Współczesne resztkowe lodowczyki firnowe Wysokich Tatr

SZYMON WiDOW'lAJK

Un:lJWe1'Sytet W 'l\SZawSk'1

WSPOŁCZESNE

R

E

SZTKOW

E

LODOWCZYKI FI

RN

OW

E

W

Y

SO

K

ICH

T

A

T

R

WIELOLETNIE SNIEGI są w Tabracll· 2Jjawiskiem

dość pospolitym, stanowiąc obiekt ml'nteTesowania klimatologów 1 geomorfologów. W la,tadh 1947-1948 geologowie 'krakowscy pod :kJierownictwem Wł. Mi lat y przeprdWadzil!i baclan;ia tego rodzaju pól]. śnieŻlnyclJ. Za,rejest'LcwaIllo i SlkaJI'towano W'Szys.tkie stanowiska śnjeżtnylch ,pól 'W oPolskioh Tatrach, pr:z.eprowa'drono lPomiary temper.aJtury, gęstOl9cl ŚIll'f.elgu itp. ,Badań tych jednak nIe ukońemno, a rpUblikacje wyn'ilkĆ!W ogram.-czyły się do małych wzmianek

w

czasQPismach po-pulaJrnyoh.

W)'istępowanie wie10letniCh śniegów w Tatraoh wią­

że ię .głÓWJlie z loka·lną konfigw-,acją .terenu, aj tylko nielicmre, wysolro leżące płaty oll'lożna wiązać z iinlą

trw.ałego występowania śniegów. Ustałenie

w

Ta·trach wysokOŚCi tej linii jest Il'zeczą nie.zm~ern.ie t.I'udną w W:Zgilęd'U na Ibr~ lodowców. Toteż pos7JCzeg61ni bada

-cze

lMaoli<JU,ją ją na ba,rd~o róźnyclt wysokdŚCia<eh. O.staJtnio Wtasek (1956) porównują'c Tatry z na,jbliż­

szymi gÓl"ami zlodowaconymi - Alpami Dachoste'inu-wyznacza flrn,ową granicę śniegów na wysokości 2300 m. Za 1cry!berlum przyjmuje on średnie tempel'll-,tUTY pani\1jąoe na fWY5ok.ości.

Znając 'średnie temperatllllI'Y dla wysokośCi li.IlIii fir-nowej

w

Alpach Dacil.steinu, !PO uwzględn'ieniu po.-prawki na sa;errOkość geograficzną znajduję od,Powied-nią wysokość z analogi~ymi temperatUTami w

Ta-tr>acl1.

Jest

to

wła'Śnie owe 2300

m

ze średn'ią 'I"oczną -l,8°C i średnią lata +5,2°C.

W T:a!tradh powj"Lej tej wy·sokości sterczą już tylko szczyty i twmlle o stroanych ścianach. Nie ma tu ~uź

żadnych większy.ch płaskioh powier~hIlli mogących &hlżyĆ

za

'obszalI'Y alimenł.a<:yjne masoan śnierimym. Powierzchnie takie istnieją niże,i,

a

gdy są' odpowied-nio 2adeodpowied-nione. 'Są często brtwale .pokryte nagroma

-dzeniami śn~egu. Tek więc pola śnieŻlne 'Występują najczęściej

w

mrocznych kotłaoru lodO'W'OOW'Yoh 'O :pół.nocnej ekBpozyeji <chroniącej je przed insolacją. Tego rodzaju płaty śnieżne obserwtU}e się głównie na IP6łnoon)"Oh stokach Ta1r rgd'2li.e brw.ałe pŁaty śniegu

widu;e się nawet na· wYsokOŚCi 1600 JliPm.

Dość wyjątkowe 'bY'łY w Tatrach lata 1957

i

1958. stosunkowo mała ilość opadów w zimie i ciU"Ż.a ich ilość w lecie sprGIW'iła-, że wjększość pól śnieżnych zareJestrowanyoh .pr7ieZ Milatę ja'lro "wieczne" w

ogó-le p:rZogó-leStala istnieć. Powstały iyLko resztki najwię'k­

~ych 'Z nich. Oka.z,ało się prey 1ytm, !Że tego, <:0 pozo-stało po nich, nile mcn.na

w

żadnym przy.padikJu na

-zwać śnieg~. Te Tes7itlrowe płaty jest to twar'Cly grubokrystaliczny 'lód, bardzo przy.pominający struk

-tU'rą lód lrodo~wy.

Szczególnie cieksawy utwór lodowy II.1dało mi się

obser'Wcwać w Wielkim Kotle MięgusWW!ieckim.

w linii spadku Mięguszowieckiej Przełęczy pod

Chłopkiem ('WJ'sOkość bezwzględna 2000 m, elmpozy-cja kotł.a dru N). Pole lodowe ma tu .kszbałt klasycz-nego fill'l!lowego l!odOW-czylka !Wiszącego. Szerok;i w ,

pod-stawie na 'Ok. 120 ID jęzor nasadą 'Opiera, się o str.amą ścianę :Skalną. ·Zwęia.iąCćlJ się stopniowo dolna część jęzora 'SChOd~ w dół kru piarg;om. DhIgość jęzooo wy-nIOISi około 100

m.

Pole ogranicza od dołu .r6wnlież k!la-syc2lnie wY1kształcona morenlka z.syplskowaI 'O kształ­

cie wygiętej w .cJół .podkowy. Na p<xwleroohIlli

mOll'en

-ki leźy gruby lPia'l."g, .głębiej przeważa materiał drob-.nie;szy. Gene'Za moren.ki jest prosta. Utt!worzyły ją olcruchy skalne $adająoe ze ścian

na

śn~eg i

zsuwa-jące się następnie po jego ,powiermhni rw dół aż

na

skraj pola, gdzie 'Składane są w postaci gil'l1andki

mo-.renowej. Poniżej iej ~rJandki,Śdlśle opasującej pole lodowe, istnieje jeszcze drugi wał morell'owy. Pocho-dzi on z czasów, 'kiedy większe ilości opa'd'ów śnież­ nych pozw:a·lały na ,ubrzym.anie się pola lodowego kilka .razy /Większego niż OIbecne.

POWiell'2lcbnia lodu jest 'brudna. Leży na niej

mnó-·stwo s.kalnej zwietrzeliny TOZll'nai.tyClh TO?Jmiao:6w. Po

Ryc. 1. F-iTnowy lodowczyk w Wielkim Kotle Mię-guszowi.eckim.

N a pierwszym pl.anie morenka zsypisko.wa. N a po-w~erzchni lodu widoczne warstwowanie roczne. W górze - cza.pa firnowa. W głębi r - czarny otwór

komina.

wier·zchu, szczególnie na skrajach \pola, ,płyną

stt':u-my~ wody. rwpada·jąc do liC2l!lYlOh S3JCZeldn

w

lodzie.

Naohylenie ,pola wynosi ośredn~o 34°, przy czym

w

dol-nej części ję!lJOr jest bardZiej połogi (25-30°), wyżej

staje Się s1irom~ (45-50°). Pod cienką wa1l'lStwą

(5-10 cm) 'lodOW'O-gru~owej brei leży twardy

ziar-nisty lód. W środkowej części pola widać lW)'lraźne

ciemne .pa.semk:a' gruzowe biegnące naJ Sikoo rplalta,

równ;o!egle d:o przyległej ściany ska.lnej. Są

to '1"OCZrle

nawarstwien'ioa ladu. Jedną waMwę od, drugiej

od-<lziela cienlliutka wkładka ZW'ietr.2led.iny skalne}. War~

5twy zapadają dość stromo

w

głą.b płata, (średn.d upad

40°). RzeczyWista grubość poszczególnych wa:r'stw lodu,

rozdzielonych ,przew.arstwden'iami ·gr.u'2JOWYl1li, na ogół

wynosi 0,5-1,0 m. Mią'ilsoość 'Poroma JWa'1"stw,

obser-Ryc. 2. Lodowa grota (Do'tilna Ozarno-Jaworowa)

Na ścianach widoczne warstw()iW(lnie'. Strop r/. ścia.ny pokrlfWają olbrzymie misowate za.głębiertJi,a.

WOWWla na lPowJel'1Jctmi, jest k.u d (}łowi 1Xml2, mnie

j-sza. PotOC7Jki spłyWające ,po powiel.7.<lhn!i lodu

wyko-rzystują najlba·rd?Jiej pod~e na erozję k!ootakty

warsbw rocznycll j często .płyną rY'l1namj wyżłobio­

ny:mi między sąsiednimi wal'Stwami. W dok wamwy

są masJrowane .przez piargi le'Żąee .n:a powiel7JChni,

U góry natomiast płIa t pnzyikTywa obszema cmpa fior-n'OWa (śnieg z ostaltniej :z;imy). W środkowej części

udało się 'POliczyć 32 'roo2ll1e war'stwy lodowe.

Mię<lzy Skai1.ną ścianą. a, lodellll istnieje sveraka

(l-3 m) szczelina. I ,tu I1'Óownieź na lodowej ścianie

szcz.eooy można obserwować wall"S'ttwy 'roczne, S7Jc;z,e

-lina -:PIQwJe na oalłej szerokO'ŚOi jIest płytka, ozasytpana

śniegiem lawinowynn j gruzem. :Natoan.iast u wylot>u

srerdki~o .komina Skalnego, $padającego wprost

z przełęczy lPod Chłopkiem, otwiera się olbrzymia

czelu:ść, .pr.zechqdząca następnie w obszerną grotę

ciągnąeą lSię <pOd całym plaiem lodu. U wlotu C7Jelsuści

lodoWte;j .pod soka'lną ści.aJru\ dbseowOM.lć -można m.iąż­

&zość łod-owy<lh z.WI8łów <CIoohodzącą tu do 30 m.

W głębi $Ot y, Doa! strapie pory:tym 'Olbnzy.molmi. mi

-sowatymi zagłębieniami, .również 'W'idOC2ll1e są

w

in-ternektoji wycll'OdnJie warstw lodu. Upad ich jest nieco

m!l,'ej$Zy mż na poowierrohni. Jeszcze łag.dclnJej

za'Pa-dają wa'I'~y obserwowaJlle ńa lodOWIej ścianie

w brzeżnej szczelinje. Warstwy starsze wyginają się

plastyeznie ikiu g6l'Ze dopiero wskutek ciśn'ioenia

nad-kładu l'odowego i rtaokie lS'Ilro.mo wygięte

w

.górę

obser-W/Uje:my na pow;ieT2Jchni

pola.

376

Dno groty ·bworzą piargi ułooone barldzo luźno

i osy,pująee się pod nogami. Strop j~ ~e nie

pr.ze'ZroCZysoty. Panują więc tu zupełne ciemnoścI.

WyJ.ot groty majdu.je się na s}{lraju pola, 'na wproot

Wyrwy w maren'ie, której dokanały Oikresowo płynące

dnem groty pot()}{i. Długość lodoVJtego ~unelu wy:n'OOoi

ok. l()0 m, szel'ok:<1ŚĆ 4-6 m, wysokość od 1 m a~ do

3

m

i więcej.

WYdaje się, 'Że opisany płat Śr1ieżoo-l'Od<Jtwy można

bez

wjększych za~ń naizwać 'l"eSztkdW'ym

lOdow-cz.ykiem firn.owym. W ·Polskich. Tamt:a-ah l'OOOiWOZyk

mięguS'WWieaki jest be2lspomie na.jwiększy. Nieco mniejsze fomny 'lodowe obserwowałem

w

Wy:bnim

K.otle Cz,arnastarwiańskirn, u stóp M:ięgtuszowieckiego

Szczytu CZ8Il'nego om'Z zupełnie :małA na Zadniej

Galerii Owbr·yńlSkiej. Firnowy Jod.OW1:zy.k mlęguszo­

wieoki ·jest jednak mniejszy n!iż lodowozy'k.i wystę­

pująoe

w

WysokiC'h Taira'Ch ,Słowarclkidh. Na·jwięk­

szym z nioh jest opisy:wany już w '1"dkIu 1926 pr.zez

Adama GadomSkiego 'lodowiec Mied?Jioanei Kotliny

pod Łomnlokim ~. Wysokość oJrotliny WYDoosi

2050-2300 m. Jęzor looowy ma długość ok. 400 m

a jego s1el'okość dochodzi do 200 m.' Budowa wew~

nękzną przypomina opisany wyżej lodowczyk mję­

guszowieck.i.

r

tu da;e 'Się wyróżnić wa:I1stwowanie

roczne. Lodowiec, eały podrążony s~am korytarzy

znajdUje się

w

ruchu. Swtiadczą o tym liczne szcze~

Uny pl'zecinająoe ló.d w m ieo,tsca'Ch , gdzi~ .ję.zor

poko-Ryc. 3. Krzyżowe 'Uwarstwienie 1O!dtu. wf;doozne na

ścianie lodowej groty, (Górne piętra Dol, Cza:ronej Jaworowej)

nuje ,progi skałne. 'Dworzą się

tu

odpęlrnlęte na

ksz.ta.łt sera!ków oI.brzy:rnde !bryły lodowe walące się

00 rpew.ien ozas z 'hukiem IW ó6ł. Paw.ierzohnia OOU

lPOOobna, jest do opowiel'Zchn'i J.odow.ezy:~a mi~szo­

wieckiego. W dOlnej części przydcrY'wa1~ lód piargi

(morena

powJer.zc'h.n1owa). śreclrul 'ką,t

n

'

lrohyqema

po-l

a

wyIll.CASi 34

°

.

Pokaźny ''Płat lodu :z:naiduje się również ~d Lo-dowyrm Szczytem W' SnJeiŻ:ne} DoLince. Ciek.awe

lodo-we

:POla

dbserwowallem też

w

gómYdl partiaoh

do-lLn Czarnej JaW'Ol'awej, Kaoczej ~ OzJeskliej.

Liczni.e Il'ozsiane po '.Datra'Qb giTlandki moren

zsy-piskowych, z,am,Yika~ące wysoklo tp(}łOOone !kotły i

ga-lerie, świadczą o wJelk'iej powszech.n'Ości .tego rodzaju

ładowczY'ków fi:rnowyoen, w niedawnej <prZeSZłości,

w 'końcowyoh stadiach zanikającego ostatndego