"Dziennik z lat 1831-1834", Szymon Konarski, przyg. do druku Bolesław Łopuszański i Anatol Smirnow, Wrocław [i in.] 1973 : [recenzja]

Kalembka, Sławomir

"Dziennik z lat 1831-1834", Szymon

Konarski, przyg. do druku Bolesław

Łopuszański i Anatol Smirnow,

Wrocław [i in.] 1973 : [recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 537-539

RE CE NZJE I OM ÛW IENIA 537 P r z e r y w n ik i, o z d o b n ik i d r u k a r s k ie o r a z m e t a lo r y t y z a m ie s z c z o n o n a r ó ż n y c h t a b li­ c a c h w r a z z u k ła d e m k o lu m n . Ł ą c z n ie c z ę ś ć a lb u m o w a z a w ie r a 50 t a b lic w y k o n a n y c h te c h n ik ą d r u k u w y p u ­ k łe g o , w ie r n i e u k a z u j ą c y c h p o d o b iz n y z n a k ó w d r u k a r s k ic h , j a k ic h u ż y w a ł w s w y c h d r u k a c h A le k s a n d e r A u g e z d e c k i — p ie r w s z y w y b it n ie j s z y w y d a w c a r e fo r m a c y j n e j lit e r a t u r y n a r o d o w e j , w y p r z e d z a j ą c y t y p o g r a f ó w t e j m ia r y co B e r n a r d W o je w ó d k a , M a c ie j W ir z b ię ta c z y D a n ie l z Ł ę c z y c y . N a z a k o ń c z e n ie n a le ż y z u z n a n ie m p o d k r e ś lić , iż o m a w ia n e tu m o n o g r a f ic z n e p r z e d s t a w ie n ie A le k s a n d r a A u g e z d e c k ie g o i je g o p o ls k ic h o f ic y n w y d a t n ie w z b o g a ­ c iło n a sz ą h is t o r io g r a f ię o d r u k a r n ia c h r ó ż n o w ie r c z y c h X V I s t u le c ia . B o h d a n Ł u k a s z e w ic z S z y m o n K o n a r s k i , D z ie n n ik z l a t 1831— 1834. P r z y g o t o w a li d o d r u k u B o le ­ s ła w Ł o p u s z a ń s k i i A n a t o l S m i r n o w , P A N — O d d z ia ł w K r a k o w ie , M a ­ t e r ia ły K o m is j i N a u k H is t o r y c z n y c h , n r 23, O s s o lin e u m , W r o c ła w [i in n e ] 1973, ss. X X I V , 360, 1 n ib . S z y m o n K o n a r s k i (1808— 1839), w y w o d z ą c y s ię z A u g u s t o w s k ie g o p o d o f ic e r a r ­ m ii K r ó le s t w a P o ls k ie g o , a w a n s o w a n y d o r a n g i k a p it a n a w c z a s ie p o w s t a n ia l i s t o ­ p a d o w e g o , a p o j e g o u p a d k u e m ig r a n t p o lit y c z n y w e F r a n c j i d o c z e k a ł s ię z n a c z n e g o z a in t e r e s o w a n ia z e s t r o n y h is t o r y k ó w , p r z e d e w s z y s t k im d z ię k i s w e j im p o n u ją c e j d z ia ła ln o ś c i e m is a r s k ie j w k r a ju w la t a c h 1835— 1838. M im o d o tą d w y d a n y c h l i c z ­ n y c h , p o ś w ię c o n y c h m u p r a c , c ią g le b r a k z u p e łn e j r e k o n s t r u k c j i w s z y s t k ic h d o k o ­ n a ń id e o lo g ic z n y c h i o r g a n iz a c y j n y c h K o n a r s k ie g o w c z a s ie g d y p e łn ił s w ą w ie lk ą m is j ę k r a jo w ą , n ie c a łk o w ic ie t e ż z b a d a n o j e g o ż y c ie i p r a c e n a w y c h o d ź s t w ie , a t a k ż e , c o z r e s z t ą z a w s z e j e s t tr u d n e , n ie w y s t a r c z a j ą c o p o z n a n o p r z y c z y n y i d ro g i p r z e m ia n j e g o p s y c h ik i, d z ię k i k t ó r y m te n , w k o ń c u d o s y ć ty p o w y , z a w o d o w y ż o ł­ n ie r z n a j p ie r w , j a k w ie l u z j e g o p o k o le n ia , z d e c y d o w a ł s ię n a d o b r o w o ln e w y g n a n ie , a n a s t ę p n ie w y r ó s ł n a p r a w d z iw e g o b o h a te r a , s t a j ą c s ię s y m b o le m n ie u g ię t o ś c i w w a lc e o n ie p o d le g ło ś ć n a ro d u . H is t o r y c y z a in t e r e s o w a n i o d y s e j ą w y c h o d ź c z ą S z y m o n a K o n a r s k ie g o i j e g o e w o ­ lu c j ą id e o w ą , a r a c z e j s z e r z e j r z e c z u jm u ją c , e w o lu c j ą d u c h o w ą , u z y s k a li d o s tę p do p ie r w s z o r z ę d n e g o i o b s z e r n e g o ź r ó d ła , k t ó r y m j e s t n ie d a w n o o p u b lik o w a n y d r u k ie m je g o D z ie n n ik z l a t 1831— 1834. W c z e ś n ie j ju ż w ie d z ia n o , ż e D z i e n n i k K o n a r s k ie g o , p r z e c h w y c o n y p r z e z p o lic j ę c a r sk ą , p r z e c h o w y w a n y j e s t w M o s k w ie . P i e r w s z y d o ta r ł d o ń M ir o s ła w W ie r z c h o w ­ s k i i w 1959 r. o g ło s ił k ilk a j e g o u r y w k ó w w p o p u la r n y m m ie s ię c z n ik u „ M ó w ią W ie k i”. A le d o p ie r o te r a z , d z ię k i w s p ó łp r a c y z u c z o n y m i r a d z ie c k im i, w y d r u k o w a n o j e g o p e łn y t e k s t . Z a w ie d z ie on t y c h , k t ó r z y s p o d z ie w a li s ię z n a le ź ć w n im s z e r s z e in f o r m a c je o d z ia ła n ia c h k r a j o w y c h K o n a r s k ie g o w 1833 r. (to z n a c z y w s z e r e g a c h w y p r a w y p a r t y z a n c k ie j p u łk o w n ik a J ó z e fa Z a liw s k ie g o ) j a k i o d z ia ła n ia c h r o z p o ­ c z ę t y c h w 1835 r. Z e w z g lę d ó w k o n s p ir a c y j n y c h , a u to r D z i e n n i k a ś w ia d o m ie p r z e ­ r y w a ł s p i s y w a n ie g o w tr a k c ie w y k o n y w a n ia n ie b e z p ie c z n y c h z a d a ń . Z d a r z a ją s ię z r e s z t ą i w in n y c h o k r e s a c h t u ła c z k i K o n a r s k ie g o d n ie p o m in ię t e w o p is a c h . W k i l ­ k u w y p a d k a c h W y d a w c y m ie li tr u d n o ś c i z o d c z y t a n ie m p o s z c z e g ó ln y c h u r y w k ó w r ę k o p is u . W o b s z e r n y m t y m w o lu m in ie w ie l e j e s t r o z w le k ło ś c i, m o n o t o n ii w m a n ie r z e p i­ s a r s k ie j , o p is ó w s p r a w c o d z ie n n y c h i b ła h y c h . S p o r o t e ż m ie j s c a z a j m u j ą z w ie r z e ­ n ia o p r z y g o d a c h e r o ty c z n y c h i lib a c j a c h K o n a r s k ie g o . P r z e c ie ż , g d y s ię w ó w D z i e n n i k w c z y t a ć , o d k r y w a s ię k o p a ln ię w ia d o m o ś c i z ż y c ia c o d z ie n n e g o o r a z o r g a ­ n iz a c y j n e g o W ie lk ie j E m ig r a c ji, s p o r o in f o r m a c ji d o h is t o r ii in s u r e k c j i 1831 r. n a L it w ie , a co n ie m n ie j w a ż n e , m o ż n a ś le d z ić ja k K o n a r s k i, p o d w p ł y w e m d o zn a ń o s o b is t y c h i o b s e r w a c j i, w r ó ż n y c h s t r o n a c h E u r o p y , w y d a r z e ń p o lit y c z n y c h , s t o s u n ­ k ó w s p o łe c z n y c h , to w a r z y s k ic h , t e ż u p o k o r z e ń w y n i k ł y c h z w y g n a ń c z e j b ie d y d o j ­ r z e w a id e o w o , r a d y k a liz u j e s ię , s t a j e s ię w r ę c z e g z a lt o w a n y m p a tr io tą . W p ły w n a t ę e w o lu c j ę , o b o k ju ż w y m ie n io n y c h p r z y c z y n m ia ła t e ż m iło ś ć d o m a t k i, w y s u b li­ m o w a n a z c z a s e m w r ó w n o le g ły m i s t y c z n y m u c z u c iu w o b e c o j c z y z n y , u c ie m ię ż o n e j

538 RECENZJE X OM ÛW IENIA

m a t k i — P o ls k i. D o d a ć te ż tr ze b a , ż e D z i e n n i k b y ł s p i s y w a n y z z a m ia r e m o d d a n ia g o m a t c e i s ta r s z e m u b r a tu S t a n is ła w o w i d o o d c z y ta n ia p o s z c z ę ś liw y m i z w y c i ę ­ s k im p o w r o c ie z w y g n a n ia . D z ie n n ik ó w , g ó r u j ą c y n a d w ie l u p a m ię t n ik a m i, co n a ­ tu r a ln e , ś c is ło ś c ią i s z c z e r o ś c ią in f o r m a c ji m o ż e r ó w n ie ż z a in t e r e s o w a ć h is t o r y k ó w lic z n y m i i c ie k a w y m i o b s e r w a c j a m i z d z ie d z in y s to s u n k ó w p o lit y c z n y c h , s o c j a ln y c h i o b y c z a j o w o ś c i w w ie lu k r a j a c h E u r o p y (P r u s y i in n e p a ń s t w a n ie m ie c k ie , F r a n c ja , B e lg ia , S z w a j c a r ia i o c z y w iś c ie z ie m ie p o ls k ie ) w la t a c h t r z y d z ie s t y c h u b ie g łe g o s t u le c ia .

D la u ła t w ie n ia c z y te ln ik o m le k t u r y D z ie n n ik a o b s z e r n y je g o t e k s t W y d a w c y p o d z ie lili n a s z e ś ć r o z d z ia łó w . P ie r w s z y , z a m k n ię t y d a ta m i 5 lu t e g o — 13 lip c a 1831 r., p r z e d s t a w ia u d z ia ł S z y m o n a K o n a r s k ie g o w k a m p a n ii p o ls k o -r o s y j s k ie j . D r u g i z r o z d z ia łó w z a t y t u ło w a n o I n t e r n o w a n i e w P r u s a c h W s c h o d n ic h 14 V I I 1 8 3 1 — 5 1 1832. T r z e c i o p is u ją c y p o b y t K o n a r s k ie g o w e F r a n c j i (z a k ła d w B e s a n ç o n ) u r y ­ w a s ię n a z a p is ie z 3 lu t e g o 1833 г., t o j e s t n a d w a d n i p r z e d j e g o k o n s p ir a c y j n y m w y j a z d e m d o k r a j u ja k o o c h o tn ik a p a r t y z a n c k ie j w y p r a w y Z a liw s k ie g o . R o z d z ia ł c z w a r t y — P o n o w n e in te r n o w a n ie w P r u s a c h W s c h o d n ic h 5 V — 20 V I I 1833 p o k a ­ z u j e p r z e ż y c ia K o n a r s k ie g o p o k lę s c e w y p r a w y Z a liw s k ie g o . W r o z d z ia le p ią t y m (20 V II — 1 2 X 1 1 1 8 3 3 ) z n a la z ły s ię j e g o u w a g i z o k r e s u p o b y tu w B e lg ii, a w o s t a t ­ n im z p r a w ie r o c z n e g o p o b y tu w S z w a j c a r ii, g d z ie z d ą ż y ł w z ią ć u d z ia ł w n ie u d a n e j w y p r a w ie r e w o lu c y jn e j d o S a b a u d ii i w s t ą p ić w s z e r e g i p ó łta jn e j M ło d e j P o ls k i. R o z d z ia ł t e n k o ń c z y s ię n a o p is ie p r z y ja z d u K o n a r s k ie g o d o P a r y ż a (7 g r u d n ia 1834 ro k u ) u z u p e łn io n y m k r ó tk ą w z m ia n k ą o n a j ś c iu g o p r z e z p o lic j ę fr a n c u s k ą 15 m a ja 1835 r. i o ty m , ż e n a j p e w n ie j 20 t e g o ż m ie s ią c a b ę d z ie z m u s z o n y d o w y j a z d u do A n g lii. W y d a w c y D z ie n n ik a n ie w c z y t a li s ię d o s t a t e c z n ie u w a ż n ie w o s t a t n ie s tr o n y p u b lik o w a n e g o p r z e z n ic h t e k s t u , g d y ż w t y t u le r o z d z ia łu u m ie ś c ili j a k o d a tę k o ń ­ c o w ą d z ie ń 18 p a ź d z ie r n ik a 1834 r. T y m c z a s e m K o n a r s k i z a m k n ą ł s w ó j D z ie n n ik (po p r a w ie p ó łr o c z n e j p r z e r w ie w z a p is a c h ) 18 m a j a 1835 r., n a d w a d n i p r z e d o p u s z c z e n ie m P a r y ż a . N a t o m ia s t c ią g łe , c o d z ie n n e n o t a t k i k o ń c z ą s ię d n ia 8 g r u d n ia 1834 r., to j e s t n a z a ju tr z p o p r z y b y c iu d o n a d s e k w a ń s k ie j s t o lic y . I w ła ś n ie k tó r ą ś z t y c h d w u d a t n a le ż a ło p o d a ć ja k o g r a n ic ę k o ń c o w ą D z ie n n ik a , a n ie ó w , n ic z y m n ie u z a s a d n io n y d z ie ń 18 p a ź d z ie r n ik a 1834 r. T e k s t D z ie n n ik a u z u p e łn ia ją : d o s y ć o b s z e r n y w s t ę p , r o s y j s k ie i f r a n c u s k ie s t r e s z c z e n ia o ra z s k o r o w id z e im io n i n a z w . W y d a w c y r o z p o c z ę li p r z e d m o w ę od k r ó t k ie g o i w m ia r ę k r y t y c z n e g o o m ó w ie n ia d o t y c h c z a s o w y c h p o g lą d ó w h is t o r y k ó w n a o s o b ę i d z ia ła ln o ś ć S z y m o n a K o n a r s k ie g o , n a j w y ż e j o c e n ia j ą c p r a c e w y d a n e w la t a c h p o w o j e n n y c h ( z w ła s z c z a W ito ld a Ł u k a s z e w ic z a , a o s t a t n io A n a t o la S m ir - n o w a ). P r z y te j o k a z j i s fo r m u ło w a n o k ilk a s ą d ó w b u d z ą c y c h p e w n e w ą t p liw o ś c i. O tó ż W y d a w c y s t w ie r d z a j ą c (s. V ), ż e d o tą d z b y t s ła b o w s k a z y w a n o n a z n a c z e n ie i d o r o b e k K o n a r s k ie g o j a k o p u b lic y s t y , m y ś lic ie la i t e o r e t y k a — z k tó r ą t o o p in ią tr z e b a s ię z g o d z ić — n a s t ę p n ie n ie s p o d z ie w a n ie p is z ą : „ ta z a ś s t r o n a je g o d z ia ła l­ n o ś c i j e s t r ó w n ie w a ż n a , j e ż e li n a w e t n ie w a ż n ie j s z a ” — w a ż n ie j s z a o c z y w iś c ie od je g o d z ia ła ln o ś c i k o n s p ir a c y j n e j . W n ic z y m n ie u j m u j ą c w a lo r ó w p r z e m y ś le n io m id e o w y m K o n a r s k ie g o i je g o d o r o b k o w i ja k o p u b lic y s t y c z a s o p is m a p a r y s k ie g o „ P ó ł­ n o c ” (1835 r.) p r z e c ie ż w y p a d a s t w ie r d z ić , ż e n a w y c h o d ź s t w ie p o lis t o p a d o w y m w ie l u b y ło w y b it n y c h m y ś lic ie li i p is a r z y p o lit y c z n y c h , c z ę s t o o d e ń p ło d n ie j s z y c h i z n a k o m it s z y c h i to r ó w n ie ż n a le w i c y , n a t o m ia s t tr u d n o w s k a z a ć w la t a c h , t r z y ­ d z ie s t y c h X I X w ie k u n a z n a k o m its z e g o k o n s p ir a to r a . K o n a r s k i n a j s iln ie j o d d z ia ła ł n a ó w c z e s n e s p o łe c z e ń s t w o p o ls k ie , a le i n a ś w ia d o m o ś ć p a t r io t y c z n ą n a s t ę p n y c h p o k o le ń ja k o e m is a r iu s z b e z s k a z y i w o b e c te g o n a d a l m u s im y t ę f o r m ę a k t y w n o ś c i p o lit y c z n e j u w a ż a ć z a n a j w a ż n ie j s z ą . N ie w y d a j e s ię t e ż s łu s z n y in n y s ą d (s. V I), ż e T o w a r z y s t w o D e m o k r a t y c z n e P o ls k ie n ie w y c ią g n ę ło „ w p e łn i w n io s k ó w z k lę s k i p o w s t a n ia li s t o p a d o w e g o ” , a t y lk o le w ic a o b o z u d e m o k r a ty c z n e g o m ia ła z r o z u m ie ć p o tr z e b ę w c ią g n ię c ia d o w a lk i „ p r z e w a ż a ją c e j c z ę ś c i n a r o d u ”, to z n a c z y m a s c h ło p ­ s k ic h . O tó ż w ła ś n i e T o w a r z y s t w o D e m o k r a t y c z n e P o l s k ie p ie r w s z e s f o r m u ło w a ło ja s n o t e z ę o k o n ie c z n o ś c i p o łą c z e n ia w a lk i o n ie p o d le g ło ś ć z b e z w a r u n k o w y m u w ła s z c z e n ie m w ło ś c ia n , o c z y m w y r a ź n ie m ó w ią je g o lic z n e o d e z w y i o b a m a n i­ f e s t y . I n n a s p r a w a — t o tr u d n o ś c i d e m o k r a t ó w e m ig r a c y j n y c h w r z e c z y w is t y m n a w ią z a n iu d ia lo g u z c h ło p s t w e m w k r a ju , a le w te j d z ie d z in ie i s k r a j n a le w ic a w y c h o d ź c z a m ia ła r ó w n ie m a łe s u k c e s y c o i j e j b a r d z ie j u m ia r k o w a n i k o n k u r e n c i.

RE CE NZJE I O MÓW IENIA 539 Z n a c z n ą c z ę ś ć w s t ę p u w y p e łn ia z a r y s b io g r a f ii K o n a r s k ie g o , a z a m y k a g o o m ó ­ w ie n ie lo s ó w r ę k o p is u D z ie n n ik a , p r ó b a j e g o o c e n y ź r ó d ło z n a w c z e j o r a z p r z e d s t a ­ w ie n ie p r z y j ę t y c h z a s a d p u b lik a c j i. W c z ę ś c i k o ń c o w e j z n a la z ł s ię j e s z c z e j e d e n z s ą d ó w s k ła n ia j ą c y c h d o p o le m ik i. M ia n o w ic ie W y d a w c y t w ie r d z ą (s. X X I I ) , ż e z k a r t D z ie n n ik a m o ż n a o d c z y ta ć w y r a ź n ie ja k t o z K o n a r s k ie g o — „ ty p o w e g o p r z e d s t a w ic ie la f o lw a r c z n e j s z la c h t y r o d z ił s ię r e w o lu c y j n y d e m o k r a t a ”. Z g a d z a ją c s ię z k o ń c o w ą c z ę ś c ią t e g o w n io s k u w y p a d n ie z w r ó c ić u w a g ę co d o p ie r w s z e j je g o c z ę ś c i, ż e K o n a r s k i r a c z e j n ie b y ł „ t y p o w y m p r z e d s t a w ic ie le m f o lw a r c z n e j s z la c h ­ t y ”, g d y ż n a f o lw a r k u n ie g o s p o d a r o w a ł, a le od m ło d o ś c i s łu ż y ł z a w o d o w o w w o j ­ s k u ja k o p o d o fic e r . P r z y n ie w ą t p liw y m o b c ią ż e n iu j e g o ś w ia d o m o ś c i t r a d y c j ą s z la ­ c h e c k ą f a k t y c z n ie n a le ż a ł o n ju ż p r z e d p o w s t a n ie m lis t o p a d o w y m d o f o r m u j ą c e j s ię w a r s t w y z a w o d o w e j in t e lig e n c j i, s p r z e d a j ą c e j z a p e n s j e s w e u m ie j ę tn o ś c i p a ń s tw u , a n ie ż y j ą c e j z t r u d u p o d d a n y c h c h ło p ó w .

W D z ie n n ik u K o n a r s k ie g o , w r o z d z ia ła c h d r u g im i c z w a r t y m z n a la z ło s ię w ie le , c h o ć m n ie j n iż m o ż n a b y b y ło s ię s p o d z ie w a ć , in t e r e s u j ą c y c h o b s e r w a c j i d o t y c z ą ­ c y c h s to s u n k ó w , n a s t r o j ó w , o b y c z a j ó w w P r u s a c h W s c h o d n ic h w la t a c h t r z y d z ie ­ s t y c h X I X w ie k u . Z a p is k i K o n a r s k ie g o p o t w ie r d z a j ą , o d n o t o w a n y w n o w s z y c h p r a ­ ca c h , w m ia r ę p r z y c h y ln y s t o s u n e k c z ę ś c i n ie m ie c k ie j lu d n o ś c i t e j p r o w in c j i d o in ­ t e r n o w a n y c h ż o łn ie r z y , a z w ła s z c z a o f ic e r ó w a r m ii p o ls k ie j , o d n o s z ą c e j s ię ta k w b r e w n ie p r z y j a z n e j p o s t a w ie w ła d z p r u s k ic h . P o d o b n ie u s t o s u n k o w a n o s ię w o b e c e m ig r a n t ó w r ó w n ie ż w 1833 r., w k t ó r y c h n ie tr u d n o b y ło d o m y ś lić s ię e m is a r iu s z ó w . W ś r ó d r ó ż n y c h f a k t ó w z a r e j e s t r o w a n y c h p r z e z K o n a r s k ie g o u d e r z a d o s y ć c z ę s ta z n a j o m o ś ć j ę z y k a p o ls k ie g o u n ie m ie c k ic h m ie s z k a ń c ó w P r u s W s c h o d n ic h i je g o d a le k i z a s ię g w k ie r u n k u p ó łn o c n y m . O b o k o p is ó w i s c e n z ż y c ia w m ie j s c o w o ś c ia c h z n a j d u j ą c y c h s ię o b e c n ie w g r a ­ n ic a c h Z S R R h is t o r y k - r e g io n a lis t a M a z u r , W a r m ii i P o w iś la o d k r y j e w D z ie n n ik u K o n a r s k ie g o m ię d z y in n y m i o p is y S ę p o p o la ( w k tó r y m n a d r z e k ą , za m ia s t e m p o ­ c h o w a n o j e d n e g o z o r g a n iz a t o r ó w p o w s t a n ia n a L it w ie — m a jo r a J ó z e fa J a n a G ie - d r o y c ia , c z y m p o t w ie r d z o n y z o s t a ł p r z e k a z G u s t a w a L ie c k a z 1874 r.), M a lb o r k a , m ia s t e c z e k p o m o r s k ic h n a le w y m b r z e g u W is ły , E lb lą g a (n a js z e r z e j o p is a n y ), G d a ń s k a . T e k s t z a s a d n ic z y D z i e n n i k a W y d a w c y o p a t r z y li s t o s u n k o w o lic z n y m i p r z y p i­ s a m i o b j a ś n ia j ą c y m i. Z n a c z n ą w a r t o ś ć in f o r m a c y jn ą p r z e d s t a w ia j ą t e s p o ś r ó d p r z y ­ p is ó w , k t ó r e p o d a ją o b e c n e , r o s y j s k ie lu b l i t e w s k ie n a z w y m ia s t e c z e k i w s i p ó łn o c ­ n y c h c z ę ś c i b y ły c h P r u s W s c h o d n ic h o r a z w o j e w ó d z t w a a u g u s t o w s k ie g o . D z ie ło to i z a s łu g a a r c h iw is t y w ile ń s k ie g o — G e n a d ija K i s ie le w a . N a t o m ia s t W y d a w c y D z i e n ­

n i k a n ie z a w s z e s w o b o d n ie p a n u j ą n a d r e a lia m i g e o g r a f ic z n o - h is t o r y c z n y m i p ó ł­ n o c n e j P o ls k i i t e r e n ó w p r z y le g ły c h . G d y n a p r z y k ła d K o n a r s k i u ż y w a n a z w y n ie ­ m ie c k ie j H a ff, o b j a ś n io n o t o (s. 37, p r z y p . 17) ja k o z a to k ę , g d y w is t o c i e id z ie tu 0 s p e c j a ln y r o d z a j z a to k i c z y li z a le w , w t y m w y p a d k u o Z a le w K u r o ń s k i. P o d o b n ie F r is c h e s H a f f to p o p r o s tu Z a le w W iś la n y , k t ó r e g o n a z w ę j a k o Z a le w u K a l in in ­ g r a d z k ie g o (s. 41, p r z y p . 27; s. 179, p r z y p . 8) w n a s z y m n a z e w n ic t w ie g e o g r a fic z n y m n ie s t o s u j e s ię . N a s. 79 (p rzy p . 8) d o w ia d u j e m y s ię , ż e D ir s c h a u to „ o b e c n ie T c z e w ” , ta k ja k b y t o s t a r e m ia s t o p o m o r s k ie s w ą p o ls k ą n a z w ę u z y s k a ło n ie d a w n o , a n ie p r z e d w ie k a m i! P o d o b n e (s. 80) s f o r m u ło w a n ia z n a j d u j e m y p r z y n a z w ie C z łu c h o w a 1 k ilk u in n y c h m ie j s c o w o ś c i z t e r e n u K r a in y . N ie in a c z e j j e s t t e ż z F r o m b o r k ie m (s. 179, p r z y p . 12), j a k g d y b y od d a w n a n ie b y ła u ż y w a n a s p o ls z c z o n a n a z w a te j m ie j s c o w o ś c i. N a t o m ia s t w y s t ę p u j ą c y n a s. 205, w o p is ie ż e g lu g i p o p o r c ie g d a ń s k im F a h r w a s s e r to , ja k w s k a z u j e k o n t e k s t , r a c z e j n ie „ to r w o d n y ” (p r z y p . 54), a le n i e ­ d o k ła d n ie z a n o t o w a n a n ie m ie c k a n a z w a N o w e g o P o r t u (N e u f ą h r w a s s e r ) . R e a s u m u ją c , s t w ie r d z ić tr z e b a , ż e D z i e n n i k S z y m o n a K o n a r s k ie g o w y d a n o d o sy ć p o p r a w n ie , s a m z a ś f a k t u d o s t ę p n ie n ia g o s z e r o k ie m u g r o n u h is t o r y k ó w , a z a p e w n e i m iło ś n ik o m lit e r a t u r y p a m ię t n ik a r s k ie j , g o d z ie n j e s t s z c z e g ó ln ie j s z e j p o c h w a ły . B io g r a f o w ie K o n a r s k ie g o , b a d a c z e h is t o r ii w y c h o d ź s t w a p o lis t o p a d o w e g o , a l e t e ż i ci, k t ó r y c h in t e r e s u j e ś w ia d o m o ś ć id e o lo g ic z n a c z ło w ie k a j a k o t a k a o r a z d r o g i je j p r z e m ia n y z y s k a li n o w e , w a r t o ś c io w e ź r ó d ło . M a o n o p e w ie n w a lo r i d la d z ie j o p i- s ó w M a z u r , W a r m ii i P o w iś la .