A C T A U 8 I V B R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 72 , 1987
Bogusław F i e d o r * , F i o t r W ilc z y ń s k i*
REGULACJA EKONOMICZNA I SPOŁECZNA W GOSPODARCE STANÓW ZJEDNOCZONYCH
INSTRUMENTARIUM REALIZACJI I ASI'UKTY TEORETYCZNE
UwRffi wat^pne
R e g u l a c j a ekonomiczna i s p o ł e c z n e w g o s p o d a rc e Stanów Z je d n o -czonych j e s t podstawową metodą państwowego, makroekonomicznego od-d z i a ł y w a n i a na tempo i k i e r u n k i p r y w a tn e j a k ty w n o ś c i ekonomicznej. Mówiąc i n a c z e j , J e a t to podstawowa form a in te r w e n c j o n i z m u państw o-wego w tyra k r a j u . J u ż c h o c ia ż b y ze względu r.a t e n f a k t , n i e j e a t możliwe c a ło ś c io w e omówienie w ramach tego o g r a n ic z o n e g o w awych r o z m i a r a c h p rzy c z y n k u w s z y s t k i c h a a p ek tó w , skutków i uwarunkowań t e j r e g u l a c j i . S tą d t e ż , chcemy o g r a n i c z a ć s i ę w n i n i e j s z y m o p r a -cowaniu do omówienia p r z e d e w szystkim obszarów o d d z ia ł y w a n ia r e -g u l a c j i s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n e j w -g o s p o d a rc e a m e r y k a ń s k i e j , co wy-d a j e e i ę być n ie z w y k le иайпе zarówno z punktu w i wy-d z e n i a tempa 1 p r o p o r c j i w sp ó łc ze sn e g o w zroetu g o s p o d a r c z e g o , ja k i poziomu s z e -roko rozum ianego d o b ro b y tu s p o ł e c z n e g o . Obszaram i o d d zia ły w a n ia owej r e g u l a c j i s ą tempo i k i e r u n k i p o s t ę p u n auk ow o-techniczn ego ( d z i a ł a l n o ś ć i n n o w a c y jn a ) o r a z w y k o r z y s ta n i e i o c h ro n a ś ro d o w is k a n a t u r a l n e g o . Ze względu na o g r a n i c z o n e ro z m ia ry o p ra c o w a n ia oku-pimy s i ę t e ż głównio na p r z e d s t a w i e n i u a k t u a l n e g o z a k r e s u p r z e d m iotow ego, form i metod r e g u l a c j i , do n ie z b ę d n e g o minimum o g r a n i -c z a j ą -c p r e z e n t a -c j ę genezy -czy f a z r o z w o ju .
Druga uwaga w stępna ma b a r d z i e j ogólny c h a r a k t e r . Uważamy, że a n a l i z u j ą c z a k r e s , formy i m etody, a k u t k i i uwarunkowania r e g u l a
-* D r, I n s t y t u t Ekonomii P o l i t y c z n e j , Akademia Ekonomiczna, Wrocław.
l a c j i s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n e j ( o c z y w i ś c i e , n i e t y l k o w S ta n a c h Z je d n o cz o n y c h , a l e we w s z y s t k i c h wysoko r o z w i n i ę t y c h k r a j a o h k a -p i t a l i s t y c enych ) w g o s-p o d a rc e k a -p i t a l i s t y c z n e j n a le ż y k iero w a ć e i ę n a s t ę p u j ą c ą o g ó l n ą p r z e s ł a n k ą t e o r e t y c z n ą : w s p ó łc z e s n e p a ń -stwo k a p i t a l i s t y c z n e , b i o r ą c pod uwagę n a d rz ę d n y i n t e r e s s y s te m u , a n i e i n t e r e s p o s z c z e g ó ln y c h g ru p k a p i t a ł u p r z e m y s ło w o - f in a n s o » e - g o , musi o b ie k t y w n i e p r z e c i w d z i a ł a ć nadmiernemu wyzyskowi k l a s o -wemu, Musi d z i a ł a ć na r z e c z pewnego p o k o ju s p o ł e c z n e g o , gdyż J e s t t o zgodne z i n t e r e s e m system u k a p i t a l i s t y c z n e g o j a k o c a ł o ś c i , c h o c ia ż może być s p rz e c z n e z i n t e r e s e m o k r e ś l o n y c h k rajow ych czy międzynarodowych grup k a p i t a ł u m o n o p o li s ty c z n e g o . Ten s w o i s ty przymus wynika ta k ż e z r e l a t y w n e j s i ł y p o l i t y c z n e j p r a c u j ą c y c h , czego wyrazem j e s t i s t n i e n i e o k r e ś l o n y c h o r g a n i z a c j i p o l i t y c z n y c h czy związkowych, a s k u tk ie m zdobycze s o c j a l n e . Nie bez z n a c z e n i a j e e t t u ta k ż e w s p ó łc z e s n e u m ię d z y n aro d o w ie n ie w a lk i k l a s o w e j , r y -w a l i z a c j a ekonomiczna i i d e o l o g i c z n a system u s o c j a l i s t y c z n e g o 1 k a p i t a l i s t y c z n e g o , W t e j o g ó l n e j s y t u a c j i p a ń s t w o w o - k a p i t ą l i s t y сапа r e g u l a c j a ż y c i a g o s p o d a rc z e g o musi b r a ć pod uwagę I s t o t n e k r y -t e r i u m , j a k ró ż n e formy i me-tody r e g u l a c j i ekonom icznej i s p o ł e -c z n e j o d d z i a ł y w a j ą na w a runki ż y -c i a , p ra -c y i wypo-czynku ( c z a s u wolnego ) o g ó łu l u d n o ś c i . Pozytywne s k u t k i w tym z a k r e s i e p r z e c iw -d z i a ł a j ą bowiem n a r a s t a n i u k r y t y k i oo -do o g ó l n e j r a c j o n a l n o ś c i e konom icznej i s p o ł e c z n e j system u k a p i t a l i s t y c z n e g o .
Кеяц1кс.1а ekonomiczna w gospodarce- S t a n ó w Z j ednoc zonach Ekonomiczna r e g u l a c j a p rz e m y s łu i n i e k t ó r y c h i n n y c h d z i e d z i n ż y c i a g o sp o d a rc z e g o ma w S t a n a c h Zjednoczonych j u ż d ość d ł u g ą t r a -d y c j ę . J e j prze-dm iotem j e s t p r z e -d e w szystkim poziom o s i ą g a n y c h zysków o r a z m o żliw o śc i w z a k r e s i e t a k zwanego w e j ś c i a do o k r e ś l o -nych g a ł ę z i ( e n t r y ) , bądź a n a l o g i c z n i e - w y j ś c i a ( e x i t ) . J a k o o g ó ln ą p rz y c z y n ę t a k i e j r e g u l a c j i t r a k t u j e s i ę z r e g u ł y p o t r z e b ę p r z e c i w d z i a ł a n i a e k stre m a ln y m s y tu a c jo m m ono p o listy c z n y m , prowa-dzącym do n a d m i e r n i e wysokich bądź d y s k ry m in a c y jn y c h cen .
W spółcześni* r e g u l a c j a ekonom iczna w S ta n a c h Z jednoczonych (w z n a c z e n i u , j a k i e p o s i a d a p o j ę c i e r e g u l a c j i w tym w ł a ś n i e k r a
-P o r . The Im pact of R e g u l a t i o n on I n d u s t r i a l I n n o v a t i o n , Na-t i o n a l Academy of S c i e n c e s , W ashingNa-ton D. C. 1 979.
J u ) obejm u je n a s t ę p u j ą c e d z i e d z i n y ż y c i a g o sp o d a rc z e g o : A. Wytwarzanie e n e r g i i e l e k t r y c z n e j . 3 . U s ł u g i t e l e f o n i c z n e i t e l e k o m u n i k a c y j n e . C. P r o d u k c j a i d y s t r y b u c j a gazu ziemnego ( n a t u r a l n e g o ) . D. P r o d u k c j a ropy o r a z e k s p l o a t a c j a r o p o c ią g ó w . E. K o l e j e ż e la z n e ( t r a n s p o r t k o l e j o w y ) . P . Ciężarowy t r a n s p o r t samochodowy. G. D z i a ł a l n o ś ć tow arzystw l o t n i c z y c h . H. System s i e c i r a d i o w o - t e l e w i z y j n y c h .
W o d n i e s i e n i u do tego z a k r e s u przedm iotowego można w yró ż n ić t r z y typy r e g u l a c j i (p o m ija n y t u og ó ln e formy państwowej k o n t r o l i cen) i
I . O p a r ta na s t o p i e z w rotu od k a p i t a ł u ( r a t e o f r e t u r n ) r e g u -l a c j a tzw . u rz ą d z e ń u ż y t e c z n o ś c i p u b -l i c z n e j ( p u b -l i c u t i -l i t i e s ) . Obejmuje ona tz w . n a t u r a l n e monopole zw iązane g łó w n ie z f u n k c j o -nowaniem d z i e d z i n A, B, C, Ü. Wspólnymi cecham i t y c h d z i o d z i c j e s t t o , że:
1 . Są one iró d łe m podaży ważnych nakładów l u b u s ł u g , k t ó r e n i e mogą być na o g ó ł gromadzone, t z n . muszą być d o s t a r c z a n e nu k o n k r e t n e ż ą d a n i e czy z a p o t r z e b o w a n i e . St-Jd t e ż , d z i e d z i n y t e mu-s z ą mieć odpow iednie z d o l n o ś c i p r o ĽjVcyj n e , t a k aby mu-s p r o mu-s t a ć n a -wet szczytowemu z a p o tr z e b o w a n i u .
2 . W ystępują w n i c h i s t o t n e k o r z y ś c i e k a l i , n tą d t e ż może wy-stępow ać b a rd z o s i l n a k o n k u r e n c j a k o s z to w a .
I I , Regulowana k o n k u r e n c j a . Obejmuje ona s z e r o k o rozumiany t r a n s p o r t ( E, F, С ) .
I I I . Różne s p e c y f i o z n e formy r e g u l a c j i s i e c i r a d i o 7 < o - t e le K i - z y j n y c h , o k r e ś l o n e p r z e z F e d e r a l Communications Commission (iCC).
R e g u l a c j a o p a r t a na s t o p i e a w ro tu p o l e g a g e n e r a l n i e na tym, że pewna f i r m a u z j's k u je p r z y w i l e j w y łą c z n o ś c i dostav* ( u s ł u g ] na o k reślo n y m o b s z a r z e ( t z w . f r e n c h i s e ) . P r z y w i l e j t**»i ;Jest wydawony p r z e z M iędzystanow ą Komisję Handlową ( I n t e r s t a t e Commerce Commis-s i o n - IC C ), powołaną j u ż w ro k u 1 8 8 7 . Była to p i e r w Commis-s z a w a ż n i e j -s z a I n -s t y t u c j o n a l n a form a r e g u l a c j i prywatnego b u -s i n e -s -s u w S t a -r a c h Z je d n o c z o n y c h . ICC o k -r e ś l a b e z p o ś -r e d n io maksymalny pcziow r a t e - o f - r e t u r n od z a i n s t a l o w a n e g o k a p i t a ł u .
p r a k t y c e przedm iotem d z i a ł a l n o ś c i k o n t r o l n e j ICC a ą p r z e d e w sz ystkim ceny w ytwarzanych dóbr czy u s ł u g , 2 r e ę u ł y ICC n i e i n
-t e r w e n i u j e , j e ś l i o b s e rw u je a i ę e -t a ł e oeny n o m in a ln e . Oznacza -t o , że o k r e ś l o n e p r z e d s i ę b i o r s t w o m o n o p o lis ty c z n e ma m ożliw ość z w ię k - a t a n i a zysków ( w z r o s t u r a t e - o f - r e t u r n ) p r z e z o b n i ż a n i e kosztów p r o d u k c j i i w z r o s tu d y s t r y b u c j i *
Ten sp o s ó b r e g u l a c j i podaży produktów i u a ł u g ,' ważnych ze spo-łe c z n e g o p u n k tu w i d z e n i a , będących ta k ż e n a k ła d a m i d l a w i e l u od-b io rc ó w , a ty in u lu je p r z e d e w sz ystkim rozw ój t e c h n o l o g i i k a p i t a ł o - i n te n e y w n y c h . B adania em piryczne dowodzą p rzy tym, że p r z e o i ę t n e tempo p o s tę p u t e c h n o l o g ic z n e g o w g a ł ę z i a c h o b j ę t y c h p r z e z r e g u l a -c j ę o p a r t ą na s t o p i e zw rotu od k a p i t a ł u j e s t n i e m n i e j s z e n i ż w
2 щ
g a ł ę z i a c h n ie r e g u lo w a n y c h . J e s t to p r z e d e w szystkim ekonomiczny argum ent p rz e c iw k o tym neokonserwatywnym ekonomistom w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h , k t ó r z y w y s t ę p u ją p rz e c iw k o w szystkim formom p a ń - • t w o w o - k a p i t a l i s t y c z n e j r e g u l a c j i ż y c i a g o s p o d a r c z e g o . O p a r ta na r a t e - o f - r e t u r n r e g u l a c j a d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s i ę -b i o r s t w m o n o p o lis ty o z n y o h może o c z y w i ś c i e r o d z i ć -b a rd z o z r ó ż n i -cowane a k u t k i w z a k r e s i e o d d z i a ł y w a n i a na p o s t ę p t e c h n i c z n y . Za-l e ż y t o m. i n . od s p e c y f i k i t e c h n i c z n e j p r z e m y a łu , od k o n k r e tn y c h form r e a l i z a c j i teg o ty p u r e g u l a c j i ! i s t o t n a J e a t n p , t z w . " r e g u -l a t o r y g a p " , k t ó r a odgrywa podobną r o -l ę Jak d ł u g o ś ć o k r e s u ważno-ś c i p a t e n t u . G e n e r a l n ie można je d n a k s t w i e r d z i ć , że r e g u l a c j a t a a ty m u lu je Innow acje r e d u k u j ą c e k o a z t y , gdyż p rz y a t a ł y c h c e naa h o z n a c z a to w z r o s t maay i a to p y z y s k u . J a k J u ż « t w i e r d z o n o , stym u-l u j e ona in n o w a c je p r o c e s u , a w ięc t a k i e nowe metody w y tw a r z a n ia , k t ó r e p o z w a la ją u z yskać dany p r o d u k t przy w i ę k s z e j l l o ś o l k a p i t a - *u * gdyż z w ię k s z a t o podstaw ę oceny r a t e - o f - r e t u r n , a zatem zmniej-s z a j e g o poziom .
Proolemy r e g u l a c j i ty c h przem ysłów , w k t ó r y c h w y s t ę p u ją l u b mogą występować tzw . n a t u r a l n e monopole ( d z i e d z i n y A, B, C, D ), m ają b a rd z o o b s z e r n ą l i t e r a t u r ę w S t a n a c h Z je d n o c z o n y c h . S z c z e g ó l-n i e ożywiol-ne d y s k u s j e , o p a r t e zarówl-no l-na a rg u m e l-n ta c h t e o r e t y c z -n y c h , j a k i podbudowa-ne wieloma r z e t e l -n y m i s t u d i a m i e m piryoz-nym i, d o t y c z ą r e g u l a c j i prze m y ału naftow ego i e k s p l o a t a c j i r u r o c i ą g ó w .
2 f o r . n p , W. M. C a p r o n , R. G» N o 1 1 , Summary and C o n c l u s i o n , ws T e c h n o l o g i c a l Change i n R e g u l a te d I n d u s t r i e s , The B ro o k in g s I n s t i t u t i o n , W ashington D. C. 1971. / Л
J e ż e l i o h o d z i o w ytw arzanie i t r a n s p o r t ru ro c ią g o w y ropy i J e j pro d u k tó w ^, to zw raca e i ę p r z e d e w szystkim uwagę, że za ch o d z ą c e * t y c h dwóch d z i e d z i n a c h p ro o es y pionowej k o n c e n t r a c j i i w iększo; •. kom panii e k s p l o a t u j ą c y c h r u r o c i ą g i j e s t w ł a s n o ś c i ą głównych f i r m naftow ych ) mogą - w skutek w ystępow ania s t a n u n a d m ie rn e j m o n o p o li-z a c j i - prow adli-zió do w li-z r o s tu cen li-zarówno p ro d u k tó w , j a k i u s ł u g t r a n s p o r t o w y c h . Wobec z n a c z e n i a , j a k i e t e n n o ś n ik e n e r g i i i t e n sp o só b j e g o p r z e s y ł u p o s i a d a w g o s p o d a rc e Stanów Zjednoczonych ^w r . 197 6 95'i ropy n a fto w e j i 78> p rz e tw o r z o n y c h produktów n a f
-towych by ło tr a n s p o r t o w a n y c h w USA przy pomocy ru ro c ią g ó w ) moie to prow a dz ić do ogólnego w z r o s tu kosztów p r o d u k c j i , a więc i c e n 4. Na tym t l e p o j a w i a j ą s i ę l i c z n e p o s t u l a t y p o z b a w ie n ia f i r m n a f t o -wych prawa do w s p ó ł p o s i a d a n i a kom panii r u ro c ią g ó w d i v e a t t u r ß . Z n a l a z ł o to nawet swój wyraz form alny w d e c y z j i D epartam entu Spra w i e d l i w o ś c i z 1978 r .
W p r z e c i w i e ń s t w i e do g a ł ę z i , w k t ó r y c h w y s t ę p u j ą n a tu r a ln e , monopole ( A , B, C, d ) , w p rz e m y s ła c h z typową s t r u k t u r ą d u o p o l i -
s t y c z n ą przedm iotem r e g u l a c j i j e s t p r z e d e w s z y s tk im k o n k u r e n c j a , k o n k r e t n i e z a ś k o n t r o l a c en i k o n t r o l a nad tz w . w ejáciem/wyj ś c i e m ( e n t i y / e x i t ) . K o le je ż e la z n e i cię ż a ro w y t r a n s p o r t samochodowy są o b j ę t e i n s t y t u c j o n a l n i e r e g u l a c j ą ICC, z a ś fu n k c jo n o w a n ie towa-r z y s t w l o t n i c z y c h - CA3 ( C i v i l A e towa-r o n a u t i c s Boatowa-rd - Rada d s . L o t -n i c t w a C y w il-n e g o ). J a k o eko-nomicz-ne u z a s a d -n i e -n i e państwowej i n -t e r w e n c j i w -tym z a k r e s i e p o d a je s i ę zwykle p o -t r z e b ę p r z e c i w d z i a -ł a n i a n a d m ie rn e j l u b d e s t r u k t y w n e j k o n k u r e n c j i .
W b a d a n ia c h nad wpływem te g o ty p u r e g u l a c j i na d z i a ł a l n o ś ć in n o w a c y jn ą p o d k r e ś l a s i ę dwa k i e r u n k i o d d z ia ł y w a ń , » 'ie lu au to ró w j e s t z d a n i a , że " t a k d ł u g o , j a k nowe firm y w k r a c z a j ą do d a n e j g a -ł ę z i p o s t ę p t e c h n i c z n y b ę d z ie praw dopodobnie s z y b k i , k iedy w e j-ś c i e s t a j e s i ę z a m k n i ę t e , p o s t ę p prawdopodobnie b ę d z ie z w o l n io
-P rz em ysł naftowy p o d l e g a w USA r e g u l a c j i j u ż od roku 1 906. 4 P roblem t e n , ta k ż e w u j ę c i u historyoK nym s z e r o k o omawia J , A. H a n s e n, U. 3 . P i p e l i n e SSerket: S t r u c t u r e , p r i c i n g and p u b l i c p o l i c y , Cambridge MA and London 1983« P o r . t a k ż e : O i l P i -p e l i n e s and P u b l i c P o l i c y , W ashington D. C. 1979.
ny"''’ . J e a t to typowo l i b e r a l n y p o g l ą d , z g o d n ie z którym wysoki e t o p i e ń r y z y k a i n ie p e w n o ś c i s ty m u l u je p o j a w ie n i e o i ę nowych i d e i t e c h n i c z n y c h o r a z i c h ekonomiczne z a s t o s o w a n i e . Zatem, r e g u l a c j a wywiera negatywny wpływ na in te n s y w n o ś ć d z i a ł a l n o ś c i badawczej i i n n o w a c y j n e j .
P o g lą d prze c iw ny n a w ią z u je do z n a n ej t e z y S c h u r ap e te ra -G a lb ra i- t h a , że w ł a ś n i e p o z y c ja m o n o p o li s ty c z n a J e a t w s p ó ł c z e ś n i e warun-kiem wstępnym s u k c e s u w d z i a ł a l n o ś c i badawczej i i n n o w a c y j n e j . Obrońcy t e z y o " re g u lo w a n e j k o n k u r e n c j i " r o z w i j a j ą z r e g u ł y n a s t ę p u j ą c ą a r g u m e n t a c j ę : j e ś l i o l i g o p o l i s t y c z n e f ir m y poddane r e g u l a -c j i n i e mogą konkurować -c e n a m i, g łćw ną b r o n i ą k o n k u r e n -c y j n ą s t a j ą s i ę i n n o w a c j e . J e ś l i j e d n a f irm y w d ro ż y ła pewną i n n o w a c ję , w y s t ą -p i s i l n a -p r e s j a na in n e f i r m y , aby dokonać s z y b k i e j i m i t a c j i . W te n s p o s ó b re g u lo w a n a k o n k u r e n c j a może p r z y ś p i e s z y ć d y f u z j ę i n n o w a c j i . J a k o klasyczn y p r z y k ł a d w y stępow ania tego z j a w i s k a po-d a j e s i ę a m e ry k ań sk ie l o t n i c t w o c y w i l n e .
R o z s z e r z e n ie s i ę wpływów m onetary s ty c z n y c h , w y r a ż a ją c y c h o g ó l-ną neokonserw atyw l-ną t e n d e n c j ę do o g r a n i c z a n i a z a k r e s u i n t e r w e n c j i p a ń stw a k a p i t a l i s t y c z n e g o w ż y c i e g o s p o d a r c z e , po w ię k sza je d n a k w S t a n a c h Zjednoczonych l i c z b ę przeciw ników " re g u lo w a n e j k o n k u r e n c j i " . Z n a l a z ł o t o m. i n . wyraz w podpisanym w roku 197S p r z e z p r e -z y d e n ta C a r t e r a A i r l i n e D e r e g u l a t i o n Act (U s ta w a o d e r e g u l a c j i l i n i i l o t n i c z y c h ) , k t ó r y docelowo ma d o p ro w a d z ić do praw ie c a ł k o -w i t e j d e r e g u l a c j i d z i a ł a l n o ś c i to -w a rz y s t-w l o t n i c z y c h . J a k o o g ó l nego a rgum e ntu u ż y to i używa s i ę n a d a l negatyw nego wpływu r e g u l a -c j i t r a n s p o r t u k olejow ego p r z e z ICC; -c h o d z i ł o o zahamowanie dy-f u z j i t r z e c h b a rd z o i s t o t n y c h i n n o w a c j i w t e j d z i e d z i n i e t r s n s - p o r t u . A utorzy o p r ac o w an ia pośw ięconego ekonomicznym skutkom d e -r e g u l a c j i f u n k c jo n o w a n ia l i n i i l o t n i c z y c h w USA dowodzą, że d e -r e - g u l a c j a t a wywiera k o r z y s t n y wpływ na w y n ik i ekonomiczne o s i ą g a n e p r z e z główne to w a rz y s tw a l o t n i c z e , p r z e d e w sz y stk im w skutek b a r -d z i e j in te n s y w n e g o w y k o r z y s ta n i a t a b o r u l o t n i c z e g o i zmiany form t r a n s p o r t u ( n p . p r z e c h o d z e n i e na sam oloty śmigłowce czy h e l i k o p -t e r y w r u c h u l o k a l n y m ) . Pozy-t ywni e o c e n i a j ą o n i ró w n ież s k u t k i d e r e g u l b c j i d l a odbiorców u s ł u g przewozowych - z powodu spadku
5 В. К. К 1 e i n , A Dynamic Theory of R e g u l a t i o n , " S o c i a l S c i e n c e Working P a p e r " 197b, n r 199.
staw ek o p ł a t przewozowych ( z u w zględnieniem s to p y i n f l a c j i ) * ’ . J e ż e l i c h o d z i o r e g u l a c j ę t r a n s p o r t u k o le jo w e g o , to w ię k s z o ś ć a u to ró w a m e ry k eń a k ic h w ł a ś n ie w państwowej r e g u l a c j i ekonom icznej w i d z i p r z y c z y n ę s ł a b o ś c i ekonom iczej i r e l a t y w n i e n i s k i e g o p o z i o -mu t e c h n i c z n e g o t e j u s łu g o w ej g a ł ę z i p rze m y s łu w S ta n a c h Z je d n o -c z o n y -c h . Tak n p . G. H a r r i s i T. K e -c l e r , o p i e r a j ą -c a i ę na s t a t y -stycznym modelu poziomu zyskownoáci w tym p r z e m y ś le w y k a z u ją, że n i s k i poziom zyskow ności i o p ó ź n i e n i a t e c h n o l o g i c z n e ( s ą t o o c z y -w i ś c i e problemy -w s p ó łz a le ż n e ) m a j ą a-we ź r ó d ł o -w:
- n a d m ie rn e j z d o l n o ś c i przewozowej t r a n s p o r t u k o le jo w e g o , spo-wodowanej n i e u g i ę ty m ata n o w ic k ie m ICC w s t o s u n k u do e k s p l o a t a c j i n i e r e n to w n y c h l i n i i ,
" b a ł k a n i z a c j i " t r a n e p o r t u k o le jo w e g o , w y n i k a ją c e j z p o l i -t y k i a n -t y -t r u s -t o w e j ICC,
o g ó l n e j z a s a d z i e r e g u l a o j i f u n k c jo n o w a n ia system u t r a n s p o r -t u kolejo w e g o p r z e z ICC w o p a r c i u o k o n -t r o l ę s -to p y zw ro -tu od ka-p i t a ł ó w ( r a t e - o f - r e t u r n ) 7 .
Zwolennicy d e r e g u l a c j i w y r a ż a j ą ogólny p o g l ą d , że " n a j w i ę k s z ą s t r a t ą z t y t u ł u r e g u l a o j i J e s t s t r a t a p o l e g a j ą c a na z m n i e j s z e n i u e i ę bodźców do d z i a ł a l n o ś c i i n n o w a c y j n e j . J e ż e l i r e g u l a c y j n a i n e r -c j a i p a r a s o l e -cenowe hamują i n n o w a -c j ę , r e z u l t a t e m aą wyższe
kosa-0 t y i m niej t e c h n i c z n i e postępow a p o s ta w a p rz e m y s łu " .
System s i e c i r a d l o w o t e l e w i s y j n y c h p o d le g a e z cz e g ó ło w e j r e g u -l a c j i p r z e z F e d e r a -l Com m unications Commission (FCC - F e d e r a -l n a Ko-m i s j a d s . K o Ko-m u n i k a c j i) , d z i a ł a j ą c e j od r o k u 1934 ( j e j p o p rz e d n ie » - k ą b y ł a z a ł o ż o n a w ro k u 1927 F e d e r a l Radio Commission - F e d e r a l n a K om isja R a d io w a ). K o n t r o l a FCC to g łów nie k o n t r o l a w e j ś c i a ( e n -t r y ) . R e a l i z u j e s i ę ona p o p r z e z wydawanie l i c e n c j i . FCC d z i a ł a g łów nie o p i e r a j ą c s i ę na a k c i e prawnym z 1934 r . , k t ó r y z o b o w ią
-^ J . R. M e y e r , C. R. 0 s t e r J r eds , A i r l i n e D e re -g u l a t i o n The E a r l y E x p e r i e n c e , B oston 1 981. 7 K. D. B o y e r , W. G. S h e p h e r d e d . , Economic R e g u l a t i o n : E aeays i n Honor o f J . R. K e l s o n , E a s t L a n s in g 1 981, s . 50. 8 T. G. M o r e , D e r e g u l a t i n g S u r f a c e F r e i g h t T r a n s p o r t a t i o n wj P r o m o tin g C o m p e ti ti o n i n R e g u l a te d P a r k e t a , The B ro o k in g e I n s t i t u t i o n , W ashington D. C. 1 975, e . 75»
ż u j e J ą do z a b e z p i e c z e n i a " ró w n o ści u s łu g « z a k r e s i e p r z e k a z u r a -diowego" d l a w s z y s tk i c h e ta n ó w . P i e r w o t n i e o z n a c z a ł o t o p rz e d e w szystkim o k r e ś l e n i e z a k r e s u f a l , mocy i l o k a l i z a c j i n a d a jn i k ó w . Według w i e l u au to ró w owa z a s a d a " ró w n o ś c i u s ł u g " d l a w s z y s tk io h s p o ł e c z n o ś c i l o k a l n y c h s t a ł a s i ę główną p r z y c z y n ą zahamowania dy-f u z j i t a k i s t o t n y c h ln n o ju u jJ i w z a k r e s i e t s o h n i k i t e l e w i z y j n e j , J a k n p . t e l e w i z j a kolorow a czy s a t e l i t a r n a 9 . Bardzo l i c z n e s ą w związku z tym w S ta n a c h Zjednoczonych g ł o s y , że - p o d o b n ie J a k w p rzypadku t r a n s p o r t u k olejow ego - n a le ż y o s ł a b i ć z a k r e s k o n t r o l i nad funkcjonow aniem p rze m y s łu r a d i o w o - t e l e w i z y j n e g o .
Ze względu na o g r a n i c z o n o rozm iary naszego o p r a c o w a n ia p r z e d -s t a w i l i ś m y t y l k o n i e k t ó r e p o glądy czy argum enty wy-suwane w S t a - naoh Z jednoczonych " z a " i " p rz e c iw k o " r e g u l a o j i omawianych d z i e -d z i n , z w ła s z c z a w k o n t e k ś c i e wpływu t e j r e g u l a c j i na t w o r z e n i e , a b s o r b c j ę i r o z p o w s z e c h n ie n ie i n n o w a c j i . W o d n i e s i e n i u do ty c h poglądów sform ułow ać można dwa p y t a n i a d o t y c z ą o e k w e s t i i wpływu r e g u l a c j i na d z i a ł a l n o ś ć badawczo-rozw ojow ą i in n o w a c y jn ą .
1 . J a k r e g u l a c j a , p o p rz e z o d d z ia ł y w a n ie na in n o w a cje przem ys ło w e , wpływa na poziom d o b r o b y tu ys p o łe o z n e g o ? Warto w tym m i e j -s c u z w r ó c ić uwagę na f a k t , że omawiana r e g u l a c j a obejm uje d z i e -d z i n y , k t ó r y c h p r o -d u k ty czy u s ł u g i w y w ie r a ją - p o p r z e z i c h c e n y , cechy ja k o ś c i o w e czy w arunki d o s t ę p n o ś c i - b e z p o ś r e d n i wpływ na poziom zarówno d o b ro b y tu i n d y w i d u a l n e g o , J a k i c a łe g o s p o ł e c z e ń -s tw a . 2 . J a k r e g u l a c j a - znowu p o p r z e z o d d z ia ł y w a n ie na in n o w a c je przemysłowe - wpływa na w a ru n k i p r o d u k c j i i r e n t o w n o ś c i w g a ł ę -z i a c h , k t ó r e -z a k u p u ją dobra i u s ł u g i od g a ł ę -z i o b j ę t y c h r e g u l a -c j ą ? S z c z e g ó l n ie i s t o t n y j e s t t e n d r u g i sp o só b p o d e j ś c i a . Zwraca on bowiem uwagę na f a k t , że państw o k a p i t a l i s t y o z n e r e g u l u j ą c p o ś r e d n l o czy b e z p o ś r e d n i o p r z e b i e g p r o -cesów ekonom icznych musi b r a ć pod uwagę wymogi r e p r o d u k c j i czy t e ż o p t y m a l i z a c j i c a ł e g o pryw atnego k a p i t a ł u . Uusi ono je d n a k t a k
-P a t r z n p . C. W i 1 c o x , W. G. S h e p h e r d , P u b l i c P o l i c i e s Toward B u s i n e s s , Homewood, 1 1 1 . , 1975, s . 45Q. P o r . t a k -ż e : G. K. W e b b, The Kconomics o f C ab le T e l e v i s i n , L e x l r l n g Maas and T o ro n to 1983.
że k i e r u j ą c e i ę podkreślonym na p o c z ą tk u n a s z y c h rozważań p r a g -n ie -n ie m z a b e z p i e c z e -n i a s z e r o k o rozum ia-nego p o k o ju e p o łe o z n e g o - b r a ć pod uwagę t e uwarunkowania i o e l e r e g u l a c j i e k o n o m ic z n e j, k t ó r y c h r e a l i z a c j a s p r z y j a w z ro s to w i ogólnego d o b r o b y tu s p o ł e c z nego ( p k t 2 ) . J e a t t o o c z y w i ś c i e k o r z y s t n e z p u n k tq w id z e n ia d ł u gookresow ej s t a b i l i z a c j i ekonom icznej i s p o ł e c z n o p o l i t y c z n e j s y -stem u k a p i t a l i s t y c z n e g o .
R e g u l a c j a s p o ł e c z n a w g o s p o d a r c e Stanów Z jednoczonych
R e g u l a c j a s p o ł e c z n a , zgodnie z powszechnym rozum ieniem te,"o p o j ę c i a w S t a n a c h Z je d n o cz o n y c h , obejm uje dwie i s t o t n e d z ie d z in y ż y c i a sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e g o :
1 ) s z e r o k o rozum ianą o c hronę z d ro w ia i tzw . b e z p ie c z e ń s t w o s p o ł e c z n e t b e z p i e c z e ń s t w o warunków ż y c i a , pracy i wypoczynku),
2 ) o c hronę ś ro d o w is k a n a t u r a l n o g o .
Ze względu na argum enty wskazane j u ż we w s t ę p i e do n i n i e j s z e -go o p r a c o w a n ia , a ta k ż e b i o r ą c dodatkowo pod uwagę
a ) z ło ż o n o ś ć i r o z m a i t o ś ć form r e g u l a c j i w z a k r e s i e och-ony z d ro w ia i b e z p i e c z e ń s t w a s p o ł e c z n e g o , o r a z
b ) i s t o t n e w s p ó ł z a l e ż n o ś c i ( z w ła s z c z a w z a k r e s i e skutków w d z i e d z i n i e s z e r o k o rozum ianego p o s t ę p u n e u k o w o - te c h n ic z n e g o ) m ię-dzy r e g u l a c j ą ekonom iczną a r e g u l a c j ą ś ro d o w is k a
o g raniczam y s i ę j e d y n i e do b a rd z o z w ię z łe g o p r z e d s t a w i e n i a c a ł o -ś c i p r o b le m a t y k i r e g u l a c j i s p o ł e c z n e j w S ta n a c h Z je d n o cz o n y c h . P r e z e n t a c j a t a s ł u ż y nam j e d y n i e j a k o pewne t ł o h i s t o r y c z n e do u k a z a n i a f e r m , m etod, uwarunkowań i skutków r e g u l a c j i w tym s p e -c y fi-c z n y m o b s z a r z e przedmiotowym r e g u l a -c j i , j a k ą j e s t o -c h ro n a śro-dow iska . Zdajemy s o b i e o c z y w i ś c i e spraw ę ze w s p ó ł z a l e ż n o ś c i
z w ł a s z c z a j e ś l i c h o d z i o wpływ n a poziom d o b r o b y tu s p o łe c z n e g o - r e g u l a c j i w obu t y c h o b s z a r a c h .
R e g u l a c j a s p o ł e c z n a w S t a n a c h Z jedn o cz o n y c h s i ę g a początków XX w. Tak n p . państwowa r e g u l a c j a w z a k r e s i e p r o ć u k c j i i u ż y c i a farm aceutyków z o s t a ł a f o r m a l n i e zap o cz ą tk o w a n a j u ż w rofcu 1906. W roku 1938 z o s t a ł a uchwalona Pood, Drug and C o sm e tic A c t, Ustawa o Ż y w n o śc i,L e k a r s tw a c h i K osm etykach, k t ó r a upow ażnia Food and Drug A d m i n i s t r a t i o n , A d m i n i s t r a c j ę d s . Żywności i L e k a r s t w , do p rze d ry n k ó w ej k o n t r o l i w s z y s t k i c h farm ac e u ty k ó w . Uchwalona w 1962
r . tz w . poprawka K e f a u v e r a - H a r r i e a z n a c z n ie r o z s z e r z y ł a z a k r e s t e j k o n t r o l i . Rozbudowana k o n t r o l e p rzedrynkow a czy p r z e d p r o d u k -c y j n a d o ty -c z y t a k ž e produktów -chem i-cz n y -c h , n a r z ę d z i i u r z ą d z e ń medycznych, a ta k ż e fu n k c jo n o w a n ia e n e r g e t y k i atomowoJ.
S z c z e g ó l n ie n a s i l e n i e z a i n t e r e s o w a n i a t ą p r o b le m a t y k ą , a t a k -że d z i a ł a l n o ś c i l e g i s l a c y j n e j i a d m i n i s t r a c y j n o - k o n t r o l n e j w c a -łym tym z a k r e s i e , o b s e rw u je s i ę w S ta n a c h Z jednoczonych od końca l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h . I t a k n p . w roku 1966 uchwalono tz w . po-praw ki D e la n e y a (D e la n e y Amendments), zg o d n ie z k tó ry m i PDA ma obowiązek z a b r o n i ć używania w p r o d u k c j i j a k i c h k o l w i e k s k ła d n ik ó w żywnościowych m ających c h a r a k t e r rakogenny ( t a k ż e w ż y w ie n iu zwie-r z ą t ) . W zwie-r o k u 1972 uchwalony z o s t a ł F e d e zwie-r a l E n v izwie-ro n m e n ta l P e s t i -c i d e C o n n l r o l A -c t , F e d e r a l n a Ustawa d s . K o n t r o l i Peaty-cydów w Środowisku N a tu ra ln y m , a w ro k u 1976 podobna u s ta w a r e g u l u j ą c a . p r o -d u k c ję w s z e l k i c h ( p o z a o b j ę t y m i innym i a k ta m i r e g u l a c y j n y m i f a r -maceutykami i p e s ty c y d a m i ) s u b s t a n c j i t o k s y c z n y c h . S z c z e g ó l n ie o s t r e j k o n t r o l i ze s tr o n y pow ołanej w ro k u 1975 N u c l e a r R e g u la ta y Commission ( z a s t ą p i ł a ona w c z e ś n i e j s z ą Atomie Energy Com m ission) p o d le g a f u n k c jo n o w a n ia e n e r g e t y k i j ą d r o w e j . P row adzi ona b a rd z o r y g o i y e t y c z n ą p o l i t y k ę l i c e n c y j n ą z punktu w id z e n ia wymogów b e z -p i e c z e ń s t w a -p ra c y i ochrony ś ro d o w is k a zarówno n a e t a -p i e p r o j e k -to w a n ia i budowy e l e k t r o w n i . J a k i i c h e k s p l o a t a c j i . W r o k u 1970 z o s t a ł a s tw o rz o n a O c c u p a ti o n a l S a f e t y and H e a l t h A d m i n i s t r a t i o n f OSHA), A d m i n i s t r a c j a d a . B e z p ie c z e ń s tw a P raoy i Z drow ia, a w r o -ku 1972 Consumer P r o d u c t S a f e t y Commission (CPSC), Kom isja d s . B e z p ie c z e ń s tw a Produktów Konsumpcyjnych. Z o s t a ł y one wyposażone p r z e z Kongres USA w s z e r o k i m a r g in e s władzy w z a k r e s i e rozw oju i wymuszania s t o s o w a n i a s ta n d a rd ó w b e z p ie c z e ń s t w a pracy i odpo-w i e d n ic h c e c h Jako śc io odpo-w y c h produktóodpo-w konsumpcyjnych odpo-w c a ł e j g o s -p o d a rc e Stanów Z j e d n o c z o n y c h ^ .
Rządowa r e g u l a c j a s t a n u wody i p o w i e t r z a s i ę g a w S t a n a c h Zjed- noazonych l a t p i ę ć d z i e s i ą t y c h . W 1956 r . uchwalony z o s t a ł F e d e r a l
P a t r z s z e r z e j n a . t e n te m a t: R. Z e c k h a u s e r , A. N i c h o l s , The O c c u p a t i o n a l S a f e t y and H e a l th A d m i n i s t r a
-t i o n . An Overview , ws Study on F e d e r a l R e g u l a t i o n , U .S . S e n a te Committee on Government A f f a i r s , .Vashin^ton D. C. I 9 6 0 , s , 1 6 3 - - 2 4 8 .
Water P o l l u t i o n Act ( í WPA) , F e d e r a l n a Ustawa o Z o n i e c z y p z c 'aui u Wód, n a t o m i a s t w roku 1963 - C le a n A i r Act (CAAU Uatewa o...Cs-y*- t o ś c i P o w ie t r z a » W r o k u 1970 uchwalono popraw ki ,do CAA, a w roku 1972 do PWPA. Początkowo d z i a ł a n i e obu aktów m ia ło w z a sa d z i* c h a -r a k t e -r d o -r a d o z o - z a l e c e n i o w y . Ze względu na n i e e f e k t y w n o ś ć t a k i c h p r z e d s i ę w z i ę ć z o a t a ł a wprowadzona i n s t y t u c j a s ta n d a rd ó w stHnowych i f e d e r a l n y c h - o k r e ś l a j ą c y c h d o p u s z c z a ln y poziom e m i r j i p o l u t n n - tów zarówno wody, j a k p o w i e t r z a . Prawo o k r e ś l a n i a t a k i c h s t a n d u r - dów u z y s k a ł a z a ło ż o n a w 1970 r . K nvironm ontal P r o t e c t i o n Agency (EPA), A g encja d s . Ochrony Ś ro d o w is k a .
Ponieważ w p r a k t y c e o k a z a ł o s i ę niem ożliw o o k r e ś l e n i e j e d n o -stkow ych d o p u s z c z a ln y c h e m i s j i z a n i e c z y s z c z e ń w s y t u a c j i , grty z; o k a liz o w a n o 62 000 k o n k r e tn y c h m i e j s c w ystępow ania zan l e c z y e s c s*? • n i a wody w S t a n a c h Z je d n o cz o n y c h , KPA z o s t a ł a zmuszona do in d y w i -du alnego s t w i e r d z a n i a d o p u s z c z a ln e g o z a n i e c z y s z c z e n i a p r z y wyda-waniu pozwoleń n a u ru c h a m ia n ie d z i a ł a l n o ś c i p r o d u k c y j n e j . Cena- r a l n ą z a s a d ą j e s t Jednak o k r e ś l e n i e w m iarę z b l i ż o n e g o p r o c e n t o -wego spadku e m i e j i p o l u ta n tó w w s t o s u n k u do o m i s j i z i s t n i e j ą c y c h u r z ą d z e ń . Zamierzonym d ł u g o o k r e s o w y celem ma być e l i m i n a c j a w s z e l k i c h z a n i e o z y s z c z e ń w ś ródlądow ych wodach ż e glow nych.
P o l i t y k a t a c z ę s t o s p o t y k a s i ę z r e a k c j ą p ryw atnego b u s i n e s s u w p o s t a c i z a s k a r ż a n i a n a rz u c o n y o h p r z e z EPA sta n d a rd ó w do odpowied n i c h organów a odpowied m i n i s t r a c y j n y c h czy sąodpowiedowych, co prowaodpowiedzi odpowiedo z r ę -c z n e j zw łoki w o s i ą g a n i u zam ierz o n y -c h -celów w d z i e d z i n i e poprawy c z y s t o ś c i wód. Zdaniem Rady Doradców Ekonomicznych p r e z y d e n t a S t a -nów Z je d n o cz o n y c h , w s y t u a c j i k iedy wprowadzenie nowych t e c h n o -l o g i i p r o d u k c j i pewnych dóbr w jąże s i ę ze A y t wysokimi fcoszt&rri w d z i e d z i n i e poprawy s t a n u wód ( z g o d n i e ze s ta n d a r d a m i ЕРА), гае*o w y s t ą p i ć t e n d e n c j a do kontynuow ania p r o d u k c j i na s t a r y c h u r s ą d z ę - n i a c h , co o c z y w i ś c i e n e g a ty w n ie o d d z ia ły w a na poziom p r o d u к t y «во- ś c i czy kosztów p r o d u k c j i . N ie m niej je d n a k wg danych C o u n c i l on E n v iro n m e n ta l Q u a l it y ( CEQ Bada d s . J a k o ś c i Ś rodow iska ) g l o b a l -ne w y d a tk i, pryw at-ne na o b n i ż a n i e z a n i e c z y s z c z e n i a wód a ą b a rd z o w y s o k ie , w 1978 r . w y n o siły one 5 ,7 mld d o l . Aby n p r o e t a ć celom
C o u n c i l o f >Economic A d v i s e r s . Economic R a p o r t o f t h e P r e -s i d e n t , V/a-shington D. C. 1978.
■formułowanym w PWPA muszą one w zrosnąć j e s z c z e praw ie t r z y k r o t -n i e .
A rgum enta cję podobną do t e j , «form ułow anej p r z e z Radę D o ra d - oów Ekonomicznych Stanów Z jednoczonych w roku 1 978, można s p o t k a ć w w i e l u in n y c h o p r a c o w a n ia o h . I t a k n p . R. W. C r a n d a l l , o p i e r a j ą c e i ę na b a d a n ia c h w łasnych i podsumowując w n i o s k i w ypływające ze s tu d i ó w in n y c h a u to r ó w , s t w i e r d z a , že r e g u l a o j a o p a r t a na s t a n -d a r-d a c h t e c h n o l o g i c z n y c h j e s t n i e t y l k o mało s k u t e c z n a , a l e wywoł u j e ta k ż e o k r e ś l o n e k o n f l i k t y r e g i o n a l n e . Uważa o n , że s z c z e g ó l -n i e d y s k u s y j-n a j e s t k o -n t r o l a o p a r t a -na s t a -n d a r d a c h t e o h n o l o g i c z - nych w o d n i e s i e n i u do now ych*źródeł e m i a j i z a n i e o z y s z c z e ń (nowych f a b r y k czy u r z ą d z e ń ) . Wysoki poziom ty c h s ta n d a rd ó w u n i e m o ż li w i a o z ę s t o l u b odwleka z a s tę p o w a n ie s t a r y c h i mało wydajnych u r z ą d z e ń przemysłowyoh nowymi. Może t o - z w ła s z c z a w r e j o n a c h J u ż wysoko uprzem ysłow ionych - p ro w a d z ić wręcz do w z ro s tu z a n i e c z y s z c z e ń . Nie n a s t ę p u j e więc woale poprawa s t a n u ś r o d o w is k a , a może d o d a t -kowo w y s t ą p ić o s ł a b i e n i e dynam iki g o s p o d a r c z e j w danym r e g i o n i e 12.
J e s t spraw ą o c z y w i s t ą , że ustawodawstwo w z a k r e s i e ochrony ś ro d o w is k a s t w o r z y ł o i s t o t n y p o ę y t i podaż w z a k r e s i e t e c h n o l o g i i o c h r o n y . Bardzo c z ę s t o wysuwany j e s t j e d n a k w S t a n a c h Z je d n o c z o -nych a rg u m e n t, że do ty ch c z a so w a s c e n t r a l i z o w a n a p r o c e d u r a d z l a _ ł a l n ó ś c i k o n t r o I n o - o c h r o n n e j n i e j e s t n a jl e p s z y m p o d e jś c ie m w z a - o h ę c a n iu ćo ro zw o ju t e c h n o l o g i i r e d u k u j ą c y c h z a n i e c z y s z c z e n i a . D y sk u sje t o c z ą s i ę g łów nie wokół wprowadzenia sy ste m u tz w . o p ł a t od e m i s j i p o l u ta n tó w wody ( e f f l u e n t f e e s on w a t e r p o l l u t e r s ) . Su-g e r u j e s i ę , że t a k i s y s te m móSu-głby, po p i e r w s z e , e lim in o w a ć n i e -pew ność, zwłokę w c z a s i * czy b a t a l i ę p r a n n ą z w ią z a n ą z o b e c n ą p r o c e d u r ą wydawania pozwoleń na p o d sta w ie , s ta n d a r d ó w d o p u s z c z a l n e j e m i s j i . Z a k ła d a ją o o k r e ś l o n y poziom p o d a tk u od e m i a j i , p r z e d -s i ę b i o r -s t w o w y b ie ra ło b y t a k ą metodę o b n i ż a n i a z a n i e c z y s z c z e n i a , k t ó r a j e s t d l a n ie g o n a j b a r ó z i e j e fe k ty w n a w danych w a ru n k a c h ,b e z o b e c n ej k o n i e o z n o a c i d ł u g o f a l o w e j wymiany i n f o r m a c j i i p r z e t a r g ó w % fcrA. Po d r u g i e , t w i e r d z i s i ę , s y s te m t a k i z a w i e r a ł b y c i ą g ł y n a -c i s k na p o s z u k iw a n ie nowy-ch metod o b n i ż a n i a poziomu z a n i e c z y s z
-12 R. W. C r a n d a 1 1 , C o n t r o l l i n g I n d u s t r i a l P o l l u t i o n s The Economics and P o l i t i c s o f C l e a r A i r , W ashington D. C. 1983, I I I i IV .
c z e n i a , gdyż przedm iotem opo d atk o w an ia b y łab y r e z y d u a ln a i l o ś ć za-n i e c z y a z c z e za-n i a p o z o s t a j ą c a w daza-nym c z a s i e . N a c isk t a k i za-n i e j e s t
13 '■
wbudowany w system obecny . N ie k tó r z y a u t o r z y wypowiadają b a r -d z i e j wyważony p o g lą -d , że o-dpowie-dni poziom czy p o s tę p w z a k r e s i e J a k o ś c i ś ro d o w is k a n a t u r a l n e g o można o s i ą g a ć zarówno za pomocą me-chanizmów cenowych ( o p ł a t y za z a n i e c z y s z c z e n i a ) , j a k i praw idłowo z a p ro je k to w a n y c h standardów t e c h n o l o g i c z n y d h . P r z e s t r z e g a j ą przy tym p rz e d p r z e c e n ia n ie m i, uproszczonym p o d e jś c ie m do ro n w iąz a ń w y łą c z n ie cenowych1 4 .
Zwolennicy " o p ł a t y od e m i s j i z a n i e c z y s z c z e n i a " z d a j ą a o b ie o c z y w i ś c i e sprawę z f a k t u , że w przy p ad k u p o lu ta n tó w s z c z e g ó l n i e n i e b e z p i e c z n y c h , k tó r y c h nawet w ała k o n c e n t r u c j a może wywołać n i e o d w racaln e s k u t k i e k o l o g i c z n e , n a le ż y u trzy m ać dotychczasow ą b e z -p o ś r e d n i ą metodę k o n t r o l i .
Podobnie J a k w wypadku k o n t r o l i zimi e c55y s z c z e n i ą wody, poprawk i do С AA uchwalone w ropoprawku 1970 u p o w a ż n ia ją láPA do o poprawk r e ś l a n i a f e -d e r a l n y c h sta n -d a r-d ó w w z a k r e s i e maksymalnej -d o p u s z c z a ln e j koncent r a c j i p o lu koncenta n koncentó w p o w i e koncent r z a . fcPA J e s koncent zobow iązana koncenta k ż e do o k r e ś -l a n i a s ta n d a rd ó w maksyma-lnej e m i s j i d -l a nowych zakładów i u r z ą -d z e ń . Mają one obowiązek s to so w ać n a j l e p s z e znane t e c h n o l o g i e k o n t r o l i z a n i e c z y s z c z e ń . W p r a k t y c e , podobnie j a k w przy p ad k u kon-t r o l i z a n i e c z y s z c z e n i a wody, o b se rw u je e i ę l i c z n e o p ó ź n ie n i a w c z a s i e zw iązane z p r z e t a r g a m i toczonym i p r z e z p r z e d s i ę b i o r s t w a i z a k ła d y w związku г powyższą k l a u z u l ą .
S p ecjaln y m a sp ek tem problem u z a n i e c z y s z c z e n i a p o w i e t r z a j e s t r o l a ruchomych ź r ó d e ł z a n i e c z y s z c z e n i a - samochody i i n n e p o jaz d y m otorowe. W ro k u 1970 Kongree Stanów Zjednoczony oh u c h w a l i ł s p e -c j a l n e s ta n d a r d y e m i s j i z a n i e -c z y s z -c z e ń d l a sama-chodów produkowa-nych po r o k u 1 9 7 5 . S ta n d a rd y t e o z n a c z a ły k o n ie c z n o ś ć spadku e m i s j i w i ę k s z o ś c i p o lu ta n tó w o 90%, Ponieważ n i e z n a n e b y ły t e c h -n i c z -n e u r z ą d z e -n i a u m o ż liw ia ją c e o s i ą g -n i ę c i e t a k i c h r e z u l t a t ó w г о - s t a ł a wprowadzona k l a u z u l a , że j e ś l i e w e n t u a l n ie f i r m a n i e o s i ą g
-11
P o r . ta m ż e . P r a c a t a z a w i e l i ta k ż e m, i n . p r z e g l ą d d y s -k u s j i na tem at sta n d a rd ó w t e c h n o l o g i c z n y c h i bodźców ekonom icz-nych ( e f f l u e n t f e e ) w r e g u l a c j i ś r o d o w is k a .
14
T . C . S c h e l i n g w$ I n c e n t i v e s f o r E n v iro n m e n ta l P r o t e c t i o n , Cambridge MA and London 1983, a . X I I I .
o i e u s t a l o n e g o c e l u , a l e pod ejm ie w s s y e t k i e możliwe p r z e d s i ę w z i ę -c i a d l a Jego p r z y s z ł e j r e a l i z a -c j i , b ę d z ie możliwa p r o d u k o ja samo-chodów ze wskaźnikam i m i s j i p o l u ta n tó w większym i n i ż p o stu lo w a n e • poprawkach Kongresu * 1970 r .
Mimo l i c z n y c h o p ó ź n ie ń zw iązanych z r e a l i z a c j ą omawianego p r o -gramu, co z n ajd o w ało m. i n . swój wyraz w l i c z n y c h i d ł u g o t r w a ł y c h n e g o c j a c j a c h pomiędzy wytwórcami samochodów i EPA, w l a t a c h siedem d z i e s i ą t y c h zanotowano t a k i rozw ój t e c h n o l o g i i samochodowych, k t ó -ry d o p r o w a d z ił do p r z e c i ę t n i e ponad 50% spadku e m i s j i p o l u ta n tó w p o w i e t r z a p r z e z nowo produkowane samochody. Oznacza to n i e w ą t p l i -wie s i l n y i J e d n o z n a c z n ie pozytywny wpływ sto so w a n y c h ro z w ią z a ń p r a w n o - r e g u la c y jn y c h na rozw ój p rz e m y s łu samochodowego w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h , a k o n k r e t n i e k o n s t r u k c j i s i l n i k ó w i i c h o p r z y r z ą -dow ania, w k i e r u n k i r o z w ią z a ń o g r a n i c z a j ą c y c h do minimum z a n i e -c z y s z -c z e n i e p o w i e t r z a a tm o s f e r y -c z n e g o . R e g u l a -c j a t a ma rów nież pewne a s p e k ty m iędzynarodow e. O z n a c z a ła ona bowiem k o n i e c z n o ś ć p o d j ę c i a odpow iednich p r z e d s i ę w z i ę ć t a k ż e p r z e z f ir m y j a p o ń s k i e czy e u r o p e j s k i e , e k s p o r t u j ą c e samochody do Stanów Z je d n o cz o n y c h
Mimo t o w i e l u n e o l i b e r a l n y c h ekonomistów a m e ry k a ń s k ic h k r y t y k u je s y s te m b e z p o ś r e d n i e j r e g u l a c j i p rze m y s łu samochodowego w S t a -na c h Z jednoczonych pod względem e m i s j i p o l u ta n tó w p o w i e t r z a p r z e z nowo produkowane samochody. W o p a r c i u o podobne argum enty j a k w przy p a d k u k o n t r o l i z a n i e c z y s z c z e n i a wody uważa e i ę , i ż ekonom icz-n i e b a r d z i e j efektywicz-nym i s p o ł e c z icz-n i e m icz-niej kosztowicz-nym byłby e y s - tem o p a r t y na " o p ł a c i e od e m i s j i z a n i e c z y s z c z e n i a " ( e f f l u e n t f e e ) . Zw olennicy sy ste m u " o p ł a t od z a n i e c z y s z c z e ń " dowodzą g e n e -r a l n i e -r z e c z b i o -r ą c - że s y s te m -r e g u l a c j i o p a -r t y na s t a n d a r d a c h t e c h n o l o g i c z n y c h , podobnie J a k syste m b e z p o ś r e d n i e j r e g u l a c j i eko-n o m ic z eko-n ej w przypadku tz w . d z i e d z i eko-n u ż y t e c z eko-n o ś c i p u b l i c z eko-n e j ( p o r . r o z d z . " R e g u l a c j a ekonomiczna w g o s p o d a rc e Stanów Z jedno cz o n y c h "), / j e s t s p o ł e c z n i e z b y t k o s z to w n y . Wpływa on bowiem na o gólny w z r o s t k o sz tó w , co w e f e k c i e s ty m u l u je i n f l a c j ę , może t a k ż e p ro w a d z ić do spadku tempa w z ro a tu p r o d u k ty w n o śc i p ra cy czy k a p i t a ł u . W reszcie t w i e r d z i s i ę , że b e z p o ś r e d n ie r e g u l e c j a t a k e konom iczna, J a k i s p o ł e c z n a n e g a ty w n ie o d d z ia ły w a na dynamikę d z i a ł a l n o ś c i innowa-c y j n e j innowa-czy poatę-pu ekonomi innowa-cznego. P o g lą d o k o n i e innowa-c z n o ś innowa-c i d e r e g u l a - c j i można p r z e a e wuzystkim s k ry ty k o w a ć d l a t e g o , gdyż n i e d o s t r z e g a j ą j e g o a u t o r z y r o z l e g ł y c h i pozytywnych skutków r e g u l a c j i s p o
-łecssno-ekonom ioznej * d z i e d z i n i e warunków ż y c i a , praoy 1 wypoczynk u . Z te g o p u n wypoczynk t u .w i d z e n i a można go o wypoczynk r e ś l i ó j a wypoczynk o j e d e n z p r z e j a -wów t e n d e n c j i n e o k la s y c z n y c h w ekonomii- ozy p o l i t y c e ekonom icznej w S ta n ao h Z jednoozonyoh. J e e t je d n a k d r u g i , n i e m niej i s t o t n y a s -p e k t te g o -p ro b le m u . Wielu, krytyków r e g u l a c j i , z w ła a z c z a r e g u l a c j i s p o ł e o z n e j , d o s t r z e g a J e d y n ie j e j s t r o n ę k o s z to w ą . S tą d n p . p o s tu -l a t y k o n i e c z n o ś c i o s ł a b i a n i a r e g u -l a o j i w d z i e d z i n i e ochrony ś r o -dow iska s ą podbu-dowane a r g u m e n t a c j ą , że w y d a tk i na t e n c e l nad-m ie r n ie o b c i ą ż a j ą GNP, u t r u d n i a j ą w z r o s t p r o d u k ty w n o ś c i , hamują d y f u z j ę nowych ekonom icznie s p r a w n i e j s z y c h t e c h n o l o g i i . Z k o l e i n i e d o s t r z e g a s i ę - l u b d o s t r z e g a s i ę w s t o p n i u n i e d o s t a t e c z n y m - k o r z y ś c i J a k i e poprawa J a k o ś c i elementów ś r o d o w is k a wywiera n i« t y l k o na d o b r o b y t s p o ł e o z n y , a l e b e z p o ś r e d n i o na poziom i tempo w z r o s tu GNP1 "*. J a k s ł u s z n i e p o d k r e ś l a przy tyra B. G old, b a rd z o z a wodne J e s t w nioskowanie o k o s z t a c h czy e f e k t a c h J a k ic h k o l w i e k e l e -mentów p o s tę p u ekonomicznego ozy te c h n i c z n e g o bez u w z g l ę d n ie n ia r o z l i c z n y o h i skomplikowanych w swym c h a r a k t e r z e pow iązań te g o e le m e n tu ze z n ia n a m i zachodzącym i w i n n y c h g a ł ę z i a c h czy d z i a ł a c h g o s p o d a r k i n a r o d o w e j, ozy nawet pozaekonom icznych ( k u l t u r a , z d r o -wie i t p . ) d z i e d z i n a c h ż y o i a s p o ł e c z n e g o 1 6 . >
Uwa/ri końcowe
1 . R e g u l a c j a ekonomiczna i s p o ł e c z n a w g o s p o d a rc e Stenów ZJed- n o sz o n y c h j e s t o b ie k ty w n ą k o n i e c z n o ś c i ą w y n i k a ją c ą zarówno z pot r z e b y pot w o r z e n i a o g ó ln y c h warunków d l a r e p r o d u k c j i c a łe g o k a p i pot a ł u s p o ł e c z n e g o , Ja k i p o t r z e b y p a ń s tw o w o m o n o p o listy c zn e g o o d d z i a -ły w a n ia na poziom i d y s t r y b u c j ę s z e r o k o rozum ianego d o b r o b y tu spor ł e c z n e g o .
P o t r z e b ę t a k i e g o w ł a ś n i e kompleksowego s p o j r z e n i a na p r o -blem r e g u l a c j i s p o ł e c z n e j w g o s p o d a rc e Stanów Z jednoczonych uka-z u je H. U. P e s h к i n , E n v iro n m e n ta l R e g u l a t i o n and th e U. S . Economy, «da H. M. P e e h k i n , P . R. Г r o t n e y , A. V. K n e e в e , B a l t i m o r e and London 1 9 8 1 .
^ B. G o l d , P r o d u c t i v i t y , Technology and C a p i t a l s Eco-nomic A n a l y s i s , M anageral S t r a t e g i e s , and Government P o l i c i e s , L e x i n g to n Mass and T o r o n to 1 979.
•
2 . S z c z e g ó ln e n a s i l e n i e o r a z z ró ż n ic o w a n ie form i metod r e g u l a c j i , w tym z w ła sz c z a r e g u l a c j i s p o ł e c z n e j , w l a t a c h s z e ś ć d z i e -s i ą t y c h i -s i e d e m d z i e -s i ą t y c h možná uznać za wyraz wpływu r e f o r m i - n t y c z n i e n a s ta w io n y c h e k o n o m i s tó w ,- s z c z e g ó l n ie z a ś p o a t k e y n e a i n - tów i te o r e ty k ó w ekonomii d o b r o b y tu , na p o l i t y k ę ekonomiczną S t a -nów Z je d n o c z o n y c h . P a r a f r a z u j ą c znane p o w ie d z e n ie L e n i n a , že pań-stwo k a p i t a l i s t y c z n e j e s t kom itetem wykonawczym k a p i t a ł u , można p o w i e d z ie ć : j e ś l i w sp ó łc ze sn e państwo k a p i t a l i s t y c z n e c hce r z e c z y w i ś c i e d z i s i a j i w d a j ą c e j s i ę o k r e ś l i ć p r z y s z ł o ś c i p e ł n i ć r o l ę t a k i e g o k o m i t e t u , to państwowe r e g u lo w a n ie d z i a ł a l n o ś c i g o sp o -d a r c z e j w c o r a z większym s t o p n i u musi u w z g lę -d n ia ć t a k i e uwarunkowania czy c e l e t e j r e g u l a c j i , k t ó r y c h r e a l i z a c j a s p r z y j a w z r o s t o -wi ogólnego d o b r o b y tu s p o łe c z n e g o (w a r t y k u l e tym a b s tr a h u je m y od problem u s k u t e c z n o ś o i t e j p o l i t y k i ) . Wzrost te g o d o b r o b y tu , j a k -k o lw ie -k p a r a d o -k s a l n i e by t o n i e b r z m i a ł o , to bowiem w s p ó ł c z e ś n i e podstawowy m ie r n ik z a p e w n ia ją c y h i s t o r y c z n i e r o zu m ian ą c i ą g ł o ś ć r e p r o d u k c j i system u k a p i t a l i s t y c z n e g o . 3 . Obserwowana o b e c n ie w S t a n a c h Zjednoczonych - b a r d z i e j w d y s k u s j a c h , n i ż w p r a k t y c e ż y c i a g o sp o d a rc z e g o - tendencfla do d e - r e g u l a c j i czy z m n i e j s z a n i a z a k r e s u r e g u l a c j i e k o n o m ic zn ej i s p o -ł e c z n e j J e a t jednym z przejawów t e n d e n c j i neokonserw atyw nych i n e o l i b e r a l n y c h w ż y c i u gospodarozym i p o l it y c z n y m te g o k r a j u . Są-dzimy j e d n a k , że n i e może ona w sp o s ó b t r w a ł y wpłynąć na znaczne z m n i e j s z e n i e s i ę t e j r e g u l a o j i ( p o r . p k t 1 ) .
A. D y sk u sje wokół problem u: r e g u l a c j a o p a r t a na s t a n d a r d a c h t e c h n o l o g i c z n y c h k o n t r a r e g u l a c j a o p a r t a na b o d i c a c h ekonom icz-nych ma sw oje s z e r s z e o d n i e s i e n i e t e o r e t y c z n e . Kależy j ą ł ą c z y ć z ogólnym пеок1азусгпуга p r z e k o n a n ie m , opartym p r z e d e w szystkim na modelu efektyw nego k o n k u ren c y Jnögo rynku i modelu o g ó l n e j równo-wagi e konom icznej ( A r r o w -D e b re r) , o w y s o k ie j sp ra w n o ś c i z d e c e n -t r a l i z o w a n y c h p r o c e d u r a l o k a c y j n y c h i cenowych. Rynek regulow any prow a dz i na o g ó ł w p r z e k o n a n iu neoklasyków do r o z w ią z a ń ty p u s e -cond b e s t .
Bogusław F ie d o r , P io tr W ilczy ń sk i
ECONOMY AMD SOCIAL REGULATION IS THE US ECONOMY.* INSTRUMENTS OF ITS REALIZATION AND THEORETICAL ASPECTS
The a r t i c l e a n a ly z e s v a r io u s a s p e c ts o f th e so o io -e c o o o m io r e g u la t io n iu th e US economy b ein g ex trem ely im portant from the v iew p o in t o f r a te and p r o p o r tio n s o f eoonomio grow th, a s w e ll a s th e l e v e l o f b ro a d ly -u n d ersto o d s o c i a l w e lf a r e . These a s p e o ts we» r e c o n sid e r e d to bei speed and d i r e c t io n s o f s c l e n t i f i o - t e c h n l o a l p r o g r e s s , u t i l i s a t i o n and p r o t e c t io n o f th e n a tu r a l environm ent* The main a t t e n t io n has been fo o u e se d on p r e s e n ta t io n o f th e ooopą form s and methods o f r e g u la t io n .
The eoonomio and s o o i a l r e g u la t io n i s prompted by an o b j e c t i -ve n e o e s s l t y o f r e g u la t in g b r o a d ly -u n d ersto o d o a p i t a l and a need f o r the s t a t e ' s c o n tr o l o v er th e l e v e l and d i s t r i b u t i o n o f s o c i a l w e l f a r e . I t i s both a c o n d itio n o f w e lfa r e growth ahd a fundamen-t a l f a c fundamen-t o r en eu rln g c o n fundamen-t in u ifundamen-t y o f fundamen-the c a p i fundamen-t a l i s fundamen-t sysfundamen-tem reproduc-t i o n . C o n seq u en reproduc-tly , reproduc-th e reproduc-trend reproduc-towards r e g u la reproduc-t io n or d e c r e a se o f th e soope o f economio and s o c i a l r e g u la t io n ob serv ed i n th e US economy a t p r e se n t i s a r e f l e c t i o n o f r e v iv a l o f n e o o o n se r v a tiv * and n e o lib e r a l o o n o sp ts in th e eoonomio and p o l i t i c a l l i f e . I t i s o f a temporary c h a r a o te r and i t sh ou ld n ot le a d to d e c r e a s in g the soope o f th e r e g u la t io n d is c u s s e d h e r s in a permanent way.
