Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Naukowej z cyklu „Obrzeża polityki”

Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Naukowej z cyklu „Obrzeża polityki” [Poznań, 25 marca 2015 r.] Wokół spraw polskich i czeskich z kul-turą polityczną w tle

25 marca 2015 r. w gmachu Wydziału Nauk Politycznych i  Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyła się kolejna Między-narodowa Konferencja Naukowa z cyklu „Obrzeża polityki”. Okazją do zorgani-zowania zjazdu badaczy z Polski i za-granicy było przygotowanie jubileuszo-wego, dziesiątego tomu pracy zbiorowej pod redakcją prof. Marcelego Kosmana Na obrzeżach polityki, który w 2014 r. ukazał się nakładem Wydawnictwa Na-ukowego WNPiD UAM1_{. Tom ten} sta-nowił niejako asumpt do podsumowa-nia dotychczasowej aktywności między-narodowego zespołu, którym – w  ra-mach projektu „Obrzeża polityki” – kie-ruje prof. M. Kosman, były kierownik Zakładu Kultury Politycznej WNPiD UAM, a obecnie profesor senior poznań-skiego uniwersytetu. Drugim – równie ważnym powodem zorganizowania kon-ferencji był przyjazd do Poznania grupy wybitnych czeskich historyków, z prof. Jaroslavem Pánkiem na czele, na zapro-szenie wystosowane przez prof. M. Ko-smana.

Od kilkunastu lat, najpierw Insty-tut, a od 2008 r. Wydział Nauk Politycz-nych i Dziennikarstwa prowadzi aktyw-ną działalność naukową w zakresie ba-dań nad kulturą polityczną – zarówno w wymiarze historycznym, jak i współ-czesnym, teoretycznym oraz praktycz-nym. Dowodem tej aktywności są liczne konferencje i zeszyty naukowe

poświę-1 _{Na obrzeżach polityki, część X, red.}

M. Kosman, Poznań 2014, ss. 228.

cone rzeczonej tematyce, a także ludzie tworzący, pokaźny liczbowo, zespół na-ukowy. We wspomnianej wyżej pracy ju-bileuszowej prof. M. Kosman przytacza słowa z pierwszego zeszytu Na obrzeżach polityki datowanego na 2002 r.: „Zorga-nizowanie w poznańskim ośrodku aka-demickim dynamicznego zespołu badaw-czego kultury politycznej (…) należy do trwałych osiągnięć naukowych w zakre-sie politologii polskiej ostatniej dekady. Zespół ten obok politologów skupia hi-storyków, literaturoznawców, socjolo-gów, prawników, w prowadzonych stu-diach dzięki temu dają o sobie znać jako dyscypliny pomocnicze również kultura polityczna i kultura prawna, bez których uwzględnienia trudno gruntowanie ana-lizować kulturę polityczną. Jest to zgod-ne z tendencjami panującymi w nowo-czesnej politologii światowej, zwłaszcza zachodnioeuropejskiej”2_.

Wczytując się raz jeszcze w  przy-toczony wyżej cytat, warto odnotować, że znakiem rozpoznawczym wszystkich spotkań organizowanych pod egidą prof. M. Kosmana był ich interdyscyplinarny i międzynarodowy charakter. Dość wspo-mnieć w tym miejscu o licznych kontak-tach z badaczami z ośrodków naukowych na Litwie, Białorusi, z Czech, Niemiec czy Włoch, którzy niejednokrotnie pre-zentowali wyniki swoich badań na po-znańskich konferencjach i publikowali je w pokonferencyjnych tomach. Idea ta przyświecała również spotkaniu, które-mu poświęcone jest niniejsze sprawozda-nie. Chodziło bowiem o wspólną wędrów-kę w stronę obrzeży polityki, wspiera-jąc się przy tym z jednej strony interdy-scyplinarnym instrumentarium nauko-wym, z drugiej zaś, nie tylko polską, ale również międzynarodową perspektywą, co w znaczący sposób ożywiłoby

sję i wynikające z niej konkluzje. W mo-im przekonaniu cel ten został osiągnięty.

Podczas omawianej konferencji zosta-ło zaprezentowanych 11 referatów, z któ-rych część znalazła się – we wspomnia-nym już wyżej – dziesiątym zeszycie Na obrzeżach… Było to jednak działanie ce-lowe. I słuszne. Zazwyczaj bowiem jest tak, że publikacje pokonferencyjne uka-zują się drukiem od kilku do kilkuna-stu miesięcy później. Mówcy poznań-skiej konferencji ograniczali się do za-prezentowania najważniejszych tez swo-ich przygotowanych i ogłoszonych dru-kiem wystąpień. Tym samym był czas na swobodną rozmowę na tematy i pro-blemy będące przedmiotem badań refe-rentów.

Spotkanie w murach Wydziału Na-uk Politycznych i Dziennikarstwa by-ło podzielone na trzy części. Pierwsza była zdominowana (w pozytywnym te-go słowa znaczeniu) przez te-gości z Czech, w drugiej – głos zabrali przedstawicie-le polskich ośrodków naukowych, zaś w trzeciej części zaprezentowany został dorobek naukowy obecnych na spotka-niu czeskich historyków.

Konferencja rozpoczęła się od wystą-pienia prof. dra hab. Tadeusza Wallasa, Dziekana Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM i obecnego Kie-rownika Zakładu Kultury Politycznej, który powitał uczestników spotkania, podkreślając rolę i znacznie kultury po-litycznej w badaniach politologicznych. W tym miejscu należy podziękować prof. T. Wallasowi za życzliwość i wsparcie (także finansowe) konferencyjnej inicja-tywy. Od podobnych podziękowań swoje wystąpienie rozpoczął kolejny mówca – prof. M. Kosman. W referacie zatytuło-wanym Dziesięć części cyklu „Na obrze-żach polityki” redaktor naukowy wszyst-kich tomów w syntetyczny sposób pod-sumował dotychczasową aktywność

ze-społu skupionego wokół Zakładu Kultu-ry Politycznej WNPiD UAM. Jednocze-śnie podkreślił, że zamknięcie pewnego etapu w działalności Zakładu nie kończy prowadzonych przez badaczy z nim zwią-zanych badań nad kultura polityczną i obrzeżami polityki. Słowa prof. M. Ko-smana potwierdził prof. T. Wallas, który – tym razem – wystąpił w roli Kierowni-ka Zakładu kultury Politycznej. W refe-racie na temat Zakład Kultury Politycz-nej wobec nowych wyzwań profesor na-kreślił nie tylko plany badawcze, ale raz jeszcze podkreślił rolę badań nad kultu-rą polityczną w refleksji politologicznej. W swoim wystąpieniu przypomniał rów-nież polskich uczonych, którzy mieli ol-brzymi wpływ na kształtowanie się teo-retycznych podstaw kultury politycznej. Mam tu na myśli takich badaczy jak: prof. Józef Siemieński, prof. Teodor Fi-lipak, prof. Jerzy J. Wiatr czy związany ze szkołą poznańską prof. Czesław Moj-siewicz. Następnie, przewodnicząca tej części obrad – prof. Iwona Hofman – od-dała głos gościom z Czech. Pierwszy głos zabrał dr Roman Baron, który w refera-cie zatytułowanym Czeski udział w cy-klach konferencyjnych Zakładu Kultury Politycznej UAM powiedział m.in. o bez-cennym znaczeniu interdyscyplinarnej polsko-czeskiej współpracy naukowej. Podkreślił rolę tych badań w perspekty-wie wychodzenia poza obszar własnego przedmiotu zainteresowań naukowych oraz znaczenia zróżnicowanego warsz-tatu badawczego dla refleksji kompara-tystycznej. Dr R. Baron wspominał tak-że tych, którzy przez lata wspierali me-rytorycznie i organizacyjne zespół prof. M. Kosmana, tj. profesorów Gerarda La-budę oraz Jana Seredykę. W wystąpie-niu młodego, acz wyróżniającego się bo-gatym dorobkiem naukowym, uczonego nie zabrakło wątków z zakresu badań nad stosunkami czesko-polskimi w XIX

i XX w. Wątek ten zdominował wypo-wiedź kolejnego mówcy, światowej sławy historyka prof. Jaroslava Pánka. Emery-towany profesor historii na Wydziale Fi-lozoficznym Uniwersytetu w Pradze i dy-rektor Czeskiego Instytutu Historycz-nego w Rzymie w interesujący i inspi-rujący sposób mówił o współpracy cze-skich i polcze-skich historyków na począt-ku trzeciego tysiąclecia, zwracając przy tym uwagę na wpływ uczonych z Czech i Polski na rozwój cywilizacji europej-skiej i poszerzenia horyzontów współcze-snej humanistyki. Prof. J. Pánek nawią-zał również do swojej współpracy i na-ukowych spotkań z prof. M. Kosmanem, które zaowocowały wieloma wspólnymi przedsięwzięciami naukowymi.

Kolejny temat, bardziej współcze-sny, ze względu na praktyczny charak-ter, acz wywołujący żywe zainteresowa-nie i reakcje słuchaczy, podjął prof. Petr Vorel. Uczony w referacie pt. Historio-grafia i społeczeństwo – problematyka oceny wyników naukowych w Republice Czeskiej zaprezentował sposób weryfika-cji i oceny badań historycznych w Cze-chach. Przy wykorzystaniu przygotowa-nej wcześniej prezentacji multimedialprzygotowa-nej zaprezentował kryteria oceny artykułów i monografii naukowych. Z kolei prof. Ji-ří Kocian w swoim wystąpieniu – w ca-łości w języku czeskim – zwrócił uwagę na główne tematy badawcze w Instytu-cie Historii Współczesnej Akademii Na-uk Republiki Czeskiej. Wykład ten był o tyle cenny, że dał niejako asumpt do poszukiwania wspólnego mianownika w historiografii czeskiej i polskiej. War-to tu także podkreślić, że we wszystkich powyższych wystąpieniach pojawiła się perspektywa dalszych wspólnych badań i zacieśniania współpracy w obszarach historyczno-politologicznych. Po wspól-nej dyskusji przyszedł czas na przerwę kawową, choć również i tu toczyły się

po-między uczestnikami spotkania ciekawe rozmowy.

Gospodarzem drugiej części konfe-rencji był prof. Grzegorz Łukomski. Po kilku minutach ustnego wprowadzenia i  czynnościach organizacyjnych oddał głos pierwszej prelegentce prof. Iwonie Hofman. Niezwykle interesujące wystą-pienie inaugurujące drugi panel konfe-rencji było związane z postacią Leopolda Ungera. Nie jest tajemnicą w środowi-sku naukowym, że prof. I. Hofman przy-padł zaszczyt – którego można pozazdro-ścić – opieki i badań nad zbiorem archi-waliów dziennikarza i publicysty o mię-dzynarodowym uznaniu. Lubelska uczo-na opowiedziała o postępach w porząd-kowaniu zbioru oraz wartości naukowej licznych materiałów, które wpisują się w – bliską prof. I. Hofman problematy-kę kultury politycznej.

Kolejne wystąpienie zostało osadzone w realiach międzywojnia, choć nie brako-wało także odniesień do współczesności. Prof. Artur Kijas zaprezentował na tle minionej epoki sylwetkę prezydenta Ga-briela Narutowicza. Poznański historyk w barwny i zarazem interesujący sposób mówił o kontrowersjach wokół G. Naru-towicza, jego zabójstwie oraz sposobach upamiętniania przez współczesnych tej nieodżałowanej postaci, szczególnie w pamiętnikarstwie.

W świat Henryka Sienkiewicza prze-niósł słuchaczy dr Bogumił Wojcieszak, który wygłosił referat pod niezwykle in-trygującym tytułem „Reakcyjna zgnili-zna” i „socjalistyczne pieski”, czyli wo-kół Sienkiewicza bez zmian?… (Na mar-ginesie Narodowego Czytania „Trylogii”). Inspiracją do podjęcia tematu była po-święcona Trylogii trzecia edycja Naro-dowego Czytania zorganizowana z ini-cjatywy prezydenta RP Bronisława Ko-morowskiego. Badacz odniósł się tym sa-mym do sporu wokół dzieła i jego

auto-ra, trafnie zbijając argumenty przeciw-ników Henryka Sienkiewicza.

W referacie „Podsłuchy” jako czynnik kształtujący polską scenę polityczną dr Dariusz Skalski powrócił do afery po-tocznie nazywanej „Rywingate”, przypo-minając tło fakty i sekwencję wydarzeń bulwersującej opinię publiczną sprawy. Wystąpienie to miało jednak nieco szer-szy charakter. Dr D. Skalski starał się bowiem wykazać związek pomiędzy po-lityką, nowymi technologiami a funkcjo-nowaniem organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Uwagi i spostrzeżenia badacza były o tyle cenne, że w ostat-nich miesiącach i latach modne – nieste-ty – stało się podsłuchiwanie i nagrywa-nie innych, a następi nagrywa-nie wykorzystywa-nie tak zdobytych materiałów w celach politycznych.

Jako ostatni głos zabrał dr Bartłomiej Secler, który przybliżył słuchaczom pro-blematykę Politycznego wymiaru sporu o przeszłość. W swoim wystąpieniu ba-dacz zwrócił uwagę na zjawisko instru-mentalnego traktowania historii przez polityków i ugrupowania różnych opcji. Prezentowane spostrzeżenia stanowi-ły przyczynek do dalszych pogłębionych badań w tym zakresie, które dr B. Sec-ler zamierza podjąć w pracy naukowej. Referat ten wyczerpał plan drugiej czę-ści konferencyjnego spotkania. Po pyta-niach, dyskusji i podsumowaniu obrad przez prof. M. Kosmana uczestniczy kon-ferencji udali się na wspólny obiad, by po godzinie powrócić na salę obrad.

Trzecia część międzynarodowego zjaz-du, której przewodniczył prof. Tadeusz Wallas, różniła się od dwóch poprzed-nich. Nie zostały bowiem zaplanowa-ne referaty, a prezentacja książek au-torstwa zaproszonych gości z Czech. Za-nim jednak doszło do promocji publika-cji i ich autorów, głos zabrał dr Adam Marszałek, prezes toruńskiego

Wydaw-nictwa Naukowego Adama Marszałek, którego nakładem ukazały się publika-cje czeskich historyków. Dr A. Marsza-łek w barwny i niepozbawiony humo-rystycznych wątków sposób, przybliżył kulisy współpracy z czeskimi autorami oraz zwrócił uwagę na walory naukowe promowanych dzieł.

Następnie głos zabrał prof. M. Ko-sman, który szczegółowo przestawił biografię naukową profesorów Jarosla-va Pánka i dr Petra Vorela oraz zrecen-zował prace ich autorstwa (w kolejno-ści): Czechy a Polska na progu czasów nowożytnych3 _{oraz Od srebrnego talara} do światowego dolara. Narodziny tala-ra i jego droga w europejskim i świato-wym obiegu pieniężnym XVI– XX wie-ku4_{. Poznański recenzent podkreślił, że} są to prace wybitne. W tym miejscu war-to przywar-toczyć słowa prof. M. Kosmana z przedmowy do książki prof. J. Pánka. W tym bowiem duchu profesor wypo-wiadał się w trakcie swojego wystąpie-nia o czeskich uczonych: „Czesi a Polska na progu czasów nowożytnych stanową dzieło z pełną dokumentacją naukową, owoc studiów i przemyśleń polihistora z Pragi w ciągu kilku dziesięcioleci, ale przede wszystkim publikowanych po raz pierwszy już w XX w. Napisane komuni-katywnym, literackim językiem – coraz rzadziej dzisiaj już niestety spotykanym – z bogatą egzemplifikacją faktograficz-ną stanowi lekturę pouczającą i pasjo-nującą. Zebrane tu studia wzbogacają trwale historiografię zarówno Czech, jak i Polski. Stanowią też dowód owocnej

na-3 _{J. Pánek, Czechy i Polska na progu}

cza-sów nowożytnych, Toruń 2014, ss. 639.

4 _{P. Vorel, Od srebrnego talara do}

świato-wego dolara. Narodziny talara i jego droga w europejskim i światowym obiegu pienięż-nym XVI–XX wieku, Toruń 2010, ss. 183 +

ukowej współpracy, która w niejednym wypadku przybrała charakter trwałej przyjaźni”5_.

Trzecią promowaną książką była pu-blikacja autorstwa dra Romana Barona zatytułowana Ambasadorowie wzajem-nego zrozumienia. Niedocenieni twórcy pomostów między polską i czeską kulturą (XIX– XXI w.)6_{. Sylwetkę praskiego} ba-dacza przybliżyła zebranym dr Elżbieta Lesiewicz, której równie bliska jest pro-blematyka stosunków polsko-czeskich. Dr E. Lesiewicz w  swojej prezentacji zwróciła uwagę nie tylko na wątki bio-graficzne dra R. Barona, w których moż-na odmoż-naleźć liczne związki z Polską, ale także pokaźny dorobek naukowy i rze-telność w zakresie podejmowanej przez niego problematyki.

Następnie głos zabrali sami autorzy. Mówili o  swoich fascynacjach nauko-wych, kulisach powstawania promowa-nych książek i planach na przyszłość.

5 _{J. Pánek, Czechy i Polska…, s. 23.} 6 _{R. Baron, Ambasadorowie wzajemnego}

zrozumienia. Niedocenieni twórcy pomostów między polską i czeską kulturą (XIX–XXI w.),

Toruń 2013, ss. 372.

Badacze odpowiadali także na pytania z sali. Słuchacze mogli nabyć promowa-ne książki (zadbał o to dr A. Marszałek), które autorzy chętnie podpisywali. Koń-cząc spotkanie, zarówno prof. T. Wallas, jak i prof. M. Kosman wyrazili nadzieję, że współpraca polsko-czeska będzie roz-wijać się w najbliższych latach i zaowo-cuje wieloma wspólnymi inicjatywami i przedsięwzięciami badawczymi. W po-dobnym duchu wypowiedział się prof. J. Pánek, dziękując za zaproszenie do Poznania, gościnę oraz inspirującą dys-putę naukową.

Organizatorami i sekretarzami kon-ferencji byli dr Elżbieta Lesiewicz oraz piszący niniejsze słowa, zaś nadzór me-rytoryczny (naukowy) sprawowali prof. Marceli Kosman oraz prof. Tadeusz Wallas.

Drugiego dnia pobytu w Poznaniu go-ście z Czech zwiedzili m.in. odrestau-rowany gmach Muzeum Henryka Sien-kiewicza przy poznańskim Starym Ryn-ku 84.

„