Stowarzyszenie Magnum Bonum, Fundacja „Szczliwe Dzieci stwo”, Dom Pomocy SpoCecznej w Matczynie), a tak!e wizyt w ZakCadzie dla Niewidomych w Laskach; jako interesuj"ce okrelili przede wszystkim to, !e mogli bezporednio uczestniczy# w !yciu odwiedzanych placówek: pomaga# w wydawaniu posiCków osobom bezdom-nym, obserwowa# ró!ne metody terapii, bra# udziaC w warsztatach plastycznych, przygotowywa# i wspólnie spo!ywa# posiCek.
Program European Spring Academy 2008 zostaC pozytywnie oceniony przez uczestnicz"cych w nim studentów i wykCadowców zarówno pod wzgldem zawartoci merytorycznej, jak i organizacji, w któr" zaanga!owali si zarówno pracownicy In-stytutu, jak i studenci. Ponad 70% uczestników byCo usatysfakcjonowanych meryto-ryczn" zawartoci" programu, 75% oceniCo bardzo dobrze przygotowany przez nas program spoCeczno-kulturalny, 60% wyraziCo opini, !e program byC innowacyjny w odniesieniu do treci przekazywanych im w ich uczelniach, a dla 77% uczestników program byC czynnikiem ukazuj"cym nowe, nieznane wczeniej perspektywy w za-kresie pracy socjalnej. Ogólnie 6,6% oceniCo program jako dobry, 60% jako bardzo dobry, za 15% jako znakomity. OkoCo 93% uczestników poleci swoim kolegom i kole!ankom uczestnictwo w takim projekcie.
W ko cowej ewaluacji dokonanej przez koordynatorów, ks. prof. dr hab. Mariana Nowaka i dr Ew DomagaCa-Zyk podkrelono, !e Akademia speCniCa swoje zadanie: dokonaCa si wymiana myli i umocnione zostaCy wizi naukowe pomidzy wykCadow-cami, studenci za zostali wyposa!eni w istotn" wiedz i umiejtnoci, które pomog" im w lepszym przygotowaniu si do pracy socjalnej w kontekcie midzynarodowym.
ANNA PETKOWICZ
Katedra Pedagogiki Chrzecija skiej KUL
SPRAWOZDANIE
Z MI$DZYNARODOWEGO SYMPOZJUM
NA TEMAT: WYCHOWANIE CHRZE'CIJA SKIE METOD! HARCERSK! 4 grudnia 2007 roku odbyCo si Midzynarodowe Sympozjum nt. Wychowanie
chrze#cija&skie metod( harcersk(, zorganizowane przez Katedr Pedagogiki Chrze-cija skiej Instytutu Pedagogiki KUL. Inicjatywa ta zostaCa podyktowana potrzeb" naukowego uporz"dkowania spucizny Zwi"zku Harcerstwa Polskiego (1911-1956), organizacji, której skuteczno# wychowawcza znajduje potwierdzenie w dziejach
naszej Ojczyzny. Aktualnie funkcjonuj"ce: Zwi"zek Harcerstwa Rzeczypospolitej, Zwi"zek Harcerstwa Polskiego i Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego „Zawisza” w ró!nym stopniu wykorzystuj" dowiadczenia spoCecznego, moralnego i religijnego wychowania w ZHP. Nieustanne poszukiwania rozwi"za programowych w wymie-nionych organizacjach doprowadziCy do wypracowania bardzo skutecznej metody ksztaCtowania praktycznych umiejtnoci i zaradnoci !yciowej harcerzy. DziaCalno# wychowawcza wymaga jednak pogCbionej refleksji filozoficzno-pedagogicznej, osa-dzonej w niezwykle wa!nej dla pedagogiki dyscyplinie, jak" jest pedagogika chrze-cija ska. W Sympozjum wzili udziaC przedstawiciele wielu rodowisk naukowych, zainteresowani metod", wyzwaniami i skutecznoci" harcerskiej pracy wychowaw-czej. Wród uczestników znale%li si pracownicy naukowi, studenci oraz instruktorzy i harcerze organizacji: ZHP, ZHR i SHK Zawisza. W uroczystym otwarciu uczestni-czyli: prof. dr hab. Andrzej Skowski Dziekan WNS KUL, prof. dr hab. Andrzej Der-dziuk Prodziekan WT i Kurator KoCa Harcerskiego KUL oraz ks. prof. dr hab. Marian Nowak Dyrektor Instytutu Pedagogiki KUL.
GCównym celem Sympozjum byCa wielostronna analiza procesu wychowania chrzecija skiego, realizowanego w harcerstwie, a tak!e przywoCanie szerokiego kontekstu przyczyn zaistnienia fenomenu harcerstwa – równie! w odniesieniu do historii Polski. Porednio starano si okreli# warunki dziaCa formacyjnych w ró!-nych ruchach i organizacjach nawi"zuj"cych do metody skautowej oraz próbowano dostrzec i okreli# efektywno# tych dziaCa .
Sesja plenarna skCadaCa si z piciu wykCadów podejmuj"ce ró!ne urzeczywistnie-nia harcerskiego wychowaurzeczywistnie-nia do….
Prof. hm. Wanda PóCtawska (czConek Papieskiej Akademii Pro Vita) w referacie dotycz"cym Wychowania do miNo#ci zauwa!yCa, !e nie mo!na mówi# o wychowaniu do miCoci bez wychowania do wartoci, bd"cego – w ujciu Jana PawCa II – wia-domym d"!eniem do witoci. Dostrzegane przez autork przeobra!enia spoCeczne zaowocowaCy niejednoznacznoci" wiata i przegran", jak" w oczach mCodzie!y po-nieli doroli, rezygnuj"c z gCoszonych wartoci. MiCo# opiera si na podziwie, wy-chowawca zatem powinien swoj" postaw" budzi# podziw podopiecznych. Harcerstwo przed II wojn" wiatow" stwarzaCo klimat takiego podziwu dla przeCo!onych, którzy byli autorytetem. WspóCczesna mCodzie! pozbawiona jest jednoznacznych wzorców i nie tyle odrzuca autorytety, ile ich dzi nie znajduje, a wCanie jednoznaczno# bu-duje klimat miCoci.
Ks. dr hm. Krzysztof Bojko (PAT) podj"C tematy Wychowania do wiary. Wycho-wanie to musi obejmowa# wszystkie sfery ludzkiej aktywnoci i by# oparte na warto-ciach absolutnych st"d, aby ksztaCtowa# peCnego czCowieka musi opiera# si na Bogu. Aby zrealizowa# ten cel, wychowanie powinno speCni# kilka warunków:
za-chowa# i n t e g r a l n o # nakazuj"c" patrze# na caCego czCowieka, dostrzegaj"c jego potrzeby, prze!ycia i wartoci; p o r e d n i o # wychowania polegaj"ca na posCugi-waniu si wzorcami, pozwalaj"ca unikn"# moralizatorskich i teoretycznych rozwa!a ; w z a j e m n o # harcerskiego oddziaCywania, która oznacza obustronno# wychowu-j"cych i wychowywanych, oraz p o z y t y w n o # relacji pozwalaj"c" unika# zakazów i nakazów, a opiera# si na zachcie i pozytywnym motywowaniu.
WykCad o. prof. dr Andrzeja Potockiego OP (UKSW) dotyczyC Wychowania do
sNu"by i byC analiz" sytuacji, wyra!aj"cej si szczególnie w zderzeniu idei sCu!by z rzeczywistoci". Autor wskazaC na przeciwnoci, jakie napotyka harcerz pragn"cy podj"# sCu!b, i wypaczenia, jakim idea ta mo!e zosta# poddana. Jednym z elementów konstytuuj"cych rzeczywisto# sCu!by jest bezinteresowno# oddania, tak trudnym do realizacji w dzisiejszym wiecie nastawionym na chCodn" kalkulacj. Drugim zagro-!eniem i zniechceniem do podejmowania sCu!by jest zwi"zane z ni" poczucie podpo-rz"dkowania si, podlegCoci, zupeCnie niezrozumiaCe w czasach sukcesów medial-nych, oraz powszechne oczekiwania natychmiastowego sukcesu, który trudno do-strzec w dCugoterminowej sCu!bie. Kolejnym zagro!eniem dla niej jest tak!e lanso-wany przez media ideaC tzw. twardziela, pozbawionego wszelkiej wra!liwoci, dla którego postawa sCu!by jest zwykC" sCaboci".
Rozwa!ania podejmuj"ce Wychowanie do #wiadectwa podj"C ks. prof. hm. Zbi-gniew Formella (UPS Rzym). Zdaniem autora wiadectwo mo!e dokonywa# si jedy-nie w spotkaniu ubogacaj"cych si wzajemjedy-nie osób, czyli w dialogu. Polega on na tworzeniu wspólnoty wychowawcy z wychowankami. Wymaga ona od uczestników uwiadomienia sobie ogromu odpowiedzialnoci, poznania i rozumienia podopiecz-nych, zaakceptowania ró!nic w postawach i przekonaniach. Skuteczny i w peCni otwarty dialog dokonuje si wyC"cznie dziki wra!liwoci, wiadectwu, przebaczeniu i wprowadzeniu w !ycie zasady pierwsze stwa sCuchania nad mówieniem i dzielenia si nad dyskutowaniem.
WykCad o. dra Mariusza Tabulskiego OSPPE (WSD Kraków) dotyczyC
Wychowa-nia do uczestnictwa. Pojcie to potocznie rozumiane jest jako „branie udziaCu”. W ujciu Karola WojtyCy termin ten odzwierciedla prawd o czCowieku który, „!yj"c z innymi, nie traci nic z siebie, ale z innymi doprowadza si do peCni i w peCni urze-czywistnia si we wspólnocie”. Uczestnictwo to nale!y rozumie# jako udziaC w !yciu samego Boga stanowi"ce dar i zadanie.
Sesj plenarn" zako czyCa msza w. w kociele Akademickim KUL, odprawiona przez Dyrektora Instytutu Pedagogiki ks. prof. Mariana Nowaka w asycie ksi!y uczestnicz"-cych w Sympozjum. W opraw liturgiczn" wC"czyli si harcerze wszystkich organizacji, a na zako czenie mszy w. odpiewano modlitw harcersk" O Panie Bo"e Ojcze nasz. Wspólny obiad w stoCówce akademickiej byC okazj" do spotka , rozmów i wspomnie . Po krótkiej przerwie rozpoczCy si obrady w grupach tematycznych.
Wychowanie do miNo#ci (grupa I)
Obradom grupy I przewodniczyC ks. prof. dr PaweC Bortkiewicz (UAM Pozna ), który wprowadzaj"c w obrady, zaznaczyC, !e z racji wieloznacznoci sCowa miNo#$ zadanie postawione przed t" grup" jest szczególnie trudne.
Wyst"pienie dr Ewy eatacz (Ue) powicone byCo Próbie wykorzystania
skau-tingu Andrzeja MaNkowskiego do wychowania do „cywilizacji miNo#ci” Jana PawNa II.
Autorka wskazaCa na prymaty tworz"ce „cywilizacj miCoci”: prymat osoby nad rzecz", bardziej „by#” ni! „mie#”, etyki przed technik" oraz prymat miCoci przed sprawiedliwoci". ZwróciCa uwag na relacje istniej"ce midzy nimi i wartoci: praw-dy, witoci, dobra i pikna, a tak!e na konieczno# otwarcia si czCowieka na miCo-siern" miCo# Boga. Omawiaj"c metod skautingu Andrzeja MaCkowskiego odwoCaCa si do podstawowych zaCo!e ideologicznych i metodycznych harcerstwa. Porówna-nie za ukazaCo bezporedPorówna-nie zwi"zki pomidzy intencj" wychowawcz" obu ruchów. Wszystkie punkty Prawa Skautowego koresponduj" z przyjtymi prymatami „cywili-zacji miCoci” mimo ró!nicy czasu midzy ich powstawaniem. Dokonana analiza stwarza ciekaw" propozycj uzupeCnienia interpretacji Prawa Harcerskiego o zaCo-!enia „cywilizacji miCoci” wedCug Karola WojtyCy – Jana PawCa II.
Ks. dr hab. hm. BogusCaw Migut (KUL) w wyst"pieniu Obrz%dy „Wymarszu
w%drow-nika” i „Zobowi(zania – Fiat przewodniczki” w sNu"bie wychowania do miNo#ci ukazuje najpierw ujcie teologiczne miCoci jako cnoty Boskiej, realizowanej w dwóch wymia-rach: daru i odpowiedzi, a te z kolei s" zwi"zane z wiernoci" i odpowiedzialnoci". Autor omawia gCówne zasady i etapy formacji przewodniczek i wdrowników w Federacji Skautingu Europejskiego, której czConkiem jest Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego „Zawisza”. Przedstawiaj"c przebieg obrzdów, wskazuje obszary szczególnie wa!ne dla podjcia dojrzaCej pracy samowychowawczej zorientowane na miCo#, która przejawia si w sCu!bie bli%nim postawionym na rzeczywistej drodze !ycia.
Konkretyzacja wychowania do miNo#ci w harcerstwie to tytuC wyst"pienia ks. prof. dra PawCa Bortkiewicza. W ujciu filozoficznym rozró!nia si trzy podstawowe ro-dzaje miCoci: po!"dania, upodobania i !yczliwoci. W wietle tej koncepcji Catwo zauwa!y#, !e harcerstwo jako system wychowawczy jest interesuj"c" ofert" oczysz-czania miCoci, rozumienia i praktykowania jej w sposób wybitnie chrzecija ski. Wyj"tkowa konkretyzacja haseC i ideaCów przez praktyczne aplikowanie ich do co-dziennoci pozwala na autentyczne dzielenie si ni" z drugim z motywów altruistycz-nych, np. podzielenie si posiCkiem czy udzielenie pomocy mniej zaradnemu. Wychowanie metod" harcersk", a zatem metod" inspirowan" wartociami chrzecija -skimi, jest ukierunkowane na poszanowanie osobistej godnoci ka!dego czCowieka. Jest wyrazem afirmacji osoby ludzkiej ze wzgldu na ni" sam" – czyli jest wyrazem miCoci, za drugim wymiarem wychowania do miCoci i przez miCo# jest postawa.
Chrzecija stwo uczy i przypomina, !e sensem tej postawy jest wCaciwy stosunek do Boga i do drugiego czCowieka.
Wychowanie do miNo#ci w czasach nienawi#ci na podstawie wojennych losów Or-ganizacji Harcerek ZHP i harcerek z dru"yny „Mury” w Ravensbrück to temat wyst"-pienia dr hm. Anny Petkowicz (KUL). Autorka udowadnia, !e ksztaCtowanie postawy miCoci nie zostaCo zaniechane w czasie wojny i okupacji hitlerowskiej. PowoCanie w 1938 roku Pogotowia Harcerek byCo sposobem przygotowania si do kompetentnej i ofiarnej sCu!by pokrzywdzonym i cierpi"cym. Nawet tak specyficzne rodowisko jak obóz koncentracyjny nie byC stanie zniszczy# uksztaCtowanych i utrwalonych postaw miCoci bli%niego, które przejawiaCy si w postaci opieki nad gCodnymi, przestraszo-nymi, chorymi. „Trwaj i pomó! przetrwa# innym” to zawoCanie harcerek pozwalaj"ce na wydobycie z siebie caCej zaradnoci harcerskiej, odwracaj"cej uwag od chwili zw"tpienia czy rozpaczy na rzecz satysfakcji wywoCanej wiadomoci" bycia po-mocn" i kontynuacji harcerskiej sCu!by z miCoci.
Yucja Bade&ska
Katedra Pedagogiki SpoCecznej KUL
Wychowanie do sNu"by (grupa II)
W obrady grupy podejmuj"cej zagadnienie Wychowanie do sNu"by wprowadziC uczestników konferencji przewodnicz"cy o. prof. dr Andrzej Potocki. Podczas obrad zebrani wysCuchali piciu referatów prezentuj"cych z ró!nych perspektyw zagadnie-nie realizacji sCu!by w szeroko pojtym ruchu harcerskim.
Elity Zwi(zku Harcerstwa Rzeczypospolitej wobec idei sNu"by – zaNo"enia a rze-czywisto#$ to temat referatu instruktorek ZHR mgr Joanny Filipowicz-Adamowicz (UMCS) oraz mgr Moniki Sidor (UMCS). Swoje wyst"pienie prelegentki rozpoczCy od zdefiniowania pojcia elita, a nastpnie, opieraj"c si na badaniach, wykazaCy, !e instruktorów ZHR mo!emy okreli# mianem elit, które w !yciu realizuj" ideaC sCu!by. Na podstawie zaprezentowanych definicji postawiCy tez, !e harcmistrzynie i harcmi-strze ZHR maj" cechy ludzi zaliczanych do elit. Stanowi" oni nieliczn" grup w Zwi"zku Harcerstwa Rzeczypospolitej, a Statut ZHR zapewnia im wyC"czno# w sprawowaniu wielu kierowniczych funkcji. W zwi"zku ze szczególnymi wyzwania-mi stoj"cywyzwania-mi przed instruktorawyzwania-mi prelegentki wskazaCy na potrzeb stawiania wyma-ga wobec ich postawy osobistej, która ma by# wzorem dla innych instruktorów, oraz wysokiej ideowoci, odpornej na niezgodne z Prawem Harcerskim wpCywy. ZwróciCy uwag, !e sCu!ba w interpretacji Zwi"zku Harcerstwa Rzeczypospolitej nie jest jedy-nie dziaCajedy-niem, lecz postaw" skCadaj"c" si z elementów poznawczych,
emocjonal-nych, wolicjonalnych wpCywaj"cych na zachowanie. W przedstawionych wynikach bada skoncentrowaCy uwag na wybranych czterech sferach realizacji sCu!by: na rzecz Polski, regionu i miejsca zamieszkania, sCu!b w ramach interakcji jednostko-wych oraz sCu!b wewn"trz wCasnej organizacji.
Wyst"pienie dra hm. Adama Barana (ISP PAN) zatytuCowane Polskie harcerstwo
w krajach byNego ZSRR. Stan obecny i perspektywy, powicone zostaCo ukazaniu pocz"tków harcerstwa polskiego i jego roli w krajach byCego ZSRR. Od 1989 r. in-struktorki i instruktorzy Referatu „Wschód” Zwi"zku Harcerstwa Rzeczypospolitej byli prekursorami dziaCa harcerskich na terenach byCych republik ZSRR ( eotwa, Litwa, Estonia, BiaCoru, Ukraina. Kazachstan, MoCdawia). Prelegent stwierdziC, !e dzi wida# wyra%nie, i! poCo!one wówczas zarzewia rozwijaj" si i !e wszystkie pó%-niejsze inicjatywy to tylko pochodne dziaCa , które zostaCy zapocz"tkowane wcze-niej. W XXI wieku podstawow" sCu!b" Polaków !yj"cych w niepodlegCych krajach, po rozpadzie ZSRR, winna by# sCu!ba na „pograniczu kultur”. OdwoCaC si do sCów hm. Tomasza Strzembosza, wedCug którego „odbudowa zniszczonego kraju zdaje si Catwiejsza ni! odbudowa zniszczonego czCowieka. Ci, którzy !yli w niewoli, nie s" do ko ca zdolni do tworzenia peCnej wolnoci. Trzeba odwagi – przede wszystkim cy-wilnej. Trzeba samodzielnoci – i poczucia odpowiedzialnoci za wszystko, co si robi, ale tak!e za to, co dzieje si wokóC. Trzeba troski o wspólne dobro – wikszej ni! troska o wCasne. Po prostu SeU&BY”. I do tej sCu!by zdaniem prezentuj"cego temat w sposób szczególny wezwani s" harcerze.
Referat wygCoszony przez dr hm. Zenobi Kitówn ... caNym "yciem peNni$ sNu"b% ukazaC przenoszenie na caCe !ycie druhów i druhen ideaCów wpojonych w dru!ynach harcerskich. Prelegentka, odwoCuj"c si do wCasnych dowiadcze , ukazaCa nie tylko zaCo!enia, ale przede wszystkim podzieliCa si wCasnymi wspomnieniami z dziaCalno-ci w organizacjach harcerskich. ByC to wiat piknej mCodzie czej przygody nazna-czonej s C u ! b ". Organizacja Harcerek byCa szkoC" !ycia – elitarn" ze wzgldu na wysokie wymagania okrelone Przyrzeczeniem i Prawem Harcerskim. Wszystkie har-cerki obowi"zywaC etos rycerski: wierno# wybranemu ideaCowi !ycia. Wychowanie przez zabaw: przez atrakcyjne zbiórki zastpu, przez biwaki i obozy, podczas któ-rych dokonywaCo si #wiczenie sprawnoci moralnych, intelektualnych i fizycznych. Integralne traktowanie rozwoju czCowieka prowadziCo do ambitnych planów wysokiej specjalizacji danej dru!yny. Jako przykCad specjalizacji dru!yn harcerskich ukazane zostaCy !e skie dru!yny !eglarskie. Harcerstwo okrelone zostaCo m"dr" szkoC" !ycia, która przygotowywaCa mCodzie! do samodzielnoci, odpowiedzialnoci i aktywnoci. KsztaCtowaCa te cechy charakteru, które stanowiCy o wewntrznym nakazie podjcia sCu!by w ka!dej sytuacji, w ka!dym czasie i w ka!dym miejscu; która sprawdziCa si heroicznym zaanga!owaniem wielu druhen w czasie II wojny wiatowej.
Specyfika wychowania harcerskiego w seminariach duchownych – to tytuC referatu phm. Tomasza Zieli skiego SDB. Prelegent w swoim wyst"pieniu przedstawiC zaCo-!enia oraz gCówne cele dziaCa Harcerskich Krgów Kleryckich. Zrzeszaj" one stu-dentów teologii przygotowuj"cych si do przyjcia wice kapCa skich lub !ycia zakonnego. Wychowanie metod" skautow" w seminariach dotyczy osób peCnoletnich, które równoczenie poddawane s" specyficznej formacji seminaryjnej. Prelegent pod-kreliC komplementarno# formacji harcerskiej wobec formacji seminaryjnej. Podczas gdy formacja seminaryjna kCadzie akcent przede wszystkim na ksztaCtowanie sfery duchowej alumnów, harcerstwo pozwala na pogCbienie w nich formacji spoCecznej, przygotowuj"c do sCu!by duszpasterskiej i wychowawczej wród harcerek i harcerzy. Wychowanie do sCu!by, wyra!aj"cej si w podjciu duszpasterskiej posCugi, dokonuje si w seminarium przede wszystkim przez szeroko rozumian" prac nad sob", przy-nale!no# do maCych grup, wspólne aktywne spdzanie wolnego czasu, !ycie w bra-terskim krgu, wspóCprac w wykonywaniu powierzonych zada , wspólnego podej-mowania decyzji, sztuki dialogu i kompromisu, staC" gotowo# niesienia pomocy poprzez codzienne dobre uczynki, a tak!e specyficzn" harcersk" wra!liwo# na po-trzeby innych. Umiejtnoci organizacyjne wyniesione z praktyki s" przydatne w pó%niejszej posCudze kapelana lub duszpasterza harcerskiego oraz w pracy duszpa-sterskiej z ministrantami czy na katechezie szkolnej.
Wychowanie do sNu"by w pedagogice Federacji Skautingu Europejskiego to tytuC ostatniego wyst"pienia, w którym mgr phm. Marcin Demkowski odwoCaC si do ko-rzeni pedagogiki Federacji Skautingu Europejskiego. Sigaj" one dwóch %ródeC: skau-tingu Roberta Baden-Powella oraz zamysCu skauskau-tingu katolickiego, któremu ramy nadaC Jakub Savin SJ. Bardzo istotnym elementem pedagogiki FSE, na który zwróciC uwag prelegent, jest wierno# pierwotnemu zamysCowi pedagogicznemu twórców skautingu, jego fundamentalnym zaCo!eniom, do których zalicza si: cel skautingu – uksztaCtowanie w wychowanku cech spoCecznie po!ytecznych, jego komplementar-noci rozumianej jako integralne wychowanie, prostot stosowanych rodków; kontakt z przyrod" i wykorzystanie spontanicznego entuzjazmu i zapaCu mCodych ludzi oraz bazowaniu na naturze wychowanków. Prelegent zaprezentowaC podstawy wychowania do sCu!by, dokonuj"ce si na poszczególnych etapach drogi harcerskiej – „MCodej Dro-gi”: formacja wilczków (zabawa), harcerzy (gra), wdrowników (sCu!ba).
Prof. dr Andrzej Potocki OP, podsumowuj"c wysCuchane referaty, stwierdziC, !e w harcerstwo wpisana jest sCu!ba Bogu, Ojczy%nie, organizacji i innym ludziom. Nie ma harcerstwa, jeli nie ma sCu!by.
Katarzyna Braun
Wychowanie do uczestnictwa (grupa III)
Obradom w sekcji III przewodniczyC o. dr Mariusz Tabulski (WSD Kraków). Po-ruszane treci koncentrowaCy si wokóC zagadnie zwi"zanych z wychowaniem „do” i „poprzez” uczestnictwo, ukazuj"c ró!norodno# dziedzin !ycia i odniesie do %ródeC uczestnictwa i jego bogactwo w ramach metody harcerskiej. W trakcie obrad zabraCo gCos piciu prelegentów.
Dr Eugeniusz Wilkowski (UW) w referacie Niezale"ny Ruch Harcerski w
Zamo-#ciu w latach 1985-89 skoncentrowaC si na ukazaniu kontekstu historycznego
roz-woju solidarnoci jako siCy odniesienia do rozkwitu niezale!nego ruchu harcerskiego. W tym kontekcie przybli!yC specyfik I Zamojskiej Dru!yny Zawiszaków „Cie ”, pocz"tki harcerstwa na Zamojszczy%nie w Tomaszowie Lubelskim na przykCadzie dru!yny „Orlta Lwowskie” oraz uwarunkowania funkcjonowania w Zamociu, w ra-mach ZHP, dru!yny „Bratniak” wspóCpracuj"cej z Zawiszakami z Lublina. Autor podkrelaC rang wychowania duchowo-religijnego i formacj, która wpisana byCa w !ycie Zawiszaków.
Dr Maria Bou!yk (UKSW Warszawa) w wyst"pieniu Harcerz jest zawsze
po-godny… ukazaCa wychowanie do uczestnictwa, które odzwierciedla natura czCowieka. PodkrelaCa wa!no# charakteru w ksztaCtowaniu cnót oraz znaczenie wymiaru oso-bowego i wspólnotowego, które to wymiary w byciu osob" przenikaj" si w budowa-niu to!samoci (rozumno# i wolno# czCowieka jest indywidualnym wymiarem du-chowoci). Przybli!aj"c relacje miCoci, która otwiera na uczestnictwo w relacji da-wania, uzasadniaCa, !e %ródCem pogody ducha jest pokora (wspóCcnota tworz"ca umiarkowanie). Harcerstwo jest zatem jedn" z metod wychowania do miCoci (harcerz – osoba wspólnoty, podobnie jak chrzecijanin).
Mgr hm. MichaC Bobrzy ski (PKLO Lublin) w referacie: Harcerskie inspiracje
w dydaktyce – autorski system i metoda ksztaNcenia indywidualnego wyszedC z zaCo!e-nia, !e nie ma szkoCy w harcerstwie, ale harcerstwo mo!e si odnale%# w edukacji. Przedstawione zostaCy zagadnienia zwi"zane z systemem indywidualnego nauczania symultanicznego w szkole (nauczanie jako gra), w którym osoba ucznia jest podmio-tem w procesie ksztaCcenia. Syspodmio-tem gry staje si dla ucznia wyzwaniem, poniewa! sam ucze uczy si, a nie jest tylko uczony. Sukces buduje wiar we wCasne siCy, umiejtnoci, uczy szacunku. Natomiast nauczyciel ma poczucie satysfakcji z towa-rzyszenia w procesie rozwoju i wzrastania ucznia. Wród metod nauczania s" tak!e te zaczerpnite ze skautingu: zamiCowanie mCodego czCowieka do ruchu, do samodziel-noci i do ryzyka (zarówno do przegranej, jak te! zwycistwa). Najwa!niejsze jednak, aby ka!dy ucze wygraC sam ze sob", czyli osi"gn"C konkretny cel (zadanie eduka-cyjne staje si tym dla ucznia, czym konkretna sprawno# dla harcerza).
Dr Bogdan Molenda TChr w referacie Harcerz zawsze obecny… Refleksje
pasto-ralne z parafii polonijnej w USA ukazaC specyfik funkcjonowania osób przy parafii polonijnej Matki Bo!ej w Los Angeles. Referat nawi"zywaC do rozwa!a Jana PawCa II wygCoszonych podczas Apelu Jasnogórskiego w Czstochowie 18 czerwca 1983 roku. Autor wyszedC od zaCo!enia, !e najbardziej wiadom" obecnoci" jest czuwanie. „Czuwam” – czyli jestem czCowiekiem sumienia, prawdy, dostrzegam drugiego czCo-wieka, w czym wyra!a si miCo# bli%niego oparta na midzyludzkiej solidarnoci. „Czuwam” to równie! odpowiedzialno# za wspólne dziedzictwo, jakim jest Polska, i to wCanie ta forma obecnoci polskich harcerzy na emigracji ma szczególne znacze-nie. Jest to ludzka solidarno#, wzajemne bycie dla siebie, posCugiwanie i pomoc z na-dziej", poniewa! harcerz jest zawsze obecny jako czCowiek nadziei. W podsumowaniu autor nawi"zaC do encykliki Ojca w. Benedykta XVI o nadziei, podkrelaj"c, !e har-cerz zawsze obecny to ten, który pozwala si wC"czy# w to Chrystusowe „by# dla” drugiego czCowieka.
Dr Dorota Bis (KUL) w referacie Media w sNu"bie dziaNa& spoNecznych wskazaCa na konieczno# zastosowania technologii medialnych i ukazania ich mo!liwoci w pro-mowaniu idei harcerskiej. Autorka podkrelaCa coraz wiksze znaczenie mediów w ksztaCtowaniu wspóCczesnej kultury i wiata wartoci, a tym samym ich oddziaCywa-nie na proces wychowania. W podsumowaniu podkreliCa potrzeb formacji zarówno odbiorców, jak i nadawców mediów pod k"tem oddziaCywa wychowawczych, pro-muj"cych zasady moralne, sprzyjaj"ce podejmowaniu dziaCa w odpowiedzialnoci za dobro wspólne.
Dorota Bis
Katedra Pedagogiki Chrzecija skiej KUL
Wychowanie do #wiadectwa (grupa IV)
Obradom czwartej grupy tematycznej przewodniczyC ks. prof. hm. Zbigniew For-mella – byCy kapelan Zwi"zku Harcerstwa Rzeczypospolitej. SkupiCy si one wokóC osób, których wiadectwa odegraCy wa!n" rol w historii polskiego wychowania me-tod" harcersk".
Pierwszym zaprezentowanym byCo wiadectwo SCugi Bo!ego ks. Franciszka Ka-rola Blachnickiego, przedstawione przez dra Marka Mariusza Tytko (UJ) w referacie
Animacja kultury chrze#cija&skiej metod( skautingu w Ruchu 'wiatNo-)ycie ks. Fran-ciszka Karola Blachnickiego. KapCan, teolog, pastoralista, liturgista, wychowawca, chrzecija ski teoretyk wychowania, zwi"zany w mCodoci z polskim skautingiem i zafascynowany przygod" harcersk", przeniósC metody skautowe do zaCo!onego przez
siebie Ruchu 'wiatCo-&ycie. Autor przedstawiC rysy podobie stwa ruchu harcerskiego i oazowego. Podobne s" ogólne zaCo!enia obydwu ruchów (sCu!ba Bogu i Ojczy%nie i drugiemu czCowiekowi), wartoci, funkcje, ustrój i organizacja struktury skautingu (harcerstwa) i ruchu oazowego. Dziki ks. Blachnickiemu wychowanie chrzecija -skie metod" harcersk" zyskaCo nowe oblicze. Ruch 'wiatCo-&ycie sCu!y wychowaniu katolików poprzez o!ywianie kultury chrzecija skiej, czemu sprzyjaj" metody prze-jte ze skautingu oraz metody wypracowane z poC"czenia ruchu oazowego i harcer-skiego.
Pikne wiadectwo !ycia ks. praCata Z. Peszkowskiego, kapelana harcerskiego i kapelana Rodzin Katy skich i Pomordowanych na Wschodzie, zaprezentowaCa dr Jadwiga Plewko w referacie Harcerska droga "ycia ks. praNata Z. Peszkowskiego:
sNu"ba – wiara – #wiadectwo – uczestnictwo. Ks. Peszkowski byC wielkim ordowni-kiem pracy harcerskiej. Jego !ycie byCo sCu!b" Bogu, czCowiekowi i ojczy%nie, a har-cerstwo odegraCo w nim zasadnicz" rol. &ycie ks. Peszkowskiego to wiadectwo czCowieka zaanga!owanego w sprawy innych, w sprawy Polski, mCodzie!y polskiej, mCodzie!y harcerskiej. Niezwykle wymowne jest wiadectwo pracy na rzecz odtwo-rzenia i zachowania pamici o polskich oficerach zamordowanych w Katyniu i innych miejscach oraz opieki nad !yj"cymi jeszcze ich rodzinami.
Referat Cele wychowania mNodzie"y w nauczaniu Prymasa Tysi(clecia. Analiza
pedagogiczna w #wietle Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego w zastpstwie dr hab. Aliny Rynio ( KUL) przedstawiC ks. mgr Piotr Kos. W referacie podjto problematyk celów wychowania w ujciu Roberta Baden-Powella, a nastpnie na tle sformuCowa-nego Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego zaprezentowano rozumienie celów wycho-wania w ujciu prymasa kard. Stefana Wyszy skiego. W nauczaniu Prymasa Tysi"c-lecia warto podkreli# trzy pCaszczyzny celu wychowania: osobow", obywatelsk" i re-ligijn", które mo!na równie! odnale%#, analizuj"c cele wychowania przywiecaj"ce ruchowi harcerskiemu: wychowanie czCowieka, obywatela i witego.
Pikne wiadectwo miejsca przedstawiC dr StanisCaw MichaCowski w swoim refe-racie Bucze harcerskie 'l(ska Cieszy&skiego: mi%dzy osobow( posNug( a
#wiadec-twem "ycia. Na tle zaCo!e skautingu Roberta Baden-Powella nakreliC histori har-cerstwa w Górkach Wielkich – Bucze, pocz"wszy od 1928 r., kiedy Zarz"d OddziaCu 'l"skiego Zwi"zku Harcerstwa Polskiego podj"C prace nad utworzeniem wCasnej sta-nicy harcerskiej na Buczu w maj"tku zarz"dzanym przez Tadeusza Kossaka, ojca pisarki Zofii Kossak-Szczuckiej. W referacie autor nakreliC pedagogi wychowania metod" harcersk" w wietle wydarze i dokona w Buczu harcerskim, którego dzia-Calno# znakomicie zaznaczyCa si w rozwoju Polski w latach 1910-1939. Prelegent wyraziC !al, !e Bucze w swej postaci przestaCo istnie#, i zaapelowaC o pami# szla-chetnych dokona osób zwi"zanych z tym miejscem.
Ostatni referat Pokój i braterstwo w harcerskiej formacji duchowej i religijnej przedstawiCa dr Jolanta eaba. Prelegentka zaprezentowaCa punkty styczne chrzecija -stwa i skautingu, a nastpnie na podstawie konkretnych przykCadów harcerskiego dziaCania wyjaniCa, w jaki sposób polski skauting wpisuje si w wychowanie do bra-terstwa i pokoju – wa!ny aspekt wychowania chrzecija skiego. ZaprezentowaCa konkretne wiadectwa harcerzy, które przyczyniaj" si do budowania pokoju na wie-cie. Obrady w grupie Wychowanie do #wiadectwa zako czyCa dyskusja na temat bra-terstwa w ruchu harcerskim.
Iwona Szewczak
Katedra Pedagogiki Chrzecija skiej KUL
Wychowanie do wiary (grupa V)
Ruch skautowy – tak!e jego polska forma w postaci harcerstwa – w swej genezie i w znacz"cej czci historycznego rozwoju otwarty byC na wymiar religijny. W wielu rodowiskach skautowych i harcerskich wychowanie czerpaCo i czerpie nadal z do-wiadczenia wiary chrzecija skiej. Z drugiej za strony samo do owego dowiadcze-nia prowadzi – przynajmniej tam, gdzie wymiar religijny nie zostaC odrzucony. Za-gadnienia te stanowiCy wyjciowy punkt refleksji w grupie tematycznej Wychowanie
do wiary. Obradom grupie przewodniczyC Ks. dr Marek Studenski (IT Bielsko-BiaCa). Wychowanie harcerskie stanowi skuteczn" metod rozwoju osobowoci etycznej. To teza referatu pt. Rozwój osobowo#ci etycznej a wychowanie harcerskie dr Grzego-rza Grzybka (AT-H Bielsko-BiaCa). Osobowo# etyczn" mo!na okreli# jako „stan rozwoju wCadz poznawczych i wolitywnych, pozwalaj"cy w sposób trwaCy d"!y# do doskonaCoci moralnej”. Rozwijanie osobowoci etycznej jest uczestnictwem w do-bru, rozumianym jako nadrzdna rzeczywisto# duchowa, odrbna od poszczególnych wartoci i realizowana przez nie. Wyró!nikiem wychowania harcerskiego jest brater-stwo, sCu!ba i samodoskonalenie. Wychowanie ma tu charakter personalistyczny i zmierza w kierunku doskonaCoci. Dokonuje si w grupie, ma wic tak!e charakter relacji. Podstaw" wychowania w ZHP s" normy moralne wywodz"ce si z uniwersal-nych wartoci chrzecija stwa. Statut mówi te! o prawie do osobistego wyboru „sys-temu wartoci duchowych”. 'rodkiem wychowania jest tworzenie warunków do inte-gralnego rozwoju. Rozwój osobowoci staje si podstaw" do wzbogacania wspólnoty ludzkiej, budowania wizi ludzkich oraz troski o przyrod.
Ks. dr Janusz Strojny (WMSD Warszawa) w referacie Wychowanie duchowe
w genezie ideowej harcerstwa na wstpie zarysowaC atmosfer polityczn" i duchow" stanowi"c" kontekst rozwoju organizacji harcerskich na ziemiach polskich.
Podsta-wowym wymiarem byCa walka o to!samo# narodow" – w wymiarze kultury i ducha. Sfera moralnoci oraz wychowania staCa si celem oddziaCywa stron polityczno- -kulturowego sporu. W centrum wychowania skautowego jest troska o ksztaCtowanie moralne przez aktywn" realizacj dobra, co sprzeciwia si zarówno postawie pasyw-nej, jak i zbyt abstrakcyjnemu traktowaniu wartoci. R. Baden-Powell w zaCo!onym przez siebie skautingu zwróciC uwag na relacyjny wymiar religijnoci, która wyra!a si we wspólnocie oraz we wCaciwym odniesieniu do samego siebie. W jego koncep-cji wychowawczej sfera duchowa jest spoiwem caCej struktury wychowawczej. Proces wychowania realizuje si za gCównie przez towarzyszenie i przykCad. Wymiar reli-gijny jest tu sfer", któr" nale!y nie tyle eksponowa#, ile prze!ywa# wewntrznie na prowadz"cej ku Bogu drodze czynienia dobra. To spoCeczne i personalistyczne ukie-runkowanie prze!ycia wiary obecne jest tak!e w harcerstwie, ruchu zainicjowanym przez A. MaCkowskiego. Dzi polskie harcerstwo stoi wobec wyzwa zespalania reli-gijnoci i duchowoci oraz zaanga!owania spoCecznego.
Ks. dr Marek Studenski w referacie Skuteczno#$ wychowania metod( harcersk(.
Na podstawie bada& przeprowadzonych w 2007 roku w#ród harcerzy Zwi(zku Har-cerstwa Rzeczypospolitej na Podbeskidziu przedstawiC dane empiryczne, rzucaj"ce wiatCo na praktyk dziaCania organizacji harcerskiej. Motywacj" do wst"pienia w sze-regi ruchu jest najczciej potrzeba „miCego spdzenia czasu”, „bycia z innymi” oraz „aktywnoci”. Ponad poCowa badanych harcerzy deklaruje priorytet Boga w swej hie-rarchii wartoci. Ponad jedna pi"ta d"!y do umocnienia swej wizi z Bogiem. Uczest-nicy badania podkrelaj" warto# osobowego charakteru relacji z Bogiem. Wartoci harcerskie zbli!aj"ce do Boga to „poczucie wspólnoty” oraz „przyroda”. Trzy czwarte badanych harcerzy uwa!a, !e harcerstwo poszerzyCo ich zainteresowania, a poCowa, !e nauczyCo ich lepiej wykorzystywa# posiadan" dotychczas wiedz. Ponadto udziaC w ruchu wpCywa na rozwój wiedzy historycznej, geograficznej i przyrodniczej – w mniejszym natomiast stopniu na rozwój wiedzy o sztuce. Staj"c wobec pytania o ro-zumienie wartoci honoru, wikszo# harcerzy podaje definicje operacyjne, wymie-niaj"c konkretne zachowania czCowieka honorowego. Wartoci zdobyte w harcer-stwie, które mo!na w wykorzysta# !yciu dorosCym to wedCug badanych: „konsek-wencja”, „wytrwaCo#”, „punktualno#”, „kompetencje interpersonalne” oraz umiejt-noci praktyczne: „gotowanie” czy „poruszanie si w terenie”.
Do#wiadczeniami skautingu portugalskiego podzieliC si studiuj"cy w Polsce Joao Rodrigues MIC. Skauting rozpocz"C sw" histori w 1911 r. w Makao – ówczesnej por-tugalskiej kolonii w Chinach. W Portugalii kontynentalnej pierwsze Stowarzyszenie Skautów powstaCo dwa lata pó%niej i nie byCo zwi"zane z !adnym wyznaniem religij-nym. W 1923 r. pojawiCo si natomiast stowarzyszenie katolickie. Warto zauwa!y#, !e dopiero od 1976 r. do wszystkich czterech zhierarchizowanych wiekowo sekcji wychowawczych mog" nale!e# dziewczta. Dzi portugalski skauting katolicki, poza
wychowaniem do wiary, zwraca szczególn" uwag na obecno# skauta w rodzinie, jego postaw obywatelsk" i patriotyczn" oraz na wra!liwo# wobec problemów och-rony przyrody.
Spojrzenie na warto# dowiadczenia harcerskiego, skonfrontowanego z realiami misyjnymi, nakreliC w swym referacie Harcerskie do#wiadczenia placówek
misyj-nych br. phm. RadosCaw Malinowski (PA Kenia). Autor jako cel stawia sobie odnale-zienie wspólnych elementów dowiadczenia harcerskiego i misyjnego: Czy Ruch
Harcerski mo"e by$ impulsem w powoNaniu misyjnym? Czy wychowanie w dru"ynie mo"e skutkowa$ decyzj( wyjazdu na misje? WpCyw taki ma zapewne charakter po-redni i nie poddaj"cy si próbom jednoznacznej weryfikacji. Wyra%niej natomiast ujawnia si w codziennoci misyjnej warto# dowiadcze zdobytych w harcerstwie: „umiejtno# radzenia sobie w lesie”, „gotowania”, „terenoznawstwa”, „odporno# na niewygody”. Autor zwraca szczególn" uwag na umiejtnoci organizacyjne i spo-Ceczne – kierowanie zespoCem oraz rozwi"zywanie pojawiaj"cych si w nim proble-mów. Nie tu ulokowany jest jednak najistotniejszy zwi"zek dowiadczenia harcer-skiego z wyborem pracy misyjnej. Wychowanie harcerskie realizuje ideaC rycerski: ofiarno#, sCu!b sCabszym i opiek nad bezbronnymi. WCanie w dotknitej przera-!aj"cym zjawiskiem wspóCczesnego niewolnictwa scenerii misyjnej znajduje prze-strze realizacji harcerska „wra!liwo# na krzywd” i „brak sprawiedliwoci”. Zdol-no# do !ycia „na przekór powszechnej modzie”, bez której nie sposób podj"# szcze-rej decyzji, i powicenie si pracy misyjnej, wyrasta z ideaCów harcerskich. Aby podj"# decyzj o wyborze !ycia na misji, trzeba realnie wierzy# w ideaCy miCoci, pokoju, sprawiedliwoci, braterstwa i solidarnoci. Trzeba te! odnale%# siC, aby po-wici# si ich urzeczywistnianiu. Tu – przy wspólnych %ródle, jakim jest prze!ycie wiary chrzecija skiej – spotyka si dowiadczenie harcerskie i misyjne.
W krótkiej wymianie opinii na temat wygCoszonych referatów zwrócono uwag na wychowawcze dowiadczenia harcerskie jako wzór dla dziaCalnoci wychowawczej szkóC. Wartoci" pedagogiczn" jest tu konkretno#, praktyczno# i sprawdzalno#, broni"ca przed deklaratywnoci", cechuj"c" niejednokrotnie programy wychowawcze. Cech" wychowawczego wymiaru ruchu skautowego jest aktywne i realne pojmowanie wartoci, prowadz"ce do rzeczywistego rozwoju okrelonych umiejtnoci i postaw.
Robert Zbiera&ski OFMConv
Katedra pedagogiki Specjalnej KUL Podsumowania caCoci Sympozjum dokonaC ks. prof. dr PaweC Bortkiewicz (UAM), który przedstawiC gCówne wioski w kluczu „3k – kontekst, koncepcja, konse-kwencja”. Kontekst dzisiejszego harcerstwa jest zdecydowanie ró!ny od czasów ro-dzenia si polskiego skautingu. Nie bez wpCywu na jego ksztaCt i wyzwania, z jakimi
musi si zmierzy#, pozostaj": dostrzegalna erozja wartoci, miCo# wypierana przez hedonizm, dialog przez monolog, uczestnictwo przez alienacj i wiele niejednoznacz-noci istniej"cy w wiadectwie wychowawców. Tak postrzegane warunki domagaj" si dziaCania wedCug przemylanej koncepcji, a jest ni" wychowanie integralne we-dCug wizji personalizmu chrzecija skiego, bo jak mówiC Jan PaweC II „spór o czCo-wieka wci"! trwa”. Kluczem do zrozumienia czCoczCo-wieka jest miCo#, która musi wyra-zi# si w sCu!bie drugiemu, prowadz"cej ostatecznie do communio personarum. Kon-cepcja wychowania musi tak!e odznacza# si konsekwencj", tj. dostrzega# w czCo-wieku continuum, które postuluje ci"gCo# wpCywu, jako !e nie wychowuje si chwil". Dostrzegalnym przez wielu pedagogów atutem harcerskiej metody jest klimat wycho-wawczy, mo!liwy do stworzenia w wielu okolicznociach. Dziki temu rozszerza si zasig oddziaCywania m.in. na szkoC, rodzin, seminarium i ka!de inne rodowisko, które podejmuje dzieCo wychowawcze. Jest on w swych zaCo!eniach rozci"gnity w czasie, a bd"c uaktualnion" aplikacj" wezwania Szarych Szeregów „dzi – jutro – pojutrze”, gwarantuje systematyczno# i owocno# oddziaCywania.
Obradom towarzyszyCa galeria zdj#, przygotowana przez organizacje bior"ce udziaC w Sympozjum. Ka!da z nich przygotowaCa fotograficzn" ilustracj !ycia har-cerskiego w ostatnich lat, ze szczególnym uwzgldnieniem zimowej i letniej akcji letniej. Na stolikach wzdCu! korytarza wydawnictwo ZHR i carrick SKH Zawisza proponowaCy ksi"!ki, dostpne de facto jedynie czConkom swoich organizacji. Ksi"!ki cieszyCy si ogromnym zainteresowaniem.
Wa!nym podsumowaniem Sympozjum byCa wieczornica, na której zademonstro-waCy swoj" obecno# organizacje harcerskie. WokóC uCo!onej ze wiec lilijki spotkaCy si nie tylko ró!ne rodowiska, ale te! wszystkie pokolenia harcerskie – pocz"wszy od mCodzie!y szkolnej, przez harcerzy studentów i pracowników naukowych, zaprzyja%-nione osoby, a ko cz"c na najstarszych harcerkach skupionych wokóC prof. hm. Wandy PóCtawskiej, harcerki pochodz"cej z Lublina. Pieni tradycyjne, patriotyczne, wojenne i wspóCczenie piewane przez dru!yny, podejmowane byCy przez wszystkich uczestni-ków i pCynCy swobodnie, buduj"c poczucie wspólnoty. 'piew przerywany byC krótkimi gawdami. UpCywaj"cy czas „wzywaC do odwrotu”. Na zako czenie wszystkich uczest-ników pobCogosCawiC prof. dr hab. Andrzej Derdziuk OFMCap.
