Zapomniany antymason

MASONICA W POLSCE I NA ŚWIECIE

Zenowiusz Ponarski (Szczecin-Toronto)

ZAPOMNIANY A N T Y M A S O N

W kolekcji masońskiej Tadeusza Wróblewskiego znajdował się rękopis

opracowania Frankmasoni wileńscy przez Stanisława Mickaniewskiego

anty-masona wpisany do inwentarza zbiorów Biblioteki im. Wróblewskich w

Wil-nie pod nr 817. Wywieziono go wraz ze zbiorami Wróblewskiego w

paź-dzierniku 1939 roku do Związku Sowieckiego.

Mickaniewski, oficer w Wojsku Księstwa Warszawskiego (Gwardii

Wi-leńskiej), był w 1812 roku porucznikiem pułku strzelców pieszych, a

póź-niej kapitanem. W Wilnie około 1820 roku głośno było o nim z powodu

nadużyć pieniężnych jako członka Komisji Kwaterunkowej. Afera

zakoń-czyła się jego wydaleniem ze służby wraz z pozostałymi członkami tej

komisji.

W związku z tą sprawą Mickaniewski wyjechał do Petersburga, aby

dopilnować jej rozwiązania w Senacie. Przed wyjazdem zwrócił się do Loży

„Gorliwy Litwin", w której był mistrzem, o zwolnienie. Po jego otrzymaniu

zażądał zwrócenia siedemdziesięciu pięciu rubli i czterdziestu kopiejek

wpłaconych - jego zdaniem - jako depozyt do kasy nieruchomej

(ekonomicz-nej). Powoływał się przy tym na precedens, kiedy po likwidacji loży

reformowanej „Gorliwy Litwin" jej członkowie otrzymali zwrot

wniesio-nych kwot. „Dlaczego więc - argumentował teraz - i ja nie miałbym prawa

równego im prosić o powrót mojej własności, tem bardziej, kiedy pokryłem

lożę na zawsze dla tej samej przyczyny co i reformaci, nie mogąc przystać na

lożowy systemat".

W bibliotece Akademii Nauk Litwy (BANL), która przejęła księgozbiór

i inne materiały zgromadzone przez Wróblewskiego, znajdują się dokumenty

związane ze Stanisławem Mickaniewskim. Jeden z nich to paszport nr 858,

wydany w imieniu cesarza Mikołaja I w Lublinie 27 czerwca 1829 roku: „za

granicą służy Stanisławowi Mickaniewskiemu, oficjaliście Czartoryskiego

[...] jadącego do Galicji". Wynika z niego, że w momencie wydania liczył on

czterdzieści jeden lat, był wzrostu średniego, oczy miał niebieskie, włosy

ciemne, nie nosił brody, twarz i nos jego były „ściągłe" (!) Jako miejsce

zamieszkania podano Zakrzowsk (?) Na odwrocie paszportu są adnotacje

o jego pobycie między innymi w Przemyślu i Zamościu.

246

R ę k o p i s , który znajdował się w zbiorach Wróblewskiego, powstał po powrocie z podróży w 1831 roku. S. M a ł a c h o w s k i - Ł e m p i c k i tak go określa: „ K r e a t u r a marna, defraudant, pieniacz i donosiciel, Mickaniewski nie p o -z b a w i o n y b y ł -zdolności i sprytu. Rękopis, w którym opisuje swą walkę z wolnomularzami wileńskimi, jest bardzo ciekawy. N a j w i ę k s z ą wartość m a j ą w nim drobne szczegóły z życia masonów, które dzięki M i c k a n i e w s -kiemu m o ż e m y poznać d o k ł a d n i e j " /

O treści tego rękopisu d o w i a d u j e m y się z jego fragmentów opublikowan y c h przez S . F . D o b r j a opublikowan s k i e g o , a zwłaszcza S. M a ł a c h o w s k i e g o Ł e m p i c -kiego.5

S. M a ł a c h o w s k i - Ł e m p i c k i wspomina o pozwie Mickaniewskiego, który wniesiony został do Sądu G ł ó w n e g o I I Departamentu guberni wileńskiej, a także o jego dalszych losach. W pozwie t y m oskarżona została cała L o ż a „ G o r l i w y L i t w i n " w osobach mistrza katedry, urzędników i wszystkich braci.

N i e zadowalając się wniesieniem p o z w u , Mickaniewski złożył do Sądu podanie na imię monarsze, prosząc, aby cesarskim ukazem , z a l e c o n o było z tegoż S ą d u ekstrakt oświadczenia z akt w y d a ć i poświadczyć, że wolno w gazetach k r a j o w y c h »Kuriera Litewskiego« umieścić".

Sąd sprawy nie rozpoznał. P o przyjeździe do Wilna cesarza Aleksandra M i c k a n i e w s k i przesłał 20 m a j a 1822 roku ks. M i k o ł a j o w i podanie po fran-cusku na imię monarchy, w którym napisał „ S i e d e m miesięcy u p ł y w a jak zaniosłem manifest przeciwko frankmasonom i p o w o d o w a n y sumieniem pod maską dopomnienia się pieniędzy odkryłem zamiary tajne tej sekty [...]"

„ A k c j a M i c k a n i e w s k i e g o prowadzona była w chwili bardzo ciężkiej dla adeptów »sztuki królewskiej«. pisał M a ł a c h o w s k i Ł e m p i c k i Cesarz m y ś -lał właśnie o ostatecznej kasacie wolnomularstwa".®

W materiałach B A N L zachował się pozew z 24 października 1821 roku, który jest interesującym p r z y c z y n k i e m do dziejów wolnomularstwa wileńs-kiego. W y m i e n i a się w n i m nazwiska wszystkich urzędników i członków loży przed jej likwidacją, która niebawem nastąpiła.7

Przypisy

1 S. F. D o b r j an ski j, Oczerki iz istorii masonstwa w Litwie, Wilno 1914,3.31.

1 S. M a ł a c h o w s k i - Ł e m p i c k i , Wolnomularstwo na ziemiach dawnego W. Ks.

Litews-kiego 1776 - 1822, Wilno 1930, s. 113.

3 Biblioteka Akademii Nauk Litwy (BANL), F. 151 - 1193. Wspomniany w dokumencie

Czartoryski to ks. Adam Jerzy Czartoryski (1770 - 1861), który w 1819 roku nabył Zakrzówek, wieś, folwark, majorat rządowy, leżący trzydzieści sześć wiorst od Lublina, trzydzieści cztery od Janowa i dziesięć wiorst od Kraśnika, posiadał go do 1832 roku. Możliwe, iż nazwę miejscowości „Zakrzowsk" źle odczytano.

Zapomniany antymason

247

4 S. M a l a c h o w s k i-Ł e m ρ i ck i, op. cit., s. n o .

5 S. F. D o b r j a n s k i j , Sprawa masona Mickaniewskiego, w: Oczerki it istorit masonstwa

vi Litwie, Wilno 1914; S. M a l a c h o w s k i-Ł e m ρ i с к i, Sprawa antymasona Mickaniewskiego,

w: Wolnomularstwo na ziemiach dawnego W. Ks. Litewskiego 1776 -1882, Wilno 1830. Pierwszy z nich jeden z rozdziałów swej pracy nazwał Sprawa masona Mickaniewskiego (s. 26 - 34), drugi natomiast rękopisowi poświęca dwa rozdziały, z których jeden zatytułowano Sprawa

antyma-sona Mickaniewskiego (s. 109 - 128).

6 S. M a ł a c h o w s k i-Ł e m ρ i с к i, op. at., s. 127. 7 B A N L , F. 151 - 496.