Henryk Stawniak
"La potestà della Chiesa sui
matrimoni di non battezzati sulla
base del processo della codificazione
del CIC 1917", Andrzej Maćkowski,
Sedinium 2003 : [recenzja]
Ius Matrimoniale 10 (16), 257-261
R E C E N Z J E
I
S P R A W O Z D A N I A
Ius M atrimoniale 10 (16) 2005
Andrzej Maćkowski, La potesta’ della Chiesa sui matrimoni
non battezzati sulla base del processo della codificazione
del CIC’17, Sedinium 2003, pp. 487
K s ią ż k a A . M a ć k o w s k ie g o , k a p ł a n a a rc h id ie c e z ji sz c z e c iń sk ie j, je s t p r a c ą d o k to r s k ą o p u b lik o w a n ą w c a ło ś c i w ję z y k u w ło sk im . B y ła o n a p r z e d s ta w io n a u p r z e d n io (w r. 19 9 9 ) n a P a p ie s k im U n iw e rs y te c ie Ś w ię te g o K rz y ż a w R z y m ie ja k o te z a d o k to r s k a . D z ię k i te m u A u to r u z y s k a ł s to p ie ń n a u k o w y d o k to r a p r a w a k a n o n ic z n e g o .
A u to r p o d ją ł h is to ry c z n e , a le in te r e s u ją c e i t r u d n e z a r a z e m z a g a d n ie n ie , b o d o ty c z ą c e w is to c ie n a t u r y m a łż e ń s tw a w p e rs p e k ty w ie w ła dzy n a d n im . S a m a k w e s tia w ła d z y n a d m a łż e ń s tw e m o s ó b n ie o c h rz - c z o n y c h k u m u lu je w s o b ie w ie le w ą tk ó w . M im o ty c h w ie lo ra k ic h m o ż liw o śc i b a d a w c z y c h , ks. M a ć k o w s k i p o s ta w ił s o b ie c e l i o k re ś lił p r z e d m io t d o ś ć p re c y z y jn ie . P r z e d m i o te m p r a c y j e s t u c h w y c e n ie p r o c e s u k s z ta łto w a n ia się p r z e p is ó w p r a w a k a n o n ic z n e g o z 1917 r. w o d n ie s ie n iu d o ju ry sd y k c ji n a d m a łż e ń s tw a m i o s ó b n ie o c h r z c z o n y c h p rz y u w z g lę d n ie n iu k o n te k s tu ś c ie r a n ia się w ła d z y k o ś c ie ln e j z e św ieck ą. W y m ie n io n y k o n te k s t m ia ł is to tn y w p ły w n a le g is la to ró w , a to w id a ć w p r z e d s ta w ia n y c h p r o je k ta c h . A u to r s ta r a się u s ta lić s ta tu s q u e s tio n is n a p o d s ta w ie b a d a ń d o k u m e n tó w a rc h iw a ln y c h g r e m ió w k o n s u lta c y j n y ch , d y sk u sji p le n a r n y c h i k o le jn y c h s c h e m a tó w p ra w a . N a le ż za u w aż y ć, ż e A u t o r d o k o n a ł b a r d z o sz e ro k ie j k w e r e n d y ź r ó d e ł a rc h iw a ln y c h p r o c e s u k o d y fik a c y jn e g o z 1917 r o k u , w ty m ta jn y c h ź r ó d e ł w a ty k a ń s k ic h d o ty c z ą c y c h p r a w a m a łż e ń s k ie g o . N a le ż y p o d k r e ślić, ż e z a m ie ś c ił j e w z a łą c z n ik a c h w y d ru k o w a n e j p r a c y i to p o z w a la b e z p o ś r e d n io p r z e ś le d z ić c a łą d o k u m e n ta c ję o p r a c o w a n ia . B a r d z o in te r e s u ją c e są w o ta ó w c z e sn y c h w ie lk ic h k a n o n is tó w . O b o k a rc h iw a l n y c h ź ró d ło w y c h d o k u m e n tó w , z n a jd u ją się ta k ż e d o k u m e n ty M a g i s te r iu m K o ś c io ła , k tó r e s ta n o w ią b a z ę k ry ty c z n e j a n a liz y z a g a d n ie n ia . N ie b r a k te ż lite r a tu r y p r z e d m io tu w p o s ta c i w a ż n ie jsz y c h k s ią ż e k i a r ty k u łó w . Z c a ło ś c i p r a c y w y n ik a , ż e p o s łu ż o n o się m e to d ą h is to ry c z n ą i a n a lity c z n o - sy n te ty c z n ą , n a to m ia s t n ie p is z e się o n ie j w e w s tę p ie , a to j e s t p e w n y m b r a k ie m .
N a r e c e n z o w a n e o p r a c o w a n ie s k ła d a ją się: sp is tre ś c i, w y k az s k r ó tó w , w s tę p , d z ie s ię ć ro z d z ia łó w , z a k o ń c z e n ie , b ib lio g ra fia i z a łą c z n ik i. W p ra c y są lic z n e p rzy p isy , n ie s z a b lo n o w e i r o z b u d o w a n e . P o s z c z e g ó l n e ro z d z ia ły , k tó r e są p o n iż e j s u m a ry c z n ie p r z e d s ta w io n e , p o z o s ta ją lo g ic z n ie i tr e ś c io w o k o re la ty w n e d o te m a tu , są s p ó jn e o r a z p o p r a w n ie m e to d o lo g ic z n ie . R o z d z ia ł I (ss. 2 5 -4 7 ) d o ty c z y w ła d z y n a d w ę z łe m m a łż e ń s k im n ie - o c h rz c z o n y c h p r z e d k o d e k s e m z 1917 r. A u t o r p r z e d s ta w ia w te j m a t e rii n a jp ie r w p o g lą d y i a r g u m e n ty G . P e r r o n e , a n a s tę p n i e o p in ię p r z e ciw n ą P. G a s p a r ie g o i F. W e rn z a . O n e m ia ły n ie w ą tp liw y w p ły w n a s t a n o w isk o K o ś c io ła w o b e c m a łż e ń s tw te j g r u p y o s ó b . P e r r o n e j e s t z d a n ia , ż e k to m a w ła d z ę o k r e ś la n ia p r z e s z k ó d z ry w a ją c y c h d o m a łż e ń stw a o r a z d e k la r o w a n ia n ie w a ż n o ś c i w ę z ła , t e n m a ró w n ie ż w ła d z ę n a d m a łż e ń s tw a m i o s ó b n ie o c h rz c z o n y c h . N e g u je z a ś ta k ą w ła d z ę u a u to r y te tó w cyw ilnych, p o n ie w a ż n ie m a ją o n e w ła d z y in te r p r e to w a n ia p r a w a B o ż e g o n a t u r a ln e g o i p o z y ty w n e g o . P rz e c iw n y z a ś p o g lą d w y m ie n ie n i k a n o n iś c i o p ie r a li n a z a ło ż e n iu , ż e w ła d z a cy w iln a m o ż e te ż s ta n o w ić r a c jo n a ln e p rz e s z k o d y , b y le b y n ie były s p rz e c z n e z p r a w e m B o ż y m . C i d a w a j k a n o n iś c i w ię c d e k la ro w a li, ż e K o ś c ió ł n ie m a w ła d z y w s to s u n k u d o m a łż e ń s tw o s ó b n ie o c h rz c z o n y c h . K ró tk i r o z d z ia ł I I (ss. 4 9 -5 9 ) p rz y b liż a o k r e s p rz y g o to w a w c z y , tj. p o k a z u je to k p r a c o r a z o so b y z a a n g a ż o w a n e n a d k o d e k s e m , n a p o d s ta w ie a n a liz y d o k u m e n ta c ji F o n d o C I C w ta jn y m a rc h iw u m w a ty k a ń s k im .
K o le jn y I I I r o z d z ia ł (ss. 6 1 -7 5 ) z a w ie ra p r o c e s f o r m o w a n ia k a n . 12, k tó r y n o r m u je k w e s tię p o d m io tó w b ie rn y c h z w ią z a n y c h u s ta w a m i czy s to k o śc ie ln y m i, o cz y w iśc ie w k o n te k ś c ie m a łż e ń s tw a o s ó b n ie o c h r z c z o n y c h . W k o n k lu z ji się s tw ie rd z a , ż e u sta w y cz y sto k o ś c ie ln e d o ty c z ą o c h rz c z o n y c h , n a t o m ia s t ci, k tó r z y z o s ta li o c h r z c z e n i w in n e j w s p ó ln o c ie, im n ie p o d le g a ją , n ie d la te g o , ż e K o śc ió ł n ie m a n a d n im i w ład zy , a le z e w z g lę d u n a je g o to le r a n c ję i ła s k a w o ś ć (s. 7 2 ). N ie o c h rz c z e n i n ie p o d le g a ją n a to m ia s t p r z e p is o m cz y sto k o śc ie ln y m . Z a g a d n ie n i e u s ta n o w ie n ia o so b y w K o ś c ie le p o p r z e z c h rz e s t w z w ią z k u z k a n . 87 s ta n o w i tr e ś ć r o z w a ż a ń r o z d z ia łu I V (ss. 7 7 -86). Z n ie g o w y n ik a, ż e n ie o c h r z c z e n i n ie są o s o b a m i w s e n s ie p r a w n y m w K o ś c ie le i n ie m a ją te ż w n im p r a w o r a z n ie z a c ią g a ją o b o w ią z k ó w . G a s p a r r i n a to m ia s t p o d k r e ś la ł, ż e n ie o c h r z c z e n i m a ją j e d n a k p ra w o s łu c h a n ia e w a n g e lii, n a w r ó c ić się, p r z y g o to w a ć się i o tr z y m a ć c h rz e s t. A le te ż m o ż n a p rz y ją ć z tr e ś c i to , ż e k o n s u lto rz y o d d z ie la ją o d sie b ie d w ie sp raw y : b y ć o s o b ą w K o ś c ie le i b y ć p o d m io t e m p o d le g ły m je g o
ju ry sd y k c ji, c o w id a ć ja s n o p r z y tr a k to w a n iu a k a to lik ó w . B r a k w a ż n e g o c h r z tu , p ra w d z iw e j w ia ry , łą c z n o ś c i z p a p i e ż e m i je d n o ś c i z w ie r n y m i, p o w o d u ją , z e są o n i p o z b a w ie n i p r a w w K o ś c ie le ła c iń s k im . C i o s ta tn i są j e d n a k z o b o w ią z a n i d o z a c h o w a n ia n o r m k o n s ty tu c ji p a p i e sk ic h ty c z ą c y c h w ia ry i m o r a ln o ś c i k a to lic k ie j, n o r m , k tó r e d e k la r u ją p r a w o B o ż e , i t r a k t u ją o p o r z ą d k u w e w s p ó ln o c ie . R o z d z ia ł V (ss. 87-117) p o d e jm u je a n a liz ę k a n o n ó w w stę p n y c h p ra w a m a łż e ń sk ie g o , zw łaszcza, k a n . 1016, k tó ry m ó w i o w ład z y n a d m a łż e ń stw a m i o c h rz czo n y c h , w k o n te k śc ie w ład z y K o śc io ła n a d m a łż e ń stw e m n ie o c h rz c z o n y c h . Tych o s ta tn ic h m a łż e ń stw o się nazy w a le g itim u m (p o r. k a n . 1015 §3). A u to r słu szn ie za u w aż a, ż e sfo rm u ło w a n ie k a n . 1016, o k o m p e te n c ji w ła d z p ań stw o w y c h , co d o sk u tk ó w czysto cyw ilnych, m a c h a r a k te r d efe n sy w n y K o ścio ła, ja k o p o z o s ta ło ś ć d aw n y c h n a p ię ć m ię dzy n im i p a ń s tw e m . N a to m ia s t n ie c h c e się p rz e z to p o w ied z ie ć, ż e K o ściół n ie m a ż a d n e j w ład z y n a d m a łż e ń stw a m i n ie o c h rz c z o n y c h . T aka t e za je s t n ie u p ra w n io n a . To w szystko, co dotyczy n a tu ry m a łż e ń stw a , je g o isto tn y c h p rz y m io tó w i celów , w ią ż e ta k ż e o so b y n ie o c h rz c z o n e .
Z r o z d z ia łu V I (ss. 1 1 9 -1 3 1 ) m o ż n a w n io sk o w a ć , ż e k a n o n y t r a k t u ją c e o p r z e s z k o d a c h k o ś c ie ln y c h w o g ó ln o śc i, j a k w y n ik a z b a d a ń a r c h iw a ln y c h A . M a ć k o w s k ie g o , w ią ż ą n ie a b s o lu tn ie , a le p o ś r e d n io ta k że n ie o c h rz c z o n y c h . T ak ą o p in ię p r e z e n to w a ł w y b itn y k a n o n is ta i k o n s u lto r F. W e rn z . N a to m ia s t p ro p o n o w a n y k a n . 1038 §1 w p ro s t m ó w ił o w ła d z y K o ś c io ła n a d m a łż e ń s tw e m n ie o c h rz c z o n y c h , g d y ż d e k l a r o w a ł w y łą c z n ą w ła d z ę te j in s ty tu c ji w p rz y p a d k u , g d y p r a w o B o ż e z a b r a n ia lu b czy n i n ie w a ż n y m m a łż e ń s tw o . T ak ż e k a n . 1035 o z n a jm ia ł o z d o ln o ś c i n ie o c h rz c z o n y c h d o m a łż e ń s tw a , s k o ro w szyscy m o g ą je z a w rz e ć , g d y p r a w o n ie z a b r a n ia . W r o z d z ia le V I I (ss. 135 -1 4 7 ) A u to r a n a liz u je ty lk o s c h e m a ty k a n o n ó w (g d y ż b r a k u je w z a s o b a c h a rc h iw a ln y c h w o tu m k o n s u lto ró w ) d o ty c z ą c y c h f o rm y k a n o n ic z n e j z a w a rc ia m a łż e ń s tw a , w k tó ry c h n ie z n a j d u je w z m ia n k i o u z a le ż n ie n iu w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a o d f o rm y w p r z y p a d k u n ie o c h rz c z o n y c h . K w e s tią s p o r n ą były m a łż e ń s tw a z a k a to lik a m i, b o w ie m s u p o n o w a n o ró w n ie ż f o r m ę k a n o n ic z n ą . G d y z a ś z a w ie r a li a k a to lic y , o c h r z c z e n i lu b n ie , m ię d z y s o b ą byli z w o ln ie n i o d fo rm y ( p o r. k a n . 1 099). K s. M a ć k o w sk i w te j o s ta tn ie j k w e stii sfo rm u ło w a ł b a r d z o c e n n e p y ta n ie (s. 144): C zy z w o ln ie n ie o d f o rm y w p r z y p a d k u a k a to lik ó w lu b n ie o c h r z c z o n y c h w y n ik a z ła sk a w o śc i K o ś c io ła ?
R o z w ią z a n ie w ę z ła - p rzy w ile j P aw ło w y (ss. 1 4 9 -2 0 4 ) w k o n te k ś c ie w ła d z y K o ś c io ła n a d m a łż e ń s tw a m i n ie o c h r z c z o n y c h to p r o b le m a ty k a
k o le jn e g o ( V I I I ) r o z d z ia łu . W k o n k lu z ji s tw ie rd z o n o , ż e w ła d z a r o z w ią z a n ia w ę z ła n a t u r a ln e g o m a sw o je ź r ó d ło w n ajw y ż sz y m p ra w ie , czyli s a lu s a n im a r u m o r a z ż e K o ś c ió ł p r a g n ie m ie ć o p ie k ę n a d k a ż d y m m a łż e ń s tw e m . T ro s k a K o ś c io ła je s t z ro z u m ia ła , z a u w a ż a A u to r , sk o ro B ó g j e s t tw ó r c ą te j in sty tu c ji, a ta k ż e j e s t o n a p o d n ie s io n ą m ię d z y o c h rz c z o n y m i d o g o d n o ś c i s a k r a m e n tu . R o z d z ia ł I X (ss. 2 0 5 -2 3 8 ) d o ty c zy p r o c e s u le g isla c y jn e g o k a n . 1553, k tó r y o k re ś la , k tó r e sp ra w y p o d le g a ją ju ry sd y k c ji k o ś c ie ln e j. Z b o g a ty c h ź r ó d e ł a rc h iw a ln y c h j e d n a k w y n ik a , ż e n ie b y ło ż a d n e j in te r w e n c ji ty c zą ce j sp ra w y m a łż e ń s tw a n ie o c h rz c z o n y c h . W y m ie n io n y k a n o n o k r e ś la g e n e r a ln ie , (g d y ż p rz y ję to ta k ą o p c ję le g isla c y jn ą ). t e spraw y, tj. rz e c z y d u c h o w e i z n im i z łą c z o n e . W ty c h s p ra w a c h m ie ś c iła się k o m p e te n c ja K o ś c io ła n a d s a k r a m e n ta ln y m i m a łż e ń s tw a m i, a le n ie n a d n ie o c h rz c z o n y c h . M o ż n a j e d n a k za u w aż y ć, ż e m a łż e ń s tw o n a t u r a ln e m a ją c e s a k ra ln y c h a r a k te r w p o r z ą d k u s tw o r z e n ia p rz y n a le ż y d o rz e c z y d u c h o w y c h . O s ta tn i r o z d z ia ł (ss. 2 3 9 -2 4 8 ) p rz y b liż a p r o c e s k s z ta łto w a n ia k a n . 1960, k tó ry s ta n o w i o ty m , k to j e s t k o m p e te n t n y d o s ą d o w e g o r o z p a try w a n ia sp ra w m a łż e ń s k ic h . U ż y c ie p o ję c ia in te r b a p tiz a to s - j e s t p r z e ja w e m n ie p e w n o ś c i le g is la to ró w . Ź r ó d ł a a r c h iw a ln e są w te j te m a ty c e sz c z u p łe . N a ic h p o d s ta w ie A u to r u s ta la , ż e f o r u m są d o w e K o ś c io ła d o ty c z y ło ty lk o m a łż e ń s tw z a w a rty c h m ię d z y o c h rz c z o n y m i. W ty m c z a s ie j e d n a k p o tw ie r d z a n o w ła d z ę n a d m a łż e ń s tw a m i, w k tó r y c h j e d n a s tr o n a b y ła o c h r z c z o n a , czyli n ie s a k ra m e n ta ln y m i. K a n o n 1553 św ia d cz y w ię c o z m ia n ie m e n ta ln o ś c i K o ś c io ła o d n o ś n ie d o z a k re s u sw ojej w ład zy . W p o d s u m o w a n iu tr e ś c i i o c e n y te j p o z y c ji n a u k o w e j m o ż n a n a d m ie n ić , ż e p o d s ta w o w ą w a r to ś c ią te j p ra c y j e s t u s y s te m a ty z o w a n y i lo g ic z n y w y w ód. G o d n a p o d k r e ś le n ia j e s t te ż s ta r a n n o ś ć i u c z c iw o ść b a d aw c za , g d y ż z a z n a c z a się o e w e n tu a ln y c h b r a k a c h a rc h iw a ln y c h . W a r t o d o d a ć o so lid n o ś c i ź ró d ło w e j i lite ra c k ie j p o s z c z e g ó ln y c h r o z d z ia łów . A u to r z g r o m a d z ił i w y k o rz y sta ł b o g a t ą b ib lio g ra fię p r z e d m io tu i d o k o n a ł u m ie ję tn e j a n a liz y k lu c z o w y c h d o k u m e n tó w . T w ie rd z e n ia z n a jd u ją sw o je u z a s a d n ie n ia . W p e ł n i p o d z ie la m p o g lą d A u to r a w y n i k a ją c y z b a d a ń , ż e w ła d z a K o ś c io ła w s to s u n k u d o m a łż e ń s tw n i e o c h rz c z o n y c h b y ła d e f in io w a n a ja k o p o ś r e d n ia - in d ir e c ta . W y n ik a o n a z f a k tu , ż e K o śc ió ł m a in te r p r e to w a ć i s tr z e c p r a w o B o ż e n a t u r a ln e i p o z y ty w n e . S tą d p r z y p r z e s z k o d a c h k o śc ie ln y c h , k tó r e d e k la r u ją p r a w o B o ż e , m ó w i się, iż d o ty c z ą n ie o c h rz c z o n y c h . T ak ż e s a lu s a n im a r u m
s ta n o w i a r g u m e n t is to tn y w te j d y sk u sji, z a ś k a n . 1120 j e s t n ie p o w ta r z a ln y m p r z y k ła d e m s to s o w a n ia te j w ład z y , g d y ż n a k o rz y ś ć w ia ry r o z w ią z u je się w ę z e ł n a tu ra ln y . N ie b e z z n a c z e n ia j e s t p r z e k o n a n ie o s a k r a ln y m i r e lig ijn y m w y m ia rz e k a ż d e g o z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o . N a u w a g ę z a s łu g u je te ż a r g u m e n t p r z y to c z o n y z ży c ia sp o łe c z e ń s tw a w s p ó łc z e s n e j J a p o n ii, g d z ie b ło g o s ła w i się w K o ś c ie le k a to lic k im m a ł ż e ń s tw a n ie o c h rz c z o n y c h . T en f a k t tr a k t u je się n ie ja k o z a s to s o w a n ie ju ry sd y k c ji K o ś c io ła , a le a u t o r y t e tu m o r a ln e g o i p o d k r e ś le n ia a s p e k tu s a k ra ln e g o (s. 252, 2 5 5 ). A u to r je d n a k z a z n a c z a , ż e s a k ra ln o ś ć m a ł ż e ń s tw n ie o c h r z c z o n y c h d o m a g a się je s z c z e re fle k s ji p o g łę b io n e j, g dyż j e s t o n a n a s tę p s tw e m r e w in d y k a c ji ju ry sd y k c ji K o ś c io ła n a d m a łż e ń stw a m i, w k tó r y c h j e d n a s tr o n a j e s t o c h r z c z o n a . C o d o p rz y w ile ju P a w io w e g o - o k r e ś la n e g o ta k ż e p r iv ile g io d iv in o , z d a n ie m w ię k s z o śc i u c z o n y ch , j a k z a u w a ż a A u to r , n ie c h o d z i o r o z lu ź n ie n ie p r a w a B o ż e g o , a le o w ła d z ę in te r p r e to w a n ia p r a w a B o ż e g o . W te j o p c ji ro z u m o w a n ia ta k ż e w ła d z a d y s p e n s o w a n ia m a łż e ń s tw a n ie d o p e łn io n e g o n ie do ty czy w ę z ła , a le in te r p r e ta c ji p r a w a B o ż e g o o n ie ro z e rw a ln o ś c i w k o n f lik cie z d o b r e m w yższym , k tó r y m j e s t s a lu s a n im a r u m . W o d n ie s ie n iu do z d o ln o ś c i p ro c e s o w e j n ie o c h rz c z o n y c h , w a r to p o d k r e ś lić k o n s ta ta c je A u to r a , ż e k a n . 1553 p o z w a la ł n a ta k ie ro z w ią z a n ie , g d y b y ty lk o b y ła w ó w c z a s w o la K o ś c io ła , n a to m ia s t tr z e b a b y b y ło a k c e n t p o ło ż y ć n ie n a o s o b o w o ś c i w K o ś c ie le (k a n . 8 7 ), a le n a n a tu r a ln e j o so b o w o śc i, k tó r a o p ie r a się n a p r a w ie n a tu ra ln y m . P ra c a j e s t z n a k o m ity m p r z y k ła d e m , j a k in te r e s u ją c e j e s t z b a d a n ie s a m e g o p r o c e s u le g isla c y jn e g o d o ty c z ą c e g o k o n k r e tn e j p r o b le m a ty k i, tu ta j p o ś r e d n ie j w ła d z y K o ś c io ła n a d m a łż e ń s tw e m n ie o c h rz c z o n y c h . F r a p u ją c e j e s t ró w n ie ż d o jr z e w a n ie n ie k tó r y c h u ję ć p ra w n y c h . N a le ż y p o d k r e ś lić tr a f n o ś ć a n a liz te k s tó w a rc h iw a ln y c h i w y p ro w a d z a n y c h w n io sk ó w . B a r d z o c e n n e są sy n te ty c z n e p o d s u m o w a n ia p o s z c z e g ó l n y c h ro z d z ia łó w i ta b e le . Te o s ta tn ie o b r a z u ją z a c h o d z ą c e z m ia n y w p r o c e s ie le g isla cy jn y m . J e s z c z e w a rto ś c io w s z e b y ły b y o n e , gdyby z m ia n y w y tłu sz c z o n o . W s u m ie k s ią ż k a j e s t d o b r y m d z ie łe m o d stro n y tre ś c io w e j i f o rm a ln e j.
