RO C ZN IK I H U M A N IST Y C Z N E Tom L, zeszyt 7 - 2002 JE R Z Y T R A C Z U K S A C R U M W B IA Ł O R U S K IE J P O E Z J I E M IG R A C Y J N E J W S T A N A C H Z J E D N O C Z O N Y C H N A P R Z Y K Ł A D Z IE T W Ó R C Z O Ś C I N A T A L II A R S IE Ń N IE W E J
Białoruska poezja em igracyjna w Stanach Zjednoczonych, podobnie jak i białoruska poezja em igracyjna w ogóle, stanowi sam a w sobie odrębne zagadnienie badawcze. Do tej pory ukazały się jedynie nieliczne pośw ięcone jej artykuły naukowe, krytyczne i publicystyczne1. W Stanach Z jednoczonych tworzyli i tworzą tacy poeci białoruscy, jak: nieżyjąca ju ż najw ybitniejsza poetka białoruska N atalia Arsieńniewa, Masiej Siadniou, U ładzim ir Klisze- wicz, M ichaś Kawyl, Janka Zołak, R yhor K ruszyna, U ładzim ir D udzicki, Janka Juchnawiec. W 1978 r. zmarł w A ustralii w ybitny poeta białoruski Aleś Saławiej, a wcześniej - w 1948 r. zginął śm iercią tragiczną w RFN inny poeta białoruski, znany już w okresie m iędzyw ojennym , Chw iedar Iljasze- wicz2. W 1978 r. zmarł w Londynie, rów nież znany z okresu m iędzyw ojen nego, poeta, prozaik, tłum acz i publicysta W incuk Adw ażny - właściw ie ksiądz katolicki Jazep H ierm anow icz3.
Już chociażby ta liczba białoruskich poetów em igracyjnych, a nie w ym ie niłem tu prozaików, krytyków literackich, publicystów i tłum aczy, predesty nuje do zwrócenia baczniejszej uwagi na pow stające na em igracji zjaw iska
D r J e r z y T r a c z u k , skr. poczt. 367, 20-001 Lublin 1. 1 Por. m.in.: Б. С а ч а и к а, Б е ла р ус ка я зм іграцьія: факты і м ер ка ва н н і, w: С няцца сн ы аб Беларусі... Штаратурна-крытычныя артыкулы, інт зрв’ю, М інск 1990, с. 4-68. 2 Zob. m.in. A. В. M а л ь д з і с, І л ь я ш з в іч Х вед а р і Я. А. Г а р а д н і ц к і, Бібліяграф ія, Б е л а р у с к ія п іс ь м е н н ік і, Б ія б іб лія гр а ф іч н ьї с л о у н ік у б тамах, t. III, М інск 1994, s. 14-16. 3 У. А. К а л е с н і к, В ін ц у к Адваж ны, Э н ц ы к л а п е д ы я літаратурьі і мастацтва Б еларусі у 5 тамах, і. І. М інск 1984, s. 39.
literackie, problem atykę utworów, ja k rów nież ich wartości ideowe i artys tyczne. Jednym z nich jest zagadnienie sacrum, które w w iększym lub m niej szym stopniu przew ija się w tw órczości piszących w Stanach Zjednoczonych białoruskich poetów em igracyjnych. A nalizując sacrum, które - tak jak w re ligioznaw stw ie - może być pojm ow ane bardzo szeroko, ograniczę się jedynie do jeg o znaczenia sensu stricte religijnego, chociaż nie zawsze w twórczości tych poetów m ożna oddzielić sferę sacrum pojm ow anego w kategoriach religii czy teologii od sfery sacrum pojm ow anego w religioznaw stw ie, a oznaczają cego w szystko, czem u człow iek oddaje cześć4. Niekiedy te aspekty są ściśle ze sobą sprzężone, pow iązane, stanow ią nierozłączną jedność i jakby potęgują sam w ym iar sacrum do jakiejś jeszcze większej świętości. Tak jest m.in. w w ierszu M alitw a N atalii A rsieńniewej, który stał się jak gdyby drugim hym nem narodow ym Białorusinów . Uroczysty ton tego utworu o wymiarze hym nu, chętnie wykonyw anego przez Białorusinów podczas wszelkich uro czystości o charakterze patriotycznym , narodow ym i państw owym , obliguje niejako do przytoczenia go tu w całości:
М а гу т н ы Б о ж а ! Y л а д а р сусьветау, в я л ізн ь їх с о н ц а у і с э р ц м ал ы х , н а д Б е л а р у с я й ц іх о й і в е тл а й р а с с ы п п р а м е н ь н е С вае хвалы . Д а й сп о р у п р а д ы б у д зё н н ай , ш э р а й , н а х л еб ш т а д зё н н ы , н а р о д н ы кр ай . П ава гу , сілу і в е л іч ве р ы у н а ш у прауд у, у п р ы ш л а с ь ц ь - дай! Д а й у р а д л ів а с ь ц ь ж ы т н ё в ы м н ів а м , у ч ы н к а м н а ш ы м п а ш л і у м ал о т. З р а б і св а б о д н а й , зр а б і ш ч а с ь л ів а й к р а ін у н аш у , і н а ш н а р о д !5
Skierow ana w nim żarliw a m odlitw a do Boga, jak pisze poetka, włodarza zarów no w ielkich słońc, jak i m ałych serc, nierozłącznie wiąże się z innym rozum ieniem sacrum, przyjętym w religioznaw stw ie, a pojm ow anym jako w szystko, czem u człow iek oddaje cześć, w tym wypadku swemu narodowi i ojczyźnie. Podm iot liryczny poezji N atalii A rsieńniewej m arzy o tym, aby
4 Por. m.in. М. К a w e с k a, Nowela Mykoty Chwytowego Ja (Romantyka), Z badań nad sacrum w literaturze ukraińskiej, „Roczniki Humanistyczne”, 45-46(1997-1998), z. 7, s. 119-120.
5 H. А р с е н ь н е в а , М іж берагам і (Between the Shores. Selected Poetry o f Natal ia Arsiennieva 1920-1970), New Y ork-Toronto 1979, s. 115.
Bóg uczynił jej ojczyznę - Białoruś i jej naród szczęśliw ym i i w olnym i, otoczył je szczególnym i względami i łaską. M odlitw a do Boga je s t jed n o cześ nie m odlitw ą o pom yślność jej ojczyzny, jak pisze autorka, o pow agę, siłę i moc wiary w praw dę i św ietlaną przyszłość jej ojczystego kraju6. Podm iot liryczny Arsieńniewej m odli się o to, aby Bóg nad cichą i przyjazną światu Białorusią rozsypał prom ienie swojej chwały, uczynił jej lud w służbie swojej ojczyzny jeszcze bardziej pracow itym , a jej pola jeszcze bardziej urodzajne, podobnie, jak i jeszcze bardziej obfite w dobroć ludzkie uczynki. Sacrum w rozum ieniu teologicznym , tj. m odlitw a do Boga, ja k i sacrum , którym dla poetki jest jej ojczyzna - Białoruś, staje się tu jakby jak ąś jednią, czymś naturalnym i zarazem nierozerwalnym.
Nie oznacza to wcale, iż poezja Arsieńniew ej jest zdom inow ana przez
sacrum w rozum ieniu teologicznym . W ręcz przeciw nie, m oże zdum iew ać fakt,
jak mało jest w niej w początkowym okresie tw órczości m otyw ów religij nych. Na pewno jest ich mniej aniżeli w takow ym okresie tw órczości S ergiu sza Jesienina7, co niegdyś też było dla m nie niem ałym zaskoczeniem .
W wierszu O sień Sergiusz Jesienin pisał m.in.: Т ихо в ч а щ е м о ж ж е в е л я по обры ву. О сень - р ы ж а я к о б ы л а - ч е ш е т гриву. Н ад р еч н ы м п о к р о в о м б е р его в С л ы ш е н с и н и й л я з г ее п о д к о в. С х и м н и к -в е т е р ш а г о м о с т о р о ж н ы м М н ёт л и ст в у п о в ы с ту п а м д о р о ж н ы м И ц ел у е т н а р я б и н о в о м к усту Я звы к р а с н ы е н е з р и м о м у Х р и сту 8.
M ożna by rzec, że w tw órczości N atalii Arsieńniew ej więcej je s t sacrum w rozum ieniu religioznawczym aniżeli ściśle teologicznym . Czym ś świętym dla Arsieńniewej jest ju ż sama Białoruś, ujm ow ana często w aspekcie m etafi zycznym, będąca celem samym w sobie, naczelną w artością jej poezji, jej wiarą i sensem istnienia. Białoruś i przyroda białoruska to kam ień w ęgielny i osnowa zarazem jej poezji lirycznej; w jej w ierszach m ożna znaleźć nawet motywy przedchrześcijańskie, tj. pogańskie, czy też bóstw a będące przedm io
6 Tamże, s. 115.
7 Por. m.in. C. E с e и и H, Стихотворения и поэм ы , М осква 1975, s. 304. 8 Tamże, s. 50.
tem czci innych narodów, tak ja k w wypadku pojaw iającego się w jej tw ór czości Buddy, Hindusów.
S a c r u m uczyniła w swej poezji Arsieńniew a białoruski patriotyzm , który stał się dla niej niem al religią, podobnie ja k i dla w spółczesnego pisarza białoruskiego Sokrata Janowicza, który swego czasu wyznawał, iż jego religią je s t białoruskość, i jest on na nią chory.
Nie m a bodajże w całej literaturze białoruskiej tak patriotycznych utw o rów, tak sugestyw nych i tak przem aw iających do wyobraźni i uczuć ludzkich, jak ie znajdujem y w tw órczości A rsieńniew ej, jej swego rodzaju białoruskim s a c r u m . Być m oże dlatego tw órczość poetki była tak niebezpieczna, że za broniona w byłym Zw iązku Radzieckim , podobnie jak obecnie zabroniona jest przez obecnego prezydenta A leksandra Łukaszenkę. N iew ątpliw ie m ogła ona rozw ijać się tylko na emigracji.
Chociaż s a c r u m w rozum ieniu religijnym w początkow ym okresie twór czości poetki przew ija się rzadko, to przecież nie oznacza to wcale, iż go w ogóle nie było. Dochodzi ono do głosu w jej liryce w sposób jakby nieza uw ażalny, niezw ykle dyskretny, jako coś tajem niczego, niedościgłego, niezro zum iałego, coś, co m a charakter retoryczny, tak jak w wierszu S z e p t y n o c z y 9, w którym podm iot liryczny usiłuje ogarnąć rozum em tajem nicę ludzkiego istnienia i Boga oraz tajem nicę przyrody, co ostatecznie, mimo tego pragnie nia, mu się nie udaje. Pozostaje on bezradny wobec nieodgadnięcia istoty sm utnych szeptów nocy. Innym razem w w ierszach Arsieńniewej za tło do głębszych rozw ażań filozoficznych nad zagadką ludzkiego istnienia i bytu służą jedynie zarysow ane również w sposób niezw ykle dyskretny gasnące w arkocze prom ieni słonecznych na wieżach gotyckich kościołów czy też gwiazdy będące w jej liryce oczam i m ałych zasm uconych aniołów (W i a c z o r - n a ju p a r o j u 10) albo też zapalające się tysiącam i jasnoczerw onych ogników wieże klasztorów , sczerniały krzyż na rozdrożu, jak o zapew ne symbol jej ojczyzny (w wierszu R o d n y k r a j 11). W tym ostatnim w ierszu s a c r u m w po wiązaniu z s a c r u m religijnym w ystępuje w ujęciu szerszym, gdyż ojczysty kraj poetki - Białoruś, sam a w sobie, stanowi dla jej podm iotu lirycznego w ym iar święty, o czym świadczy chociażby jego zakończenie, stanowiące
9 A p с e я ь и e в а, Між бєрагамі, s. 22. 10 Tamże, s. 29.
jakby charakter przysięgi poetyckiej na wierność swojej ojczyzny: „ с эр ц а ц яб е не заб у д зе н ік о л і р од н ы м о й к р а й ! 12” .
Ten m łodzieńczy cykl w ierszy-sacrum zam yka utw ór Pytannie, w którym znowu podm iot liryczny szuka swego sensu istnienia i w poszukiw aniu tego sensu zwraca się do siły najwyższej, tj. do Boga. W arto zacytow ać fragm enty tego wiersza, aby bliżej zapoznać się z nękającym i ja liryczne rozterkam i na temat ludzkiego bytu, sensu istnienia i przem ijania:
Б о ж а ! Д н і м ае, х іб а ш т о ш ч а с н ы я , ц іх а сх о д зя ц ь , с п л ы в а ю ц ь удаль, п а саб е п а к ід а ю ч ь і ж а л ь , п а м ін у л ьїм - тугу п ер а д ч ас н у ю , ш то зь в ін іц ь , б ы ц ц а м к р о п л я у к р ы ш т а л ь . І п ы т а ю с я з б о л е м м іж в о л ь н ь їм я: ш т о - ж ты р о б іш з д уш ою , з сабой , я к п р а х о д зіш ж ы ц ь ц я п у ц ін о й , ш то ты р о б іш із в о л я ю в о л ь н аю ? Б о м ін у ц ь - і н я в е р н е ш , н а ж а л ь 13.
Więcej utworów z m otywam i religijnym i znajdujem y w dojrzałym okresie twórczości poetki. I chociaż nie jest ich za w iele, to przecież w pow iązaniu z charakterystyczną dla niej w irtuozerią artystyczną nadają one jej poezji jeszcze bardziej tajem niczy wymiar, sugestywność, w yw ierając w pływ na myśli i wyobraźnię odbiorcy, zniew alając praw dą przeżycia artystycznego.
Motywy związane z sacrum znajdujem y zarów no w utw orach Zniczy i Ak-
cyja, stanow iących ja k gdyby echo czasów okupacji B iałorusi przez hitlero w
ców oraz totalitaryzm u radzieckiego, jak też i późniejszych z cyklu Nia zra-
dzim, Na Stuckija uhodki, Bramy, Prywidy, Uznou, Tema w ia snalĄ.
W dwóch pierwszych utworach dom inują rozw ażania nad ludzką egzysten cją, losem Białorusinów i losem Żydów w czasach bezw zględnej hitlerow skiej okupacji, podpalanych przez Niemców wsi oraz świątyń, cerkw i i synagog, rozstrzeliwanej ludności białoruskiej i żydow skiej. E pilog A kcyi je s t nastę pujący: С п ь ш іл а л ё т л іс ьц е, с п л ы л о н а ц е л а у сп л ёт, і н а в е т Ё сель сьціх, у ж о н я п л ак ау . 12 Tamże, s. 28. 13 Tamże, s. ЗО. 14 Tamże, s. 188-196, 224-225, 231-239, 240-250, 253-257, 261-270, 270-304.
І с п а д п а в е к яго , х о ц ь ён н я зн ау Х р ы ста, г л я д зе у Х р ы с т о с з ту го й н я н а с к а ю , д з ів о с н а й н а ты х , к а м у зь п я с к у к р ы в а в а г а н я устац ь, н а к а т а у у крьіві... слату... і восен ь...
W latach pięćdziesiątych N atalia A rsieńniew a napisała zaw ierający motywy religijne w iersz Uskreśni!, który wobec zaistniałych później pewnych nieodw racalnych faktów historycznych po latach m ożna rozpatryw ać jako swego rodzaju w izjonerstw o artystyczne. Przepojony wiarą w narodowe, kulturalne i polityczne odrodzenie Białorusi liryk zw iastuje nadejście nowej
ery w jej rozw oju historycznym , wzywa wręcz Białorusinów do
„zm artw ychw stania” z zapaści narodowej i k ulturalnej. A utorka wyraża w nim przekonanie, że tak, jak zm artw ychw stał Chrystus, zm artw ychw stanie i jej kraj ojczysty - Białoruś, m im o niszczenia go przez złow rogie siły.
A utorka pisze w nim m.in.: У скрос, і зн о у п а Б е л а р у с і п е р а д с а б о й ід зе Х р ы ст о с... З д ы м а е з душ н а с т ы л ы х вусьц іш , б а г а с л а у л я е со л а д зь к р о з, с я л іб р а с ь к ід а н ь їх п р ы с ад ы , м у р ы н я зь л іч а н ь їх в я з ь н іц і ты х, ш то п а г у б л я л і р ад ас ь ц ь п а к р о п л і к р о п л я й д з е н ь п а дні... Ід з е Х р ы ст о с... Н ад їм дугою у с т а є гу сты б л а к іт н яб ёс , а н о г і у р а н а х н е з а г о й н ы х к л а д у ц ь сь л я д ы н а ш з р а н ь рос... Д ы к п р ы п а д з е м і вусн ы сп а л ім н а ты х сь л я д о х , ш то Б о г-Х р ы с т о с г у б л я е , м о у ч к і й д у ч ы у д а л еч , бо Ё н ускрос, Ё н у васк рос! Н я х а й н ад р о д н ы м п а п я л іш ч а м у с ь ц я ж г а л о с іц ь н е м а лес, н я х а й к р ы в а в я д ь н а с і н іш ч а ц ь у с к р э с ь н е К р а й , бо й Ё н ускрос! М а ц н е й з а сь м ер ц ь , з а усё,
к ах а н ь н е зя м л і, д зе ад д з іц я ц і узрос... У с та н ь -ж а , устань,
у с к р зс ь н і ся н ь н я
м о й К р а й , я к у св ас кр о с Х р ы с т о с !15
Podobne motywy głębokiej і wręcz żarliwej wiary w zm artw ychw stanie i odrodzenie Białorusi spostrzegam y w w ierszach Daj, dobry kon. U sakawi-
kowyja uhodki i W iercie/ 16. W ostatnim z nich podm iot liryczny stw ierdza:
Ч а к а й ц е -ж , в е р ц е, п р ы й д зе Ён, В я л ік і Д зе н ь і у н а ш у хату. П а ш л е і н а м н а р з ш ц е сь в я т а дзіун ьї, н я з н а н ы Б о ж ы К о н ! 17
Sacrum chrześcijańskie, teologiczne, w raz z sacrum , którym je s t dla pod
miotu lirycznego Białoruś, ojczyzna poetki, faktycznie je s t tu nierozłączne.
Sacrum w poezji Natalii Arsieńniewej często tow arzyszą krzyże. Są to naj
częściej krzyże poległych na polu chwały Białorusinów , w alczących o w ol ność swojej ojczyzny. Tak jest w wierszu Wy pajszli p a m ira ć oraz Ty nie
adnan . Przypomina w nich poetka sławę białoruskiego oręża nad W orsklą,
w bitw ie pod Grunwaldem i Orszą oraz M onte Cassino, śm ierć Białorusinów walczących w Powstaniu Słuckim oraz w wyniku stalinow skich represji w Katyniu. Tej białoruskiej sławie w walce o wolność tow arzyszą niezliczone krzyże, które urastają tu do rangi symbolu. „М ы п а й ш л і п а м ір а ц ь , к а б ж ы л а Б е л а р у с ь” - cytuje jakby autorka P ad sinim niebam w w ierszu Wy
pajszli pam irać słowa białoruskiego żołnierza.
Em igracyjna am erykańska rzeczyw istość dla poetów takiej rangi ja k Ar- sieńniewa, żyjących ciągle i nieustannie problem am i swojej ojczyzny, jaw i się niekiedy jako koszmar, gdy naw iedzają ją obrazy z kraju lat dziecinnych, wileńska Ostra Brama czy kościół św. Anny w W ilnie, opiew any ju ż w cześ niej w poezji białoruskiej przez wybitnego poetę M aksim a B ahdanow icza19.
15 Tamże, s. 235-236. 16 Tamże, s. 236-237. 17 Tamże, s. 237. 18 Tamże, s. 243-244. 19 М. Б а г д а и o в і 4, К а с ц ё л св. А н н ы у В іль н і, П о у н ы зб о р творау у fp o x тамах, t. І, М інск 1992, s. 247.
T ak jest w w ierszach poetki Proszcza i Hotyk20. Jednak ta tytułow a pielg rzym ka autorki do Ostrej Bramy je s t jedynie jej poetyckim przyw idzeniem , zapom nieniem na chwilę, iż żyje ona w odm iennym, am erykańskim świecie. Zam iast ulubionej przez poetkę wileńskiej Ostrej Bramy pojaw ia się naga am erykańska rzeczyw istość: czyjeś ciężkie niew esołe kroki, w sposób wym u szony uśm iechające się poprzez paździerzow e tablice witryny sklepów.
- Д зе В о й с т р ая Б р а м а ? - zapytuje podm iot liryczny. - Н я м ^ ш к а , - słychać głos w odpow iedzi"1.
W yim aginow ana pielgrzym ka poetki do jej świętych m iejsc w ileńskich zostaje zniw eczona, raptow nie znika jeździec na śmigłym koniu, czyli litew ska Pogoń, sym bolizująca w olną i niepodległą Białoruś. Pozostaje jedynie m odlitw a za dni spędzone na obczyźnie, za pielgrzym kę, za jej zranione serce.
Jednak w końcowej części wiersza w yśniona i jakby ożyw iona Pogoń pow raca do rzeczyw istości ze zw ielokrotnioną siłą:
С т а к о н н а , ст а м е ч н а , с т а м іл ь н а й р в е зь в е т р а м П а г о н я У В ільн ю
-do historycznej stolicy Białorusi.
Sacrum dla A rsieńniewej je s t nie tylko to wszystko, co związane jest
z istotą boską, Chrystusem , a więc w rozum ieniu teologicznym , ale także przyroda, w tym przyroda ojczysta, człowiek. Św iadczą o tym jej kolejne w iersze Wosieni i Na uźm ieżku2". W pierw szym z nich podm iot liryczny wyznaje: М н е -ж д з ів а м н а й б о л ы и ы м - в е ц ь ц е , 21 А р с е н ь н е в а, М іж берагамі, s. 256-257, 260. 21 Tamże, s. 256. 22 Tamże, s. 262, 272-274.
я к о е за л о ц іц ь восень, д а л о н і ч ы р в о н ы х к л ё н а £ ж ы в ы я , л ю д з к ія б ы ц ц ам , ас ен ь н іх ас ін к а л ё н ы , я к ім я м а г л а -б м а л іц ц а .
W drugim utworze podm iot liryczny konstatuje: І зн о у п ач н у , м а у л я у сябе, л ю б іц ь лю д зе й , та м у ш т о л ю д зі, там у , ш т о у сь в єц е ч а л а в е к , а д зін з усёй зя м н о й м а л е ч ы , у багі у зь н я ц ь п а т р а п іц ь зь д зе к , і зь д зе к н а в е ч н а е зь н я в е ч ы ц ь !
Słowa te świadczą о głębokim wym iarze hum anistycznym poezji A rsień niewej przepojonej, mimo bólu i cierpień, w iarą w najw iększe i najśw iętsze zarazem wartości hum anistyczne, w człow ieka, w zw ycięstw o dobra nad złem.
Cykl sacrum w poezji Arsieńniewej zam yka w izja zm artw ychw stałej posta ci Chrystusa, kroczącego w spółcześnie pośród nas, lecz niezauw ażanego przez ludzi23. Trzy kolejno następujące po sobie wiersze Radaść, K ałasy і I była
tam wiasna24 w wydanym ostatnim tomie poezji A rsieńniew ej M ii bieraha- mi w Stanach Zjednoczonych, jak gdyby zw iastują nadejście nowej e r y - ery
zmartwychwstania Chrystusa, czego dowodem je s t ostatni z nich I była tam
wiasna. Chrystusa kroczącego pośród nas - taką w izję św iata zostaw iła po
sobie dla potom nych w spaniała poetka, białoruska patriotka pochodzenia rosyj skiego. Natalia Arsieńniewa.
23 Tamże, s. 285-286.
СА К РА М Е Н ТА Л ЬН О Е В БЕЛ О РУ С СК О Й Э М И ГРА Ц И О Н Н О Й П О Э ЗИ И В США НА П РИ М ЕРЕ ТВОРЧЕСТВА НА ТА ЛИ И А РС ЕНЬН ЕВО Й Резю м е Н атал ья А рсеньнева п р и н ад л еж и т к тем вы даю щ им ся белорусским эм и гр ац и о н н ы м п оэтам , м и ровозрен и е и п о эти к а творчества к оторы х сф орм иро вались не только вследствие воздействую щ его на ее творчество н еором антизм а, но и христи ан ства. Отсю да в ее творчестве появлю ятся м отивы свящ енного, к а к в богословском , так и религи оведч еском смысле. В статье они п одверга ю тся подроб н ом у анализу. А втор обращ ает вним ание н а часто появляю щ ую ся в творчестве п оэтессы н еотделим ость сф еры свящ енного к ак рели зи озн ой к ате гори и от сф еры свящ енного в религиоведческом поним ании. С в ящ енны м в поэзи и А рсеньневой стан ови тся белорусский п артри оти зм , которы й становится для нее почти рели ги ей , к а к и для соврем енного белорусского п и сателя С ократа Яновича. Т ем а свящ ен н ого п о явл яе тс я уж е в раннем творчестве поэтессы , но больш е п ро и звед ен и й с рел и ги озн ы м и м о ти вам и отм ечено в ее зрелом творчестве. Вместе с х арак терн ой д л я нее худож ественной виртуозностью они придаю т творчеству А рсеньневой зн ачен ия больш ей таинственности, впечатляем ости. В ли яя на чи тател я , они п л ен яю т силой и правдой худож ественны х переж и ван и й . Н екоторы е из них б л и зк и худож ественном у видению . С вящ енное для А рсеньневой это не только то, что связано с Богом , Х ристом , свящ енной считается та к ж е родная при рода и человек. Т аки м образом п оэтесса исповедует веру в вы сш ие гу м ан и тар н ы е ц енности, веру в человека, в победу доб ра над злом . Ц и кл «свящ енное» А рсеньневой зак р ы в ает видение воскресш его Х риста, идущ его среди лю дей, но ими не зам ечаем ого. Ее п оследние стихи сообщ аю т начало новой эры , эры воскресения Х риста.
Słowa kluczowe: sacrum, poezja, emigracja, Białoruś, Arsieńniewa, Stany Zjednoczone, Wilno. К л ю ч евы е слова: С акрам ентальное, п оэзи я, эм и грац и я, Б еларуць, А рсеньнева, США,
