Kalcyt z Doliny Białego

(1)

Antoni ŁASZKIEWICZ

Kalcyt z · Doliny Białego

W €OIceńskilich wapie.nilwch piaszczystych i

Wl8JpienLatCh

D:'1umu

'lljjtowych

wys'tępluj ących

w

s!pąga

paleogen 'U .

poidha[!:a,rrsIk:i;egQ

pT'ZY

póŁnocnym

brnegu

Tatr dJOŚć często spotY'k!8! s~ę k~tały wyścielające

drobne

próż

nie lub

pdkrywające .. śc1ialtly

SZlC21elin. W

kamieniołoma,ch

2laJkliadam.ych

u stóp

regilli

znajdo'Wla!Ilo kalcyt,

jednak

^często

w

niezhytŚWlieżych k:rysz-

tał8JC!h, g)d'Y'Ż

sooreliny z kalcytem w

.~

po'W1ierzchn.i.tel'e:IllU by-

ły d/rog.ami ·krążelnia wód

opaKlOlw'yoh; z cmsem

zostały OIIle ~ne goo.ą

lub dtroIb.n'YID

żwlirem. Krysz:tały kaIcytmullegałycięściOlwemu

roz- pUS'Z.lC':OOIliu

tlUib jpl"Z'yllJajmn:i.eJ

narlotrww.iJeniu

i d1'atego Oka~ kalcytów

ta-

trrzańslciich nIiJe są,

efek1lownJe.

St.

Kreutz

(1916)

opisał kryształy ,poohodzące, ~ ikamilein:ioło:mów

znaj-

d'Uj:ącJllclh stię przy wejściu dOI

DoJiny

Małej' Łąki' i

do

DoWtny Olczyski.ej.

Ka1cyt

z DoIIiny Małej Łąki wykształcony jest

w

postaci bądź płaskich

rom'ooed!rów a(0112),

ibąd'Ź też iPrymmtycznJiJe: plI'Z€'Wlaża słuJp b, rom-

boedr 3

2laś

staltlowi

~allrończ€iI1Jie.

W tym drugim

p~rz:Y!piadiku pod!rzędme

wys~Uije romboedT n(0445). KTyształy natomiast kBItcyb.L

z

Doliny 01-

C"ZJYS1ci1ej

wyksz1ta:łCOiIJ.'esą

w :postaci

skaJen~ów K(2131), rpodirzędnie

~uje

;(0443).

A. ł;..aiszJkiewiez

«928)

op:isał kryształy z :kamierriałomu Fu!nd!aicji

Kór-

nitClkIieJ '11 ujścia dlo1iInlki Na· Capiki i sbwierdrzda: wystę.powlamie !kailcytu za- równo

w

typie

:romIbo!edlrJnc'YJIIl,

jak i sikI8Il.enoedrycznym. Zt:es7z;tą jesz-

cze St. Kreutz (1916)

wskazywał

na

pokrewieństwo

w rozwoju form

między

typem romboedrycznym a skalenoedrycznym. Tym niemniej

różnica mię

dzy tymi typami jest tak:

wyraźna, że można

ten

podział

utrzy-

mać w

OIdinJiiesliJelniu

do wszysifJktch

krysztad!ÓIW na[potJkatnycih w

rOOlcen:ie

tatrzańskim

.. Typ

.

rombO'edTyczny z

kamieniołomu

FundlalCji Kórnickiej, prócz postaci b i 3; ujawnia

obecność

romboedru zasadniczego

,r (1011)

omz

S'2lel"egu

rom:boiedTów

ujetll!Iliy<..-n: ,

'!1 (0445), x. (0111), ; (0443),

e ^(033·2),

^IP

(0221). Ponadto

czasem pojawiają się ściany K (2131) i

m (4041), co

UWlarża,ć

mOOtrraJ za

płI"'Zle'jścńe.

do typu

~giego.

Na k:rysz-

ta~htYIPUi

drugiego

domin,ują,~ą postacią jest K

(2131) w

ik:omłY.inacji

z romboedrami

~,.

r

i

m.

PO'I"7lędnJie występuje słuJp

b,. ujemne rombo-

edry n, {}, x.,

IP, a nJa: n!atura1nJych figooach wytTaw,i:eń i,w

pOistaci w:Lcy-

nalflej:· Je

(1123), u (3.5.8.13),

y (1348),

x (4.3.7;10),

q (51&7),

(2)

232

. Antoni Laszkiewicz

L (17.9.13.8r,

Ę

(9.5.14.4), M (7.4.11.3), N (5382), 0(8.5.26.3),

ł

(28.16.44.21) .

.

Poniżej

wylotu Doliny

Bia'łegp i

drogi Pod Reglami czynny

był p~etl

pewien ·czas

kamienioł1om,

w którym wydo:bywano piaszczysty

wapień eoceń:s<kL

Z tego

klamiJe!llli.ołomu pochodzą klJ1lSlZ!1Jały

kaiLcyrtu

~elbrane

w 1932 roiku przez Prof. Drlai

SPanisł\9.!Wa So!ko~bwskiego

i

łaskawie

mi -

użyCZOiIlJe

do

o!p~aoowan:ia.

WieLkość [rrys'Z11Jałów

do,chod2ii: do, 3 'cm.

Wypełniały

one·

n!1egdyś

szczeliny w skale,

póź'Il!iiej zostały nadżarte

przeIZ. wody aifunosifieryczne, talk

iż

iP'rlZleJWaZinie

udiaW'ało się

je

wyd'Olbyć

w ilumych sztuikJaJCh, rzadziej w

większy,ch

s!ZcZ1otkalch (fig.

1).

POi

krój krY/Slzt.ałbw

j,est Slka:leI1lOedry;czny,

z/bliżony do kryształów tegoż

typu z

ujścia

dolinki Na Capki. Jedlruak kry-

ształy są

w tym stOpn1,U n.adtratwione,.

że

ich

zakoń,ezenJie skład!a się z·. po-

wierncn!Illl nie

dla^ljąc)1lC'h się zmierzyć

na, gomometrze

:i:

nie

mających

od- blaslkQw.

Widać

zarysy

ścian

romlboedrów

~

(0112)

i: r

(1011), j'ed!nak ndJe moma

uchwycić

Tlef1eksów, chyha 2;e

iPłiaaZlC'Zyzny łupliwIości błysrzczą

slrut'ldem

ułamania krysztaiłu

l' na tej iPodstawie

można u!S!t:awić kryształ.

Lepi,e,j zacthowane

są ściany

sik:a:lenoe.dru

K (2131), ,choć iPrZielWażnie są

martowe.

Naj~abieUoozpusz'cz~e kryształu

zazna'cza

srię

w

pobliżu

pasa

słu!Pa; ŚCliia!ny b

(1010)

i m

(4041)

·częściej

od iamY'ch

są błyszlczące,

przy czymz,arzm.iaJCrza

się

tendencj a

dOI··

zaOikrlllglania

się ścian m i

wytwal"Zama 'ze

ścianami b

wspólnej powierzchni, cZlasem z

interlesiUją,cymi

akeesoriami

rO'ZiPUiS!Z'czama

si,ę.

Na

'Ogół I1012'ł'uszczalIllie

prOlWaOOi

tu

dOi ski:r6c.ema!

krry:ształów wkie-

rlllI1ku ipiio!Ill()lwym, co

w.idać wyTatźlll1e

prCl€iZ porróWTlianri,e fig. 21

6

z in- nymi,

a Ziwł>aszcza

z Jig. 3, 7

iJ

8. Czasem

stwiJeTdzić można

pOlj!awienie

Slię

skalenOledru

^t

(2134), jlalko posta,clt

I100!PU:S(l;ClZlarria siLę

kalcytu (ftg. 7).

Chatralkterystyezną rzeŹ'bę ściJany t

widzimy na

fig.

13. &iatna·

t

jest

U'two:r~OIIlJ8i

z szeregu

tanłSÓW rÓW1OJo1!egły^lch

dio

P~atszCZ)"Zllly rup1iWibści r.

Te tar:asy

prnechodzą też

nla

sąs'iJed!niiel 'ściatny

K

i. t i wskazują !Ola płrusz'

cz~,:ny r

jiaikJo

końeową ;PIOstać ~uszlcz:ania się .

. Na

fig.

13. ku

dołowi

z lewej

'sltrOlllY,

widzimy

rbwJIlmeż przebi,egają·cy

pas romboedrów ujell11Ily:cn: 3 (0112), n (0445),

<p

(0221),

wy'kształco

nylch wpolstaci

wąskich ślCiJarrek,

,cz!as'em

występuj ących

w pOlStaml sichod- kbw.

Pomiędzy śdanami ~ i t można

,czasem

wyodrr,ębnić wąską listwę'

podwójnej piramidy :n: (1123).

Z iin:rly<ch postaci !lIa kakycie z Doliny Bialego

z'Olstał'a

,stwiierdzona

obecność

dwu s'kia'lmoedrów:P (3251) i T (4371)

stępiających krawędzie

skale!IlloedTUl

K i

widoc:zny;ch na fig. 5.

Z p!['zytoiczony,ch n'a tab1- I zdj

ęć

wyndlka,

że więik:szoiŚć kryształów

kalcytu j es:t

ibliźmaczolIla według ścia!ny d'wwści.anu

c (0001).

Kryształy

pojed'ynlCZle

należą

do rz,ad!kiich.

RO~pUslc'Zlamie

kry,szt!alów kal,cytu

i

zmiana ich pokroju n'ie zawsze

odbywa

się

ipOlWloli. N a

większośc.i kxYS:Zltałbw

dbstrzegarny prrzledJe wszyst-

kim

ślady

gWla1Uownego; '{"IO'ZiPusiZczat!liia:,

któ~e odlbywa!ło się

iprnez. pI"ZI€Illi-

kanie wody

wzdłuż spękan łu;pliwości>.'i do,pI"Olwadziło,

do wytwo!l"zenia

sieci

ro~ów

i

zagłębień.

Widlziimy je nJaI

fig.

2, 3, 4, 8, a .fig. 12 prnedsta-

wia

pow!ięksrz:ony

fragmOOlt reiiany

K ~

wudOlCZlllym ogólnymooZipUSzcze-

niem powierzchni

i siecią ;rowków r:ówDol,egłych

dlo

ścian T.

Na fig. 3, 4

i

8,

(3)

Kalcyt z Doliny Białego

233

ściany m i b wolne są od tych rowków. Czasem rowki występują i na tycih ścianach, j<8!k wsk8!ZIUją to

fiJg. 2,

i

11. Na

fig.

11

ściany

m

!llla obu Oiso'bnlik8!ch bliZinia'Czy,ch zanrikły ipIl"alWie calkoWiidle, zlewając się oościa

nami b, zbrużdżonymi jedJnak :sła'biej od! sąsiledini1ch śc1Jam., sikaLenIOOOlru K.

Do najbardziej interesują<:ych z,ja'w.i,s'k na kryształach ika1cytu z, Do-

liny

Białlego n:al,eżą

akc:esorila wytWO/rmne

n!a ściaJrułJCh słupia' b i sąsia

dującego z nim romboedru m. Akcesoriami na ściana 'Ch b kalcytu z An.drea:sbergu zajmował się bliżej K. Miiller (1930), który stwierdził .ścisły zw.iązeik ściiany m rz; akoesoriami !na

b,

w.yrnżający się rniędrzy

m-

nymi

tym,

że ści'aIIla m wy1kształ'OO się

w

pos1lcroi! ~jącyc'h si~ ryt-

lIlli.c:z:njje

rpoziJOImY'rh

schodków

w

obrębie plJasz.czyzl1'lY

b.

Zasad!niliczo.

akce-

soria na b są pa,lioontrycznymi wzgórkami i!rójkątn:ymii zWTóoonymii jed- ną z powierzcłrnii

w

kiertllIlku dOO.art;;n1ego diodekiantu, czyli!

w

~ m.

CZlaSem, ,POdICZ1rUS wrz11"IO'Stu, powlie:rnchn.iJa

ta

staje

się

dlollclradln!i.e rÓMlJo-

legba do śC!iiaIIly m. Dwie lPo~olSta~e

pOiWie.rzchni:e

w~gó['ików ;przlec:iJnJa~ą się W1Z1dłuż kll'ialWęd'Zii IPionow1ej. Są 1;0, głóWtnie, jeśili nie wyłącznie,

aJmeso-

ria

W:ZTlostu.

W pll:lZypad!ku kry:SZitałÓW hadany'c!h mamy lIliatomcbast dOi czytn!i.enia z aikcesor'1ami

:r<:lI21Pu.sz;czaru!a!,

;podczaS

którtego

ooadz!łlI1ie się StlJbstaJIlcji

w pewnych

rnli.iejsoaohściia!Dy kryształu zachodZić może

jedym.ie

wyjąt

ktowo.

Dlia, tego

charaikter poliJoelntryczn.y .akcesoriów

jest

wyra.żo!n.y

shlOO.

Na fig. 9

widlzimy przyległe ściaJny

m

i

b

dJwóchOlSiOil:miików bli.źin:iJaczych.

U . góry majdują się taIr.aso:wtaIDe a'lroesoria o ikieru:nJkaK:ih krawędrl!izgOO

'I1)1'Ch z opisanymi przez Miillera. Części czarne na zdjęciu są ipłaszczyz

Ilirumi m,

diwla ipICY.TJOStałe uikład'y powi~c.hJn.i, równoległych, wytwa!l'Zla1ące układ trur:asóW:, :plI'ZecilIliają się wzdlłużkrawęti

[000'1].

-

Na

O'SlQbnJiflru natomiast dio:lnym

odnosi,

Się wrażelnde, że proces. roz-

pusz,cz,aniJa

następował

SZJ1bciej, bowiem.

wyt:worq;yły Się

powierzchnie

. zmier:zaJjąoo ku. rom:boJedJrowi '1".

Na fig. 10 nie

dlostlI'Zlegamy

taldch !różnic

w

wyksztalcte!ll.iu ści'am. b.

Rozip'UlSZlCZaJrliie. OIbu. ścian ;postępoMnałlOl z; jedl:nallrową prędkoścdią, dość znaczn:ą, talk iż powstałe

powiler7Jc!hniie

rorllpUSZcmIllaJ mnierzaj ą wyraźnd.'e - . W

kierunlku

ściam. '1".

BadJalnie

a1lroesoIriów

;przed!stawionyćh nolłJ

fig.

9 f 10 zostało utru.driione ogólnym zrn.aItow:ien.imJ.. ścian. Ciągi św.iet1neobrnymywane

na

^gOiIlio-

:me1r.zJe 'były słabe. Stlosuinllrowo najlepsze W'aII"llnki OIbserwacji! tm:ySki-

wooo w

Illiboslroipiie do -świlartła ,odbitego.

(Neaphot Zeissa),

iDJa1kJ.ejlaJjąc kryszt;ał 'I1/a sto[!iiku Fi^r

ooorOlW1a,

porz:walającym na. zmi!anę poiOOrżen!iaI krysz-

tału w spoSÓlbciągły, daj ący się Zmierzyć na podziałkach sto!Lika;.

Tym

sposobem :ZiolSltały,r6wnieżwykoTIane '1Jdj,ęda -fig. 9-13.

Zakład Petrograf U 1 GeochemU I. G.

Nadesłano dnia 3 llstopada 1958 r.

PIŚMIENNICTWO

KREUTZ ST; (1916) - Przyczynki do morfologii kalcytów polskich. Rozpr. Akad.

Umiej. [A], 56, p. 55-75, Kraków, zwłaszcza 70-72. . ŁASZKIEWICZ A. (1928) - Przyczynek do morfologii· minerałów Tatr Polskich.

Arch. min., 4.,p. 124-132. Warszl;l.wa.

ŁASZKIEWICZ A.. (1957) - Akcesoria wzrostu. Kosmos, [E], p. 155--161. Warszawa.

(4)

)

234 Summary

MULLER K. (11930) - Calcit von A~dreasberg und dessen Akzessorien aufBasis und Prisma. N. Jb. Min., I[A], B-B, 60, p. 397-444, stuttgart, zw~aszcza

435-439, tab!. XLIV i XLV. .

Antom LASZKIEWICZ

CALClTE FROM DOLINA BIAŁEGO V ALLEY

Summalry

In the vicinity of Zakopane, at the piedmont of the northern slopesof the Tatra Mountains, .there appear arenaceous limestones and nununulite limestones of· Eocene age, containing sometimes in fissures and cavities calcite crystals. of two different types: rhombohedrons with predominance of· II (0\1[2) aIl:d scalenohedrons with predominanC:e of K ( 21~'l} - . . .

The calcite crystals froni the mouth of. Dolina Białego valley, discussed in tbis paper, attain a diameter of 3 cm. and Itte exc1usively of scalenohedral habit. Due to the action ofatmosPheric' waters whlch infiltrated i~to the rock fissures and voids, the crYstals underwent partial dissolution most distinct at their tops, and least in' the zone of the prism. Generally speaklng, the dissóltition of crystal is' shown by its shottening ⁱⁿa vertical direction,

a

symptom wbich is particularly noticeable when comparing Photos !2 and 6 with Photos 3, 7 and 8. At times, a scalenohedron t (2184) (photo 7) appears as form· of dissolution. On Photo 13 one of the faces of tbis scalenohedron has been shown.

The following forms has been goniometrically established: b (lalO), m (4041),

o

⁽⁰¹¹²⁾^,^'tj(0~5), '!' (0221), r:: (1123), T. (4371), P (3251), t (2134), K (2131). . The crystals are mostly twinned along c (0001), asshown on the Photos of Plate L

On the crystal faces of calcite appear features of dissolution ("A:ufUisungs- akzessórien"), particularly on faces b wbich sometimes are rounded and; join with face m into a conunon surface. Of course, these features, clearly visible onPhotos 9 and 10, ' appear only as a' result of slow dissolution; on the other .band, more rapid dissolution leads to. the for~tiąn of grooves and furrows running pa- rallel with the faces' of the unit rhombohedron. Thus, feir instance, on faces K there are developed grooves shown c1early: on Photo 12. Grooves etched on faces b are shallower, less distinct and appear less frequently; as visible on Photo H.

TABLICA I Kalcyt z ujścia Doliny Białego w Zakopanem

Calcite from mouth of Dolina Białego valley at Zakopane

ol.'. Grupa krYształów kalcytu ze ściany szczeliny w piaszczystym wapieniu eoceń

skim. Wielkość prawie naturalna

Group of calcite crystals from all of a fissure in the Eocene arenaceous

lime-:.

stone. Nearly natural size

a-8.Bliźniaki kalcytu. Fig. 31: zrost dwóch bliźniaków. Powiększenie:G X Calcite tWins. Fig.

3:

intergrowth of two twins. Enlarged X 3

(5)

Kwart. G eol., nr 2, 1959 r. TABLICA I

)

Antoni LASZKIEWICZ - Kalcyt z Doliny Białego

(6)

)

''l'ABI,.ICA II

: Rzeźba ścian':na krysztaŁach kalcytu: z' ujścia Doliny Białego

: 'Sculpture of faces of calcite crystals· from mouth of Dolina Bialego valley

9.' Akcesoria na przyległych' ścianach b· bliźniaka nr 5. Pow. 15 X Features on adjoining faces b of twinNo. 5. EtiIarged X 15

10. Akcesoria na przyległych ścianach srupa b bliźniaka ~r • 6 (Tabl. I). Pow. 12 X Features on adjoining faces of prism _{, .}b, ~f, twin No. 6 _{. ,}(pIate I). Englarged _. X 12 , 11. ,Zbrużdżenia ścian b równoległe do ścian r, wytrawione pr:z;ez wodę na krysztale

'rtr

2.Z'brużdżenia przechodzą na ściany slWlenoooru K i tam pOgłębiają się.

Pow. 7 X

Grooving of faces b, etched,by water, paralleI tofaces r. Thesegrooves pass on , óńto the' scalenohedron faces Kand grow deeper; 'crystal' No. 2. Enlarged X 7 ,12. Rzeźba, ściany K kryształu nr 2 powstała działaniem rozpuszczającym wody.

Pow. 7 X - , '

Sculpture of face K, formed by dissoIving actión oi water, on crystaI No. 2, En-

larged X 7 ' '

13. Rzeźba ściariy t kryształu nr 7. POW. 19 X Sculpture of face t of crystal No. 7. Enlarged >< 19

(7)

Kwart. Geol., nr 2, 1959 r. TABLICA II

Antoni LASZKIEWICZ - Kalcyt z Doliny Białego

Kalcyt z Doliny Białego