A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 129, 1993
H a l i n a M ortim er-Szym czak*
POLITYKA ZATRUDNIENIA W LAIACH O SIEM D ZIESIĄTYC H (W Y N IK I BADAŃ ANKIETOWYCH)
1. PRZEMIANY W POLITYCE ZATRUDNIENIA
Rozważania s ta n o w ią r e z u l t a t wywiadów a n k ie to w y c h p rz ep ro w ad z o nych w 1987 r . B a d a n ia prowadzone b y ł y w wo jew ód zkich k o m is j a c h p l a nowania oraz w w y d z i a ł a c h z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l n y c h . A n k i e tą o b j ę t o 49 województw, w każdym z n i c h po dwa w y d z i a ł y . K a t e d r a P o l i t y k i Eko n o m ic zn e j U n i w e r s y t e t u Łó d z k ieg o p o d j ę ł a p r a c e na z l e c e n i e M i n i s t e r s t w a E d u k a c j i Narodowej w C e n tra ln y m P r o b le m ie Badań Podstawowych 08.01 p t . " C z ło w ie k i p r a c a " , l a t a 1986-1990. Grupa tem atyczna I I n o s i ł a t y t u ł " R a c j o n a l i z a c j a p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a " . S i ę g n ę l i ś m y w ię c w badanym p i ę c i o l e c i u do j e d n o s t e k t e r e n o w e j admi n i s t r a c j i p a ń s tw o w e j. Celem badań b y ł a r a c j o n a l i z a c j a w y k o r z y s t a n i a zasobów p r a c y . C h o d z iło o s p o j r z e n i e b a r d z i e j o g ó l n e , prezento w an e p rzoz j e d n o s t k i p l a n i s t y c z n e , k r e u j ą c e p o l i t y k ę z a t r u d n i e n i o w ą w k r a j u i w t e r e n i e . P r z y j ę c i e t a k i e g o punktu w i d z e n i a wydawało s i ę u z a s a d n io n e , p o l i t y k a z a t r u d n i e n i a b o w ie m ,ja k o c z ę ś ć składow a po l i t y k i s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e j , r e a l i z o w a n a b y ł a p rz e z t e w ł a ś n i e j e d n o s t k i .
Wywiady k w e s tio n a riu s z o w e - p rz e p ro w a d z o n e b y ł y o s o b i ś c i e przez d o św iad c z o n y c h pracowników nauko w o-d yd aktycznych K a t e d r y P o l i t y k i E ko nom iczn e j UL. D o t a r l i oni do w s z y s t k i c h w y m ie nion ych urzędów w o je w ó d z k ic h , p rz e p r o w a d z a ją c rozmowy z kompetentnymi osobam i, o d p o w ie d z i a l n y m i za plany i r e a l i z a c j ę p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a w t e r e n i e . U z y skany ogromny m a t e r i a ł p ie r w o t n y poddany z o s t a ł obró bce na e l e k t r o
-#
n i c z n e j m aszynie c y f r o w e j , zgodnie z p r z y j ę t y m i p rzez nas z a d a n i a mi. S y n t e t y c z n e t a b l i c e , z n a j d u j ą c e s i ę w d o k u m e n ta c ji K a t e d r y , z a w i e r a j ą i n t e r e s u j ą c e dane s t a t y s t y c z n e , c h a r a k t e r y z u j ą c e badane z j a w is k a .
P o l i t y k a z a t r u d n i e n i a w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h podporządkowana b y ł a regułom p la n o w a n ia c e n t r a l n e g o z zastosowaniem elementów r y n kowych. Dekada ta m i a ła za z a d a n ie w d ro że nie zasad re fo rm y gospo d a r c z e j , k t ó r a o f i c j a l n i e r o z p o c z ę ła s i ę w 1982 r . Przeprowadzone w 1987 r . wywiady odbywały s i ę w nowej a tm o s fe r z e poczynań ekonom icz ny c h , p rz y wzburzonej f a l i n a p ię ć p o l i t y c z n y c h . Od czucia a d m i n i s t r a c j i państwowej w d u ż e j m ierz e o d z w i e r c i e d l a ł y ową s y t u a c j ę .
Rozważania nad r a c j o n a l i z a c j ą z a t r u d n i e n i a bez w ą t p i e n i a n i e n a l e ż a ł y do ła t w y c h . S t a n o w i ł y pochodną o g ó l n e j s y t u a c j i p o l i t y c z n e j i s p o łe c z n o - e k o n o m ic z n e j. Ta o s t a t n i a warunkowała d z i a ł a n i a z a t r u d n i e n i o w e , s p r z y j a ł a r e a l i z a c j i z a ło ż e ń p o l i t y k i s p o ł e c z n e j bądź j ą u t r u d n i a ł a . Rynek p ra c y p o d le g a ł wahaniom k o n iu n k t u r y g o s p o d a r c z e j , ru c h y d okonujące s i ę w s f e r z e z a t r u d n i e n i a , a w ię c podaż i pop yt na p r a c ę , angażowanie i z w a l n i a n i e z n i e j , p r z e m i e s z c z e n ia , f l u k t u a c j a n a l e ż a ł y n a d a l do r e g u l a c j i p ań s tw o w e j, a c z k o lw ie k p rz y u d z i a l e s a m o d z ie ln y c h j e d n o s t e k e l e m e n t a r ny c h . P o d z i a ł na r y n k i p ra c y dostosowany b y ł do g r a n i c a d m i n i s t r a c y j n y c h , s ł u ż y ł potrzebom p la n o w a n ia s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e g o . Ko m is je p la n o w a n ia w m iarę m o ż liw o ś c i i p o t rz e b ro zp oz naw ały l o k a l ne r y n k i p r a c y , w s p ó ł d z i a ł a ł y z wojewódzkim i urzędami z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l n y c h d l a o k r e ś l e n i a r e g u ł p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a i p o l i t y k i s o c j a l n e j .
Wydawało s i ę wówczas, i ż w s p ó ł u d z i a ł ró żn ych urzędów, k o m is ji, i n s t y t u c j i p l a n i s t y c z n y c h j e s t n ie zb ę d ny d l a r o z e z n a n ia i podejmo wania d z i a ł a ń w y n i k a j ą c y c h z p o t r z e b re g io n ó w . Problem y demogra f i c z n e i z a t r u d n ie n i o w e zajmowały zawsze poczesne m i e j s c e , z w ł a s zc z a p rz y s p o rz ą d z a n iu planów p e r s p e k t y w ic z n e g o ro z w o ju . S t a n o w i ł y one je d e n ż' w y j ś c io w y c h r o z d z ia łó w planów s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z yc h k r a jo w y c h i r e g i o n a l n y c h ( w o je w ó d z k ic h ) . D o t y c z y ł y ró w nież planów ro c z n yc h i p i ę c i o l e t n i c h ( ś r e d n i o o k r e s o w y c h ) . B y ł a t o je d n a z p r z y c z y n , d l a k t ó r e j p o d ję liś m y w tym c z a s i e b a d a n i a . J e d n o s t k i a d m i n i s t r a c j i p ań s tw o w e j, j a k s i ę wydawało, mogły mieć dobre r o z e z n a n ie w - s y t t f a c j i z a t r u d n i e n i o w e j . A n k ie t ę zbudowaliśmy d o s to so w u j ą c j ą do p o t rz e b i m o ż liw o ś c i urzędów oraz do celów prowadzonych badań, t j . r a c j o n a l i z a c j i z a t r u d n i e n i a w p r z e k r o j a c h r e g i o n a l n y c h .
Okres badań ł ą c z y ł s i ę , j a k wówczas sądzono, z nową s t r a t e g i ą g o s p o d a ro w a n ia , z ożyw ieniem i n i c j a t y w y i p r z e d s i ę b i o r c z o ś c i d r o b n e j i ś r e d n l o k a p i t a l i s t y c z n e j . M i a ł o to p ro w a d z ić do zmiany na r y n ku p r a c y , do o d s t ą p i e n i a od r o z d z i e l n i c t w a i r e g l a m e n t a c j i , od l i m ito w an ia l i c z b y i s t r u k t u r y z a t r u d n i o n y c h . T w o rz y ły s i ę podstawy swobodnego rynku p r a c y , k t ó r y o z n a c z a ł , i ż osoby z d o ln e do p r a c y i c h c ą c e j ą p o d ją ć same winny z a t r o s z c z y ć s i ę o j e j z n a l e z i e n i e . Oży w i ł a s i ę d z i a ł a l n o ś ć w y d z iałó w z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l n y c h , k t ó r e s t a ł y s i ę p o ś r e d n ik a m i na zasad ach d o b r o w o ln o ś c i . P o w s t a ła m o żliw ość k o n k u r e n c j i b i u r p o ś r e d n ic t w a p r a c y , k t ó r e powinny być w y s p e c j a liz o w a n y m i agendami, d ys p o n u jąc y m i skomputeryzowaną i n f o r m a c ją . E l e k t r o n i c z n a t e c h n i k a o b l i c z e n i o w a s ta n o w i n ie z b ę d n y w a ru nek i c h f u n k c jo n o w a n ia d l a ro z e z n a n i a p o t r z e b rynku i m o ż l iw o ś c i i c h z a s p o k o j e n i a . Wymaga to z a s to s o w a n ia a n a l i z s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z y c h .
P o s z u k u ją c y p r a c y ( p o d a ż ) o r a z o f e r u j ą c y p r a c ę ( p o p y t ) s t a n o w ią " m a t e r i a ł " badawczy d l a b i u r p o ś r e d n i c t w a . N ie mogą to w ię c być z w y kłe u r z ę d y , l e c z agendy o b s łu g iw a n e p rz e z wysoko k w a l i f i k o w a n ą k a d r ę : s p e c j a l i s t ó w z z a k re s u o r g a n i z a c j i i z a r z ą d z a n i a , ekonom ik i p r a c y , p o l i t y k i s p o ł e c z n e j , p s y c h o l o g i i , s o c j o l o g i i , p e d a g o g i k i , e r g o n o m ii, prawa i i n n y c h . Są dz im y, i ż swobodny ryne k s t a w i a wyso k i e wymagania jednostkom a d m i n i s t r a c j i p a ń s tw o w e j. Rynek ten, d z i a ł a j ą c y w warunkach w o ln e j k o n k u r e n c j i , w i n iB n s t a ć s i ę rynkiem "zo rg an iz o w a n eg o o d d z i a ł y w a n i a " . Wbrew oczekiw aniom w g osp o d a rc e nie n a s t ą p i ł y z a s a d n ic z e zm iany; to samo d o t y c z y ł o z a t r u d n i e n i a . P o g ł ę b i ł a s i ę n i e e f e k t y w n o ś ć , s p a d ł poziom w y d a j n o ś c i p r a c y o r a z d o s k o n a l e n i e j e j o r g a n i z a c j i , w z r o s ł o m a rn o traw stw o , r o z l u ź n i e n i e w i ę z i między p ra c o w n ik a m i, b ra k e t o s u p r a c y .
N ie zaobserwowano z w ię k s z o n e j m o t y w a c ji do r a c j o n a l n e g o wyko r z y s t a n i a zasobów l u d z k i c h . P r z e r o s t y z a t r u d n i e n i a , u k r y t e b e z ro b o c i e w gospo darce i k u l t u r z e narod ow ej powodowały ł a t w o ś ć w z n a j d o waniu p r a c y , c z ę s t o mało e f e k t y w n e j . Sz e ro ko stosowano z a t r u d n i e n i e s o c j a l n e , p rz y n i s k i e j w y d a j n o ś c i p r a c y . Dążono do r e a l i z a c j i z a s a dy p e łn e g o i r a c j o n a l n e g o z a t r u d n i e n i a , k t ó r a powodowała m. i n . nad m ie rn e s t a n y z a t r u d n i e n i a , f i k c y j n e n i e d o b o r y s i ł y r o b o c z e j , f i k c y j n e p l a n y z a p o t rz e b o w a n ia na dodatkowych p ra c o w n ik ó w , wysoką i n i e u z a s a d n io n ą f l u k t u a c j ę , a b s e n c j ę i t p . M i e j s c dodatkowego z a t r u d n i e n i a poszukiw ano p rz e d e w s z ys tk im p oprzez p r z e m i e s z c z e n ia z d z i a łów p r o d u k c y jn y c h do u s łu g o w y c h . Rezerw u p atryw an o w s k r a c a n i u
cza-su p r a c y ( l i c z b y godzin d n ia p r a c y o raz d n i w t y g o d n i u ) . Podnoszo no, p om ijane w p r z e s z ł o ś c i , sprawy b e z r o b o c i a , z a b e z p i e c z e n ia ma t e r i a l n e g o osób p o z o s t a j ą c y c h bez p r a c y . Podnoszono problem e m ig r a c j i z a ro b k o w e j, k t ó r a w t y c h l a t a c h łą c z o n a b y ł a z motywami p o l i t y c z n y m i. Państwo s t a n ę ł o przed nowymi w i e lo s t r o n n y m i wyzwaniami n a t u r y s p o ł e c z n e j i e k o n o m ic z n e j. . O k re s , w którym prowadzone b y ł y b a d a n i a , warunkował p r z y j ę c i e z a ło ż o n y ch c e ló w , o k r e ś lo n ą budowę a n k i e t y , a ta k ż e r e z u l t a t y uzyskane na p o d s ta w ie p yta ń i odpowie d z i . Mamy n a d z i e j ę , i ż p r z y b l i ż ą one c z y t e l n i k o w i s y t u a c j ę s p o łe c z * no-ekonomiczną l a t o s i e m d z i e s i ą t y c h w z a k r e s i e gospodarow ania s i ł ą ro b o c z ą , wskażą na d o d a t n ie i ujemne z j a w i s k a w d z i e d z i n i e p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a .
2. BADANIA ANKIEIOWE (WNIOSKI I PROPOZYCJE)
Wyżej w s k a z a liś m y na c e l oraz w a r u n k i, w j a k i c h prowadzone b y ł y b a d a n ia . Odrębna p u b l i k a c j a to k s i ą ż k a pod t y t u łe m " P o l i t y k a z a t r u d n i e n i a w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h ( w y n i k i badań a n k i e t o w y c h ) “ , Wyd. UL, Łódź 1992. Prez entow ane tam z a g a d n ie n ia s ta n o w ią s e k w e n c ję z j a w isk bezpośredno ze sobą p ow iąz an y c h . K o l e j n o ś ć p r e z e n t a c j i j e3t umowna, choć podporządkowana, w m ia rę m o ż l iw o ś c i, l o g i c e i c h w y s t ę powania .
Rozważania p o p a r te danymi s t a t y s t y c z n y m i , t a b l i c a m i , a n a l i z ą s połeczno-ekonom iczną p ły n ą c ą z badań a n k ie to w y c h - z a w a rt e są w po s z c z e g ó ln y c h r o z d z i a ł a c h w yżej w y m ie n io n e j k s i ą ż k i . A u to rz y wyko- r 7 y s t u j ą dostę pną l i t e r a t u r ę p rz e d m io tu , d o ś w ia d c z e n ia w ł a s n e , o p i n i e a n k ie to w a n y c h o raz wywiady z k ad rą urzędów w o je w ó d z k ic h . Tworzą w te n sposób obraz d o t y c z ą c y o k r e ś lo n y c h z a g a d n ie ń , wysuwają w n io s k i pod adresem p r a k t y k i , a ta k ż e s t a r a j ą s i ę w zb og acić t e o r i ę od n o ś n ie do p r o b le m a t y k i z a t r u d n i e n i o w e j . N i ż e j p rz e d sta w iam y n a j b a r d z i e j o g ó ln e w n io s k i p ły n ą c e z badań (w e d łu g k o l e j n o ś c i r o z d z i a ł ó w ) , s t a r a j ą c s i ę * j e d n a k n i e wchodzić w s z c z e g ó ł y .
A n a l i z ę poprzedza o k r e ś l e n i e poziomu rozw oju społeczno-g osp o- darczeg o województw. C h a r a k t e r y s t y k a d o t y c z ą c a 1985 r . dokonana zo s t a ł a na p o d s ta w ie d o s tę p n yc h danych s t a t y s t y c z n y c h , a t a k ż e badań a n k ie t o w y c h . Grupowanie województw m ia ło s ł u ż y ć do porównań i kon f r o n t a c j i o d p ow ie dz i uzysk anych z a n k i e t . C h o d z iło o w s k a z a n ie po d o b ie ń s tw w z g lę d n ie r ó ż n i c , w y s t ę p u j ą c y c h według p r z y j ę t e j h i e r a r
c h i z a c j i . P o s t ę p o w a n ie to winno z apewnić je d n o r o d n o ś ć sposobu p r o wadzenia a n a l i z y i wywodu oraz s t a n o w ić podstawę w y j ś c io w ą do d a l sz y c h badań.
Metody tak so nom iczn e u m o ż l i w i ł y wykonanie głów nych zadart: h i e r a r c h i z a c j ę i grupo w anie województw, i c h c h a r a k t e r y s t y k ę ekonom icz ną, typ o w an ie c e c h d o m in u ją c y c h , ocenę p r z y d a t n o ś c i metod t a k s o n o m ic z n yc h . Wyodrębnio no z n a c z n i e z ró ż n ic o w a n e c z t e r y grupy w o je wództw. Zdecydowana w ię k s z o ś ć ( o k . 77%) to województwa o p oziom ie zbliż onym (w tym I I grupa s t a n o w i ł a ponad 50% i I I I grupa ok. 2 2 % ). Ola a n a l i z y p r z y j ę t o n a s t ę p u j ą c e o k r e ś l e n i a g ru p : I - s ł a b o r o z w i n i ę t e , I I - ś r e d n i o r o z w i n i ę t e , I I I - r o z w i n i ę t e , IV - wysoko r o z w i n i ę t e . Zgodn ie z s y t u a c j ą d e m o g r a fic z n ą i g osp o d a rcz ą s t w i e r d z o no, że na og ół I i I I grupę t w o r z y ł y województwa p o w s t a łe w wynik u r e o r g a n i z a c j i p o d z i a ł u a d m i n i s t r a c y j n e g o . W g r u p i e I - województw s ła b o r o z w i n i ę t y c h z n a l a z ł y s i ę w y ł ą c z n i e województwa nowo p o w s t a ł e , a w g r u p ie I I - ś r e d n i o r o z w i n i ę t y c h 22 tzw. nowe i 5 dawnych. Do grupy I I I - województw r o z w i n i ę t y c h - z a l i c z o n e z o s t a ł y j e d y n i e dwa nowe.
Zauważamy, i ż d y s t a n s pomiędzy grupami p o w i ę k s z a ł s i ę w m ia rę i c h ro z w o ju . Z astosowane w p r a c y meto dy, j a k s ą d z im y , b y ł y w p e ł n i p r z y d a t n e do prow ad zonej a n a l i z y . Uzyskane w y n i k i n i e budzą w i ę k szy c h z a s t r z e ż e ń , choć p rz y z n a je m y , i ż mogą one n i e w p e ł n i o d z w ie r c i e d l a ć s t a n g o s p o d a rc z y województw ( n p . p o m i j a j ą a s p e k t y i l o ś c i o w o n i e w y m i e r n e ) . Rozważania na temat s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e g o ro zw oju województw s t a n o w i ł y punkt w y j ś c i a do d a l s z y c h a n a l i z .
W minionym o k r e s i e terenow e organy w ład zy o d g r y w a ły z n ac z ąc ą r o l ę w g ospodarow aniu s i ł ą ro b o c z ą . W tym t e ż k ie r u n k u z w r ó c i li ś m y nasze z a i n t e r e s o w a n i a . C h o d z iło o w s k a z a n ie , w j a k i e j m ie rz e tere nowe s łu ż b y z a t r u d n i e n i a oraz w o jew ód zk ie k o m is j e p la n o w a n ia p r z y c z y n i a j ą s i ę do r a c j o n a l i z a c j i z a t r u d n i e n i a . Wywiady k w e s t i o n a riu s z o w e oraz b e z p o ś r e d n ie rozmowy p o z w o l i ł y na w y s u n i ę c i e sze reg u wniosków i p r o p o z y c j i . Zdajemy s o b ie s p r a w ę , i ż c a ł k o w i t a zmiana systemu z a r z ą d z a n ia powoduje, i ż na sz e uwagi mogą być j u ż n i e p r z y d a t n e , bądź z a l i c z o n e do d o św iad cz e ń p r z e s z ł o ś c i . Tym n i e m n i e j s ą d z im y , i ż w a r t o j e p r z e d s t a w i ć d l a z ap o z n a n ia z z a sad am i, j a k i m i wówczas s i ę k ie r o w a n o .
Reforma fu n k c jo n o w a n ia ekonom iki w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h wy z w o l i ł a p r z e k o n a n ie o k o n i e c z n o ś c i p r z e k s z t a ł c e ń w s y s t e m i e i n s t r u mentów gospodarow ania s i ł ą ro b o c z ą . O o t y c z y ł o to w s z y s t k i c h s zcz e
-b i l z a r z ą d z a n ia : c e ntrum , t e re n u i p r z e d s i ę b i o r s t w a . Zmiany n a s t ę powały zarówno wewnątrz owych J e d n o s t e k , J a k i w s to s u n k a c h pomię dzy n i m i . Jaskrawym przykładem j e s t k o n ie c z n o ś ć p r z e k s z t a ł c e ń f u n k c jo n o w a n ia tere now ych s łu ż b z a t r u d n i e n i a (s ys tem u p o ś r e d n ic t w a p r a c y , w s p ó ł d z i a ł a n i a z je d n o s tk a m i e le m en ta rn y m i i t d . ) . W p r o c e s i e z a r z ą d z a n ia u t r a c i ł y one u p r a w n ie n ia w ład cze w sto su nku do zakładów p r a c y i s t a ł y s i ę równoprawnym p a rtn e re m . O b l i g a t o r y j n e , i n d y w i d u a ln e p o ś r e d n ic t w o p r z e s t a ł o być formą b e z p o ś r e d n i e j , a d m i n i s t r a c y j n e j i n g e r e n c j i w dysponowanie zasobami p r a c y .
N a s t ę p u je zmiana d o tych cza so w ych f u n k c j i wojew ódzkich w y d z iałó w z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l n y c h . Wzmocnienia wymagają f u n k c j e in fo r m a c yjn o - d o rad c ze, ch o d z i z w ła sz c z a o b ie ż ą c e in fo rm o w an ie p r z e d s i ę b i o r s t w o zmianach w z a t r u d n i e n i u i na rynku p r a c y , o prognozach co do w i e l k o ś c i i s t r u k t u r y z a t r u d n i e n i a . O z i a ł a n i a o c h a r a k t e r z e do radczym winny d o t y c z y ć g łó w n ie kierunków k s z t a ł c e n i a , p r z e k w a l i f i k o w an ia, metod a d a p t a c j i s po łeczno-zaw od ow ej, metod p r z e c i w d z i a ł a n i a f l u k t u a c j i i t p . Po dkreślam y ta k ż e z n a c z e n ie f u n k c j i zw iązanych z k o o r d y n a c j ą i programowaniem p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a w r e g i o n i e , z a t r u d n ie n i e m absolw entów s z k ó ł wyższych o raz rozwojem o r i e n t a c j i i p o r a d n ic t w a zawodowego.
B a d a n ia w skazu ją na k o n ie c z n o ś ć m o d y f i k a c j i aktów p rawnych, w tym zadań w y d ziałów z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l n y c h o r a z po ś r e d n i c t w a p r a c y . S t r a c i ł y one bowiem i n s p i r u j ą c e z n a c z e n i e , s tą d p o trz e b a ustawowego u r e g u lo w a n ia owych problemów i o p r a c o wanie optymalnego modelu t e r e n o w e j s łu ż b y z a t r u d n i e n i a . Respon d e n c i w s k a z u ją , i ż w ł a ś c i w e b y ło b y podporządkowanie wojew ód zkich w y d ziałó w z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l n y c h wojewodom o r a z m i n i s t r o w i p r a c y . R e o r g a n i z a c j i wymaga s t r u k t u r a s łu ż b z a t r u d n i e n i a w urzę dach s t o p n i ą podstawowego, winna ona być w k r a j u j e d n o l i t a , przy z a s to so w a n iu r e j o n i z a c j i . Przem iany s p o łe c z n o - g o s p o d a r cze wymagają nbwego p o d z i a ł u k o m p e t e n c ji i o d p o w i e d z i a l n o ś c i za go spo darow anie zasobami p r a c y . W yłączna o d p o w ie d z ia ln o ś ć za r a c j o n a l i z a c j ę z a t r u d n i e n i a n a le ż y do d y r e k c j i p r z e d s i ę b i o r s t w . One to o k r e ś l a j ą poziom i s t r u k t u r ę z a t r u d n i e n i a . W y d z ia ły z a t r u d n i e n i a w o p a r c i u o umowy i ob us tro n n e p o ro zu m ie n ia k o o r d y n u ją ową d z i a ł a l n o ść . W ojewódzkie w y d z i a ł y z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l n y c h w s p ó ł p r a c u j ą z: k o m is ją p la n o w a n ia , k u r a t o r iu m o ś w ia t y i w ychow ania, z a k ład am i p r a c y , pełnomocnikami do spraw z a t r u d n i e n i a absolw entów
s z k ó ł w yż sz ych . W s p ó łp r a c a t a wymaga d o s k o n a l e n i a , z w ła s z c z a w z a k r e s i e opracowywania t e r y t o r i a l n y c h programów z a t r u d n i e n i a .
I s t o t n e j e s t w s p ó ł d z i a ł a n i e g r a n i c z ą c y c h ze sobą władz t e r e nowych oraz urzędów z a t r u d n i e n i a , s z c z e g ó l n i e p rz y r o z w ią z y w a n iu t a k i c h problemów, j a k : ro z m ia r y i s t r u k t u r a k s z t a ł c e n i a d o s t o s o wana do p o t r z e b kadrowych r e g i o n u , k o o r d y n a c j a p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a , b i l a n s o w a n i a p o t r z e b k ad row ych, wymiana i n f o r m a c j i o s y t u a c j i na rynku p r a c y i t d .
Podobne uwagi odnoszą s i ę do w o je w ód zk ich k o m i s j i p la n o w a n ia . Choć p o d k r e ś l i ć n a l e ż y , i ż organ t e n w nowej r z e c z y w i s t o ś c i zm ie n i a c a ł k o w i c i e s w oje z a d a n i a . Można nawet s t w i e r d z i ć , i ż p r z e s t a j e on i s t n i e ć . Nasze uwagi odnosimy w y ł ą c z n i e do d o św iad cz e ń l a t osiem d z i e s i ą t y c h . Z w yp ow ie dzi re spondentó w w y n ik a , i ż d z i a ł a l n o ś ć owych k o m i s j i w małym s t o p n i u p r z y c z y n i ł a s i ę do r a c j o n a l i z a c j i gospoda ro w a n ia zasobami p r a c y . A to z powodu tak warunków o b ie k t y w n y c h , jak i b ie r n e g o zachowania pracowników k o m i s j i . Do p oz yty w ny ch p r a c z a li c z a m y b a d a n ia i a n a l i z y o c e n i a j ą c e s y t u a c j ę na l o k a l n y c h ry n k a c h p r a c y . S t u d i a t e , o c h a r a k t e r z e p rog n o sty c zn ym , powinny b y ł y być prowadzone w sposób c i ą g ł y .
Na uwagę z a s ł u g u j ą wspólne a n a l i z y o raz k o n t a k t y k o m i s j i p l a nowania z w y d z ia ła m i z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l n y c h . D o t y c z y ły one p rz e k a z y w a n ia i n f o r m a c j i oraz k o n s u l t a c j i . B y ł y to m. i n . s p ra w y : b ila n s ó w s i ł y r o b o c z e j , b ila n s ó w kad r k w a l i f i k o w a n y c h , a n a l i z s t r u k t u r y z a t r u d n i e n i a , j e j o p t y m a l i z a c j i i k r y t e r i ó w e f e k t y w n o ś c i go sp o d a ro w a n ia . W l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h k o m is j e p la n o w a n ia b r a ł y u d z i a ł w o k r e ś l a n i u zasobów s i ł y r o b o c z e j o raz w j e j d y s t r y b u c j i . R o z w iąz yw an ie owych problemów c z ę s t o dokonywało s i ę w s k a l i m ię d z y w o je w ó d z k ie j , z w ła s z c z a p rz y p la n a c h p e r s p e k t y w ic z n y c h ( r e g i o n a l n y c h ) . Reforma g ospo da rcz a wymagała u n o w o c z e ś n ie n ia f u n k c jo n o w a n ia k o m i s j i w s y s t e m ie podmiotów p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a . C h o d z iło o z w ię k s z e n ie e f e k t y w n o ś c i poprzez k s z t a ł t o w a n i e optym aln eg o s ta n u i s t r u k t u r y z a t r u d n i e n i a .
P o l i t y k a z a t r u d n i e n i a k s z t a ł t o w a n a j e s t p op rzez w i e l e c z y n nik ó w , p od le g a ró w n ie ż p rz e ob ra ż e nio m o r g a n i z a c y j n y m . Do po s t u l a t ó w wysuwanych na s z c z e b lu c e n t r a ln y m z a li c z a m y d ą ż e n ie do z w ię k s z e n ia r o l i i zadań w o jew ód zk ich k o m i s j i p la n o w a n ia w s p o rz ą d z a n iu s tu d ió w d łu g o o k re so w yc h (programów i p r o g n o z ) . W o k r e s i e n a sz y ch badań z a i n t e r e s o w a n i e tym i sprawami b y ł o r a c z e j po w ie rz c h o w n e , o p a r t e na a n a l i z a c h s t a t y s t y c z n y c h . Wydawało s i ę , i ż
k o m is ja p lan o w a n ia obok a n a l i z ekonomicznych winna p e ł n i ć f u n k c j e d ia g n o s t y c z n e , mają ce na c e l u p r z e k s z t a ł c e n i a s t r u k t u r a l n e w województwach. Nowy u k ła d o r g a n i z a c y j n y mógł p r z y c z y n i ć s i ę do e fek ty w n e g o gospodarowania zasobami p r a c y , zgodnie z p o t r z e bami r e g i o n a ln e g o r y n k u . Podstawą winno być w y k o r z y s t a n i e " w ł a s n y c h " zaaubów s i ł y robocze j- d l a poprawy j a k o ś c i * warunków p r a c y i b ytu s p o łe c z e ń s t w a .
Do zadań k o m i s j i p la n o w a n ia n a l e ż a ł o p la n o w a n ie z a t r u d n i e n i a i b i l a n s o w a n i e s i ł y r o b o c z e j . Respondenci w p e ł n i z d a ją s o b ie sprawę, i ż nowe warun ki wymagają odmiennego s p o j r z e n i a na owe z a g a d n i e n i a . A l o k a c j a s i ł y r o b o c z e j winna być podporządkowana mechanizmom rynkowym. N a s t ę p u je p r z e w a r t o ś c io w a n ie f u n k c j i , t r e ś c i i c h a r a k t e r u p la n o w a n ia z a t r u d n i e n i a . J a k sądzono b ę d z ie ono m ia ło m i e j s c e n a d a l , a to ze względu na n i e d o s k o n a ł o ś c i w f u n k c jo n o w a n iu rynku p r a c y . Warunkiem d o s k o n a le n ia je g o f u n k c j o nowania j e s t dobry system i n f o r m a c y j n y , d o t y c z ą c y p o ś r e d n ic t w a p r a c y , niezaw od ny, b ie ż ą c o a k t u a l i z o w a n y , o g ó l n i e d o s tę p n y .
P r z y c z y n i s i ę t o do p r z e s t r z e n n e j m o b i ln o ś c i s i ł y r o b o c z e j . U łom ności w fu n k c jo n o w a n iu rynku p r a c y powinny być niw elow ane p rzez r e g u lo w a n ie popytu na p ra c ę oraz przez d z i a ł a l n o ś ć s o c j a l n ą. Dotychczasowe p la n o w a n ie z a t r u d n i e n i a p r z e k s z t a ł c a s i ę w programowanie. O d s tę p u je s i ę od s z c z e g ó ło w o ś c i na r z e c z wyboru c e ló w i środków r e a l i z a c j i . Po d o b n ie , j a k w programowaniu o g ó l nogospodarczym, będą sto sowane u j ę c i a w a ria n to w e co do w i e l k o ś c i i s t r u k t u r y popytu na s i ł ę roboczą oraz metody i i n s t r u m e n t y j e g o k s z t a ł t o w a n i a w średnim i długim h o r y z o n c ie c z a s u . B ę d z ie to w ię c o d d z i a ły w a n ie na p r o c e s y z a t r u d n i e n i o w e5 t w o r z e n ie warunków do pobudzania lu b hamowania w z ro stu z a t r u d n i e n i a ogółem o raz w p r z e k r o j a c h wewnętrznych i r e g i o n a l n y c h .
Wyżej wymienione p r z e k s z t a ł c e n i a powodują zmiany w m e to d o lo g i i i t e c h n ik a c h p l a n i s t y c z n y c h oraz w p ro c e d u rz e s p o r z ą d z a n ia p r o gramów. Wskazywano na r o l ę i z n a c z e n ie p ra c p r o g n o s t y c z n y c h i i n nych form s tu d ió w p rz e d p la n o w y c h , na k o n ie c z n o ś ć d o s k o n a le n ia s y stemu p rz ep ły w u i n f o r m a c j i pomiędzy podmiotami p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a . Dla u s p r a w n ie n ia p ro c e su i n f o r m a c j i ( z b i e r a n i e , przechowywa n i e , p r z e t w a r z a n i e ) nie zb ę d ne j e s t i z m n i e js z e n ie i l o ś c i danych po t r z e b n y c h w p lan o w a n iu z a t r u d n i e n i a oraz o g r a n i c z e n i e l i c z b y ź r ó d e ł t w o r z ą c y c h i n f o r m a c j e . I s t n i e j e p o t rz e b a budowy j e d n o l i t e g o
sy-steinu z a s i l a n i a w i n f o r m a c j e podmiotów p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a . P o d miotami t w o r z e n ia i n f o r m a c j i powinny b y ć : a ) w d z i e d z i n i e in f o r m a c j i m e to d o lo g ic z n y c h - C e n t r a l n y Urząd P l a n o w a n ia lu b in n a kompe te n t n a je d n o s t k a c e n t r a l n a ; b ) w z a k r e s i e i n f o r m a c j i o s t a n i e i r u chu z a t r u d n io n y c h o raz danych d e m o g r a fic z n y c h - w o jew ód zk ie urzędy s t a t y s t y c z n e ; c ) w z a k r e s i e i n f o r m a c j i o z a m i e r z e n i a c h p l a n i s t y c z nych d o t y c z ą c y c h z a t r u d n i e n i a , w tym o wsp ólnych p r o c e s a c h s p o ł e c z no-gospo darczych - podmioty p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j województw o ś c i e n n y c h ; d ) d l a p rz y g o to w a n ia prognoz i programów, co do procesów z a t r u d n ie n i o w y c h - j e d n o s t k i naukowe lu b in n e w y s p e c j a l iz o w a n e i n s t y t u c j e .
W badanym o k r e s i e podstawową i w y łą c z n ą metodą p la n o w a n ia z a t r u d n i e n i a b y ł a metoda b il a n s o w a . P r o p o n u je s i ę w ię c s t o s o w a n i e metod komplem entarnych oraz t e c h n i k p o z w a l a j ą c y c h ria b a r d z i e j w iary g o d n e o p ra c o w a n ie b ila n s ó w s i t y r o b o c z e j . U w z g lę d n ia j ą c fa z y p l a n i s t y c z n e (d ia g n o z o w a n ie , p ro g n o z o w an ie , programowa n i e ) n a l e ż a ł o b y s to so w ać n a s t ę p u j ą c e metody: nakła dów i w y n i ków, analo gowo, modelowe, s y m u la c y j n o , o p t y m a l i z a c y j n e . P l a n o w anie z a t r u d n i e n i a i b i l a n s o w a n i e s i ł y r o b o c z e j prowadzone b y ł o w województwach, k t ó r y c h o b s z a ry p rz e w a ż n ie n i e o d p o w ia d a ły r z e czyw istem u c i ą ż e n i u s i ł y r o b o c z e j . Wśród p o s t u l a t ó w w y s u n ię t o k o n ie c z n o ś ć w y z n a c z e n ia tzw. rejo nów z a t r u d n i e n i o w y c h o r a z p r o w a d z e n ia d l a n i c h o d p o w ie d n ie j sprawozdawczość i s . t a t y s t y c z n e j i p ra c p r o g r a m o w o - p la n is t y c z n y c h . W r e g i o n a c h bowiem w y s t ę p u j e w i e l e wspól nych cech lu d n o ś c io w y c h 1 z a t r u d n i e n i o w y c h . I n t e r e s u j ą c e j e s t s p o s t r z e ż e n i e , i ż b a r d z i e j d o j r z a ł e formy w s p ó łp r a c y zaobserwowano w województwach " d a w n y c h " , t j . f u n k c j o n u ją c y c h w p o d z i a l e a d m i n is t r a c y j n y m s prze d 1975 r . P r o b l e m a t y ka z a t r u d n i e n i a p o z o s t a j e w b ezpośrednim zwią zku z planowaniem i n w e s t y c j i . Sądzono, i ż u d z i a ł w y d z ia łó w w p r o c e s i e podejmowa n i a d e c y z j i l o k a l i z a c y j n y c h p o w in ie n być z n a c z n y . A to poprzez o p in io w a n ie wniosków i n w e s t y c y j n y c h co do zasobów s i ł y r o b o c z e j , j e j i l o ś c i i k w a l i f i k a c j i . Sądzono na w e t, i ż o p i n i e t e winny byc re sp e k to w an e p rz y wydawaniu zezwoleń l o k a l i z a c y j n y c h .
Co do p o ś r e d n ic t w a p r a c y t o , j a k w s k a z y w a liś m y , n a l e ż a ł o ono w y ł ą c z n i e do t e re n o w y c h s łu ż b z a t r u d n i e n i a . R e s p o n d e n c i n i e od c z u w a l i p o t r z e b y p ow o ływ ania in n y c h i n s t y t u c j i do wykonywania p o ś r e d n i c t w a . Tym n i e m n i e j u w a ż a l i , że k o n ie c z n a j e s t
inodyfi-k a c j a b i u r p o ś r e d n ic t w a p r a c y . Winny one s p e ł n i a ć f u n k c j e u s ł u gowe wobec p o s z u k u ją c y c h p r a c y , a ta k ż e wobec j e d n o s t e k elem en t a r n y c h . Podstawą i c h fu n k c jo n o w a n ia winna być nowa r e g u l a c j a prawna, w p o s t a c i ustawy o z a t r u d n i e n i u i to w a r z y s z ą c y c h j e j ro z p o rządzeń wykonawczych,
W l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h m ie liś m y do c z y n i e n i a z o b l i g a t o r y j nym bądź n i e o b l i g a t o r y j n y m p ośrednictwe m p r a c y . Powyższe r ó ż n ic o w a ło z a s a d n ic z o f u n k c jo n o w a n ie p o ś r e d n ic t w a , a ta k ż e u t r u d n i a ł o r e a l i z a c j ę zadań tere nowych s łu ż b z a t r u d n i e n i a . Respondenci u z n a l i , iż o b i i g a t o r y j n o ś ć p o ś r e d n ic t w a n i e p r z y n i o s ł a p ozytywnych r e z u l ta tó w . Wśród n ie po żą da ny ch e fe k tó w b y ło to z w ię k s z e n ie z a p o t r z e b o wania w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h na s i ł ę roboczą oraz w z ro st i u k ry w a n ie re zerw p r a c o w n ic z y c h . P o s t u l u j e s i ę w ię c nowo, b a r d z i e j sprawne in s t ru m e n ty ekonomiczne oraz c a ł k o w i t ą e l i m i n a c j ę form a d m i n i s t r a c y j n y c h .
B a d a n ia w skazu ją na k o n ie c z n o ś ć m o d y f i k a c j i ustawy r e g u l u j ą c e j r e d y s t r y b u c j ę środków z PFA2, O b l i g a t o r y j n y c h a r a k t e r św iad c z e ń / owego funduszu u t r u d n i a ł wydziałom prow ad zenie p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a d o s to so w a n e j do p o t rz e b r e g i o n u . R u d y s t r y b u c j a tego funduszu o d b ie g a ła ud i s t o t y i c h a r a k t e r u lo k a ln e g o rynku p r a c y . Rynek m ia ł bowiem c h a r a k t e r popytow y, zaś fundusz z PFAZ p rzed e w s z ys tkim c h a r a k t e r s o c j a l n y . N a l e ż a ł o w ię c z m ie n ić i dostosować zasady p r z y d z ia łó w środków, m. i n . d la sprawnego f u n k c jo n o w a n ia w y d z iałó w po żądane b y ł y roczne p r z y d z i a ł y w m i e j s c e k w a r t a l n y c h . J e s t to je d e n z elementów u s p r a w n i e n ia f u n k c jo n o w a n ia l o k a l n y c h rynków p r a c y .
W b a d a n ia c h wyodrębniono p ro b le m a ty k ę z a t r u d n i e n i a w warunkach re fo rm ow an ia g o s p o d a r k i. Okazało s i ę , i ż n i e zauważono p ozytywnych zmian w tym z a k r e s i e . D y r e k t o r z y w y d ziałó w w s k a z y w a li, iż n i e b y ł o s p ó j n o ś c i w p ra c a c h p o s z c z e g ó ln y c h podmiotów z a t r u d n i e n i a . lak w ię c in s t r u m e n ty sto sowane p rzez centrum , w y d z i a ł y oraz p r z e d s i ę b i o r stwa n i e p r o w a d z iły do jed neg o c e l u , t j . e fe k ty w n e g o i r a c j o n a l n e g o w y k o r z y s t a n ia c z y n n ik a l u d z k i e g o . S k ra jnym s t w ie r d z e n ie m b y ł o , i ż w k r a j u n i e prowadzono ż ad nej p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a , n i e b y ł o wsp ólnych d z i a ł a ń z m ie r z a j ą c y c h do le p s z e g o gospodarow ania z as o b a mi p r a c y . P r z e d s i ę b i o r s t w a , j a k sądzono, i n t e r e s o w a ł y s i ę g łó w n ie swoimi sprawam i, zaś in s t r u m e n t y stosowane p rzez państwo s t a n o w i ł y b a r i e r y ro z w o ju . W y d z ia ły z a t r u d n i e n i a n i e z n a jd o w a ły sw ojego m i e j sca i c z u ł y s i ę w nowych warunkach bezrad ne i n i e p o t r z e b n e . N a to m ia s t r e s p o n d e n c i z k o m i s j i p la n o w a n ia w s k a z y w a li na b ra k
konsek-w e n c j i w r e a l i z a c j i z a ło ż e ń re fo rm y g o s p o d a r c z e j , w tym z a t r u d n i e n i a . R e g u l a c j e prawne ta k ż e n i e n a d ą ż a ły za p o trz e b a m i p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a , w k t ó r e j w y stęp o w ało w i e l e s p r z e c z n o ś c i .
R esp ond enci w s k a z y w a li na p o s t u l a t y co do p r z y s z ł e j p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a ( c z ę s t o b y ł y one s z c z e g ó ło w e ) . W nowych warunkach f u n k c jo n o w a n ia g o s p o d a rk i n i e k t ó r e z n i c h s t r a c i ł y na a k t u a l n o ś c i . In n e zaś z o s t a ł y Ju ż z r e a l i z o w a n e , np. p r z y j ę c i e ustawy o z a t r u d n i e n i u . Nie w p e ł n i może ona s a t y s f a k c j o n o w a ć re s p o n d e n tów. Po stu lo w a n o bowiem kompleksowe u j ę c i e p r o b le m a t y k i z a t r u d n i e n i a , p o d k r e ś l e n i e j e j podstawowych zasad . Ustawa n a t o m ia s t z a j ę ł a s i ę p rzede w s z ys tk im r e g u l a c j ą k w e s t i i b e z r o b o c i a .
Z badań wynik a k o n ie c z n o ś ć wzmożenia a k t y w n o ś c i te re n o w y c h pod miotów p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a w podejmowaniu d z i a ł a ń g o s p o d a r c z y c h i z a t r u d n i e n i o w y c h . Winny one wypracować model w łasn eg o furik с jo n o w a n ia w ramach p rz y z n a n y c h in» k o m p e t e n c j i . R esp ond enci k r y t y c z n i e u s t o s u n k o w a li s i ę do p r z e j ś ć na w c z e ś n i e j s z e e m e r y t u r y , k t ó r e i c h zdaniem p r z y c z y n i ł y s i ę do p e r t u r b a c j i na rynk u p r a c y . Uość l i c z n i e wypuwiddziano s i ę , i ż n i e b y ł o p o t r z e b y p rz e m ie s z c z e ń p r a c o w n ic z y c h , bądź że n i e p r z y n i o s ł y one żadnych zmian w s t r u k t u r z e z a t r u d n i e n i a . I n n i z a ś , i to z d a n ie p o d z ie la m y , p o d a w a li p r z y k ł a d y a k t y w n o ś c i w podejmowaniu s k u t e c z n y c h d z i a ł a ń w r a c j o n a l i z a c j i go spo d a ro w an ia zasobami p r a c y , w tym na s k u t e k p r z e m i e s z c z e ń . N a d z i e j e co do d o s k o n a l e n i a p r a c te re now ych podmiotów p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a łączymy ze z w ięk sz en iem up ra w n ie ń samorządów t e r y t o r i a l n y c h . W z ak o ń c z e n iu p rz e d sta w iam y k r ó t k ą c h a r a k t e r y s t y k ę wojewódz k i c h k o m i s j i p la n o w a n ia o raz w y d z ia łó w z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l ny c h . Z a t r u d n i e n i e w owych i n s t y t u c j a c h b y ł o z ró ż n ic o w a n e i od z w i e r c i e d l a ł o p o t r z e b y podmiotów organów w ład zy t e r e n o w e j . S ą d z i my, i ż o d p o w iad ają one p r z y j ę t y m przez nas grupowaniem województw, t j . u z a l e ż n io n e są od poziomu rozw oju s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e g o . W s t a ż u p r a c y p r z e w a ż a ły osoby o dłuższym z a t r u d n i e n i u , a w ię c z d ośw iad czeniem zawodowym. Osoby t e p o s i a d a ł y w y k s z t a ł c e n i e wyższe lu b ś r e d n i e . W y d z ia ły z g ł a s z a ł y p o t r z e b ę z w ię k s z e n ia z a t r u d n i e n i a , w s z c z e g ó l n o ś c i z w y k s z t a łc e n ie m wyższym ekonomicznym, p ra w nicz y m , pedagogicznym d l a spraw o r i e n t a c j i i p o r a d n ic t w a zawodowego.
S t w i e r d z o n o , i ż p o z y s k a n ie nowych pracowników b y ł o u t r u d n i o n e , ze względu na n i e k o n k u r e n c y j n o ś ć o fe r o w a n y c h p ł a c . D la p r z y k ł a d u podawano, i ż r ó ż n i c a między p r z e c i ę t n ą p ł a c ą na podobnym s t a n o w isku w ynosi ponad 20% na lo k a ln y m ry n k u p r a c y . R ó ż n ic a ta b y ł a
wyższa w l e p i e j gospodarczo r o z w i n i ę t y c h województwach. W z a s t o sowaniu e l e k t r o n i c z n e j t e c h n i k i o b l i c z e n i o w e j u p atryw ano i n s t r u ment z m n i e js z e n ia z ap o trz e b o w a n ia na k a d r ę . K o m p u te r y z a c ję wpro wadzono w 1987 г . do ponad połowy w y d z ia łó w , d o t y c z y ł o to przede w s z ys tkim województw będących w g r u p ie w yżej r o z w i n i ę t y c h .
Warunki lo k a l o w e , w j a k i c h p ra c o w a ły w y d z i a ł y , b y ł y z r ó ż n i c o w a ne. Oceniano j e r a c z e j ja k o t ru d n e , wymagające p i l n e j poprawy. Wyposażenie w podstawowy s p r z ę t b iurow y o c e n ia n o ja k o n i e w y s t a r c z a j ą c o , zaś k ł o p o t y t e le k o m u n ik a c y jn e s ta n o w ią problem o g ó l n o k r a j o w y . Podobne, a c z k o lw ie k w mniejszym z a k r e s i e , sprawy w y s t ę powały w ..ojew ód zkich k o m is j a c h p la n o w a n ia .
3. UWAG[ KOŃCOWE
r ie z e n t o w a n e w y n i k i badart mogą s t a n o w ić p rz y c z y n e k do r o z e z n a n i a p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a . K o n t y n u a c ja badart w nowej r z e c z y w i s t o ś - r i s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e j wymaga c a ł k o w i t e g o p r z e s t a w i e n i a p r o b l e matyk'., Dotychczasowy system n a k a z o w o - ro z d z ie lc z y z a s t ą p io n y z o s t a j e r e g u l a c j ą rynkową. I n s t r u m e n t y p la n o w a n ia c e n t r a l n e g o u s t ę p u j ą mechanizmom ekonomicznym, opartym na w o ln e j g rz e r y n k o w e j. Nowe r e g u l a c j e odnoszą s i ę do c a ł e j g o s p o d a rk i narodow ej ( m a c r o - ) , do p r z e k rojów r e g i o n a l n y c h (mezzo-) oraz j e d n o s t e k e le m e n t a r n y c h ( m i k r o - ) . Z m ie n ia j ą s i ę z a s a d y , f u n k c j e i metody p o l i t y k i s p o łe c z n o - g o sp o d ar-
e j w ty:n i n t e r e s u j ą c e j nas p o l i t y k i z a t r u d n i e n i o w e j .
H u la n ia prowadzone b y ł y w końcu dekady l a t o s i e m d z i e s i ą t y c h , a w ię c .nly dawny system p o d le g a ł przemianom na p o d s ta w ie zasad re- tormy g o s p o d a r c z e j . Mówiono wówczas o drugim , p rz y s p ie s z o n y m e t a p i e j e j r e a l i z a c j i . B a d a n ia n a s z e , j a k s ąd zim y, mogą s t a n o w ić s w o i sty dokument p r o b le m a t y k i p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a owych l a t . Zam knię t y z o s t a ł pewien e tap sp o łe c z n o - g o sp o d a rc z y i p o l i t y c z n y , tym samym z w ią za n e z nim z j a w i s k a p rzechodzą do p r z e s z ł o ś c i . H i s t o r y k g o s p o d a rc z y , j e ś l i z e c h c e , może u w z g lę d n ić w s w oich p ra c a c h pi i. zentowane tu d o ś w ia d c z e n ia . J a k nam wiadomo, teg o ro d z a ju a n k i e t y z a c j a i wywiady k w e s t i o n a r iu s z o w e , k tó r y m i o b j ę t o w s z ys t- !• :• 49 województw - n a le ż ą do u n i k a l n y c h . Fundusze z problemów i t r a l n i e s te ro w a n y c h p o z w o l i ł y na i c h p o d j ę c i e . O b e c n ie , gdy , , jewrtdzkie k o m is je p la n o w a n ia z m i e n i a j ą c a ł k o w i c i e s w oje f u n k c j a , r e o r g a n i z u j ą s i ę , bądź nawet p o d le g a j ą l i k w i d a c j i , p ok az a
n i e i c h p r a c y w l a t a c h u b i e g ł y c h może s t a n o w ić obraz z am k nię ty owych p oczynań. N ie przesądzamy o w a r t o ś c i prowadzonych przez te k o m is je p r a c , j a k bowiem w y k a z a ła p r a k t y k a n i e s p r o s t a ł y one zadaniom t y c h l a t . Badań n a sz y ch n i e da s i ę p o w t ó r z y ć , s t ą d też i c h w a r t o ś ć , m. i n . w u c h w yce niu z j a w i s k w o s t a t n i m momencie i c h e g z y s t o w a n i a .
I n a c z e j sprawa ma s i ę w o d n i e s i e n i u do w y d z ia łó w z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l n y c h . Organy te po i c h r e o r g a n i z a c j i p r z e j m u j ą w no wych warunkach punkt c i ę ż k o ś c i p row ad z enia p o l i t y k i z a t r u d n i e n i o w e j . W y n ik i n a sz y ch badań mogą w ię c s ł u ż y ć j a k o d o ś w ia d c z e n ie m i nione g o o k r e s u . W y d z ia ły te n i e zawsze mogły s p r o s t a ć nałożonym na n i e zdaniom. P r z y c z y n y b y ł y o c z y w i s t e : s ł a b o ś ć z a r z ą d z a n ia i go s p o d a ro w a n ia , opór s p o ł e c z n y , n i e z a d o w o l e n i e , wzmagający s i ę k r y z y s . Tym n i e m n i e j p o c z y n a n ia k i e r o w n i c t w a m i a ł y na c e l u ł a g o d z e n ie p o g ł ę b i a j ą c y c h s i ę d y s p r o p o r c j i , p ro w ad z e n ie a n a l i z ek ono m icz nych, pomoc w p r z e m i e s z c z e n i a c h , p o ś r e d n ic t w o p r a c y , z a t r u d n i e n i e a b s o l wentów, o r i e n t a c j ę zawodową, w y k o r z y s t a n i e funduszów i n t e r w e n c y j nych i t d . Ten s z e r o k i z a k re s p r a c z n a l a z ł o d z w i e r c i e d l e n i e w n a szych b a d a n ia c h .
I tym razem s tw ie r d z a m y , i ż tak s z e r o k ą i s z c z e g ó ło w ą a n k i e t y z a c j ę , j a k ą p o d j ę l i ś m y w sto su nku do w s z y s t k i c h województw, z a lic z a m y do u n i k a l n y c h . W y n ik i p r z e d s t a w i a j ą d o ś w ia d c z e n ia l a t u b i e g ł y c h , mogą w ię c być w y k o r z y s t a n e w p r a c a c h w y d z ia łó w . Są dz im y, iż owo d o ś w ia d c z e n ia , j e ś l i s p o j r z e ć na n i e o b i e k t y w n i e , w ska zu ją t a k i e na z j a w i s k a p o z yty w n e . Zaś w p rz yp a d k a c h neg atyw n ych - mogą s ł u ż y ć j a k o p r z e s t r o g a d l a p r a k t y k i zawodowej w y d z ia łó w o raz d l a z b y t pochopnego w y c i ą g a n i a u o g ó ln ie ń o raz wniosków t e o r e t y c z n y c h .
B a d a n ia mogą być powtórzone w nowej r z e c z y w i s t o ś c i . Umocnio ne w s w oich f u n k c j a c h i z a d a n ia c h w y d z i a ł y z a t r u d n i e n i a i spraw s o c j a l n y c h winny s p e ł n i a ć p ie r w s z o p la n o w ą r o l ę w p ro w ad z e n iu p o l i t y k i z a t r u d n i e n i o w e j . P r z e d n im i s t o j ą wyzwania w s p ó ł c z e s n o ś c i , bar dzo tru d n e i n i e znane d o t y c h c z a s p rob le m y . Na c z o ło wysuwa s i ę sprawa p o ś r e d n ic t w a p r a c y i b e z r o b o c i e . W y d z ia ły z o s t a ł y wyp osażo ne w r e g u l a c j ę praw ną, t j . ustawę o z a t r u d n i e n i u . O k az ało s i ę r y c h ł o , i ż z a w ie r a ona spo ro n i e d o s k o n a ł o ś c i , s t ą d j e j n o w e l i z a c j a , któ ra ta k ż e n i e s p e ł n i a o cz e k iw a ń s p o łe c z n y c h . S ą d z im y, i ż p o d j ę c i e pow tórnych badań b y ło b y możliw e w k a ż d e j c h w i l i , bowiem d o t y c z ą one spraw n a j b a r d z i e j a k t u a l n y c h , a j e d n o c z e ś n i e p o d l e g a j ą c y c h c i ą g ł y m przemianom. N ie przesąd zam y, na i l e b ę d z ie to m o ż liw e , ze względu
na k o s z t y z j a k i m i w iążą s i ę w s z e l k i e p ra c e naukowo-badawcze, a tak że zmiany systemu i c h f i n a n s o w a n ia .
H a l i n a M ortimer-Szymczak
EMPLOYMENT POLICY IN THE E IG H T IE S (F IN D IN G S OF QUESTIONNAIRE SURVEYS)
The a r t i c l e a n a ly z e s the f i n d i n g s o f q u e s t i o n n a i r e s u r v e y s c a r r i e d out in two s t a t e a d m i n i s t r a t i o n o f f i c e s , i . e . in the economic p la n n in g com missions and i n the d e p artm e n ts o f em ploy ment and w e l f a r e in 49 a d m i n i s t r a t i v e p r o v i n c e s of P o la n d in 1987. The s u r v e y s c o u ld be c o n s id e r e d u n p re c ed e n ted both as re g a r d s the time they were c o n d u c te d , t h e i r зсоре and th e method i n v o l v i n g p e r s o n a l i n t e r v i e w s con ducted by e x p e r ie n c e d f a c u l t y members. They were c a r r i e d out by the Departm ent o f Economic P o l i c y a t The U n i v e r s i t y of Łódź w i t h i n the framework of The C e n t r a l Problem of B a s i c R e s e a r c h O B . 01 e n t i t l e d "Man and Work" in the 2nd s u b j e c t group " R a t i o n a l i z a t i o n of Employment P o l i c y " .
There a r e b r i e f l y d is c u s s e d the main assu m p tion s of the em plo y ment p o l i c y in the e i g h t i e s . The p o l i c y was s u b o r d in a t e d to the r u l e s of c e n t r a l p la n n in g a p p l y i n g some market e le m e n t s . The c o u n t r y s g e n e r a l p o l i t i c a l and s o c io - e c o n o m ic s i t u a t i o n was a f f e c t i n g the employment s p h e r e . The la b o u r market was exposed to f l u c t u a t i o n s in the economic s i t u a t i o n . Any g r e a t e r m o t i v a t i o n to use human r e s o u r c e s r a t i o n a l l y c o u ld no t be found a t t h a t tim e . The a n a l y s i s i s nex t f o c u s se d on the f i n d i n g s and recom mendatio ns e n suing from the s u r v e y s . I t i s precedod by d e t e r m ining the s o c io - e c o n o m ic ■ development l e v e l in p a r t i c u l a r adm i n i s t r a t i v e p r o v i n c e s . Taxonomic methods were employed and the p r o v i n c e s were ra nked and g ro u p s. The a n a l y s i s d i s c l o s e s the system o f in s t r u m e n t s a p p l i e d in human r e s o u r c e s management. I t nex t s h i f t s to the f u n c t i o n s and a c t i v i t i e s o f the p r o v i n c i a l employment and w e l f a r e o f f i c e s . The a u t h o r s p o i n t a t the n e c e s s i t y of m o d ify in g r e l e v a n t laws and r e o r g a n i z i n g the employment o f f i c e s in the d i r e c t i o n of t h e i r r a t i o n a l i z a t i o n and a t the n e c e s s i t y of e n h ancing t h e i r e f f e c t i v e n e s s through changes in t h e i r p r o f i l e s . Other a n a ly z e d is s u e s i n c l u d e la b o u r r e o r i e n t a t i o n , s t r u c t u r a l t r a n s f o r m a t i o n s , r e q u a l i f y i n a e t c . The c h a r a c t e r i s t i c s of the em ployment and w e l f a r e o f f i c e s ( p r e m i s e s , c o m p u t e r i z a t i o n , p e r s o n n e l ) ar e next b r i e f l y d i s c u s s e d . I n the f i n a l re m a rk s , the a u t h o r s p o i n t at the a d v i s a b i l i t y o f r e p e a t i n g such s u r v e y s in the new s o c io - -economic c o n d i t i o n s f o c u s s i n g them on employment o f f i c e s . The biggest o b s t a c l e appear t o ' b e the c o s t s i n v o l v e d and the system of f i n a n c i n g a l l r e s e a r c h e s .
