INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 10/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 97–106
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Wojciech Chudy
ROZWÓJ INFRASTRUKTURY OBSZARÓW WIEJSKICH
____________
DEVELOPMENT OF INFRASTRUCTURE IN RURAL AREAS
StreszczenieTreĞcią artykuáu jest analiza tempa rozwoju wybranych elementów infra-struktury technicznej, tj. przyáączy sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej, zlokalizowanych na obszarach wiejskich Polski w latach 2000–2009.
Dla zapewnienia porównywalnoĞci uzyskanych wyników, dotyczących analizowanych elementów infrastruktury technicznej, dane bezwzglĊdne przed-stawiono w postaci wskaĨnika wyraĪającego liczbĊ przyáączy na 100 budynków mieszkalnych zlokalizowanych na badanym obszarze.
Przeprowadzona analiza, uwzglĊdniająca takie wskaĨniki jak przyrosty absolutne, indeksy áaĔcuchowe czy Ğrednie tempo zmian pokazaáa, iĪ w przypadku wszystkich analizowanych elementów infrastruktury technicznej zaobserwowano tendencjĊ wzrostową. Najbardziej zauwaĪalnym rozwojem charakteryzowaáy siĊ przyáącza kanalizacyjne. Zaobserwowano równieĪ rozwój pozostaáych ale w znacznie mniejszym tempie.
Coraz szybszy rozwój obszarów wiejskich, spowodowany przejmowaniem prze wieĞ ciągle nowych funkcji, wyznacza kierunek zmian zarówno w infrastruk-turze4 jak i innych dziedzinach Īycia na wsi.
Sáowa kluczowe: obszary wiejskie, infrastruktura techniczna Summary
Presented article analyses the rate of development of selected technical in-frastructure elements i.e. water supply lines, sewage disposal systems and gas grids located in rural areas in Poland in the years 2000–2009.
In order to ensure the comparativeness of obtained results concerning the analyzed elements of technical infrastructure, absolute data were presented as an indicator expressing the number of water supply lines per 100 houses situated in the analyzed area.
The analysis conducted including such indicators as absolute increments, chain indices or average rate of changes, revealed increasing tendency for all an-alyzed elements of technical infrastructure. The most noticeable development characterized water supply lines. Development of the other elements was also no-ticeable, however at a much slower rate.
Increasingly faster development of rural areas owing to new functions which they assume, determines the direction of changes both in the infrastructure and other areas of life in the country.
Key words: rural areas, technical infrastructure
WPROWADZENIE
Infrastruktura techniczna odgrywa szczególną rolĊ w ksztaátowaniu rozwo-ju miast, miasteczek i wsi, jest waĪnym elementem stymulującym aktywizacjĊ spoáeczno – gospodarczą otoczenia. Odpowiedni poziom infrastruktury tech-nicznej jest jednym z istotniejszych czynników rozwoju gospodarczego kraju. Takie elementy infrastruktury jak drogi, áącznoĞü, sieü elektroenergetyczna, zaopatrzenie w wodĊ, odprowadzanie Ğcieków, poprawiają nie tylko standard Īycia mieszkaĔców, ale przyczyniają siĊ równieĪ do zwiĊkszenia atrakcyjnoĞci inwestycyjnej i zapobiegają skutecznie odpáywowi wykwalifikowanej siáy robo-czej do miast.
Tematem artykuáu jest analiza tempa rozwoju wybranych elementów infra-struktury technicznej zlokalizowanych na obszarach wiejskich Polski w latach 2000–2009. Przedmiotem poniĪszej analizy są w szczególnoĞci przyáącza sieci wodociągowej, kanalizacyjnej oraz gazowej.
Czynnikiem, który w sposób istotny wpáywa na rozwój danego obszaru jest odpowiedni stan wyposaĪenia w urządzenia infrastrukturalne. Są one pod-stawą Īycia gospodarczego, wpáywają w istotny sposób na Īycie ludzi.
Coraz szybszy rozwój obszarów wiejskich, spowodowany przejmowaniem przez wieĞ ciągle nowych funkcji, wyznacza kierunek zmian zarówno w infra-strukturze jak i w innych dziedzinach Īycia na wsi. Infrastruktura ma istotny wpáyw na wzrost efektywnoĞci i konkurencyjnoĞci w dziaáalnoĞci rolniczej i pozarolniczej.
Celem artykuáu jest analiza tempa rozwoju wybranych elementów infra-struktury technicznej (tj. przyáączy sieci wodociągowej, kanalizacyjnej oraz gazowej ) na obszarach wiejskich w Polsce w latach 2000–2009.
Zakres przestrzenny badaĔ obejmuje obszary wiejskie Polski. Dla zapew-nienia porównywalnoĞci uzyskanych wyników, dotyczących poszczególnych analizowanych elementów infrastruktury technicznej, dane bezwzglĊdne doty-czące liczby tych elementów przedstawiono w postaci wskaĨnika wyraĪającego liczbĊ przyáączy na 100 budynków mieszkalnych, zlokalizowanych na analizo-wanym obszarze.
INFRASTRUKTURA TECHNICZNA NA OBSZARCH WIEJSKICH W POLSCE
Obszary wiejskie w Polsce to terytorium pozostające poza granicami administracyjnymi miast, w których o podziale na obszary miejskie i wiejskie decyduje gĊstoĞü zaludnienia. Okoáo 80% powierzchni Polski obejmuje tzw. Polska wiejska, stanowiąca zarazem powyĪej 30% ludnoĞci kraju. Polska, w tym sensie, jest krajem o zdecydowanie wiĊkszym potencjale ludnoĞci wiejskiej w porównaniu np. z innymi krajami Unii Europejskiej. WieĞ polska stanowi zasadniczą czĊĞü dziedzictwa przyrodniczego oraz kulturowego, a takĪe powaĪ-ny potencjaá demograficzpowaĪ-ny i ekonomiczpowaĪ-ny [Chudy 2008].
Znaczącym czynnikiem charakteryzującym obszary wiejskie w Polsce jest znaczne rozproszenie sieci osadniczej. Wprawdzie w przeciĊtnej polskiej wsi, których liczba szacowana jest na 42 tysiące (a w momencie wyróĪnienia tzw. kolonii i przysióáków na okoáo 60 tysiĊcy) mieszka 350 mieszkaĔców, ale wskaĨnik ten jest przestrzennie bardzo zróĪnicowany. W regionach poáudnio-wych liczba mieszkaĔców w wielu wsiach przekracza 1000, natomiast na obsza-rach póánocno-wschodnich - poniĪej 200. AĪ 45% wsi w Polsce posiada taki wáaĞnie wskaĨnik liczby mieszkaĔców, a tylko 6% wsi - ponad 1000. Ponadto dają siĊ zaobserwowaü tendencje do wyludniania wiĊkszoĞci polskich wsi, a zróĪnicowanie przestrzenne moĪe siĊ pogáĊbiaü [Raport o Rozwoju Spoáecz-nym Polska 2000].
Infrastruktura techniczna odgrywa szczególną rolĊ w ksztaátowaniu osad-nictwa i rozwoju miast, miasteczek i wsi, jest waĪnym czynnikiem stymulują-cym aktywizacjĊ spoáeczno – gospodarczą otoczenia. Odpowiedni poziom infra-struktury technicznej jest jednym z waĪniejszych czynników rozwoju gospodarczego kraju [Informacja o stanie infrastruktury technicznej wsi na ko-niec 2007].
W polskiej literaturze spotyka siĊ wiele definicji infrastruktury. Jedna z pierwszych mówi, iĪ infrastruktura obejmuje urządzenia i instalacje niezbĊdne do funkcjonowania sektorów produkcyjnych gospodarki. Kolejna definicja in-frastruktury, przedstawia ją jako system wyspecjalizowanych narzĊdzi i grup, który sáuĪy utrzymaniu i dziaáaniu zasadniczej produkcji w okreĞlonych, róĪ-nych wielkoĞciowo jednostkach terytorialróĪ-nych, w stosunku do których zajmuje on pozycjĊ: równorzĊdną, nadrzĊdną lub podporządkowaną[Chudy, 2008].
W procesie rozwoju obszarów wiejskich, infrastruktura stanowi podstawĊ wszelkiej dziaáalnoĞci gospodarczej, warunkuje jej zakres, strukturĊ i prze-strzenne rozmieszczenie. Poziom rozwoju infrastruktury moĪe decydowaü o atrakcyjnoĞci bądĨ nieatrakcyjnoĞci danego regionu, wsi, a wiĊc stanowiü o szansach lub barierach ich dalszego rozwoju. Infrastruktura jako czynnik ak-tywizujący postĊp spoáeczno-gospodarczy stanowi jednoczeĞnie jeden z waĪ-nych wyznaczników Īycia na wsi [Krakowiak-Bal, 2004].
ANALIZA TEMPA ZMIAN ILOĝCI WYBRANYCH ELEMENTÓW INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ NA OBSZARACH WIEJSKICH
W POLSCE
Rozmieszczenie obiektów infrastruktury technicznej na obszarach wiej-skich w Polsce nie jest równomierne. Tabela 1 przedstawia fizyczną liczbĊ przy-áączy sieci wodociągowej, kanalizacyjnej oraz gazowej przeliczeniu na 100 bu-dynków mieszkalnych analizowanego obszaru.
Jednym z podstawowych warunków decydujących o jakoĞci i efektywno-Ğci pracy na wsi jest zaopatrzenie w wodĊ. Odgrywa ono istotną rolĊ w poprawie warunków pracy ludnoĞci wiejskiej. Jest teĪ nieodzownym elementem rozwoju gospodarczego na tych terenach, a takĪe odpowiedniej jakoĞci Īycia i podsta-wowym warunkiem ochrony Ğrodowiska [Chudy, 2007].
Tabela 1. Wybrane elementy infrastruktury technicznej polskiej wsi
w latach 2000–2009
PRZYàĄCZA LATA
WODOCIĄGI KANALIZACJA GAZ przyáącza na 100 budynków 2000 75,22 8,49 25,07 2001 77,69 9,89 25,77 2002 79,75 11,74 27,25 2003 80,79 14,11 27,29 2004 82,53 16,15 27,16 2005 83,99 18,25 27,35 2006 83,17 19,71 27,61 2007 83,73 21,21 27,47 2008 85,12 22,67 27,77 2009 85,13 23,79 27,92
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl, Gáówny Urząd Staty-styczny, Warszawa 2011.
Do przeprowadzenia poniĪszej analizy wybrano spoĞród elementów two-rzących infrastrukturĊ techniczną przyáącza sieci wodociągowej, kanalizacyjnej oraz gazowej. Wszystkie trzy elementy odgrywają duĪą rolĊ w codziennym Īyciu ludnoĞci miejscowej jak i innych osób odwiedzających te obszary. Rysunek 1 przedstawia liczbĊ przyáączy wodociągowych, kanalizacyjnych i gazowych w przeliczeniu na 100 budynków w latach 2000–2009 zlokalizowanych na ob-szarach Polskiej wsi.
ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.
Rysunek 1. Przyáącza sieci wodociągowej, kanalizacyjnej oraz gazowej na obszarach
wiejskich w Polsce w latach 2000–2009
W przeprowadzonym badaniu na wstĊpie wyznaczono przyrosty absolut-ne, które obrazują bezwzglĊdne zmiany w analizowanym zjawisku w czasie. W przypadku przyáączy wodociągowych ustalono, iĪ najwyĪszy przyrost ich liczby miaá miejsce w 2001 oraz 2002 roku, najmniejszy w 2009 roku, natomiast w 2006 roku odnotowano spadek liczby przyáączy wodociągowych (tab. 2). Kolejno w opracowaniu wyznaczono indeksy áaĔcuchowe, ich analiza potwier-dziáa uprzednio wysuniĊte wnioski. W roku 2001 i 2002 zaobserwowano naj-wiĊkszy wzrost przyáączy wodociągowych, w roku 2006 nastąpiá spadek tej wartoĞci, zaĞ w pozostaáych okresach odnotowano prawie równomierne przyro-sty liczby przyáączy wodociągowych na badanym obszarze.
W nastĊpnym etapie prowadzonej analizy, z uwagi na zauwaĪoną tenden-cje wzrostową, wyznaczono liniową funkcjĊ trendu dla przyáączy wodociągo-wych zlokalizowanych na obszarach wiejskich Polski w latach 2000–2009. Po wykreĞleniu linii trendu ustalono, iĪ Ğredniookresowy wzrost liczby tego typu przyáączy wyniósá 1,03 przyáączy / 100 budynków (rys. 2).
Tabela 2. Infrastruktura techniczna na obszarach wiejskich w Polsce w latach 2000–2009
PRZYàĄCZA
LATA
WODOCIĄGI KANALIZACJA GAZ
D E F G D E F G D E F G 2000 75,22 - - 27,43a 8,49 - - 47,54a 25,07 - - 27,08a 2001 77,69 2,47 1,03 9,89 1,40 1,17 25,77 0,69 1,03 2002 79,75 2,06 1,03 11,74 1,85 1,19 27,25 1,48 1,06 2003 80,79 1,04 1,01 14,11 2,36 1,20 27,29 0,05 1,00 2004 82,53 1,73 1,02 20,63b 16,15 2,04 1,14 29,46b 27,16 -0,13 1,00 20,56b 2005 83,99 1,46 1,02 18,25 2,10 1,13 27,35 0,19 1,01 2006 83,17 -0,81 0,99 19,71 1,46 1,08 27,61 0,26 1,01 2007 83,73 0,55 1,01 21,21 1,50 1,08 27,47 -0,14 0,99 2008 85,12 1,39 1,02 22,67 1,47 1,07 27,77 0,31 1,01 2009 85,13 0,01 1,00 12,57c 23,79 1,11 1,05 31,12c 27,92 0,14 1,01 12,37c
ObjaĞnienia: D – oznacza fizyczną liczbĊ przyáączy w przeliczeniu na 100 budynków mieszkalnych, E – oznacza przyrosty absolutne wartoĞci analizowanego zjawiska, F – indeksy áaĔcuchowe dla analizowanego zjawiska, G – oznacza Ğrednie tempo zmian dla analizowanego zjawiska (w %), a – wartoĞü dla okresu od 2000–2004, b – wartoĞü dla okresu od 2004–2009, c – wartoĞü dla okresu od 2000–2009.
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Rocznik Statystyczny 2000-2009, Gáówny Urząd Statystyczny Warszawa 2011; Bank Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl, Gáówny Urząd Statystyczny, Warszawa 2011.
ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.
Rysunek 2. Liczba przyáączy wodociągowych na obszarach wiejskich w Polsce
W koĔcowej fazie badania przyáączy sieci wodociągowej wyznaczono Ğrednią stopĊ zmian. Ustalono, iĪ w latach 2000–2004 Ğrednioroczny przyrost liczby hoteli wyniósá 27,43%, a w latach 2004–2009 odpowiednio 20,63%. W caáym okresie objĊtym analizą Ğrednioroczne tempo zmian byáo równe 12,57%. Z powyĪszego wynika, iĪ w pierwszym przedziale analizowanego okre-su przyrost liczby przyáączy wodociągowych byá zdecydowanie szybszy w po-równaniu do drugiego okresu oraz caáego badanego szeregu (tab. 2).
Kolejnym elementem tworzącym infrastrukturĊ techniczną są przyáącza kanalizacyjne. W toku analizy ustalono, iĪ najwyĪszy przyrost liczby w/w przy-áączy odnotowano w 2003 roku, zaĞ najmniejszy w 2009 roku. W przypadku przyáączy kanalizacyjnych w caáym analizowanym okresie nie odnotowano spadków wyposaĪenia obszarów wiejskich w tego typu urządzenia (tab. 2). Wy-znaczenie indeksów áaĔcuchowych dla przyáączy kanalizacyjnych wskazuje, Īe jedynie w roku 2003 mamy do czynienia ze wzrostem analizowanego zjawiska ksztaátującym siĊ na poziomie 20% (tab. 2).
W związku z zauwaĪoną tendencją wzrostową dotyczącą liczby przyáączy kanalizacyjnych na obszarach wiejskich w Polsce w latach 2000–2009 na po-trzeby prowadzonej analizy wyznaczono liniową funkcjĊ trendu. W tym przy-padku mamy do czynienia z idealnie dopasowaną funkcją do linii trendu (rys. 3). Zgodnie z równaniem funkcji trendu Ğredniookresowy wzrost liczby przyáączy kanalizacyjnych w analizowanym okresie wynosi 1,78 przyáączy / 100 budyn-ków mieszkalnych.
ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych
Rysunek 3. Liczba przyáączy kanalizacyjnych na obszarach wiejskich w Polsce
W ostatnim etapie analizy dotyczącym przyáączy kanalizacyjnych wyzna-czono Ğrednią stopĊ zmian dla tego zjawiska. Lata 2000–2004 charakteryzowaáy siĊ Ğrednim tempem wzrostu na poziomie 47,54%, w kolejnych latach odnoto-wano równieĪ wzrost analizowanego zjawiska na poziomie 29,46%, zaĞ Ğrednie tempo zmian dla caáego analizowanego okresu wyniosáo 31,12%. Z powyĪszego wynika, iĪ w przypadku przyáączy kanalizacyjnych najwyĪszą tendencją wzro-stową charakteryzujĊ siĊ pierwsza czĊĞü analizowanego szeregu.
W opracowaniu zbadano równieĪ liczbĊ przyáączy do sieci gazowej zloka-lizowanych na obszarach wiejskich Polski w latach 2000–2009. Wyznaczając przyrosty absolutne oraz indeksy áaĔcuchowe dla tego typu urządzeĔ ustalono, iĪ w roku 2002 nastąpiá najwyĪszy przyrost liczby tego typu przyáączy, natomiast najniĪszy przyrost odnotowano w 2003 roku, zaĞ w roku 2004 i 2007 odnotowa-no spadek liczby przyáączy sieci gazowej na badanym obszarze (tab. 2). Wyzna-czone wartoĞci indeksów áaĔcuchowych w roku 2002 wskazujące najwyĪszy wzrost wyniosáy zaledwie 6%, natomiast w roku 2007 mamy do czynienia ze spadkiem liczby tego typu elementów infrastruktury technicznej.
Liniowa funkcja trendu zostaáa wyznaczona równieĪ dla liczby przyáączy do sieci gazowej, która charakteryzuje siĊ nieco mniejszym stopniem dopasowa-nia do linii trendu (rys. 4). ĝredniookresowy wzrost liczby przyáączy sieci ga-zowej na analizowanym obszarze wyniósá zaledwie 0,25 przyáączy / 100 budyn-ków mieszkalnych.
ħródáo: opracowanie na podstawie badaĔ wáasnych.
Rysunek 4. Liczba przyáączy sieci gazowej na obszarach wiejskich w Polsce
rednie tempo zmian w przypadku liczby przy czy gazowych kszta towa-o si nast puj ctowa-o: w latach 2000–2004 towa-odntowa-ottowa-owantowa-o wzrtowa-ost na ptowa-ozitowa-omie 27,08%, w latach 2004–2009 20,56%, natomiast uwzgl dniaj c ca y badany okres wzrost liczby tego typu urz dze wyniós 12,37%. Równie i w tym przy-padku dominuj c tendencj wzrostow odnotowano w pierwszym okresie ana-lizowanego szeregu czasowego.
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Wa nym elementem rozwoju obszarów wiejskich jest ich dost pno , dla-tego du y nacisk nale y po o y na rozwój infrastrukturalny wsi. Dobre uzbro-jenie terenu obni a koszt realizacji kolejnych inwestycji gospodarczych, co jest motorem nap dowym do wzrostu atrakcyjno ci obszarów wiejskich.
Przeprowadzona analiza, uwzgl dniaj ca takie wska niki jak przyrosty ab-solutne, indeksy a cuchowe czy rednie tempo zmian pokaza a, i w przypadku wszystkich analizowanych elementów infrastruktury technicznej zaobserwowa-no tendencj wzrostow . Najwy szy wzrost liczby badanych przy czy wodo-ci gowych, kanalizacyjnych oraz gazowych odnotowano w pierwszej po owie analizowanego okresu.
Wyznaczona liniowa funkcja trendu dla wszystkich badanych zjawisk po-kaza a, e w latach 2000–2009 najwy sze redniookresowe tempo wzrostu wy-nosz ce 1,78 przy cza na 100 budynków mieszkalnych odnotowano w przy-padku przy czy kanalizacyjnych. Nast pnie nieco mniejsze tempem wynosz cym 1,03 przy cza na 100 budynków mieszkalnych charakteryzowa y si wodoci gi oraz najni sze redniookresowe tempo wzrostu wynosz ce nie-spe na 0,3 przy cza na 100 budynków mieszkalnych odnotowano dla przy czy gazowych.
W zwi zku z powy szym nale y stwierdzi , i w latach 2000–2009 na ob-szarach wiejskich w Polsce szybkim i zarazem zauwa alnym rozwojem charak-teryzowa y si przy cza kanalizacyjne. W przypadku pozosta ych analizowa-nych elementów infrastruktury technicznej równie zaobserwowano rozwój tego typu urz dze , ale w znacznie mniejszym tempie, ni w przypadku przy czy sieci kanalizacyjnej.
BIBLIOGRAFIA
Chudy W. Infrastruktura techniczna a rozwój turystyki w gminach wiejskich województwa
maáo-polskiego, „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich” 2008, tom 3, Polska Akademia
Nauk Oddzia w Krakowie, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi, s. 53-61.
Raport o Rozwoju Spoáecznym Polska 2000. Rozwój Obszarów Wiejskich. UNDP. Warszawa
2000.
Gáówny Urząd Statystyczny. Rocznik Statystyczny, Warszawa 2000–2009.
Informacja o stanie infrastruktury technicznej wsi na koniec 2007. Departament Gospodarki
Zie-mi . Wydzia Infrastruktury Technicznej i Techniki Rolniczej, Warszawa 2008.
Krakowiak-Bal A.: Infrastruktura techniczna wiejskich gmin górskich w aspekcie ich
wielofunk-cyjnego rozwoju, :Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich” seria: rozprawy 3, Kraków
2004.
Mgr Wojciech Chudy Katedra Zarz dzania Kultur Fizyczn i Turystyk AWF Katowice im. Jerzego Kukuczki 40-065 Katowice ul.Miko owska 72A tel. (032) 207 53 27 w.chudy@awf.katowice.pl Recenzent: Prof. dr hab. Zdzisáaw Wójcicki
