Zmiana warunków funkcjonowania sektora MSP wobec przystąpienia Polski do Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)OlI? 577. 2002. w Krakowie. Małgorzata Katedra. Kosala. Pnedslvblornoścl. linnowacli. Zmiana warunków funkcjonowania sektora MSP wobec przystąpienia Polski do Unii Europejskiej 1.. Wstęp. W okresie transformacji gospodarki polskiej na początku lat dziewięćdzie wielu indywidualnych przedsiębiorców borykało się z trudnościami adaptacyjnymi swoich firm do funkcjonowania w zmieniających się warunkach polskiej gospodarki. Sytuacji tej nie polepszały zarówno zmienne i niestabilne prawo podatkowe, słabo rozwinięta infrastruktura, wysoka inflacja, a co za tym idzie bardzo wysokie stopy oprocentowania kredytów (niechęć do podejmowania działalności inwestycyjnej), jak również brak wykształconej kadry menedżerskiej (brak podstawowych informacji o funkcjonowaniu w ramach wolnego rynku). Pomimo tak niekorzystnych warunków, powstanie, a następ nie rozwój sektora małych i średnich firm stał się faktem i spowodował konieczność analizy czynników i uwarunkowalI mających wpływ na funkcjonowanie firm omawianego sektora. siątych. 2. Sektor MSP w Polsce w latach 1990-1997 Zmiany jakie nastqpity w po 1990 r.,spowodowaly i przyczyniły się w póź niejszych latach do rozwoju małych i średnich firin w Polsce. Zmiany te łatwo dostrzec, dokonując chociażby analizy struktury zatrudnienia w sektorze prywatnym i publicznym w latach 1990-1997. W 1990 r. więccj niż polowa zatrudnionych ogółcm zawdzięczala swoje miejsca pracy pmlstwu (8582,7 tys.). Sytuacja ta ulegla całkowitej zmianic w ł997 r., kiedy to dwie na trzy osoby pracuj:lce zatrudnione byly w miejscach pracy stworzonych przez sektor.

(2) I. Ma/gO/'zaw Kosala. prywatny. Zmiany, jakie nastąpiły w strukturze zatrudnienia torów własno śc i, prezentuje tabela l .. odnośnie. do sek-. Tabela I. Liczba zatrudnionych w sektorze prywatnym i publicznym w Polsce (w tys.) 1990. 1995. 1996. 1997'. 16484,7 8582,7 7902,0. 15485,7 5979,7 9506,0. 15 84 1,9 5767,0 100 074,9. 16294,5 5426,5 10 868,0. Wyszczególnienie Ogółem. Sektor publiczny Sektor prywatny • stan na dziell 30 IX 1997 na pOd,tawie danych. Żr6dlo:. GUS.. Większość przed s i ębi ors tw w sektorze prywatnym w Polsce to przedsię bim'stwa male i śred nie, tzn. zatrudni ające nie więcej niż 250 pracowników. I tak np. w 1996 r. stanowiły one 99,7% I ogólnej liczby podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON. Ze względu na liczebno ść to wlaśnie te firm y skupiają uwagę patistwa i odgrywają niemalq rolę w gospodarce.. 3 lata (12%). 6 lat i więcej (34%) 2 lata (17%). l rok i mniej 15 %. Rys. I. Struktura liczby m"lych przedsiębiors tw (wedlug lat dzialalnośc i) w 1996 r. Źródło: Dzialall/w(ć gospodarcza małych przecl.~jęhi{)rsll\l. IV. /996 f., GUS, Warszawa 1997 ,. l Założenia polityki: rządu wobec II/(/Iy(,'/I i ,~I'Cdllich pr;,edsi(!bior.HIV IW lllta /998-2001, Ministerstwo Gospodarki, DCpllrtament Rzcmiosla Małych i Średnich Przeds iębiorst w. Warszawa 1998..

(3) I. Zmiana warunków fimkcjonowania sektora MS?" Interesujące. informacje można pozyskać, analizując strukturę małych i śred lat działalności na rynku (rys, l). Znacznie wyróżnia się duża grupa nowo powstałych przedsiębiorstw, istniejących mniej niż jeden rok (ok. 15% firm funkcjonujących na rynku), świadcząca o zainteresowaniu mieszkańców Polski samodzielnym prowadzeniem biznesu. Dwa lata na rynku funkcjonuje ok. 17% firm. Przy utrzymaniu takich tendencji można mówić o wzroście i rozwoju sektora MSP, zwlaszcza gdyby stworzono warunki stabilizujące sytuację społeczno-gospodarczą, pozwalająq na rzetelniejszą i pewniejszą ocenę trendów na przyszłość, jak również skupienie działm\ przedsiębiorców na rozwoju i wdrażaniu produktów. nich. przedsiębiorstw według. 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000. o. produkcja budownictwo. Imndcl. gastronomia. transport. obsługa. pozostała. [2[] liczba jednostek I2ITlliczba pracujących. Rys. 2. Liczba przedsiębiorstw i pracujących Źródło: opracowanie własne na podstawie:. (według. rodzaju. działałności). Dzia!afllo.vd gospodarcza 11Ittlych przedsiębiorstw. w 1996 r., GUS, Warszawa 1997.. Warto zwrócić uwagę na to, że aż 67% firm ma mniej niż S lat. Na tej podstawie można przypuszczać, że brak im doświadczenia, które okaże się dość istotnym czynnikiem mającym wplyw na niską konkurencyjność tych firm, w przypadku przystąpienia do UE. Biorąc pod uwagę liczbę małych przedsię biorstw oraz osób liczbę pracujących w tych przedsiębiorstwach (rys. 2),latwo zauważyć, że średnio zatrudniają nic więcej niż 3 osoby..

(4) I. Małgorzata. Kosa/a. 3. Kryteria przynależności do sektora MSP - rekomendacja Komlsll Europejskiej w sprawie deflnlcll małych i średnich przedsiębiorstw. Kryterium klasyfikacji, według którego wyodrębniane są przedsiębiorstwa i średnie, jest niezbyt dokładne, należałoby się zatem zastanowić nad warunkumi, jakie powinny firmy spełnić, by uznać je za przynałeżne do tego sektora. Dokonując podziału przedsiębiorstw Ila małe, średnie i duże, nałeży wziąć pod uwagę następujące kryteria: - jakościowe (np. samodzielność ekonomiczna i prawna, struktura Ol'ganizacyjna), - ilościowe (np. liczba zatrudnionych, roczne obroty, wartość firmy). Uwzględniając kryteria jakościowe, można stwierdzić, że firma mała to taka, w której: "mamy do czynienia z jednym właścicielem władnym podejmować samodziełne decyzje, a jej struktura organizacyjna charakteryzuje się prostotą , centralizacji} uprawnieli decyzyjnych,jak również wysokim stopniem spłaszczenia" . Firma duża natomiast to takli, w której mamy do czynienia: "z wysokim stopniem decentrałizacji uprawnieli decyzyjnych , smukłą i rozbudowanq strukturą organizacyjną". Definicje te są mało jednoznaczne, podobnie jak kryteria, które je wyznaczają. Trudno zatem jest dokonywać klasyfikacji na ich podstawie, dlatego, najczęściej dokonuje się klasyfikacji (podziału) na małe, ś rednie czy też duże firmy według kryteriów ilościowych, uwzględnia jąc niekiedy kryteria jakościowe. W różnych krajach odmienne wiełkości decydują o zaklasyfikowaniu firmy do określonej grupy wiełkości. Można je jednak pominąć i skupić się na dominujljCej, obowi'lzującej w UE. Według wytycznych Komisji Europejskiej z dnia 3 kwietnia 1996 r. "W sprawie definicji małych i średnich przedsiębiorstw" (96/280/EC) za przedsiębiorstwo średniej wiełkości uważa się takie, które speł nia następuj ijCe warunki: - średnioroczne zatrudnienie nie przekroczyło w poprzednim roku obrotowym 250 pracowników , - przychód netto ze sprzedaży towarów i u s ług oraz operacji finansowych w poprzednim roku obrotowym nie przekroczył 40 młn ecu (równowartość ok. 172,4młn zł) łub biłans na koniec roku nic przekroczył 27 mln ecu (ok . l ł6,37 małe. młn zł),. - jest niezależne. Przedsiębiorstwo kłasyfikowane jako małe powinno spełnić następuj'lce warunki: - średnioroczne zatrudnienie nie przekroczyło w poprzednim roku obrotowym 50 pracowników, - przychód netto ze sprzedaży towarów i uslug oraz operacji finansowych w poprzednim roku obrotowym nie przekroczył 7 młn ecu (ok. 30,17 mln zł) lub bilans na koniec roku nie przekroczył 5 mln ecu (ok. 2ł ,55 mln zł), - jest niez ależne..

(5) Zmiana warunków funkcjonowania sektora MSP",. I. Przez niezależność przedsiębiorstwa rozumie się sytuację, w której przedsiębiorstwa inne niż małe i średnie nie posiadają w nim: - więcej niż 25% wkładów, udziałów czy też akcji, - prawa do ponad 25% udziału w zyskach, - więcej niż 255 głosów w zgromadzeniu wspólników. Analizując według tych kryteriów strukturę przedsiębiorstw działających w poszczególnych krajach, zauważyć można, że stanowią one (podobnie jak i w Polsce) zasadniczą ich część. I tak np. male i średnie przedsiębiorstwa stanowią 99,8% wszystkich firm działających w obrębie Unii Europejskiej.. 4. Rola I znaczenie drobnel. przedsiębiorczości. Struktura zatrudnienia, struktura podmiotowa gospodarki krajów UE czy też obrotów firm wskazują na znaczenie drobnej przedsiębiorczości. Ponad 15 mln małych i średnich przedsiębiorstw zatrudnia ok. 66% siły roboczej, dokonując ok. 65% obrotu l . Sektor ten w każdych warunkach ma wyjqtkowe znaczenie dla takich ważnych dla gospodarki spraw, jak: - tworzenie nowych miejsc pracy, dzięki czemu następuje rozwiązanie jednego z najtrudniejszych problemów społeczno-gospodarczych, jakim jest bezrobocie, - racjonalna alokacja zasobów, - innowacje i unowocześnianie struktury przemysłowej. Dwie pierwsze funkcje szczególnie mocno akcentowane są w przypadku krajów mniej uprzemysłowionych, gdzie zakłada się, że sektor MSP: - stosując prostsze techniki produkcyjne o bardziej pracochłonnym charakterze, absorbuje nadmiar siły roboczej, - pozwała na zatrudnianie kobiet, imigrantów z terenów rolniczych i ludzi młodych w skałi większej niż firmy duże, - dostarcza wyrobów i usług niższej jakości, produkowanych po niższych kosztach i sprzedawanych często na kredyt, co odpowiada rzcczywistemu zapotrzebowaniu ludzi biednych, - gospodaruje bardziej oszczędnie i produktywnie, wydajniej wykorzystuje kapitał, oszczędności, przedsiębiorczy talent i inne środki, - tworzy związek z nowoczesnymi przedsiębiorstwami, sprzedając ich produkty i wykm\czając lub uzupełniaj~lc je dla cełów dalszej odsprzedaży lub eksportu, - obsługuje wyspecjalizowane rynki nieatrakcyjne dla dużych jednostek. Dla krajów rozwiniętych sektor MSP jest sposobem na wyprowadzenie gospodarki ze stanu "nasycenia rynku". To właśnie w dużym stopniu małe wielkość. I Na podstawie raportu Ministerstwa Gospodarki Departamentu Rzemiosła, Małych i Średnich Pl'zedsic;bioJ'stw, Założenia PoUtyki Rządu wobec II/alych i .vredllich przeds;ęlJ;orstw IW lara /998-200/, Warszawa, marzec 1998..

(6) I. Ma/gorwta Kosa/a. innowacyjne przedsiębiorstwa tworzą i rozwijają nowe dziedziny wytwórczości, nowe branże i gałęzie przemysłu oparte na nowych technologiach. Jest to możliwe dzięki niezależności, odpowiedzialności, prostej strukturze organizacyjnej, szybkości procesu decyzyjnego dopasowanemu do rzeczywistych potrzeb i możliwości samego procesu produkcyjnego małych firm 2. S. Sytuacja sektora MSP w obliczu do kraJów" 1 S". przystąpienia. Polski. W krótkim czasie adaptacji do zmian gospodarczych, jakie zaszły na przełomie lat 1989 i 1990, przedsiębiorcy polscy będą musieli sprostać sytuacji, wymagającej od nich poznania nowych reguł postępowania i konkurowania z bardziej doświadczonym, najczęściej bogatszym przedsiębiorcą z Unii Europejskiej. Słaba kondycja finansowa, jak również "wiek" sektora MSP w Polsce powoduje, że nadwyżki finansowe firm (zyski) przeznaczane są na szybkie inwestycje, które mogą zapewniać im dałszy rozwój. Problem dotyczy jednak miejsca i sposobu pozyskiwania nowych technologii. Najczęściej Sf) one kupowane poza granicami naszego kraju. Nie pracuje się nad nimi w rodzimych instytucjach z powodu odroczenia w czasie korzyści, jakie można uzyskać z zainwestowanego kapitału. Równie istotnym powodemjest brak pewności osiągnięcia suk-. cesu. Nie ma gwarancji,. że. badania. doprowadzą. do powstania innowacji,. a nawet jeśli, to nie dają pewności jej wdrożenia. Ryzyko finansowe natomiast jest znaczne i nieliczne firmy stać na opracowywanie nowatorskich rozwiązm\ technologicznych. Łatwiej jest zatem pozyskać gotowe, pewne i o ustalonej cenie (np. znane koszty, rozłożenie płatności na raty, przewidywalny zwrot nakładów) rozwiązania. Integracja Polski z krajami UE i konkurowanie z tamtejszymi przedsiębiorstwami może to doprowadzić do sytuacji, w której Polska będzie traktowana jako rynek zbytu kosztownej, wysoko rozwiniętej technologii lub jako kraj "taniej siły roboczej". Rozwiązanie tego typu problemu jest możliwe tylko poprzez przejęcie przez państwo roli innowatora. Jest to tylko jeden z przykładów sytuacji, w jakiej może znaleźć się polski przedsiębiorca zmuszony liczyć na pomoc pm\stwa. Nie można zatem pominąć istotnej roli, jaką odgrywa pm\stwo, i z jakiej powinno się wywiązać w obliczu wstąpienia do UE. Rząd przyjął w 1995 r. program pl. "Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce narodowej", w którym określił swoją politykę wobec tych przedsiębiorstw do 1997 r. Opracowywane założenia na lata 1998-200 ł dotyczą: - długookresowej polityki przemysłowej, - narodowej strategii integracji, - polityki społeczno-gospodarczej,. 2. B. Piasecki, Przedsjębiorczo,~ć i malaJirma. UL,. Łódź. 1997. s. 101..

(7) Zmiana warunków funkcjonowania sektora MSP",. I. - programu wspierania rozwoju instytucji regionalnych działających na rzecz transferu technologii. Założenia te mają na celu zwiększenie konkurencyjności rodzimych firm, na którą mają wpływ m.in.: - wielkość majątku firmy, - zdolność wdrażania innowacji, - wiedza menadżerów , - rentowność, - powiązania kooperacyjne, - jakość produktów.. 6. Szanse I zagrożenia związane z Polski do Wspólnego Rynku. przynależnością. W momencie przystąpienia do ,,15", jednym z pierwszych pozytywnych aspektów, jaki sam się narzuca (ma bowiem charakter czysto finansowy), jest dostęp do korzystania ze środków finansowych, pochodz'lcych z budżetu UE, a przeznaczonych na wspieranie np. określonych rodzajów działalności czy też rozwoju regionów. Dostęp do nich jest możliwy w ramach określonych funduszy, np. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). O tym, że możliwość skorzystania z tego typu pomocy jest wysoce realna, świadczy chociażby realizowany w Polsce program bezzwrotnej pożyczki PHARE, maj'lcy do 1998 l'. na celu promocję przedsiębiorczości, pobudzanie działalności inwestycyjnej, podnoszenie konkurencyjności sektora MSP, tj. wspieranie procesu transfonnacji gospodarczej. W ramach tego programu w latach 1990-1997 uzyskano w naszym kraju z UE ok. 1,5 mld ecu. S'l to zatem istotne kwoty mogące wspomóc działalność MSP, należy tylko umieć je pozyskać i prawidłowo spożytkować.. Od 1998 l'. program PHARE stał się instrumentem wspierającym przygotowania krajów aspirujących do członkostwa w UE. Rozpatrując główny negatywny aspekt, tj. zagrożenie wynikaj'lce z uczestnictwa na Wspólnym Rynku, należy mieć na uwadze: - wysokie koszty dostosowawcze,jakie trzeba będzie ponieść, - niską konkurencyjność polskich firm (gorsza kondycja finansowa). Na podstawie zestawienia w tabeli 2 można określić i przeanalizować szanse,jakie niesie ze sobą integracja z krajami ,,15", a które na pewno ułatwią funkcjonowanie przedsiębiorcom i naj prawdopodobniej zostan'l przez nich wykorzystane, ale również należy zwrócić uwagę na znaczne koszty jej wprowadzeniet. Szczególnie ważne wydaje się zatem promowanie istniejącej przedsiębior czości i dokładanie wszelkich starHIl w tworzeniu korzystnych warunków, jak również podmiotów (agendy rZ'ldowe) mog'lcych wspierać małe i średnie.

(8) I. Malgorzata Kosala. Tabela 2. Potencjalne z Unią Europejską Lp.. Sfera. korzyści. i skutki. będące następstwem. procesów integracyjnych. Potencjalne korzyści będące wynikiem integracji z Unią Europejsktl. Ewentualne niekorzystne aspekty związane z uczestniczeniem w jcdnolilym rynku Unii. 2. 3. zewnętrzna. polskich. przedsiębiorstw. Funkcjonowanie w warunkach stabilnego Wysokie koszty w procesie dostosowania makrootoczenia do wspólnotowych wymogów standaryzacyjnych i hannonizacyjnych (np. dłu gie procedury zatwierdzania wyrobów, wysokie wymagania dotYCZ<ICC bezpieczeństwa). 2. Wzrost inwestycji zagranicznych. Alokacja przemysłu i zasobów. Przemieszenic do Polski przcmysłu pracochłonnego spowoduje odpływ branż kapitałochłollnych. 3. Zdecydowany wzrost wolumenu handlu Spowolnienie tempa absorpcji i wdraża (obniżenie kosztów transakcyjnych, eli- nia nowych technolog i i minacja barier taryfowych i pozataryfowych). 4. Obniżenie. 5. Dogodniejsza alokacja zasobów w wy- Zmniejszcnie zysków w zwi'jzku Z calkowit.) liberalizacją zamówiell publicznych niku eliminacji przeszkód handlowych. 6. Możliwość zmian źródeł zaopatrzenia na Wprowadzenie zakazu udzielania w jakiejrzecz krajów, w których ceny s1jniższe kolwiek formie llieuzasadnionej pomocy patlstwowej. 7. Gwarancja dopuszczenia do obrotu pro- Znaczne nakłady finansowe na środowiska duktów uznawanych w Polsce. 8. Harmonizacja podatków (zmniejszenie Pogorszenie salda wymiany Imndlowej kosztów będących wynikiem różnorod nych systemów podatkowych). 9. Liberalizacja sektora usług Spadek konkurencyjności polskich pro- ujednolicenie wymogów prowadze- duktów ohecnie ochranianych przez pmlnia usług finassowych stwo - wzrost usług transportu drogowego - wzrost inwestycji w sektorze usług telekol11unikacyjnych. kosztów przewozowych (uproszczenie procedur granicznych). 10. Libcralizacja rynku kapitałowego (uproszczenie operacji finansowych i płatności). 11. Efektywna ochrona przedsiębionitw Bankructwo wicIu firm, w zwi:)zku z po(wprowadzenic zasad polityki konkurell- jawieniem się mocniejszej konkurencji cji - zabezpieczcnie przed zmowami (doświadczenie, kondycja finansowa, cenowymi kartelami itp.) technologia) I. ZWiększenie. ochronę. kosztów pracy.

(9) I. Zmiana warunków funkcjonowania sektora MSP .... cd. tabeli 2 l. 2. 12. Jednolita, unijna polityka przemysiowa, (wspieranie post<;pu technologicznego, wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, kształtowanie warunków sprzyjających kooperacji firm). 13. Wspólna polityka naukowo-badawcza: - korzystanie z wiedzy - rozpowszechnianie rezultatów badaJl w systemie oli-lilie - programy szkoleniowe - mobilność naukowców. 14. Uczestnictwo w unijnych programach wspierania przedsiębiorczości: - środki finansowe - programy badawczo-rozwojowe - źródła kredytowania - absorpcja technologii - poprawa kwalifikacji zawodowych. Sfera. wewnętrzna. polskich. 3. przedsiębiorstw. 15. Rozbudowa systemów logislycznych. 16. Finansowa pomoc w ramach uczestnictwa w różnorodnych programach UE. 17. Możliwość. 18. Regulacje przepisów BHP. 19. Szeroki dostęp do informacji (np. sieci informacyjne, banki danych). .................. doboru wykwal ifikowancj kadry pracowniczej (np. uznawanie dyplomów). Źródło:. opracowanie własne na podstawic: H. Król, Polscy kierowllicy II wrót Unii Europejskiej, MBE 1998,l1r4.. firmy w procesach adaptacyjnych. Rolę tę powinno się pozostawić rządowi. Nie może ona jednak polegać na dofinansowywaniu faworyzowanych, niekonkurencyjnych przedsiębiorstw (np. problem stref ekonomicznych), lecz rozwiązywać problemy długoterminowe (wspieranie wiedzy, rozwoju technologicznego) i mieć docelowo tendencję malejfjCl). Istotnym problemem staje się możliwość skorzystania z funduszy unijnych, które są tworzone po to, by wspomóc procesy dostosowawcze krajów starają cych się o przynależność do Unii Europejskiej..

(10) I 7.. Malgorzata Kosala. Zakończenie. Sytuacja gospodarcza, w jakiej będą funkcjonować małe i średnie przed się biOl'stwa w momencie przyłączenia Połski do Unii Europejskiej,jak w przypadku każdej zmiany, spowoduje pojawienie się pewnych szans i zagroże,i. Szanse w tym wypadku dotyczyć będq uproszczenia pewnych procedur i skrócenia czasu ich przeprowadzania, jak również konieczności ustabiłizowania systemu podatkowego . Szanse to także możliwość pozyskiwania środków z budżetu Unii na wspieranie działał noś ci omawianego sektora . Głównym źródłe m zagrożel\ dla firm zatrudniajqcych nie więcej niż 250 osób są przede wszystkim wysokie koszty dostosowawcze do istniejących standardów unijnych (np. normy jakości, bezpieczel\stwa pracy),jak również ich niska konkurencyjność w porównaniu z przed sięb iors t wa mi zachodnimi. Nałeży oczekiwać, że rozwiązanie główn ych probłe m ów, z jakimi obecnie borykają się przedsiębiorcy, chcqc dostosować firmy i ich działalność do wymagal\ europejskich IV obliczu przyst'lpienia Polski do Wspólnego Rynku , podejmie rząd. Literatura D l.ia laIIlOl:(.: gosf'odur cZlI małych IJrzedsięb ior.'itw. Król H., Polscy kierowllicy. HI. 1996 r" GUS, Warszawa 1997.. wrót Unii Europejskiej, MBE. 1998. nr 4. Piasecki B., Przedsiębiorczo.\~ć i J1/afa!irIllG, Ut, Łódź 1997. Założenia Polityki Rz.ąd/l wobec małych i .~redlJich przedsiębi ors tlV lUlIata 1998-200J raport Ministerstwu Gospodarki Departamentu Rzemiosła, Małych i Średnich Przed się biorstw, Warszawa,marzec 1998. /f. I. Changes in the Conditions Governlng the Functlonlng ol the SME Sector in the Lłght ol Połand's Accession to the European Union In the first pnrt af this arLicle. the aulhor disclIsses the role and imponance ol' the SME sector in the ccollomy. nlld in the second part tries to describe the econo mie situation which smali and medium-sized enterprises will have to face on Palanu's aceession to the Eurapean Union. Obviollsly, every change gives rise to certain oppartullities and dangers. The opportunities in this ease include lhe simplificHtioll and shortening certa in procedures, and the need lo slabilisc (he lax system. Another opporLlInily Iies in Ihe possi bilily or obL:tining resources from the EU budgel to slIllport Ihe aetivities ar the secto!' in question. The m!tin sources ar dan ge r for firms emp łoy in g no more t łHUl 250 persolls are the high eosts of mljusting to existing EU slandards (e.g., qualily 1l0rlllS, work safety), and the ław level ar compet itivcness ol' such entcrprises in relatioll to Western cntcrprises.. or.

(11)