Obchody roku staszicowskiego i 35-lecia muzealnictwa w województwie pilskim

Z e b r a n i e zakończyła wypowiedź doc. B. Kużnickiej, k t ó r a p o i n f o r m o w a ł a , że Zespół Historii Farmacji zamierza p o d j ą ć b a d a n i a regionalne w zakresie współczesnego ziołolecznictwa n a r o d o w e g o . Badania takie zostały już rozpoczęte w regionie świętokrzyskim.

Halina Lichocka ( W a r s z a w a )

Z K R A J U

O B C H O D Y R O K U S T A S Z I C O W S K I E G O I 3 5 - L E C I A M U Z E A L N I C T W A W W O J E W Ó D Z T W I E P I L S K I M

W 1986 r. zbiegły sę w Pile uroczystości 160-iecia z g o n u Stanisława Staszica oraz 35-lecia powstania pierwszej placówki muzealnej w tym mieście — M u z e u m w d o m u Stasziców na Z a m o ś c i u (dziś przy ulicy B r o w a r n e j )1. Dla uczczenia tych rocznic p o w o ł a n o K o m i t e t Organizacyjny, k t ó r e g o h o n o r o w y m przewodniczącym został w o j e w o d a pilski.

Bogaty p r o g r a m uroczystości przewidywał wiele imprez, k t ó r e odbiły się szerokim echem zwłaszcza wśród młodzieży szkolnej. Realizowany sukcesywnie plan r ó ż n e g o r o d z a j u s p o t k a ń , k o n k u r s ó w i wystaw przewidywał między i n n y m i :

20 stycznia 1986 r.: Złożenie kwiatów przez przedstawicieli z Piły na grobie Staszica w W a r -szawie oraz pod p o m n i k i e m w Pile. a także s p o t k a n i e z b a d a c z a m i twórczości a u t o r a

Ziemiorodztwa Karpatów w Pałacu Staszica w stolicy. Tego dnia odbył się również finał

szkolnego k o n k u r s u pt. St. Staszic — życie i działalność, z w i ą z a n y z otwarciem okolicznościo-wej wystawy w Zespole Szkół Z a w o d o w y c h M G i E w Pile. Jedncześnie w W o j e w ó d z k i e j Bibliotece Publicznej w Pile o t w a r t o wystawę czasową pt. St. Staszic w piśmiennictwie.

24 stycznia 1986 r.: Uroczysty apel dla uczczenia 160 rocznicy zgonu p a t r o n a Szkoły P o d s t a w o w e j nr 1 w Pile.

27 stycznia 1986 r.: Wieczornica w Zespole Szkół Z a w o d o w y c h Przemysłu Spożywczego im. St. Staszica w K r a j a n c e , poświęcona pamięci p a t r o n a .

6 m a r c a 1986 r.: S p o t k a n i e K o m i t e t u O b c h o d u R o k u Staszicowskiego z przedstawicielami szkół i instytucji noszących imię Staszica w województwie pilskim.

6 m a r c a 1986 r.: Rozstrzygnięcie k o n k u r s u pt. St. Staszic w twórczości plastycznej dzieci

i młodzieży, o r g a n i z o w a n e g o przez M u z e u m O k r ę g o w e w Pile2 oraz otwarcie wystawy p o k o n -kursowej.

' Przy wejściu d o M u z e u m wisi tablica z n a p i s e m : ,.W tym d o m u urodził się w listopadzie 1755 r. Stanisław Staszic". Nie wiem, czy jest t o p r a w d ą . Burmistrz Wawrzyniec Staszic z pewnością miał swą rezydencję,(czy kamienicę, w k t ó r e j p r z y j m o w a ł d o s t o j n y c h gości) w r y n k u . D o m na Z a m o ś c i u z wysokim p a r t e r e m (tzn. zabezpieczony przed zalewami rzeki G w d y ) i ze s k r o m n y m wyposażeniem izbowym mógł być raczej ich p o d m i e j s k i m f o l w a r k i e m . Z pewnością d o m ten był często odwiedzany, a może także o k r e s o w o zamieszkały przez samego b u r m i s t r z a i Jego rodzinę.

2 W Pile z n a j d u j ą się dwie muzealne placówki „staszicowskie": M u z e u m O k r ę g o w e im. Stanisława Staszica, mieszczące się przy ul. C h o p i n a 1 oraz M u z e u m Stanisława Staszica — w d o m k u Stasziców przy ul. Browarnej 18. M u z e u m O k r ę g o w e , k i e r o w a n e przez mgr Stefanię P a r b a d n i k , sprawuje pieczę n a d muzeami w o j e w ó d z t w a i podlega b e z p o ś r e d n i o w o j e w o d z i e pilskiemu. M u z e u m w d o m u Stasziców, kierowane przez mgr Józefa Olejniczaka, jest p l a c ó w k ą samodzielną, podległą prezydentowi miasta. Merytorycznie w s p ó ł p r a c u j e o n o z M u z e u m N a r o -d o w y m w P o z n a n i u , k t ó r e g o wice-dyrektor — -d r T. J a k u b i a k — s p r a w u j e n a u k o w ą pieczę nad placówką pomyślaną j a k o k r a j o w e c e n t r u m informacji staszicowskiej.

18 kwietnia 1986 r.: Sesja młodzieżowa pt. St. Staszic — życie i działalność w Szkole P o d s t a w o w e j N r 5 w Pile.

21 kwietnia 1986 r . : W y s t a w a Sl. Staszica i jego idee (ze zbiorów M u z e u m O k r ę g o w e g o w Pile) w Szkole P o d s t a w o w e j N r 4 w Złotowie.

2 i 3 m a j a 1986 r.: Finał międzywojewódzkiego k o n k u r s u pt. St. Staszic — życie i

działal-ność, o r g a n i z o w a n e g o przez M u z e u m O k r ę g o w e w Pile oraz otwarcie wystawy pod tym samym

tytułem w Zespole Szkół Z a w o d o w y c h M G i F w Pile, złożenie kwiatów pod p o m n i k i e m Staszica w Pile.

3 m a j a 1986 r.: A k a d e m i a z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 M a j a , o r g a n i z o w a n a przez W K SD.

12 m a j a 1986 r.: II O g ó l n o p o l s k a Sesja Staszicowska nt. St. Staszic — pisarz i działacz

polityczny, a p o n a d t o otwarcie n o w e j ekspozycji w z r e w a l o r y z o w a n y m M u z e u m Stanisława

Staszica w Pile, otwarcie wystawy najciekawszych n a b y t k ó w M u z e u m O k r ę g o w e g o oraz k o n -cert. Jednocześnie dla publiczności d o s t ę p n e były r ó ż n o r o d n e wystawy we wszystkich muzeach w o j e w ó d z t w a . Niezależnie od tego p l a n o w a n o w m a j u (przeniesiono ją na listopad)

zorgani-zować sesję p o p u l a r n o n a u k o w ą W K S D w Pile pt. St. Staszic — człowiek czynu.

O d 25 m a j a d o 1 czerwca 1 9 8 6 r . : V Staszicowska Wystawa Filatelistyzna ( w p r o w a d z o n o okolicznościowy d a t o w n i k oraz w y d a n o i n f o r m a t o r ) .

O d 15 m a j a d o 31 g r u d n i a 1986 r . : Cykle odczytów dla młodzieży oraz różnych środowisk na terenie w o j e w ó d z t w a pilskiego na temat działalności Staszica: organizacja wystaw w 15 miejsco-wościach w o j e w ó d z t w a (ich tytuły: St. Staszic życie i dzialalnść; St. Staszic i jego idee;

Obiekty noszące imię St. Staszica) oraz k o n t y n u a c j a współpracy ze szkołami „staszicowskimi"

w całej Polsce.

N a listopad 1986 r. z a p l a n o w a n o finał turnieju wiedzy o regionie nt. Stanisław Wawrzyniec

Staszic 1755—1826, p o k a z filatelistyczny pt. Stanisław Staszic na walorach filatelistycznych

oraz n a d a n i e imienia Staszica Szkole P o d s t a w o w e j w M o r a k o w i e gm. Gołańcz.

K u l m i n a c j ą n a u k o w e j części o b c h o d ó w rocznicy była sesja n a u k o w a oraz otwarcie nowej ekspozycji w d o m u Stasziców w Pile. N a sesji, k t ó r e j d a n o tytuł: Stanisław Staszic — pisarz

i działacz polityczny, doc. d r B a r b a r a Szacka z W a r s z a w y nakreśliła sylwetkę i twórczość a u t o r a Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego. Był t o b a r d z o interesujący szkic nwo odczytanej

drgoi twórczej Staszica oraz jego zasług dla n a u k i , oświaty i g o s p o d a r k i Księstwa W a r -szawskiego i Królestwa Polskiego.

Drugi z referentów — dr M a r i a n D r o z d o w s k i z Poznania — przedstawił s t u d i u m pt.

Staszicowska koncepcja narodu, społeczeństwa i państwa, z w r a c a j ą c uwagę na ewolucję p o g l ą d ó w

na tle zagadnienia w różnych e p o k a c h działalności wybitnego pisarza: okres niezwykle śmiałej krytyki n i e d o m a g a ń ustrojowych w czasach p a n o w a n i a Stanisława Augusta, lata krytyki u s t r o j u f e u d a l n e g o w k o ń c u X V I I I i na p o c z ą t k u X I X w. oraz późniejsze p r ó b y r e f o r m w d u c h u wczesnokapitalistycznym w czasach Księstwa W a r s z a w s k i e g o i K r ó l e s t w a Polskiego.

W rezultacie nieobecności p r o f . B o g d a n a Suchodolskiego (miał on przedstawić referat pt. Stanisław Staszic szermierzem naprawy i rozwoju Polski) wystąpił z referatem doc. Zbigniew Wójcik. Omówił on zagadnienia nauki j a k o czynnika n a p r a w y i r o z w o j u Polski w teorii i p r a k t y c e a u t o r a Ziemiorodztwa Karpatów; szczególną uwagę zwrócił na znaczenie geologii w planach p r z e o b r a ż e n a gospodarczego k r a j u r u j n o w a n e g o przez w o j n y i z a b o r c ó w .

N a p i ę t y p r o g r a m sesji nie pozwalał na szerszą dyskusję, w rezultacie zabrały głos trzy o s o b y : w imieniu K o p a l n i Węgla K a m i e n n e g o „Staszic" zebranych na sesji powitał górnik Zbigniew

H a n f . W s p o m n i e n i a m i swymi z lat o d b u d o w y Piły i dźwigania z ruin powojennych d o m k u Stasziców podzielił się jeden z założycieli T o w a r z y s t w a M u z e u m Staszica — mgr J a n P r u c j a ł a . Wreszcie ppłk. G w i d o n Misiek przedstawił zarys p o g l ą d ó w filozoficznych wybitnego pilanina na p o d s t a w i e analizy treści Rodu ludzkiego.

N a d m i e n i a m y , że — p o d o b n i e j a k inne imprezy tego typu w Pile — sesja była s p o t k a n i e m miłośników twórczości Staszica z całego k r a j u . Świetna d e k o r a c j a sali k a m e r a l n e j Pilskiego

D o m u K u l t u r y (z dużym p o r t r e t e m Staszica), okolicznościowa wystawa w h o l u tego D o m u (o życiu i działalności Staszica oraz o placówkach szkolnych, muzealnych i innych — noszą-cych jego imię), stoisko z wydawnictwami staszicowskimi (broszury, p l a k a t , plakietka, d a t o w n i k itp.) dopełniały oprawy tego s p o t k a n i a . Trzeba nadmienić, że p l a c ó w k o m m u z e a l n y m oraz b a d a c z o m z a j m u j ą c y c h się twórczością i działalnością Staszica władze w o j e w ó d z t w a węczyły okolicznościowy medal p a m i ą t k o w y według p r o j e k t u K a t a r z y n y i Józefa Stasińskich (otrzymały ten medal m.in. mgr Stefania P a r b a d n i k . od wielu lat d y r e k t o r M u z e u m w Pile, a także doc. B a r b a r a Szacka).

P o sesji z ł o ż o n o wiązanki k w i a t ó w p o d p o m n i k i e m Staszica. Z o s t a ł o n przeniesiony o s t a t n i o d o c e n t r u m miasta. D o d a n o m u granitowy c o k ó ł oraz nową o p r a w ę z k w i a t ó w i zieleni. S k ł a d a j ą c y m wiązanki towarzyszyła orkiestra K o p a l n i „Staszic" oraz wielu mieszkańców Piły.

T e g o samego dnia w salach M i ę d z y n a r o d o w e g o K l u b u Książki i Prasy o t w a r t o ekspozycję cennych n a b y t k ó w M u z e u m O k r ę g o w e g o ( M u z e u m nie d y s p o n u j e własnymi salami wystawo-wymi). Następnie p o k a z a n o nową ekspozycję w o d r e m o n t o w a n y m d o m k u Stasziców. M u z e u m t o — j a k podkreślił a u t o r scenariusza dr T. J a k u b i a k — z o s t a ł o p o m y ś l a n e j a k o c e n t r u m in-f o r m a c j i o działalności a u t o r a Przestróg dla Polski. O d n o w i o n e od z e w n ą t r z , z a o p a t r z o n e w filmy (videokasety) M u z e u m Stanisława Staszica przyciąga dziś wielu zwiedzających. W n ę t r z a (na wysokim parterze ekspozycja m.in. niektórych pism Staszica, a w piwnicy głównie okazy geologiczne) mają j e d n a k c h a r a k t e r prowizoryczny. Z pewnością nie p o t r w a t o długo.

Kilka słów o publikacjach, k t ó r e p r z y g o t o w a n o specjalnie na o b c h o d y rocznicowe. M u z e u m O k r ę g o w e wydało m.in. broszurę Marii Leciej pt. 35 lat muzealnictwa w województwie pilskim, poświęcone dziejom ośmiu placówek, powstałych w latach 1951—1985. N a j s t a r s z ą z nich jest M u z e u m Stanisława Staszica w Pile — pierwsza tego t y p u instytucja w Polsce.

Drugą broszurą jest o p r a c o w a n i e pt. Stanisław Staszic wielki syn ziemi pilskiej. Zamiesz-c z o n o w nim Krótki rys żyZamiesz-cia mego i Testament StasziZamiesz-ca, a p o n a d t o : M i Zamiesz-c h a ł a G u l g o w s k i e g o

Kalendarium życia St. Staszica, R o m a n a Chwaliszewskiego Tradycja Staszicowska w Pile i regio-nie oraz r e p r o d u k c j e d o k u m e n t ó w staszicowskich.

W y d a n o także k r ó t k i e o p r a c o w a n i e Bożeny Piecuch pt. Z nabytków Muzeum Okręgowego

im. Stanisława Staszica — w 35-lecie muzealnictwa pilskiego, k o l o r o w y p l a k a t i dwie w i d o k ó w k i

(jedną z nich j a k o k a r t ę p o c z t o w ą ) oraz plakietkę i p r o g r a m uroczystości R o k u Staszica. M u z e u m O k r ę g o w e oraz T o w a r z y s t w o Miłośników Miasta Piły o p u b l i k o w a n o folder R o -m a n a Chwaliszewskiego pt. Po-mniki i tablice pa-miątkowe w Pile, e k s p o n u j ą c -m.in. p o -m n i k i tablice p a m i ą t k o w e powięcone Staszicowi.

Dwie p o p u l a r n e broszury wydało także M u z e u m Stanisława Staszica. Pierwszą z nich jest

Muzeum Stanisława Staszica w Pile. Informator — pióra Józefa Olejniczaka, a drugą Stanisław Staszic — podróże — Jędrzeja Placzkowskiego.

Nadmienić trzeba, że uczestnicy sesji otrzymali także broszurę z 1984 r. J. Olejniczaka pt. Staszicowskie tradycje oświaty rolniczej. Została ona w y d a n a n a k ł a d e m Z W Z w i ą z k u M ł o -dzieży Wiejskiej. M u z e u m Stanisława Staszica i M u z e u m O k r ę g o w e g o im. Stanisława Staszica.

Sprawozdawczy c h a r a k t e r niniejszej notatki ogranicza d o m i n i m u m możliwości refleksji rocznicowych. Niewątpliwie j e d n a k mieliśmy d o czynienia ze swego r o d z a j u staszicowskim f e n o m e n e m pilskim. T o zrozumiałe, że o Staszicu p a m i ę t a się w Hrubieszowie ( u f u n d o -w a n e przez niego T o -w a r z y s t -w o Rolnicze zostało przecież administracyjnie r o z -w i ą z a n e -w 1951 r.!). O k a z u j e się — tak p r z y n a j m n i e j wynika z c y t o w a n e g o a r t y k u ł u R. Chwaliszewskigo — iż w Pile tradycje staszicowskie były b a r d z o żywe również w okresie m i ę d z y w o j e n n y m , a jeden z więzio-nych działaczy spod z n a k u R o d ł a — Szczepan Mroczek — r o z p o c z ą ł p r a c ę właśnie w n o w o powstałym w 1951 r. M u z e u m Stanisława Staszica. Z a r ó w n o o n . j a k i inni mieszkańcy Piły przystąpili d o o d b u d o w y d o m k u Stasziców. Powstałe wtedy Towyrzystwo Przyjaciół M u z e u m , a później T o w a r z y s t w o Przyjaciół Miasta Piły p o p u l a r y z o w a ł y idee staszicowskie. O d 1955 r. ruch ten był a n i m o w a n y przez mgr Stefanię P o r b a d n i k . d y r e k t o r a M u z e u m Stanisława Staszica, a w ostatnich latach dyrektora M u z e u m O k r ę g o w e g o im. Stanisława Staszica. T o dzięki

Jej talentom, wiedzy oraz wielkie kulturze ukształtował się ów f e n o m e n : włączenie d o r o b k u Stasziców (wraz z ich d o m k i e m na Z a m o ś c i u ) d o żywej i wciąż rozwijającej się kultury regionu. W pracy tej d y r e k t o r P o r b a d n i k m a sojuszników w b a r d z o sympatycznym zespole w s p ó ł p r a c o w n i k ó w , których nie z a ł a m u j e ciasnota pracowni i m a g a z y n ó w oraz brak sal ekspozycyjnych.

N a w e t ludzie z największą pasją nie są w stanie d o k o n a ć c u d ó w na ugorze. 35 lat istnienia muzeów na terenach dzisiejszego w o j e w ó d z t w a pilskiego — t o okres wszechstronnej edukacji k u l t u r a l n e j społeczeństwa. W ostatnich latach n a u k o w e j i oświatowej działalności muzeów sprzyjają także specjalne okoliczności, a w tym życzliwa p o s t a w a władz wojewódzkich i miej-skich, a zwłaszcza wojewody Bogdana D y m a r k a . Jego z a a n g a ż o w a n i u M u z e u m Okręgowe im. Stanisława Staszica zawdzięczać będzie z a p e w n e już w niedalekiej przyszłości nową siedzibą, a M u z e u m Stanisława Staszica — pomieszczenia d o g r o m a d z e n i a niezbędnej d o pracy literatury n a u k o w e j . M u z e u m Piły jest b a r d z o p o t r z e b n e takie właśnie wsparcie.

Zbigniew J. Wójcik

(Warszawa)

M I Ę D Z Y N A R O D O W A SESJA N A U K O W A : J O A C H I M L E L E W E L — K S I Ę G O Z N A W C A — B I B L I O T E K A R Z — B I B L I O G R A F — W 200. R O C Z N I C Ę U R O D Z I N (1786—1986).

Sesja poświęcona Joachimowi Lelewelowi w dwustetną rocznicę igo urodzin, zorganizowana przez Bibliotekę Uniwersytecką i Instytut Bibliotekoznawstwa oraz Informacji N a u k o w e j Uniwersytetu Warszawskiego, odbyła się w dniach 20—22 marca 1986 r.

Referaty w p r o w a d z a j ą c e wygłosili p r o f . dr Jerzy S k o w r o n e k i doc. dr R a d o s ł a w Cybulski. Pierwszy z nich z a j ą ł się działalnością Lelewela-historyka. drugi s k o n c e n t r o w a ł się na problematyce księgoznawczej, w y s t ę p u j ą c e j w pracach tego uczonego. Wypowiedzi następne należały d o bar-dziej szczegółowych, ograniczających się d o j e d n e g o w y b r a n e g o zagadnienia. W ś r ó d nich

szcze-gólnie żywe zainteresowanie wzbudził szkic nadesłany przez prof. dra K o n r a d a G ó r s k i e g o ( T o r u ń ) pt. Lelewel i Mickiewicz. W s p o m n i j m y tu jeszcze take teksty, j a k : doc. dra K o n -rada Z a w a d z k i e g o (Warszawa) pt. Związki rodziny Lelewelów z Warszawą; dr Elżbiety Sło-d k o w s k i e j ( W a r s z a w a ) — B i e ż ą c a informacja o książce w' Polsce na początku XIX wieku; Vitautasa Boguśisa — Więzi J. Lelewela z obywatelami państwa rosyjskiego po roku 1831, k t ó r e dla nich nie były ani łatwe, ani bezpieczne; m i m o to k u l t y w o w a n e i utrwalane.

D o ciekawszych zagadnień, p o r u s z o n y c h na Sesji, należała sprawa nieznanego rękopisu Lelewela, k t ó r y m zajęła się d r Maria Biernacka (Warszawa), a mianowicie Projektu utrzymania

i urządzenia biblioteki. Oczywiście chodzi tu o książnicę uniwersytecką w Warszawie. N a s t ę p n i e

należy wymienić o p r a c o w a n i a : dr A n n y Z b i k o w s k i e j - M i g o n i o w e j (Wrocław) ó s t o s u n k u

Bibliograficznych ksiąg dwoje d o wcześniejszej literatury światowej w zakresie bibliologii; dr

Krystyny B e d n a r s k i e j - R u c z a j o w e j ( K r a k ó w ) o czytelniczych zainteresowaniach Lelewela w okresie wileńsko-warszawskim; doc. dr M a r i a n n y Mlekickiej (Warszawa), która mówiła o założeniu Towarzystwa Stereotypów Polskich i udziale Lelewela w tej imprezie. Odnaleziony przez prelegentkę w A r c h i w u m m.st. Warszawy d o k u m e n t pozwolił na odtworzenie nieznanego d o t ą d epizodu z życia Lelewela, u k a z u j ą c e g o go j a k o współzałożyciela spółki wydawniczej, k t ó r e j inspiratorem był Walerian Krasiński. D o faktycznej realizacji tego przedsięwzięcia wszakże nie doszło, stanęły temu na przeszkodzie wydarzenia nocy listopadowej, choć a k t powstania firmy p o d -p i s a n o dnia 10 grudnia 1830 r.

D o c . dr Bartłomiej Szyndler (Lublin) przedstawił Lelewela j a k o ilustratora własnych dzieł; n a t o m i a s t dr A d a m S k u r a wraz z doc. drem Ryszardem Ergetowskim (Wrocław) omówili