Z zagadnień czwartorzędu okolic Łęczycy i Kłodawy

(1)

MARIA DAlNUTA DOMOSLAWSKA-BARANIECKA

r1lS~ytut GeolOClczny

Z

ZAGADNIEŃ

CZW

ARTOftzĘDU

OKOUC

ŁĘCZYCY

I

KŁODA

WY

łic:rooo przede wBZ.yS1lkJim trzy· poziamy gliny zwało

wej

należące zapewttle do trzech odrębnych 6'tadJ.aław. Panif.ej 'W~tępujoe rbzw. ,,&el"Ja .msyp8lllfa" \ zapełmB- . jąca głębolk~ do1dJny pt'IZebiep,jące

z

SE

na

NW. Doliny

te

~spanOWellle tetktooiiką IJ.Ub oop!ll.'lIlością

o

ę

4

ękm

Mapka to1ł1tępowania ,,serii za81IPC1nia" to okoZic1ł ŁęctlłJlC1l

l - wtercea.la wykGrlZystane do przekrojów geolollcznych omawianYCh w tekJicle; I - przypuszczalne granice dolin Interglacjału wteUdego zaałrumulOlWanych osadami "serii -JPI!IIoI4"; I - granice koryta ... adolhl7 Wisły"; ł

(2)

sw.

1ZfJ 11J1J 80 /iD łIJ

11

D II

SW

mn.p.1!l.

120

100

80

60

40 20·

WSW 100 H 80 80 40

'"

T3;; 14: KU

Imliiiii/

1 liiiIIiUlI' 2 •• ~.III

StMUa

K32

o

2/11 _ 8111 a/II 1000m , , I t I , $koLa odtgtOlcł Siedlt!C TłO

P61

Topola KI'6IIWBM T5 Ambrcż", T20 PfIO

.'

_10

IIXIV

IłE I I 0.222,2

T32

T7

EHE

V· ..

::!!ł"

. 1 2

6311

Rgc. , T21 HE I L131,5 IłE

Przekrole geologiczne przez osady

czwartorzędowe

i

trzeciorzędOwe

w okolicach

Łęczycy Czwartorzęd - Q: 1 - pias'.ki. 2 - iwlry l :twJrkl, 3 - głazy. ł - lły J muły wstęgowe, 5, B, 7 - glJny illWałoowe

zlodowacenia środ.kowopolsklego (trzech stadiałÓW), Ił - gUna ~ałOlW.a zlod.owacenl.a krakowskiego (częściowo w

zsu-wach wśród "BerU zasypani-a"), Pliocen i miocen - PI, M: 9 - iły, 10 - węgle· brunatne,.l1 - piaska. Wletr.zeLI.s.ka skał

jurajskich (na pierwotnym t wtórnym. daru) - W: 12 - rumosze kirzemieni, Uy i illne· osady. PodłOll:e k.eno'ztlIłku -. -. J;13 - Jura śr~Woll l córna. .

(3)

'sk'ołł jllI"a,ilSilciclI pie.t'lWłOtnde -WYel1'loOOwane były W

pod-łożu jurajSk'iJln przed miooenem, a:plll6tęp!lfe

pall'"O-'kT!otnde były odala'Wli8łlle. Być może, na dnie idl wy- . stępują 62lCZ.ą~i gliny 7lWałowej zlod!aW'alCenia kra-o kOW\!lkieglo (K 52, T 40, T 201). Ostatnia wielka faza erozji pr!Zypade. na iln:terglacjał wieJkli., oddZ'ieliljący zlodowacenie KraJka\Vskie od śn:JIdIk:owopol!sik!i.ego.

Na iIJ'O(łdCłlWlie jslfmiejąoego !I'm:l:teriału IZ8.rysdW'Ują sdę" przede W9Zys~Jm dwa interewjąee zagadnienia: ge--nezy j, wisku tzw. ,,serii zasy:paIllia" ol.'laz podziału zlodJowaoon.ia środkowopol:s!lciego.

"Serię

zQ'Syp'al'lia" pr2iew1erooo'o

w

pięciu.

otw?I'ach wiertniczych: w Sobótce, w Siedlcu, w Topoh KroIew-sklej i w Ambrożewie. Wypełnia ona kopalne doliny powstałe prawdopodobnie w interglacjale wielkim. W Sobótce, Siedlcu i T9poli Królewskiej mamy praw-dopodobnie do czynienia

z

osadami ,tej samej doliny, w Ambrożewie zaś występują osady doliny lub zagłę bienia nie wiążącego się bezpośrednio z okolicą Siedl-ca. Głęboko€ć wcięcia pierwszej doliny wynosi O'koło 30-70 m, Ota'czające ją .kopalne plateau leży na wyso-kości około 80 m npm, Dno .doliny położone jest

na

po-zilarme droło 50 'In

npm

w Topolli 'KJrólew\Słkiej, 20 m

w

SIedlC'U i5

m npm w

Sobótce •. R6rinica wysoIkoś:cl

dna:" dJc4iny wymOSli więc oIrolo· 45 Im !llIa odcinku 15 kim, co daje średni -duży sp,ac;ł'ek: 3%0. Głębo1lrość

drugiej doldiny {w Ambrtożewie) WY100sl około 30

m,

jest więc tego samego rzędu w.iellklOŚC'i.

Ddliny wypehi;ia "sertia zasypan'llia" składająca się główin.de IZ piasków, 'WŚ-ród ktÓlrych występuje gliJna ZW1al.towa

mW0tw'8.,.:tu znaezy

ptOI7Jb;ł.wti.ooa materia,m grubszego (żWiisry,·· żwti.rki), różniąca Sl.ię od typowych piaszczy8to-i:laS'tych 'l;e Ż'Wirltami i gła7.almi g'li~ zwa-' łowych występującydJ. w okolicach

Łęczycy.Gli-na

zwałowa mułowa występuj

e

w postaci' ·cienkich warstewak częstozawierającyeh przewarstwienia piaS'zczyste. Jesot

to

więc zapewne

,osad

iZSUWOWO-. 'SIPł3'!WlCIV,ny, pcjcli.oc!Izi~ IZ gLiny l2tW1aQJOWIej ler.Z.ąoej pierwotnie poza obrębem doliny. Spływaniu grun-tu towaJ.'2yszyć musiało silne nawilgocenie terenu;

był

to

'Okres silnej działalnoścI niszczącej na ple-teau

morenowym

pOkrytym gliną zwałową 'zlodo-wSlOOllia Ikl'Ialkowl9kiego. Do !doImy dostawały się

row-Diaż pochodzące :z rozmycia gHny ,ZWla}tow'ej żwilry

i głazy tworzące w dOOlniepO'LiOlmy hl"llków' ~łazq wydI lulb ŻW'.irowydl. Wa'r-3tJwy 'bruków i ·s?łYWIPwyoC'h.

gl:iaJ. ~ałotwych są, być może, oa:pO'Wliednikami ~a'S'O wymi !pamtałym'i

w dim'esle

(lubdcresach)'

mtell1.-sywniejSlZej d7.iała:bnoścd erożyjn,ej.· Roz.dZ!LeO.me są

one serWami akumuD.acji dolinnej rzeC2lIlej lub .~aczęj . '. nuwitOg1acjaiJJnej. O bhi:s!lt'ości lądolodu świadctzą

wkładki 'iłów wstęg'OWych (profil przez Si'ed1.ec);· któ-rych. dbeanJOŚć 'WI!dmz:uje, że d'olliny okresowo stawały się IZBStoiskaini lodowcowym:i. Wdęks'Ze ,?bszary

ob-jęło ~o 'Przypuszczalnie pod lroniec iPCJWB'ta-w:aJnliIa ,seriIi: zasypaillia". Wyjąjllrow>o długo trwało za-sWislk;o' w Ambrożew·ie, gdzie prtLew.aŻ8ją dly

wstę-~e.

.

Al11aJ.1rr.a eedymentacji dOlinnej' ipIOiwal~ wyr62mdć kiJka etapów.akumulacji. W odcdtnlkach ,d()llin J:lIOł?:lJo-:

nych :na połud!n'ilu (T,opoIJa Królewska, A'mjjg:.~)'

za.znacm. się ci'WIl!e!'ta;powość, a lila p6mocymorżJna

wy-dzJi.eldć trzy 100 nlQlWe1; C7Jtery etapy osadz!llI'lJia' (T 20). Karixly eIlaJpakum'Ulacji popr7Jecba twOtr."lsl'ie '~lę pO-o

lZiOllllU l'iwirów ·lRib głarzów ~ruk), a więc dkTeis nisz-.

czenda Oisadów'. Dopiero p6Źll!i!ej gI'Iomadzą SIię osady piaszczyste lub !ilaste. Interesujący jest poZIiom dtu:·

gdeg.o (wyżS7lego) !bruku

w

.A!mhl'lOiŻerwi.e,

w

którym

występują wyłąom.'ie maxgJ.e gÓl1'lllojiUmjskle; co

śwlatd.-'554

czy o okTesde s~lnej erozji bocrzIne' l.{lIOMJerZającej

doli-nę

a

nilSlzoozącejskały j~jMie budUjące j~j aJbOC'Za. . Na oproDilu Sietdloa llIkXina wyróżrilć. osady cZterech

,etapów (cykle sedymenta~jil) :l"ozd7Jiekllne wal'Btwarni

pochodzącymi

ze

ŻIIl'is'lJc:zelnlli osadów: brukami llUJb wyżej umawi:8IIlyml}, osad;undSPływtowym.i. W kaŻldym

QY\k;lu 'WlY'S/t.eJPUj/ą 1IlI8t. delie· grubs!zJe.dsadIy (piaS'm2lYSIto-. -:liw(piaS'm2lYSIto-.l(piaS'm2lYSIto-."1CIWIe, wtyrżej !Pi~e, ia "WIresrzcie w n,itelkitÓll"Yoh

. .,c:1Ik:laIcIh

dJC\dhto!dłz;d d10 'CEI2.IGl2lenia iłów 'W~

(m-Stoi€!kJQlW3'lCłb.). . . . • . . .. ." , ' . :

Z amÓW'i.ooych IWBnmkÓW połOienloa i dl.araktery~

srty40i litologfcmej oSadów serii Z'alSypam.a mIożina wy,..

eiągtnąć 'WIlliO&e'k, że pmwtala

ona:

IW C2BBOO

.nasuwa-nia

się 2'Jlodlowacauia śr'ocHroWIapolsldego; Dla hiS'flol"ii

rzeźby 'Okolic Łęczycy z8!SY'P8i!ii'e doltii. W'i~iego

tiJn-tergla,cjaru mi.a}o maęzende tp.l'tłlełoroowe. Poprzednio bogato urzeźbiony i zr6iJniaowa.tly 'teren z w1i.doc:zm.ym

'Wpływem na rzeźbę 's1lruktur.· st~ podłoża

.z0:-staje defilll:Uywn'ię zasypany, ·:WUęc p6źnł-ejS/Za dzia,..

łaln.ość erozyjna wyb~eT18. sob-ie inllle, d,ogodnliej~ (lDliiej polJOŻOI!le) miejsca, i(lI'edY:$.QIIlIQIWa.ne już wy-łąC2JIlie a'kumulacyjną d'Ziałal~ą lądolodlll.

Zagadnienie pod7Jiału st!ratygr>a!fficmego z1adowace--nita 9r~OW'opolslciego w lOIkol.dcacl1 Łęczycy jest o oty-łe interegu"j'ące, że mamy tu dość wyraźnie 'oddtziellQ-·ne trzy pozd.amy g~iIIly zwałoWej odtpOW'ladają<le

tnem

staWałom, . przy czym jak 8rę wydaje dotychczas

-tzw.

moreny kutnowsk'i.:e me. mają . ~ednlk.a

w· postaci oo.ręoooego tpO'ZJiottnu gl:iny ZWiałowej. W m-sięgu tych lrl.'IIoren mamyjedynde do cZynienia ~e 7.WJększenU:ętn miążSZIOIŚCi gliny ·zwa~OIWej. Byłoby

te,

czwarte so1laJdlium lub fQ;7)a' WyrMJl'l!00IIl8 na am.a'W'.Ca-nym te.t"eni·e. WynJilkJi ,badań n'ie dają się 'Wtprost

po-!równać

z

pod!z.iałettn 1ł:lodoc:7Mltcenia środk!owapolskiego

n-a dow:a s'1laicUały: -·maksymalny i 'W8roiańs!klL

Na

~czenlie należy IZ8!sygnaDi:llOwać

'Cla'ls:ze pro:'

bleny wył8lllliająee się zOOtydl.-cza&OIWych materi-ałów geologliCDlYoh dotyczącydl' oOklc4ic Łęczycy i Kłodawy

oraz terenów położOOlych dalej na północ.

Za/l'ySlOW'll'-je 'Się tu przede 'WszystkiJm od daW!lla dy&lru·tow8łllY

w

literatum:e

prob-lem

tzw.

pl'ladolAny Wiisły pod Łę

czycą i w ogÓle odpłY'W'll pm'Clolmą

"waIl'ISozawsllro-berliińską" na zaC'hód. Dotyc!hcmsow·e dan-e określają

mliąŻ'SZlOŚć. alk:ulmulacj'i. rZE!lC!2lllej ipl"adoliJny lila ,około .. 20 m: Jakiekolwiek ogólniejsze wnioski co. do wieku

i genezy pmiÓold-oy me mogą !być wyopow.iedzitan-e 'pr.zed qp:r'aoO'W'alllioalmli.doliny· Warty W dk!olicy Keła

i dalej je:szcze

na

zadlód..· .

Na

pÓlnt6cmYchGqra(leach

dbsż~, oIroło 10 'km na

'północ od Kłod.awYi malmy dio 'czynieriiaz młodym

kt:ajobrazem polodoiWOOwytlD. w zasięgu zl!odIowac.;mia

bałtyokiego. Na tle ·-dotjrooCzas zebranych. marlier:iałów wyłania'liLIę ''Pl''oblettn s1lrefOWloścl gnmicy 'Z101doW!aee-nia rtOlZWaźanej jedlll'OCl2ieŚnie pod WtZględem morfolo-g.:C2i'llym i pod wzgilędem występujących osadów. Wy-daje 6i'ę, że lIlaj'lia'll!rZy ~asdęg lZ8..l'ystOW'Ują ba:rdzo ~r.QllIJIl1te wy'ko!\'2itallOone osady C7JolO'W'O--morenowe.

Da-lej !ku północy występuje strefa pięknych,

mm.

głę bolk:icl1 rym-ien looOlWoowycb z jerrioralmi, 'a lila ~acm-'jącejwyżynde _ . stMfa drobnydh pagórków lZloodo-w8IIlYch 'Z ip!i,aslk;ów bądź' z gLIny lZWał!cm~.

Charlakte-'l'ystyczne . jest dola nielkttórych(bsmrQw. ·tej :s.!a'e'fy występowan'ie płatów glilll '7JWa:łOIwydh. 7.a1lOlpiionych . . w "QISIadaCh piaBzi:zysof;ych fluwl!.'1ogl9Jcjal!nycih;· Wlreszcie

jeszx:ze bardziej na !pÓłnoc widrlJi!my "wł8IŚCiwy" za-. sięg Z1:!JIdowa.C'e'IlliJa w postaci d~ 'WY'kształoonych

. W'Żgbrz OlJoło:w'o-łllJOU.'el1OWy li

w

llrońClll 9townkowo jednolitej ipCIWłolk!l. gliny l2'JW'arowej. Te zagadt!rlenia, będące w toku op1'aO)IWanlila, będą stanowIiły tematy n8Btępnyc'h ~am'Wlikatów.