WALIDACJA STERYLIZACJI – PRZYSZŁOŚĆ POLSKICH SZPITALI
VALIDATION OF STERILIZATION – THE FUTURE OF POLISH HOSPITALS
STRESZCZENIE: Sterylizacja wyrobów medycznych prowadzi do uzyskania produktów wol-nych od drobnoustrojów, a więc bezpieczwol-nych dla pacjenta. Nadzór nad przebiegiem tych pro-cesów jest istotnym elementem systemu zarządzania jakością. Walidacja sterylizacji oraz bieżą-ce monitorowanie probieżą-cesów to probieżą-cedury zalecane w normach. W niniejszej pracy, na przykła-dzie wysokotemperaturowej sterylizacji parowej, przedstawiono przebieg procedur kwalifika-cji instalacyjnej (IQ), kwalifikakwalifika-cji operacyjnej (OQ) i kwalifikakwalifika-cji procesowej (PQ), wraz z opisem przeprowadzanych testów i zasadami interpretacji uzyskiwanych wyników.
SŁOWA KLUCZOWE: sterylizacja, sterylizacja wyrobów medycznych, sterylny wyrób, walida-cja sterylizacji
ABSTRACT: Sterilization of the medical devices leads to products free of microorganisms and therefore to safe for the patients. The supervision over the course of these processes is an es-sential element of the quality management system. The validation and ongoing monitoring of sterilization processes are procedures recommended in the standards. In this study was pre-sented a high-temperature steam sterilization and course qualification procedures like an in-stallation qualification (IQ), operational qualification (OQ) and performance qualification (PQ) with a description of the testing and rules of interpretation of the results.
KEY WORDS: sterile product, sterilization, sterilization of medical devices, validation of steri-lization
Dział Centralnej Sterylizacji, Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach,
ul. Wybrzeże Armii Krajowej 15, 44-101 Gliwice, Tel.: (32) 278 92 30, Fax: (32) 231 35 12, e-mail: aleksandra.garbusinska@io.gliwice.pl Wpłynęło: 28.07.2015 Zaakceptowano: 13.08.2015 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2015042
WSTĘP
Wysoka jakość sterylnych wyrobów medycznych stano-wi gwarancję bezpieczeństwa pacjenta. Wyrób wytwarzany w procesie sterylizacji to produkt wolny od zdolnych do ży-cia drobnoustrojów, z poziomem zapewnienia sterylności SAL-6 (ang. sterility assurance level) [1, 2]. Wymogi
dotyczą-ce jakości sterylnych produktów zostały określone w: Dyrek-tywie 93/42/EWG, Ustawie z dnia 20 maja 2010 roku o wy-robach medycznych oraz polskich normach PN -EN ISO 9001 i PN-EN ISO 13485, odnoszących się do systemu za-rządzania jakością [3–6]. Realizacja polityki jakości opiera się na postępowaniu zgodnie z opracowanymi procedurami oraz kontrolowaniu ich przestrzegania. Jest to warunek uzy-skania powtarzalności przeprowadzanego procesu, a spra-wowanie stałego nadzoru służy wykrywaniu i rejestrowaniu
niezgodności, ewentualnej weryfikacji procedur oraz wpro-wadzaniu korekt. Normy kwalifikują sterylizację do kate-gorii procesów tzw. specjalnych, których skuteczności nie można weryfikować poprzez badanie produktu, ale wyłącz-nie poprzez walidację i monitorowawyłącz-nie [5, 7]. Podmioty me-dyczne świadczące usługi są zobowiązane do walidowania procesów specjalnych, co wynika z zapisu zawartego w nor-mie PN-EN ISO 9001 (pkt 7.5.2) [5].
Co wobec powyższego oznacza pojęcie „procesy walido-wania”?
Walidacja została zdefiniowana jako udokumentowa-na procedura, której celem jest „(…) otrzymanie, zapisanie i interpretacja danych, wymagane do wykazania, że prze-prowadzając dany proces, zawsze otrzyma się produkt zgod-ny z wcześniej określozgod-nymi specyfikacjami” [8]. Pozytywzgod-ny wynik przeprowadzonej procedury walidacji sterylizacji jest
równoznaczny z gwarancją osiągnięcia wymaganego w pro-cesach sterylizacji SAL-6. Z kolei rutynowe monitorowanie
procesu powinno potwierdzać uzyskany wynik. Zalecenia odnośnie walidacji procesów sterylizacji produktów stoso-wanych w zakładach opieki zdrowotnej są zawarte w nor-mach PN-EN ISO 17665-1 oraz PN-EN ISO 14937 [7, 8]. Dotyczą one również farmacji, jednakże w tym obszarze wprowadzono uregulowania prawne zobowiązujące wy-twórców do walidowania procesów zgodnie z wymagania-mi Dobrej Praktyki Wytwarzania [9].
Walidacja sterylizacji przebiega w trzech etapach: kwa-lifikacja instalacyjna (ang. instalation qualification – IQ), kwalifikacja operacyjna (ang. operational qualification – OQ) oraz kwalifikacja procesowa (ang. performance qu-alification – PQ). Aby uznać proces walidacji za kompletny, przeprowadzone muszą zostać wszystkie trzy fazy.
Kwalifikacja instalacyjna została określona jako „(…) proces uzyskiwania i dokumentowania dowodów na to, że urządze-nie zostało dostarczone i zainstalowane zgodurządze-nie ze specyfika-cją” [8]. Dla użytkownika urządzenia pozytywny wynik IQ jest równoznaczny ze sprawnością techniczną sterylizatora i goto-wością do pracy zgodnie z zasadami określonymi przez pro-ducenta. Kolejnym etapem jest kwalifikacja operacyjna, czyli „ (…) proces uzyskiwania i udokumentowania dowodów na to, że zainstalowany sprzęt działa w granicach wcześniej określo-nych zakresów, gdy jest używany zgodnie z jego procedura-mi działania” [8]. Pozytywny wynik OQ stanowi gwarancję, że urządzenie funkcjonuje zgodnie z jego specyfikacją i prze-znaczeniem oraz jest przygotowane do użytkowania. Jeśli IQ i OQ zostaną zakończone z wynikiem pozytywnym, steryliza-tor zostaje zakwalifikowany do PQ, określanej jako „(…) pro-ces uzyskiwania i dokumentowania dowodów na to, że sprzęt zainstalowany i obsługiwany według procedur działania dzia-ła konsekwentnie zgodnie z wcześniej określonymi kryteriami i w wyniku tego daje produkt odpowiadający jego specyfika-cji” [8]. Podczas kwalifikacji procesowej sprawdzana jest mi-krobójczość procesu. Badane są parametry krytyczne, osiąga-ne w przebiegu cykli z uwzględnieniem wartości granicznych.
Procedury kwalifikacyjne są wykonywane w różnych przedziałach czasowych. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się walidacja prospektywna, przeprowadzana jeszcze przed nowym i niestosowanym procesem. Takie postępowanie ułatwia dokonywanie korekt i umożliwia modyfikację pro-cesu przed rozpoczęciem produkcji docelowej. Najczęściej przeprowadza się jednak walidację retrospektywną, któ-ra może być wykonywana tylko w przypadku znanego i już stosowanego procesu. Nie jest natomiast zalecana walidacja równoczesna, w przypadku której procedury kwalifikacyjne przebiegają w czasie rutynowej produkcji. W Zaleceniach Dobrej Praktyki Wytwarzania wskazano ponadto na korzy-ści związane z przeprowadzeniem kwalifikacji projektu DQ, jako procedury sprawdzającej przygotowanie projektu po-mieszczeń, instalacji i wyposażenia w sposób zapewniający
produkcję zgodą z zaplanowanym i przyjętym schematem technologicznym [9].
Przystąpienie do procedury walidacyjnej wymaga prze-prowadzenia szeregu wstępnych czynności kontrolnych, ta-kich jak: przegląd aktualnych świadectw wzorcowania przy-rządów pomiarowych, analiza posiadanych przez pracowni-ków stosownych kwalifikacji, przegląd opracowanych pro-cedur, przegląd dokumentów związanych z prawidłową ob-sługą urządzeń itp. Poniżej przedstawiono zasady przepro-wadzania procedur w ramach poszczególnych kwalifikacji oraz przykłady wykonywanych testów wraz z zasadami in-terpretacji otrzymanych wyników i ich dokumentowania.
KWALIFIKACJA INSTALACYJNA
Sterylizator przekazywany użytkownikowi powinien być sprawny, zgodny z wytycznymi producenta, dyrektywami europejskimi i aktualnymi normami technicznymi oraz wy-specyfikowany w zakresie zastosowań w procesach steryli-zacyjnych. W procedurze kwalifikacyjnej kontroli podlega urządzenie kompletne (wraz ze wszystkimi elementami po-mocniczymi, sygnalizacją nieprawidłowości działania oraz bezpieczeństwem obsługi). Szczególnego sprawdzenia wy-magają media, zwłaszcza parametry fizykochemiczne wody zasilającej, z której produkowana jest para wodna, będąca czynnikiem sterylizującym [10–12].
Pozytywny wynik IQ oznacza sprawność techniczną ste-rylizatora i zarazem dopuszcza urządzenie do kolejnych ba-dań w ramach procedury kwalifikacyjnej OQ.
Kwalifikacja QQ
Przeprowadzany test Kryteria akceptacji wyniku testu 1 – weryfikacja sprzętu
walidacyj-nego
Przyrządy pomiarowe użyte pod-czas kwalifikacji muszą być zidenty-fikowane i posiadać aktualne świa-dectwa wzorcowania
2 – sprawdzenie funkcjonowania aktywnych programów w pustej ko-morze
Przebieg programu bez komunika-tów o zakłóceniach
3 – sprawdzenie uprawnień dostę-pu na poziomie użytkownika oraz weryfikacja komunikatów błędów
Poziom użytkownika dostępny, ko-munikaty w trakcie symulacji błę-dów są prawidłowe
4 – sprawdzenie profilów pustej ko-mory dla stosowanych programów (z 13 termoelementami)
Dla zmierzonych wartości: odchyle-nia temperatur między sobą w trak-cie czasu utrzymania <2,0 K, czas wyrównania* wszystkich czujni-ków temperatury sterylizacji osią-gnął poziom <15 sekund, wszyst-kie czujniki są w trakcie czasu utrzy-mania** w obrębie pasma tempe-ratur <3,0 K
Tabela 1. Wykaz testów przeprowadzanych w ramach kwalifikacji OQ (na podstawie [11–13]).
* – czas, który upływa między osiągnięciem temperatury sterylizacji w pomia-rowym punkcie odniesienia a osiągnięciem temperatury sterylizacji we wszyst-kich punktach wsadu;
** – okres, w którym temperatury w pomiarowym punkcie odniesienia i we wszyst-kich punktach wsadu są utrzymywane w przedziale temperatury sterylizacji.
KWALIFIKACJA OPERACYJNA
W testach kwalifikacyjnych sterylizator jest sprawdzany podczas działania, w warunkach określonych przez produ-centa. Wykaz testów przeprowadzanych w ramach tej pro-cedury przedstawiono w Tabeli 1, wraz z oceną uzyskanych wyników podlegających analizie w odniesieniu do przyję-tych kryteriów akceptacji. Podczas OQ badane są wszyst-kie aktywne programy przeznaczone do zastosowań ruty-nowych, uwzględniające potrzeby użytkownika w zakre-sie rodzajów sterylizowanych wyrobów, a także cykle te-stowe, tj. szczelności oraz Bowiego-Dicka [10]. W ramach kwalifikacji operacyjnej wykonuje się również następują-ce testy: symulacje błędów, komunikaty błędów w trakcie trwania cyklu oraz sprawdzanie uprawnień dostępu użyt-kownika do programów urządzenia. Prawidłowy przebieg cykli, bez zasygnalizowanych błędów w trakcie pracy, jest spełnieniem wyznaczonych kryteriów akceptacji. Rozkład temperatury w całej komorze sprawdza się z wykorzysta-niem testu profilu pustej komory (w cyklach bez załadun-ku) (Ryc. 1). W celu rejestrowania w trakcie procesu tem-peratury i ciśnienia rozmieszcza się przestrzennie w kilku-nastu punktach pomiarowych czujniki z sondami. Wybra-ne punkty pomiarowe są dokumentowaWybra-ne na schemacie ko-mory sterylizatora. Uzyskane wyniki rejestrów powinny po-twierdzać utrzymywanie prawidłowych parametrów stery-lizacji w granicach tolerancji oraz równomierność ich roz-kładu w komorze [11–13]. Pozytywny wynik OQ gwaran-tuje funkcjonalność urządzenia i gotowość do rutynowego przeprowadzania cykli zgodnych ze specyfikacją, a zarazem dopuszcza sterylizator do przeprowadzenia kwalifikacji pro-cesowej.
KWALIFIKACJA PROCESOWA
PQ jest ostatnim etapem walidacji sterylizacji, oceniają-cym mikrobójczość procesu. Zakłada się, iż udowodniona w IQ sprawność techniczna sterylizatora, a w OQ prawidło-wość i powtarzalność przeprowadzanych procesów, powin-ny gwarantować uzyskanie poziomu sterylności SAL=10-6.
W ramach kwalifikacji procesowej przeprowadza się szereg testów, które zamieszczono w Tabeli 2.
Poniżej przedstawiono opisy wykonywanych testów w ramach PQ, wraz z zasadami oceny uzyskanych wyników.
KONFIGURACJA WSADÓW REPREZENTATYWNYCH
Wsady reprezentatywne, inaczej wzorcowe, które są kon-figurowane w celu przeprowadzania testowania, zdefiniowa-no jako wsady zawierające „(…) produkt, który będzie ruty-nowo poddawany obróbce i jest przydzielony do rodzin(-y) produktu zgodnego z jednym produktem lub wieloma pro-duktami wyznaczonymi do procesu sterylizacji lub który reprezentuje rodziny produktu stwarzające największe ob-ciążenie procesu sterylizacji” [8]. Kwalifikacji podlegają za-równo wsady wzorcowe jednorodne, jak i mieszane o kon-figuracjach stosowanych w rutynowej działalności, z prze-strzeganiem zasady, by kompletowanie przebiegało z uży-ciem produktów należących do tych samych rodzin, a więc
Ryc. 1. Test profilu pustej komory (na podstawie [12]).
Kwalifikacja PQ
Przeprowadzany test Kryteria akceptacji wyniku testu Konfiguracja wsadów
reprezenta-tywnych
Dla walidowanego programu zo-stał zdefiniowany wsad wzorcowy, zgodny z opisem; wsady wzorcowe zostały przypisane do odpowiednie-go programu
Rozkład temperatur i ciśnienia w komorze ze wsadem w progra-mie 134°C
Temperatura sterylizacji wraz z war-tościami granicznymi: 134°C (4°C, 0°C), ciśnienie wraz z wartością gra-niczną 3 bary (±10%), maksymal-ny czas wyrównania 15 sekund, F0≥ 15 min
Kwalifikacja mikrobiologiczna wsa-dów metodą nadzabicia
Wyniki wszystkich testów wykazały brak wzrostu drobnoustrojów (do-tyczy cyklu pełnego oraz półcyklu) Suchość wsadu po procesie
stery-lizacji
Zgodnie z normą PN-EN 285 su-chość dla wsadu tekstylnego nie powinna być większa niż 1%, a dla wsadu narzędziowego – 0,2% Prawidłowość otwierania opakowań
po procesie sterylizacji parą wodną
Otwieranie opakowań papierowo-foliowych po sterylizacji parą wod-ną jest prawidłowe
Wytrzymałość zgrzewów zamykają-cych po procesie sterylizacji
Zgodne z normą PN-EN 686-5 wy-trzymałość połączeń opakowań nie powinna być mniejsza niż 1,5 N/15 mm szerokości po poddaniu proce-sowi sterylizacji
Tabela 2. Wykaz testów przeprowadzanych w ramach kwalifikacji PQ (na podstawie [12, 13]).
niekoniecznie identycznych. Zapis ten jest bardzo istotny w walidacji sterylizacji w warunkach szpitalnych, w których przeprowadzane są procesy dla wsadów o bardzo zróżnico-wanych wzorach, kompletozróżnico-wanych na bieżąco, w zależno-ści od zsyłanego z oddziałów materiału. W specyfikacji wsa-du reprezentatywnego zamieszcza się krótki opis wielkości wsadu, wyrażony w jednostkach wsadowych, z określeniem sterylizowanych wyrobów i zastosowanych opakowań stery-lizacyjnych, ze sposobem załadunku komory sterylizatora, opisem wielkości pakietów, ewentualnym określeniem wagi pakietów itp. Każdy wsad wzorcowy musi być przypisany do konkretnego programu.
ROZKŁAD TEMPERATURY I CIŚNIENIA W KOMORZE ZE WSADEM REPREZENTATYWNYM
Pomiary temperatury oraz ciśnienia są dokonywane w usta-lonych, odpowiednio oznakowanych i udokumentowanych na schemacie, punktach wsadu. Przykład rozmieszczenia sond we wsadzie reprezentatywnym przedstawiono na Ryc. 2.
Wybrane punkty pomiarowe są trudnymi miejscami dla penetracji czynnika sterylizującego. Są rozmieszczane w miejscach pomiędzy pakietami w koszu, wewnątrz pa-kietów oraz zawsze w odpływie komory. W każdym wybra-nym punkcie parametry procesu sterylizacji – tj. tempera-tura i ciśnienie – są rejestrowane, a wyniki przedstawiane na wykresach (Ryc. 3). W przebiegu cyklu każdy z ustalo-nych programów powinien utrzymywać prawidłowe war-tości zmienne, mieszczące się w granicach tolerancji okre-ślonej dla programu 134°C±4°C, z maksymalnym czasem wyrównania 15 sekund. We wszystkich punktach pomiaro-wych wartości zmienne osiągane w czasie trwania cyklu słu-żą wyznaczeniu maksymalnej, minimalnej i średniej tempe-ratury sterylizacji oraz najzimniejszego punktu w komorze. Uzyskane pomiary są przedstawiane w odniesieniu do śred-niej wartości wskaźnika F0 obliczonego statystycznie. Przy-kładowe wartości F0 dla poszczególnych punktów pomiaro-wych przedstawiono na Ryc. 4.
Wskaźnik F0 został zdefiniowany w wymogach farma-kopealnych oraz w normach jako wskaźnik biobójczości
Ryc. 2. Rozmieszczenie oznakowanych sond we wsadzie reprezentatywnym (na podsta-wie [12]).
Ryc. 3. Parametry sterylizacji w fazie ekspozycji rejestrowane przez sondy (na podstawie [12]).
procesu, w odniesieniu do programów sterylizacyjnych przeprowadzanych w temperaturze 121°C oraz do drobno-ustrojów posiadających wartość ,,z” równą 10 [°C]. Przyję-tym kryterium akceptacji jest wartość wskaźnika F0 ≥15 [2, 8, 14].
KWALIFIKACJA MIKROBIOLOGICZNA WSADÓW METODĄ NADZABICIA W CYKLACH PEŁNYCH ORAZ W PÓŁCYKLACH
W ocenie skuteczności mikrobójczej procesów można zastosować jedną za poniższych metod:
t inaktywację drobnoustrojów wzorcowych;
t inaktywację populacji drobnoustrojów w jej stanie naturalnym;
t inaktywację drobnoustrojów wzorcowych w połą-czeniu z metodą zanieczyszczenia mikrobiologicz-nego.
W odniesieniu do wyrobów medycznych poddawanych reprocesowaniu, zalecana jest metoda pierwsza z wymie-nionych, określana również metodą nadzabicia. Procedura ta została zdefiniowana jako „(…) postępowanie przekra-czające takie, które jest wymagane do osiągnięcia określo-nych wymagań sterylności” [7]. Skuteczność mikrobójcza jest oceniana w oparciu o odpowiedź wskaźnika biologicz-nego na symulowane najtrudniejsze warunki sterylizacji. Inaktywacja bądź brak inaktywacji wskaźnika biologiczne-go w tych warunkach są interpretowane odpowiednio jako biobójczość lub brak biobójczości procesu, a prawdopodo-bieństwo uzyskania niesterylnego wyrobu po procesie jest znikome, określone wartością SAL-6. Minimalne
prawdopo-dobieństwo uzyskania niesterylnego wyrobu oznacza rów-nocześnie osiągnięcie najwyższego poziomu bezpieczeń-stwa dla pacjenta. Symulowane maksymalne obciążenie dla sprawdzenia procesu sterylizacji jest możliwe po spełnieniu kilku warunków:
t stosowany jest biologiczny wzorzec obciążenia, któ-rym jest wskaźnik biologiczny spełniający wymogi określone w PN-EN ISO 11138 1–3, charakteryzujący
się wyjątkową opornością na dany proces, znacznie przewyższającą oporność drobnoustrojów będących naturalnym zanieczyszczeniem. Wskaźnik zawiera nośnik zaszczepiony drobnoustrojem wzorcowym. W kontroli sterylizacji parowej zaleca się spory szczepu Geobacillus stearothermophilus, pochodzą-cego z uznanych kolekcji. Wskaźnik zawiera nomi-nalną populację drobnoustrojów ≥1,0×105,
odzna-czającą się opornością wyrażoną wartością D [mi-nuty] oraz wartością ,,z” [°C] [15, 16]. Dopuszcza się stosowanie tzw. samodzielnych wskaźników bio-logicznych, tj. w postaci ampułki z podłożem i za-szczepionym nośnikiem, wskaźników w przyrzą-dach testowych PCD, a także zawiesin spor organi-zmu testowego do bezpośredniego zaszczepiania ste-rylizowanego wyrobu;
t stosowane są wskaźniki z nominalną populacją drob-noustroju wyższą od minimalnej zalecanej w normie PN -EN ISO 11138-3, czyli z populacją o wartości 106
lub wyższej;
t testowaniu poddawane są wsady trudne, tj. repre-zentatywne;
t ustalane są warunki bardziej krytyczne od standar-dowych poprzez zastosowanie metody połowy cyklu (inaczej półcyklu lub cyklu częściowego), aby w tych warunkach – tj. w warunkach obniżonego poziomu działania czynnika sterylizacyjnego – ocenić sku-teczność sterylizacji. Liniową kinetykę inaktywacji organizmu wzorcowego z populacją 106 w procesie
pełnym oraz półcyklu przedstawiono na Ryc. 5. Zarówno w cyklu pełnym, jak i w częściowym przyjętym kryterium akceptacji skuteczności procesu jest stwierdzenie
Ryc. 4. Wartości F0 uzyskane w poszczególnych punktach pomiarowych (na podstawie [13]).
Ryc. 5. Kinetyka inaktywacji organizmu wzorcowego Geobacillus
stearo-thermophilus z populacją 106 w cyklu pełnym i w półcyklu (na
braku wzrostu organizmu testowego, natomiast poprzez ekstrapolację uzyskanych wyników określa się prawdopo-dobieństwo przeżycia organizmu testowego równe 10-6.
W normie PN -EN ISO 14161 (pkt 7.2) zawarto następują-ce zapisy odnośnie wymaganego poziomu redukcji drobno-ustroju wzorcowego:
t pełny proces sterylizacji zapewnia przynajmniej dwunastologarytmiczną redukcję wskaźnika biolo-gicznego z minimalną opornością;
t w przypadku metody półcyklu uzyskuje się co naj-mniej sześciologarytmiczną redukcję.
Z Ryc. 5 wynika, że prawdopodobieństwo uzyskania wy-niku dodatniego w cyklu częściowym jest wyższe w porów-naniu z cyklem pełnym. Wykres obrazuje ponadto istotną zależność pomiędzy czasem zabicia drobnoustroju a jego ilością oraz opornością na parametry sterylizacji. Zabicie organizmu wzorcowego z większą populacją oraz wyższą opornością na parametry sterylizacji wymaga dłuższej eks-pozycji w porównaniu z drobnoustrojem będącym zanie-czyszczeniem z mniejszą populacją [17].
SUCHOŚĆ WSADU PO PROCESIE
STERYLIZACJI
Wysterylizowane pakiety tekstylne bądź narzędziowe mogą zawierać pozostałości wilgoci po procesie, co może sygnalizować nieprawidłowości pracy sterylizatora w pakie-towaniu zestawów i w komplew pakie-towaniu wsadu. Poziom wil-gotności wsadu jest wskaźnikiem wyrażanym procentowo. Oblicza się go według wzoru, z wykorzystaniem danych do-tyczących masy pakietu przed i po sterylizacji. Kryteria ak-ceptacji są zróżnicowane dla masy pakietów testowych tek-stylnych oraz narzędziowych [10].
WYTRZYMAŁOŚĆ ZGRZEWÓW ZAMYKAJĄCYCH PO PROCESIE STERYLIZACJI ORAZ PRAWIDŁOWOŚĆ OTWIERANIA
OPAKOWAŃ
Po procesie istnieje możliwość wtórnego skażenia za-wartości pakietów, spowodowana nieszczelnością opako-wań oraz ich nieprawidłowym otwieraniem, stąd sprawdze-niu podlegają parametry wytrzymałościowe wykonywanych zgrzewów zamykających rękaw papierowo-foliowy z uży-ciem zgrzewarki. Badania wykonuje się metodą rozrywania próbek rękawa poddanego oraz niepoddanego cyklowi ste-rylizacyjnemu [18].
DOKUMENTOWANIE PRZEPROWADZONYCH
PROCEDUR KWALIFIKACYJNYCH IQ, OQ, PQ
Wyniki kolejno przeprowadzanych badań są reje-strowane na formularzach będących częścią dokumentu
walidacyjnego. Dla każdego wykonywanego testu jest opra-cowany osobny formularz, zawierający: cel i przedmiot wy-konania testu, przebieg procedury sprawdzenia, użyte przy-rządy pomiarowe (jeśli będą konieczne) oraz określone kry-teria akceptacji dla testu. Dokumentowanie wyników na od-powiednim formularzu pozwala na przeprowadzanie analiz porównawczych i formułowanie wniosków. Osobne formu-larze dotyczą ewentualnych niezgodności wynikłych z bra-ku spełnienia kryteriów akceptacji. Te zdarzenia również podlegają rejestracji i analizie w celu podjęcia działań ko-rygujących. Przeprowadzona procedura walidacyjna koń-czy się podsumowaniem kwalifikacji IQ, OQ, PQ i wyda-niem raportu, zawierającego opisy testów wraz z wynika-mi i ich interpretacją. Raport z pozytywnym wynikiem po-twierdza zgodność wysterylizowanych produktów z wymo-gami norm. Natomiast wynik negatywny zobowiązuje użyt-kownika do przeanalizowania całości procesu w celu poszu-kiwania przyczyn powstałych niezgodności, następnie usu-nięcia tych przyczyn oraz przeprowadzenia rekwalifikacji procesu. Dokument z przeprowadzonej procedury walida-cyjnej podlega okresowemu przeglądowi i analizie, zwłasz-cza w przypadkach ewentualnych zmian mających znaczący wpływ na skuteczność procesu. Podstawą do przeprowadze-nia ponownej kwalifikacji są istotne zmiany dotyczące: para-metrów technicznych sterylizatora, oprogramowania, zmia-ny mediów i rodzajów materiałów eksploatacyjzmia-nych oraz procesu technologicznego itp. [8, 9, 11–13].
PODSUMOWANIE
W zakładach opieki zdrowotnej walidacja sterylizacji jest procedurą zalecaną w normach, jednak do tej pory brak jest uregulowań prawnych, które zobowiązywałyby do jej przeprowadzania. Z kolei w obszarze farmacji wymóg wa-lidacji jest usankcjonowany zapisami Dobrej Praktyki Wy-twarzania (ang. Good Manufacturing Practice), wynikają-cymi z Ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo Farmaceu-tyczne [9, 19]. Walidowane są nie tylko procesy cji produktów sterylizowanych finalnie, lecz także steryliza-cja komponentów i półproduktów mających zastosowanie w aseptycznej technologii produkcji leków. Czystość śro-dowiska produkcji, które stanowi ryzyko zanieczyszczenia produktu, podlega również bardzo rygorystycznym wymo-gom [2, 9].
Obecnie zauważa się wzrost zainteresowania szpitali wa-lidacją sterylizacji, aczkolwiek nadal są to nieliczne placów-ki medyczne. Powodem są nie tylko koszty procedury wy-magającej angażowania firmy zewnętrznej, ale i wątpliwo-ści co do sensu jej przeprowadzania. Istnieje bowiem zróż-nicowane podejście do pojęcia wsadu reprezentatywnego. Otóż o ile w zakładach farmaceutycznych produkcja jest masowa i możliwe jest precyzyjne skonfigurowanie wzoru
wzorcowego, o tyle w szpitalach każdy wsad jest inny, kom-pletowany na bieżąco. Zapisy w normach zezwalają jednak na kwalifikację procesu z użyciem wsadu wzorcowego trud-nego do zdefiniowania, jeśli będzie on konfigurowany z uży-ciem produktów należących do rodziny bądź rodzin produk-tów stwarzających największe obciążenie procesu. Zwracają również uwagę wytyczne zawarte w normie PN-EN 14937 (załącznik 6D) które dotyczą walidacji procesów sterylizacji sprzętu podlegającego reprocesowaniu. Są to zalecenia kie-rowane specjalnie do zakładów opieki zdrowotnej, w któ-rych tego typu sprzęt jest poddawany procedurom dekon-taminacyjnym. Dla tych właśnie procesów zaleca się prze-prowadzanie kwalifikacji mikrobiologicznej metodą nadza-bicia.
Sprawowanie pełnego nadzoru nad procesami steryliza-cji w zakładach opieki zdrowotnej to przeprowadzanie pro-cedury walidacyjnej, nieodłącznie powiązanej z rutyno-wym monitorowaniem. Powszechna dostępność norm, któ-re w sposób szczegółowy odnoszą się do wszystkich aspek-tów związanych z technologią sterylizacji, sprzyja tworzeniu procedur sprawowania nadzoru nad technologią steryliza-cji, a więc realizowaniu polityki jakości. Wydaje się, że wali-dacja sterylizacji w zakładach opieki zdrowotnej jest uzasad-niona i w niedalekiej przyszłości stanie się z pewnością wy-mogiem prawnym.
KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.
PIŚMIENNICTWO
1. Norma PN-EN 556-1:2002. Sterylizacja wyrobów medycznych. Wymagania dotyczące wyrobów medycznych określanych jako STERYLNE. Część 1. Wy-magania dotyczące finalnie sterylizowanych wyrobów medycznych.
Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Warszawa, 2011.
3. Dyrektywa Rady 93/42/EWG z dnia 14 czerwca 1993 r. dotycząca wyrobów medycznych.
4. Ustawa z dnia 20 maja 2010 roku o wyrobach medycznych. Dz.U. z 2010 r. Nr 107, poz. 679 z późn. zm.
5. Norma PN-EN ISO 9001:2001. Systemy zarządzania jakością. Wymagania. 6. PN-EN ISO 13485:2012. Wyroby medyczne. Systemy zarządzania jakością.
Wy-magania do celów przepisów prawnych.
7. Norma PN-EN ISO 14937:2011. Sterylizacja produktów stosowanych w ochro-nie zdrowia. Wymagania ogólne dotyczące charakterystyki czynnika sterylizu-jącego oraz opracowywania, walidacji i rutynowej kontroli procesu sterylizacji wyrobów medycznych.
8. Norma PN-EN ISO 17665-1:2008. Sterylizacja produktów stosowanych w ochro-nie zdrowia. Ciepło wilgotne. Część 1. Wymagania dotyczące opracowywania, walidacji i rutynowej kontroli procesu sterylizacji wyrobów medycznych. 9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 października 2008 roku w
spra-wie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania. Dz.U. z 2008r. Nr 184, poz. 1143 z późn. zm.
10. Norma PN-EN 285+A2:2011. Sterylizacja. Sterylizatory parowe. Duże steryliza-tory.
11. Dokumentacja walidacyjna sterylizatorów parowych 2012 r. MMM Muenche-ner Medizin Mechanik Polska, Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodow-skiej-Curie, Oddział Gliwice.
12. Dokumentacja walidacyjna sterylizatorów parowych 2014– 2015 r., TESTMEDI-CA. Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział Gliwice. 13. Dokumentacja walidacyjna sterylizatorów parowych 2013 r., ROFARM.
Cen-trum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział Gliwice. 14. Zastosowanie współczynnika F0 do oceny wyjaławiania nasyconą parą wodną
preparatów wodnych. In: Farmakopea Polska VII. Vol. 1. Urząd Rejestracji Pro-duktów Leczniczych, Warszawa, 2006.
15. Norma PN-EN ISO 11138-1:2008. Sterylizacja produktów stosowanych w ochronie zdrowia. Wskaźniki biologiczne. Część 1. Wymagania ogólne. 16. Norma PN-EN ISO 11138-3:2011. Sterylizacja produktów stosowanych
w ochronie zdrowia. Wskaźniki biologiczne. Część 3. Wskaźniki biologiczne dla procesów sterylizacji ciepłem wilgotnym.
17. Norma PN-EN ISO 14161:2010. Sterylizacja produktów stosowanych w ochro-nie zdrowia. Wskaźniki biologiczne. Wytyczne dotyczące wyboru, stosowania i interpretacji wyników.
18. Norma PN-EN 886-5:2001. Materiały i systemy opakowaniowe dla wyrobów medycznych przeznaczonych do sterylizacji. Część 5. Torebki zgrzewalne i za-mknięciem samoprzylepnym oraz rękawy papierowo-foliowe. Wymagania i metody badań.
19. Ustawa z dnia 6 września 2001r. Prawo farmaceutyczne. Dz.U. z 2001 r. Nr 126, poz. 1381.
