrębie tego o b sz a ru w ysłane są vistuliańskim i
piaskam i rzecznej genezy. B udują o ne pow ierzchnie terasow e, odzw ierciedlające p o zio m pó źn o p lejsto ceń - skich d en dolinnych. P ow ierzchnie piaszczyste w w ie lu m iejscach noszą ślady p rzeo b rażeń zw iązanych z oddziaływ aniem p ro cesó w eolicznych. O bjaw ia się to obecnością pó źn o v istu liań sk ich fo rm w ydm ow ych. M niejsze doliny rozcinające kredow e zbocza, w ysłane są piaskam i oraz m u łk am i deluw ialnym i.
Ryc. 1. Lokalizacja obszaru badań na tle podziału geom orfologicznego Wy żyny Lubelskiej w edług Henryka Maruszczaka (1972).
Fig. 1. Location o f research area against th e geom orphological division o f the Lublin Upland according to Henryk Maruszczak (1972).
Marian Harasimiuk, Grzegorz Gajek, Renata K ołodyńska-G aw rysiak, lustyna W arow na
Ryc. 2. Ułów, pow. tomaszowski. Rozmieszczenie wykonanych sondowań geologicznych (profili badawczych). Rys. R. Kołodyńska-Gawrysiak. Fig. 2. Ułów, Tomaszów Lubelski district. Location o f geological probes (test profiles). Drawn by R. Kołodyńska-Gawrysiak.
D n a d o lin n e w obrębie o b szaru b a d ań p o ło żo n e są n a w ysokości 303 m n.p.m do 320 m n.p.m . M ak sym alne deniw elacje d o ch o d zą tu zatem do 50 m (ryc. 2).
Cel i metoda
C elem p o d jęty ch b a d a ń geologiczno-geom orfolo- gicznych było o d tw o rzen ie w a ru n k ó w p aleo śro d o w i- skow ych, istniejących w n eo h o lo cen ie w sąsiedztw ie stan o w isk archeologicznych, stw ierdzonych w o b rę bie o b sza ru b adań. W ty m celu ro z p o zn an o osady holo ceń sk ie budujące d n a suchych dolin, należących do górnej części system u do lin n eg o w k tó ry m p o ło ż o n a jest w ieś Ułów. B adania geologiczne u z u p ełn io n o ob serw acjam i geom orfologicznym i, zm ierzającym i do zidentyfikow anie form zw iązanych z fu n k c jo n o w an ie m o d w o d n ie n ia b ad an eg o system u d o lin n eg o w neoholocenie.
W trakcie przep ro w ad zo n y ch b a d a ń w ykonano 28 so n d o w ań geologicznych so n d ą ręczną ty p u Eijkel- kam p. Ich łączna głębokość w yniosła 33,5 m . L oka lizację profili badaw czych (so n d o w ań ) przedstaw ia ryc. 2.
S o ndow ania rozm ieszczone są w 3 rejo n ach zdefi niow anego wyżej o b szaru badaw czego, k tóre o kreśla ne są jako 3 obszary b ad a ń szczegółow ych. Pierw szy z n ich obejm uje rozległe d n o suchej doliny o k ie ru n k u p ó łn o c -p o łu d n ie , w b e z p o śred n im sąsiedztw ie zab u d o w ań w si U łów (U łów I). D ru g im obszarem szcze gółow ych b a d a ń jest d n o suchej doliny o k ie ru n k u w sch ó d -zach ó d , w zdłuż którego biegnie szosa Józe fów - T om aszów Lubelski (U łów II). Trzeci ob szar b a d ań szczegółow ych to d n o niew ielkiej suchej doliny, w której zlew ni stw ierd zo n o najw ięcej stanow isk a r cheologicznych (U łów III; ryc. 2). Ponadto, w ykonano także kilka o d w iertó w sondażow ych w innych częś ciach obszaru badaw czego: profile Ul 24, Ul 26, Ul 27, Ul 28. W ykonane profile badaw cze zostały
Sprawozdanie z badań g e o lo g ic z n o -g e o m o rfo lo g ic z n y c h ... w U low ie
1. współczesny poziom próchniczny / modern humus horizon 2. poziom przemywania / éluvial horizon
3. poziom wzbogacenia (iluwialny?) / illuvial (?) horizon 4. mułki piaszczyste z humusem / sandy silt w ith humus 5. mułki / silts
6. piaski mułkowate / silt sands
7. piaski ilaste/clayey sands 8. mułki ilaste/clayey silts 9. namuły torfiaste / peat silts
10. kopalny poziom próchniczny / Fossil humus horizon 11. piaski mułkowate z humusem / silt sands w ith humus 12. piaski/sands
Ryc 3. Ułów, pow. tomaszowski. Osady wypełniające badane suche doliny. Rys. R. Kołodyńska-Gawrysiak. Fig. 3. Ułów, Tomaszów Lubelski district. Sediments from th e dry valleys. Drawn by R. Kołodyńska-Gawrysiak.
Marian Harasimiuk, G rzegorz Gajek, Renata K ołodyńska-G aw rysiak, [ustyna W arowna
w o o pisane w zakresie ty p ó w genetycznych osadów oraz ich cech litologicznych. Szczególną uw agę z w ra can o n a o b ecn o ść artefaktów , węgli d rzew nych oraz m akroszczątków , jako p o ten cjaln y ch ź ró d eł in fo rm a cji o w ieku bezw zględnym o sadów dolinnych. Z p o zio m ó w w k tó ry ch stw ierd zo n o obecność m a k ro sz czątków o raz węgli drzew n y ch p o b ra n o p ró b y do d ato w ań m e to d ą radiow ęglow ą. P ró b y takie uzyskano z następujących profili: U l 1 (gł. 1,5 m , 1,8 m , 2,15 m ), Ul 2 (gł. 1,0 m ), Ul 3 (gł. 1,2 m ), Ul 4 (gł. 0,45 m ), Ul 10 (gł. 1,2 m ), Ul 16 (gł. 0,5 m ). P onadto, o p ró b o w an o także in n e profile m ające kluczow e znaczenie z p u n k tu w idzenia u stalen ia genezy o sadów w ypełniających suche doliny. D la tych profili przew iduje się w y k o n a nie analiz sedym entologicznych (g ra n u lo m etria, a n a lizy chem iczne). W profilach tych p ró b y p o b iera n o z częstotliw ością d o sto so w an ą do z m ien n o ści ty p ó w osadów , tj. z każdego w yodrębniającego się p o zio m u (w arstw y). Łącznie p o b ra n o 28 p ró b z 10 profili.
Charakterystyka osadów
O sad y h o lo c eń sk ie w ypełniające b a d a n e suche doliny w ykształcone są w p o stac i 3 ty p ó w litogenetycznych: 1. gleby k o p a ln e ty p u d arniow ego (łąkow ego); 2. o sa dy akum ulacji b ag ienno-torfow iskow ej (n am u ły tor- fiaste ze zró żn ico w an y m u d ziałem substancji m in e ralnej); 3. osady ak u m u lo w an e przez w o d y okresow e i epizodyczne ze zró żn ico w an ą zaw artością substancji organicznej (piaski m ułkow ate, piaski ilaste, m ułki, m u łk i ilaste). O sady h oloceńskie w k ażd y m z w y k o n a nych profili p o d ścielo n e są p o d o b n ie w ykształconym i piaskam i lub piaskam i m u łkow atym i, p ra w d o p o d o b
nie v istuliańskim i o złożonej genezie. Z arejestrow ane w poszczególnych profilach osady przed staw ia ryc. 3.
W obszarze szczegółow ych b a d a ń U łów I, spąg o sadów h oloceńskich stanow i gleba k o p a ln a ty p u darniow ego. We w szystkich profilach, w k tó ry ch glebę tę stw ierdzono, p o siad a o n a p o d o b n e cechy d ia g n o styczne. Jest to p o zio m silnie ilasty, odznaczający się czarn ą barw ą, zasobny w m akroszczątki. Jego m ią ż szość nie przekracza 10 cm . G leba ta rozw inęła się na w sp o m n ian y ch wyżej piaskach, p ra w d o p o d o b n ie vis- tuliańskich. Na glebie darniow ej lub b ezp o śred n io na u tw o rach starszego p o d ło ża stw ierd zo n o szaroczarne n a m u ły torfiaste, zaw ierające liczne kłącza roślinne i posiadające znaczną dom ieszkę cząstek m in e ra l nych. N ajw iększą m iąższością odznaczają się u tw o ry ak u m u lo w an e przez w o d y okresow o i epizodycznie płynące. O sady te są silnie zró żnicow ane p o d w zglę dem cech litologicznych oraz zaw artości substancji organicznej. Z arejestro w an o je w stro p ie każdego z w ykonanych profili badaw czych.
W obszarze szczegółow ych b a d ań U łów II, osady h oloceńskie reprezen to w an e są w yłącznie przez czar- nobrązow e n am u ły torfiaste z niew ielkim u działem m a te ria łu m ineralnego. Z aw ierają one liczne m a kroszczątki roślinne, głów nie m chów . M iąższość tych osadów jest stosunkow o duża i osiąga o d 1,2 m do 2,4 m . Podścielają je piaski, odpow iadające tego ty p u osad o m stw ierdzonym w spągu utw o ró w h o lo c e ń skich w obszarze U łów I.
O bszar szczegółow ych b ad a ń U łów III to g órna część niew ielkiej suchej doliny, której d n o c h arak te ryzuje się znacznym spadkiem (ryc. 2). Stw ierdzone w jego obrębie osady holoceńskie m ają niew ielką m iąższość w ynoszącą n a ogół poniżej 1 m , a rzadko
Ryc. 4. Ułów, pow. tomaszowski. Przekrój podłużny doliny Ułów III (objaśnienia sygnatur jak na ryc. 3). Rys. R. Kołodyńska-Gawrysiak. Fig. 4. Ułów, Tomaszów Lubelski district. Longitudinal section o f Ułów III valley (key as in fig. 3). Drawn by R. Kołodyńska-Gawrysiak.
98
Sprawozdanie z badań g e o lo g ic z n o -g e o m o rfo lo g ic z n y c h ... w U low ie
Ryc. 5. Ułów, pow. tomaszowski. Etapy rozwoju den dolinnych w obszarze szczegółowych badań Ułów I (A), Ułów II (B). Rys. R. Kołodyńska-Gawrysiak. Fig. 5. Ułów, Tomaszów Lubelski district. Stages o f developm ent o f the bottom o f the valley in test areas Ułów I (A), Ułów II (В). Drawn by R. Kołodyńska-
Gawrysiak.
sięgającą 1,5 m (ryc. 3,4). W górnej części badanej d o liny, pow yżej zbiornika przeciw pożarow ego, spąg o sa dów h oloceńskich stanow i gleba darniow a. W n ajw y żej p o łożonych częściach d n a doliny p o zio m d a rn io w y nie w ystępuje. Jest on ta m zastąpiony przez dobrze rozw iniętą glebę autogeniczną, posiadającą poziom y genetyczne gleby płow ej. O bydw ie gleby rozw inęły się na piaskach m ułkow atych, k tóre w iekow o o d p o w ia dają p raw d o p o d o b n ie p iaskom stw ierdzonym w p o d łożu u tw o ró w h o lo ceń sk ich w obszarze badaw czym Ułów I i U łów I I . G łów nym ogniw em osadów h o lo ceńskich w tej części d n a d oliny są ciem noszare, silnie
h u m u so w e m u łk i piaszczyste, zalegające n a p o z io m ie d arn io w y m . P od w zględem genetycznym są one p raw d o p o d o b n ie p ro d u k ta m i d en u d acji gleb, zach o dzącej w w a ru n k ach deforestacji p o w ierzch n i zlewni. Strop n am u łó w jest p rzekształcony przez form ujący się w spółcześnie p oziom próchniczny. Poniżej zb io r n ik a przeciw pożarow ego m iąższość u tw o ró w h o lo ceńskich w ynosi przew ażnie m niej niż 0,5 m . Są to szarobrązow e m u łk i ilaste ak u m u lo w an e przez w ody okresow o i epizodycznie płynące. O sady te zalegają b ezp o śred n io n a piaskach m ułkow atych, o d p o w ia d a jących tego ty p u o sad o m w ystępującym w w yższych
Marian Harasimiuk, G rzegorz Gajek, Renata K ołodyńska-G aw rysiak, lustyna W arow na
częściach doliny. W iększą m iąższość holoceńskich, silnie organicznych n a m u łó w (do 1,3 m ), stw ierd zo n o w obrębie nisz p o d zboczow ych, rozm ieszczonych o b o k siebie u p o d n ó ż a praw ego zbocza doliny.
Wstępne rezultaty przeprowadzonych badań
Z g ro m ad zo n e w trak cie p rzep ro w ad zo n y ch b ad ań d a n e geologiczne oraz obserw acje geom orfologiczne p ro w ad zą do następujących ustaleń.
1. Istnieje w y raźne lokalne zró żnicow anie w ystępow a n ia poszczególnych ty p ó w genetycznych holoceńskich o sadów dolinnych. W skazuje to n a o d m ie n n e w aru n k i akum ulacji, a zatem także i m orfogenezy poszczegól nych części b ad an eg o system u dolinnego, określonych jako obszary b ad a ń szczegółow ych U łów I, II, III. 2. S edym entologiczny zapis ró żn ic fu n k cjo n o w an ia poszczególnych części o b szaru b a d a ń daje p o d staw ę do w y o d ręb n ien ia kilku etapów ich holoceńskiego rozw oju. E tapy te dla poszczególnych obszarów b a d a ń szczegółow ych nie są synchroniczne.
D la tej części system u dolinnego, gdzie obecnie zn ajdują się zab u d o w an ia wsi U łów (obszar szczegó łow ych b a d a ń U łów I), m o ż n a w yróżnić 3 etapy ro z w oju w ho lo cen ie (ryc. 5). W p ierw szym etapie holo- ceńskiej m orfogenezy ob szar te n był w przew ażającej części o p an o w an y przez n a tu ra ln ą ro ślin n o ść leśną. Jedynie p o d m o k łe d n o d o lin n e p o rastała roślinność zielna. W tak ich w aru n k a c h fo rm o w ała się ta m gle b a d arn io w a. D ru g i etap rozw oju tej części system u do lin n eg o ro zp o czął się w raz ze zm ian am i śro d o w i ska, jakie zaszły w obrębie zlew ni p o w k ro czen iu tam prah isto ry c zn eg o o sad n ic tw a i rolnictw a. Typ o sadów (n am u ły torfiaste) akum ulow anych w ów czas w o b rę bie d n a doliny, w skazuje n a sedym entację organoge- n iczn ą zachodzącą w w a ru n k a ch sem ihydrogenicz- nych, p rzy jednoczesnej dostaw ie m a te ria łu m in e ra l nego z okolicznych odlesianych ju ż w ów czas terenów . Trzeci, najm ło d szy etap rozw oju badanej części syste m u d o linnego, w iąże się z o d lesieniem znacznej części zlew ni o raz in ten sy w n y m roln iczy m u ży tk o w an iem zaró w n o zboczy ja k i d n a doliny. Sedym entologicznym zapisem zachodzącej w ty m czasie m orfogenezy, jest n a jm ło d sze ogniw o o sadów akum ulow anych w o b rę bie d na. Są to p ro d u k ty akum ulacji w ó d okresow ych i epizodycznych. W y ró żn io n e etapy są odzw ierciedle n iem zaró w n o n atu raln y ch zm ian środow iska (klim at, roślinność, sto su n k i w o d n e), ale także nakładających się n a ń u w a ru n k o w ań zw iązanych z rozw ojem dzia łalności człow ieka (deforestacja, u p raw a roli).
In n a część system u dolinnego, określana jako o b szar b a d a ń szczegółow ych U łów II, charakteryzow ała się p raw d o p o d o b n ie bardziej stabilnym i w a ru n k am i rozw oju podczas h o lo cen u (ryc. 5). Z n ajd u je to zapis w m ały m zró żn ico w an iu ty p ó w o sadów ak u m u lo w anych w obrębie d n a tej części system u dolinnego. Z arejestrow ane tam n a m u ły torfiaste z niew ielką d o m ieszką m a te ria łu m ineralnego, zdają się św iadczyć o d łu g o trw a ły m u trzy m y w an iu się w ysokiego p o z io m u w ó d grun to w y ch , sprzyjającem u zatorfieniu tego obszaru , a także o b ra k u blisko p o ło żo n y ch źródeł m a te ria łu m in eraln eg o (odlesionych stoków ). O becnie d n o w tej części system u d o lin n eg o jest także bardziej p o d m o k łe niż w obszarze U łów I. Jest o n o o p an o w an e przez zbiorow iska składające się z roślinności szuw a row ej, łąkow ej i bagiennej. M iejscam i w ykształciła się ta m także w arstw a m szysta. Siedliska te są często zale w ane stagnującym i w odam i.
3. O kreślenie głów nych cech sto su n k ó w w odnych w obrębie ob szaru b a d a ń oraz obserw acje g eom orfolo giczne, dały m ożliw ość w nioskow ania o przypuszczal nych zm ianach hydrograficznych jakie m iały m iejsce podczas holocenu. Precyzyjne określenie w ieku oraz genezy tych zm ian w ym aga je d n a k dalszych badań.
Poziom w ód g ru n to w y ch w obszarze szczegó łow ych b a d a ń U łów II w ystępuje n a głębokości 0,1-0,5 m , a w n iek tó ry ch strefach sięga p o zio m u g ru n tu . W obszarze b a d a ń szczegółow ych U łów I, o b jęty m w całości u p raw am i lub trw a ły m i u żytkam i zielonym i, p o zio m w ó d g ru n to w y ch w ystępuje n a głę bokości 0,2-0,7 m . W nieco wyżej p o ło żo n y ch w sto su n k u do d n a d oliny stu d n iach , p o zio m w o d y w ystę puje n a głębokości 2 m . W opisyw anej części obszaru b a d a ń istnieje tylko je d n o m iejsce, gdzie w ciągu całe go ro k u w oda stagnuje n a p o w ierzch n i terenu. Jest to niew ielka sadzaw ka, o k olona szuw aram i i tu rzy cam i (ryc. 2). W iększy tego ty p u zb io rn ik w o d n y w ystępuje w SW części b ad an eg o system u dolinnego. O becnie stagnacja w ó d w tej strefie m oże być częściow o p re d y sp o n o w an a p o d p a rc ie m jej przez nasyp drogowy. Z w yw iadów z okoliczną lu d n o ścią w ynika jednak, że zb io rn ik te n (w iększych ro zm iaró w niż obecnie) istn iał tu jeszcze p rz e d p o w stan ie m n asy p u d ro g o w e go. R o zpatrując genezę tego zb io rn ik a należy zw rócić uw agę także n a obecność w jego sąsiedztw ie w y raź nych form w ydm ow ych, k tó ry ch pow stan ie m ogło doprow adzić do ogran iczen ia o d p ły w u z górnej czę ści system u dolinnego, a ty m sam ym predysponow ać stagnację w ód. W tak im ujęciu w sp o m n ian y zb io rn ik w o d n y m ó g ł stanow ić trw a ły elem ent k rajo b razu podczas holocenu. W yjaśnienie tego zagadnienia w y m aga je d n a k dalszych b adań.
Sprawozdanie z badań g e o lo g ic z n o -g e o m o rfo lo g ic z n y c h ... w U low ie
Ryc. 6. Ułów, pow. tomaszowski. Obszar szczegółowych badań Ułów III. Rys. R. Kołodyńska-Gawrysiak. Fig. 6. Ułów, Tomaszów Lubelski district. Test area Ułów III. Drawn by R. Kołodyńska-Gawrysiak.
Marian Harasimiuk, Grzegorz Gajek, Renata K ołodyńska-G aw rysiak, Justyna W arowna
W p o łu d n io w ej części o b szaru szczegółow ych b a d a ń U łów I stw ierd zo n o d ro b n e elem en ty rzeźby, m ogące św iadczyć o ew olucji system u o d w o d n ien ia w obrębie o b szaru badaw czego. Są to około 0,5 m w ysokości oraz do 12 m długości w ały (nasypy, g ro b le?) zb u d o w an e z m a te ria łu piaszczystego (profil U l 6 i U l 7; ryc. 2, 3). C iągną się on e w p o p rz e k d n a doliny i są rozcięte 2 m szerokości fo rm ą erozyjną, znaczącą k ie ru n e k okresow ego i epizodycznego o dw odnienia. P ow stanie tych niew ielkich fo rm rzeźby w obrębie d n a dolinnego, a zatem p o ch o d zen ie zm ian (n a tu ralne czy an tro p o g en ic zn e) system u o d w o d n ien ia, n a o b ecn y m etapie b a d a ń nie jest m ożliw e i w ym aga dalszych szczegółow ych studiów.
W górnej części obszaru b ad ań szczegółowych U łów III p o zio m w ó d g ru n to w y ch w ystępuje n a głę bokości 0,4-0,6 m (ryc. 4). Istnieje tu je d n a k strefa,
gdzie sięga on p o w ierzch n i terenu, tw orząc w yraźną p o d m o k ło ść w obrębie d n a doliny (ryc. 6). Strefa ta w yróżnia się obecnością w ilgocio- i w odnolubnych g atunków roślin, takich jak: mchy, turzyce, skrzypy, za rośla w ierzbow e i olchowe. W sąsiedztw ie tej w yraźnej p o d m o k ło ści w ystępują 3 w yraźne nisze podzboczow e. Ich średnice w ynoszą ok. 10 m , a o d stro n y zbocza o granicza je w yraźna kraw ędź o zarysie półkolistym i w ysokości ok. 2 m . Jedną tego ty p u niszę podzboczo- w ą stw ierdzono poniżej zbiornika przeciw pożarow ego (ryc. 6). M orfologia, a także m iąższość i cechy osadów w ypełniających te form y m ogą wskazywać, że są one rozw inięte w strefach daw nych w ypływ ów w ó d p o d ziem nych (nisze źródliskow e). N ależy zatem p rzy p u sz czać, że pozio m w ó d g ru n to w y ch w obrębie badanej doliny zm ieniał się w ciągu holocenu. W spółcześnie bow iem , w ypływ ów w tych strefach nie stw ierdzono.
Literatura
M a r u s z c z a k H enryk B u r a c z y ń s k i J an, B r z e z i ń s k a - W ó j c i k Teresa, 1972 W yżyny Lubelsko-Wołyńskie. W: G eom orfologia S u p e r s o n Józef
Polski. Tom 1, red. M. Klimaszewski. Warszawa, 1992 Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1: 50 000,
s. 340-383. ark. Tomaszów Lubelski. Warszawa.
Report from geological-geomorphological research on archaeological sites in Ułów,
Tomaszów Lubelski district
/s u m m a ry / O n the basis o f a geological survey and several probes during w hich sedim ent m aterial was collected from three test areas it is possible to p u t forw ard a hypothesis o f N eoholocene envi ronm ental changes in the area o f archaeological sites in Ułów (Tomaszów Roztocze). In area 1, a periodically flooded valley located to the east o f the village, in the geological profile above the level o f tu r f soil were found peaty alluvia. The clayey silt elem ent o f the sedim ent m ay be connected w ith the activity o f pre-historical m an in the area, w ho by farm ing the tops and slopes o f hills m ade the flow of m ineral m aterial dow n into the b o tto m o f the valley possible. The condition and characteristics
o f the sedim ents in a transverse b an k form located below test are a l do n o t allow us to determ ine w hether its origin is natural or connected w ith hum an activity. The hom ogenous character od sedim ents in test area 2 does not suggest any a n th ro p o genic traces. In test area 3, located the highest o f the three, were found sedim ents o f sandy silts and clayey silts, w hich points to the area having been periodically flooded, while th e vast and deep form s interpreted as niches at the foot o f the slopes m ay suggest the existence o f springs here in th e past. This area is situated closest to the sites o f pre-historical m an located at the top o f the hill.
P rof. dr. h a b . M a ria n H a r a s im iu k M g r G r z e g o r z G a je k
D r R e n a ta K o ło d y ń s k a - G a w r y s ia k D r lu s t y n a W a r o w n a
Z a k ła d G e o lo g ii i O c h r o n y L ito s fe r y , I n s ty tu t N a u k o Z i e m i U M C S w L u b lin ie A l. K r a ś n ic k a 2 c d
2 0 - 7 1 8 L u b lin
rkolodyn@interia.pl
